Geen zinnen als dode hamsters Platonov kreeg een opduvel van Stalin Een virus in onze geërfde woordenschat nr/n kunst ru\t cultuur Coben grossiert in beeldspraak Boek vol neologismen 13 Harlan Coben: „Misdaadliteratuur is een groot woord." Harlan Coben was al enkele jaren werkzaam in de reisbranche, toen hij erachter kwam dat hij niet behoorde te werken. „Je kent die touringcars wel vol luidruchtige Amerikaanse toeristen die hier langs komen voor twee dagen." De 37-jarige schrijver grijnst: „Daar was ik verantwoordelijk voor." Maar het organiseren van trips 'Parijs-Brussel-Amsterdam in tien dagen' begon hem de keel uitte hangen. „We zijn niet op aarde om van negen tot vijf te werken." Zijn fulltime schrijverschap beschouwt hij allerminst als arbeid. „Naar het werk gaan, is wat mijn vader deed: elke ochtend om acht uur naar kantoor en terugkomen om zes uur.Het schrijven van boeken is een ontspannende bezigheid; me aankleden voordat ik achter delaptop ga zitten, dat is pas vermoeiend. Elke keer als een nieuw boek van mij uitkomt, ben ik zo blij als een kind. Moet ik het aanraken, eraan ruiken. Datis een fantastische ervaring, da's toch geen werk?" In Londen kreeg hij onlangs de Fresh Talent Award van de boekhandelketen W.H. Smith uitgereikt. „Ik wist niet dat het zo'n grote literaire onderscheiding is in Engeland." Het was niet de eerste prijs die hij ontving. Coben kreeg in eigen land al de Edgar Award (d ebelangrijkste onderscheiding voor misdaadauteurs), de Shamus Award en de Anthony Award overhandigd en was daarmee de eerste schrijver die al deze voorname thrillerprijzen kreeg toebedeeld. De Edgar is inmiddels in diggelen gevallen. Heeft mijn vrouw per ongeluk gedaan. Het was overigens een lelijk beeldje, net het standbeeld van Hitier." De prijzen kreeg Coben voor zijn serie romans rond de onrecht bestrijdende sportmakelaar Myron Bolitar. Oorspronkelijk had de auteur Moszkowicz als achternaam voor Myron bedacht. „Een naam waarbij ik me een typische 'nerd' had voorgesteld, n zijn geboorteland is de Amerikaanse schrijver Harlan Coben een fenomeen. Hij is tot dusver de enige die er de drie belangrijkste thrillerprijzen won. Zijn signeersessies zijn zo talrijk dat hij ze bijkans uit een rijdende auto moet doen. Fans houden elkaar via Internet op de hoogte over de nieuwste 'myronisms'genoemd naar de onwaarschijnlijke oneliners die Cobens held, sportmakelaar Myron Bolitar, zelfs in uitzichtloze noodsituaties verzint. De auteur waagt nu de oversteek naar het Europese vasteland. „In de misdaadliteratuur worden de bakens verder verzet. Je durft meer. een klein mannetje met een brilletje. Maar mijn uitgever vond de naam te joods klinken." De schrijver werkt inmiddels aan zijn zevende boek. Zijn vijfde roman, One false move, is recent verschenen in een Nederlandse vertaling onder de wat merkwaardige titel Foute boel! Daarin dient Bolitar bescherming te bieden aan Brenda Slaughter, de nieuwe ster van het vrouwenbasketbal. Haar vader wordt vermist en Brenda zelf wordt met de dood bedreigd. Myron Bolitar heeft iets weg van Harlan Coben en andersom, beaamt de auteur. „Schrijvers houden er niet van om het toe te geven, maar ook mijn held lijkt een beetje op mij. Myron is een verbeterde versie van Harlan. Hij is een betere basketballer, hij is een betere vriend, hij is grappiger want hij bedenkt altij d direct oneliners, die ik zelf twee dagen later pas zou verzinnen. Maar ik versla hem op twee terreinen. Een: ik dans veel heter. Twee: Myron is nog steeds zoekende in de wereld van de romantiek. Hij wil graag een gezin, terwijl ik er al een heb. Ik ben sinds zeventien jaar met dezelfde wouw, heb twee kinderen, een derde is onderweg." „Aan de andere kant: Myrons ouders leven nog, terwijl die van mij zijn overleden. Hij gaat ook nog goed om met zijn vader en moeder. Soms raak ik erg emotioneel als ik zulke scènes beschrijf. In dit boek omhelst Myron zijn vader en denkt dat pa's armen nog steeds een beschermende plek zijn. Toen ik dat had geschreven, was ik zo geraakt, dat ik een paar dagen met niemand kon praten." Naast Myron en zijn ouders worden Cobens boeken bevolkt door nog een hele reeks andere vaste medewerkers. Zo is daal de biseksuele kantoorgenoot Esperanza, de letterlijk forse secretaresse Big Cyndi ('Ze doet ook graag aan 'big hugs'), en Myrons aan-en-uit-vriendin Jessica. Maar het opmerkelijkste karakter is Myrons hulp in bange dagen, Windsor Home Lockwood III, 'Win' voor intimi. De klassiek geschoolde Win wordt nagenoeg psychotisch als het op geweldpleging aankomt. Waar Myron in netelige kwesties probeert de vijand met argumenten tegemoet te treden, wordt Win bijna lyrisch bij de gedachte de genitaliën van de tegenstander aan reepjes te snijden, ze te verspreiden over New England om hem daarna te vermoorden. Win is uiterst populair bij de lezers, heeft Coben gemerkt. „Slechts weinigen vinden hem afschrikwekkend en dat is ook de bedoeling. Ik mag hem wel. Toen ik mijn eerste boek af had, was de uitgever zo onder de indruk van Win dat hij contractueel liet vastleggen dat naast Myron ook altijd zijn hulpje in de boeken zal voorkomen." Coben koos een sportagent als held nadat iemand hem die suggestie had gedaan. „Waarom niet, dacht ik. Ik hou niet van sport, maar ik denk dat het een uitgelezen podium is voor In 1931 dreef Stalin hem in de anonimiteit. Nadat zijn no velle Tot voordeel was versche nen, een satire over de organisa tie van een collectieve boerderij had de Sovjet-dictator genoeg van het werk van Andrej Plato nov. 'De schoft', schreef Stalin op het manuscript, toen hij het had gelezen. En in een gesprek met een politiek wel correcte schrijver, die in het bestuur zat van de Schrijversunie, zei Sta lin: „Geef hem een flinke opdu vel, tot (zijn) voordeel." Verscheidene malen heeft Pla tonov zijn toen beroemdste col lega-schrijver Maxim Gorki om hulp gevraagd, maar Gorki gaf niet thuis. Platonov raakte in de vergetelheid. Hij stierf arm en berooid in 1951. Hij sleet zijn laatste jaren in een kamertje in uitgerekend het Gorki-Insti- tuut voor Literatuur, waar jon ge schrijvers een avondoplei ding konden volgen. 'Door de ramen kon je hem zien terwijl hij de binnenplaats veegde en velen dachten dat hij de conci erge was', schreef dichter Vitalii Sjentalinski in zijn in 1996 ver schenen boek The KGB's litera ry archives, waarin hij aan de hand van dossiers van de vroe gere geheime dienst van de Sov jet-Unie het lot van tientallen in ongenade gevallen schrijvers beschreef. Sjentalinksi ontdek te in het KGB-archief onder meer een dossier met als opschrift 'Ongepubliceerde werken door Andrej Platonov. Geconfisqueerd tijdens een huiszoeking. Moskou 1933'. Twee van die werken, De zee der jeugd en Veertien rode huisjes, waren op het moment van Sjen talinski's vondst - zij het in iets andere vorm - al gepubliceerd. Nieuw was Een technische ro man, een onvoltooid boek over de zegeningen van de elektrici teitsvoorziening van de Sovjet- Unie. Een technische roman is nu, sa men met de in het huisarchief van de Platonovs teruggevon den, eveneens onafgemaakte roman De gelukkige Moskou (h et titelverhaal), in Nederlandse vertaling verschenen bij uitge verij Meulenhoff. Meulenhoff publiceerde eerder al andere tot voor enkele jaren onbekende werken van Platonov en dat strekt deze uitgeverij tot een Platonov is een klasse apart en dat bewijzen ook deze twee 'Un- vollendeten' weer. De gelukkige Moskou vertelt over het leven van het wees meisje Moskou, dat in de Russi sche revolutie alles, ook haar herinneringen, is kwijtgeraakt. Mannen van zeer uiteenlopend foto's Harmen de Jong moord en rotzooi in allerlei vormen. We zijn ontdaan bij verlies van onze favoriete voetbalclub, we adoreren atleten die nog niet eens hun naam met een stok in het zand kunnen schrijven, en betalen ze grote sommen geld. De emoties in de sport worden tot de tiende macht vermenigvuldigd. Het is ook een glamourwereld, met al die mooie mensen. Nadat Coben de bussen met Amerikaanse toeristen vaarwel had gezegd, begon hij te schrijven wat hij altijd al graag las: misdaadromans. Wat hem betreft bestaat er slechts een vage grens tussen literatuur en thrillers. „Misdaadliteratuur is een groot woord, het is Agatha Christie, het is James Lee Burke, maar het is ook Dostojevski. Hamlet? Een pure thriller. In de misdaadliteratuur worden de bakens verder verzet. Je durft meer, er is gevaar, er komen veel emoties vrij. Je zult het misschien niet hebben gemerkt maar in Foute boel! verken ik het rassenvraagstuk, vriendschap, hartzeer, het fenomeen verlies, de politiek." De diepere lagen in zijn boeken mogen dan in Cobens visie door de lezer niet aangeboord worden, wat wel direct opvalt is de overvloed aan metaforen. Coben is groothandelaar in beeldspraak. Een mooie vrouw wordt omschreven als 'haal benen waren zo lang als een rij voor een Moskouse bakkerij En haar stem was niet gewoon zwoel, maar klonk 'als wanne siroop op zondagse pannenkoeken'. Als de vrouw een kamer betreedt heeft haar binnenkomst hetzelfde effect 'als een tornado op een radarscherm van meteorologen'. Coben houdt ervan om met de taal te spelen. „Ik probeer het meeste uit elk woord te halen. Ik schrap zeker 90 procent van wat ik aanvankelijk heb geschreven. Ik haat zinnen die eruit zien als dode hamsters." Peter Kuijt Harlan Coben: Foute boel! - Uitge verij De Boekerij, 283 pag., f 29,90. slag worden verliefd op haar, een arts die op zoek is naar 'on gebruikte levensenergie' in lijken, een uitvinder van een elektrische weegschaal, een re servesoldaat tweede klas die er maar niet toe komt een nieuw leven te beginnen. Moskou zwerft van de een naar de ander zonder ooit een beslissing te ne men. Iedereen heeft de mond vol over 'het communisme' dat onder handbereik zou liggen, maar wat dat communisme eigenlijk inhoudt, weet niemand. Hoe zou men zich ook die ultieme geluk zaligheid voor de mensheid moeten voorstellen als het dage lijks leven aanhoudend wordt geteisterd door honger, armoe, vuil en onverschilligheid. Het boek is doordrenkt van melan cholie: „Nee, de grote levensweg die naar de verte leidde kwam hier niet langs..." Zowel De gelukkige Moskou als Een technische roman, waarin ook (tevergeefs) naar het com munisme wordt gezocht, kent momenten van absurdisme, sa tire en surrealisme en telkens weer schrijnend mooie zinnen vol waarheid, zoals de slotzin van Een technische roman „Maar waar is de vrijheid? Ze ligt ver in de toekomst - achter bergen met werk, achter nieuwe dodenakkers." Platonov zelf vond dat zijn boe ken de maatschappij een dienst konden bewijzen, omdat hij 'de schimmel' van veel uit de hand gelopen zaken kon aanwijzen. '...Er is immers niet één schrij ver die zo'n benadering tot zie len en zaken heeft als ik', verde digde hij zich. Maar het was na 1931 publicitair voor hem afge lopen, hoewel hij daarna nog zijn belangrijkste werken zou schrijven. Platonov zelf belandde niet als vele andere schrijvers in een kamp, maar wel werd in 1938 zijn zoon Platon op vijftienjari ge leeftijd gearresteerd als 'een van de leiders van een antisov- jetjeugdorganisatie voor terro risme, spionage en sabotage'. Platon werd na tweeënhalf jaar vrijgelaten, maar had intussen tuberculose opgelopen, waar aan hij in 1943 stierf. Platonov zelf raakte tij dens de verpleging van zijn zoon ook besmet en be zweek in 1951 aan de ziekte. Aly Knol Andrej Platonov: De gelukkige Moskou; Een technisch roman - ver taald door en met een nawoord van Lourens Reedijk - Uitgeverij Meu lenhoff, 221 pag., f 39,90. vertaald Elena Lappin; Buitenlandse bruiden (Meulenhoff, 159 blz., 32,90, vertaald door Marijke Koch). Verhalen over de levens en liefdes van vrouwen die er voor kozen hun partners te vol gen naar het buitenland. Elena Lappin (1954) werd geboren in Moskou, groeide op in Praag en Hamburg en woonde vervolgens in Israël, Canada en Amerika, voordat ze met haar echtgenoot en drie kinderen in Londen neerstreek. Richard ZimlerDe laatste kab balist van Lissabon (Bzztöh, 286 blz., 34,50. vertaald door Hi-en Montijn). Aan het eind van de vijftiende eeuw belanden veel joden, op de vlucht voor de Spaanse inquisitie, in Portugal. De Portugese koning tracht hen te bekeren tot het christendom, maar veel joden blijven in het geheim hun joodse rituelen uit voeren. In april 1506 worden tijdens het joodse paasfeest, zo'n 2000 joden gedood. Hun lijken wor den verbrand op het Rossio, het grote plein in Lissabon. Bere- kiah Zarco ontsnapt aan deze slachtpartij, maar vindt bij thuiskomst het lijk van zijn oom, patriarch van de familie en lid van een beroemde kabbalis tische school, en dat van een jonge vrouw. Zarco gaat op zoek naar de moordenaar. Frederick Reiken. De Godenzee (oorspronkelijke titel: The Odd Sea, De Harmonie, 220 blz., 37,50, vertaald door Jan Fas- tenau). Philip is dertien wan neer zijn oudere broer en idool Ethan spoorloos verdwijnt. De Godenzee vertelt het verhaal hoe hij en zijn familie in het rei ne proberen te komen met dit mysterie. Tijdens de zoektocht naar zijn broer komt Philip steeds meer te weten over de persoon die Ethan werkelijk was, en onherroepelijk ook over zichzelf. Antony Beevor: Stalingrad (B alans/Van Halewijck, 480 blz.. 49,50, vertaald door Bab Wes- terveld). Een desastreuze lucht aanval onder leiding van gene raal von Richthofen boven Stalingrad in augustus 1942 is het begin van de wreedste veld slag van de Tweede Wereldoor log, die zes donkere maanden zou duren een een keerpunt in de geschiedenis werd. Staling- rad doet niet alleen verslag van een oorlogssituatie, maar laat vooral de persoonlijke verhalen zien. Het boek is gebaseerd op historische bronnen en talloze documenten, brieven en dag boeken van overlevenden. Het Nederlands van nu is niet meer dat van de jaren vijftig of het begin van deze eeuw. De uit spraak is veranderd, de zinnen krij gen andere patronen. Vooral onze woordenschat moet met de tijd mee. De maatschappelijke veranderingen maken dat onze verzameling woor den voortdurend aangepast wordt. Bïonaut, coffeeshop, Chippendales, teletekst - het zijn nieuwe woorden die de laatste tien, twintig jaar deel zijn gaan uitmaken van de omgangs taal van de moderne, herijkende Ne derlander. Nieuwe voorwerpen, nieuwe verschijnselen, nieuwe woor den: dotteren, magnetron, spread sheet, methadonbus, milieubox, chippertelefoon, chemokar, gastou der, gentherapie, genenpaspoort. Natuurlijk maken we veel woorden °P basis van bestaande. De klap schaats is er een voorbeeld van: een hepaald type schaats die half los zit. Ook in wonderbra worden bestaande De klapschaats is één van de woorden die recent voor uitbreiding en vernieuwing van de Nederlandse woordenschat heeft gezorgd. woorden tot een nieuwe samenstel ling gemaakt. Het is een manier die ons op wonderlijke wijze eindeloos in staat stelt onze woordenschat uit te breiden. Soms verkorten we een woord of woorddeel, zoals in muzak - voor achtergrondmuziek in restau rants, liften, supermarkten en zelfs in de 'openbare ruimte'. Het is een ver schijnsel dat ongestraft oprukt, ter wijl op dit muzikaal behang zeer zware straffen zouden moeten staan. Wie ooit een kopje koffie heeft ge smaakt in een stil, ouderwets koffie huis, weet wat is het is om stilte te missen. Wie desondanks het ontstaan van het woord muzak wil nagaan, kan sinds kort terecht in een vuistdik Woorden boek van Neologismen. Muzak is ge vormd van music en kodak. Het woord blijkt een handelsmerk van een Amerikaanse firma te zijn. voor het eerst geregistreerd in 1938. In Ne derland komt het woord muzak voor sinds het begin van de jaren tachtig. Zo'n woordenboek van nieuwe woor den is een atlas van culturele veran deringen en ontwikkelingen. Veel nieuwe woorden hebben na tuurlijk te maken met nieuwe media en technologie. Wie die dingen niet volgt, is binnenkort echt van 'de vori ge eeuw'. Cyberseks (digitale porno of via de computer zoeken naar sek sueel gerief - zie computerseks) is een voorbeeld. Maar zie ook cyberfemi- nisme, cybercafé, cybergeneratie, cy- bernaut, cyberpunk en nog veel meer. Het is een omvangrijke verzameling woorden die het Nederlands binnen dringt. De omvang van deze woor denschat is gigantisch: database, blinddate, datrecorder, datingshow, deep house, clip board, cliffhanger, citybike, garagerock. Het is een soort Engels dat via de wereld van jonge ren, media en computer als een virus de harde schijf van onze geërfde woordenschat binnendringt. Zo is een chill-out-room een normaal woord geworden sinds het begin van vrijdag 19 maart 1999 de jaren negentig, voor bezoekers van een house party. Trouwens een party heeft ondertussen een specifiek erotische betekenis gekregen. Dit woordenboek heeft het nog niet geat testeerd, terwijl de term partnerruil verouderd is getuige de datering. We zullen aan veel vertaald Engels moeten wennen of we willen of niet. Juist de datering van de neologismen en de uitvoerige citaten maken dit Woordenboek van Neologismen tot een belangrijk boek: elk lemma is behalve van een (soms al te gemakke lijke) betekenisomschrijving ook voorzien van een groot ^antal be wijsplaatsen, citaten en bronnen. Latere generaties woordenboekma kers en taalkundigen zullen daar nog veel plezier aan beleven. Af en toe mis je niet alleen een woord en dan denk je 'had de samensteller maar wat minder citaten opgenomen en nog meer woorden'. Soms denk je dat bij een woord ook een diepere verkla ring gegeven kan worden. Zo wordt onder deep throat (geheime infor mant) voortreff elij k uit de doeken ge daan dat deze term dateert uit de Wa tergate-affaire. De journalisten Woordward en Bernstein hadden een geheime bron uit de omgeving van Nixon. Maar de samensteller schrijft er niet bij dat de journalisten hun bron zo noemden naar een in die tijd fameuze pornofilm met die titel. De mooiste neologismen - het is toe gegeven een persoonlijke kwestie - in deze indrukwekkende verzameling zijn die woorden die gemaakt worden met bestaande woorden. Zo wordt herijken (controleren en bijstellen van meetinstrumenten) nu figuur lijk: wijziging in beleid, aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Verge lijk ook insteek, er zit licht of lucht tussen, lokettisme, Lubberiaans, luchtfietsen., medialandschap, deel tijdvutter, grijze golf. Wie de afgelopen 25 jaar iets gemist heeft, kan het met dit mooie boek in halen. In de stoel bij de cv. Trouwens dit cv is een interessant schibboleth. Een oudere generatie - die de kolen- kachel nog meegemaakt heeft - vat cv op als centrale verwarming, maar de jongere kent alleen een cv-tje bij een sollicitatie. Een woordenboek om te lezen. Lo van Driel Mare de Coster: Woordenboek van neolo gismen-25 jaar taaiaanwinsten. Uitgeve rij Contact/Het Taalfonds, f 95,-.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1999 | | pagina 13