Het zoetste dorp van Brabant
PZC
0/
Hip Stampersgat
DurcerigBDJöcl «r
door het oog
van Wim Riemens
31
I j i i j I
woensdag 17 maart 1999
foto's Dirk-Jan Gjeltema
door Guido van der Heijden
Stampersgat, De naam
klinkt, vreemd genoeg,
bijna iedereen bekend in de
oren. Het lijkt misschien een
carnavalsnaam voor een plaats,
maar het dorp heet echt zo. Aan
de snelweg van Roosendaal
naar Rotterdam markeert een
vette 'Bde afslag naar het 1300
zielen rijke dorp. Een ouderwets
bord voor een B-weg. Het staat
er niet voor niets. Over een
lange, rechte weg hotsen en
botsen we naar Stampersgat.
Twee scherpen bochten later
zijn we er: Stampersgat.
Stampersgat? Hoe komt het
toch dat dit kleine plaatsje me
zo bekend voorkomt?
In het midden van het dorp staat
Café en Zaal Geerts, niet
zomaar een zaal. Ad - Top Pop
-Yeah! - Visser was hier kind aan
huis met de Top Pop Drive-In
Show. Iedere week was na Top
Pop op televisie te zien waar het
dit weekend te doen zou zijn.
Naast Zaal Takens in Balkisrug,
de Klaveet in Achterveld en de
Scala Jumbo Dancing in
Valkenburg was Zaal Geerts in
hip Stampersgat één van de
vaste adressen. In een tijd ver
voor hij zich met
playbackshows, Joop van den
Ende en facelift bezighield,
draaide Henny Huisman hier
zijn plaatjes met de Hitkrant
Drive-In Show. Ook de jonge
zender Veronica wist met haar
Drive-In Shows de B-afslag
naar Stampersgat te vinden.
BZN, The Cats, George Baker en
Ria Valk, ze traden allemaal op
in Zaal Geerts. Het epicentrum
van Hipdom in West-Brabant
lag in het Travolta-tijdperk
onmiskenbaar in Stampersgat.
Ook nu nog gebeurt het in Zaal
Geerts. Vlaams phenomeen
Eddy Wally schitterde er nog
enkele weken geleden tot
tevredenheid van eigenaar Rien
Heijnen. „Awel patron, ik zie
dat ge er van geniet", zei de in
West-Vlaanderen onsterfelijke,
bejaarde artiest nog. Heijnen
herinnert dat de charmezanger
flink zijn best deed. „Hij moest
naderhand nog een half uur
bijkomen."
Stampersgat ligt aan de Dintel,
een riviertje dat. verderop als de
Mark het Volkerak met Breda
verbindt. De rivier ligt, vlak als
een spiegel, schilderachtig te
zijn. Op een enkel plezierbootje
na is de Mark verlaten. Aan een
aanlegsteiger in het dorp liggen
een paar woonboten.
mpersgat
Heijnen is geen geboren
Stampersgatter, maar hij woont
er wel al jaren. Hij kan zich nog
herinneren dat de Mark een
verkeersader van belang was.
Jaren geleden werden er
bootladingen suikerbieten naar
de suikerfabrieken in
Stampersgat gebracht. Eens
telde het dorp twee grote
fabrieken waar, van
suikerbieten, kristalsuiker
werd gemaakt. De Gastelse
Beetwortelsuikerfabriek stond
midden in het dorp, tot deze in
1927 met het maken van suiker
stopte.
De grootste
Iets verderop, tegenover het
terrein van voetbalclub De
Schutters (vierde klasse), staat
nu nog de Coöperatieve
Beetwortelsuikerfabriek
Dinteloord ofwel de Suiker
Unie. Het is de grootste
suikerfabriek van Europa.
Officieel staat de fabriek op het
grondgebied van Dinteloord,
maar in werkelijkheid worden
de suikerklontjes nét buiten de
bebouwde kom van Stampersgat
gemaakt. Vandaar ook dat op de
suikerzakjes niet Stampersgat
maar Dinteloord staat gedrukt.
Het dorp Dinteloord zelf ligt zes
kilometer van de Suiker Unie
vandaan. Momenteel biedt de
enige suikerfabriek bij
Stampersgat: de Suiker Unie,
werk aan zo'n 210 mensen.
Ongeveer eenderde van de
werknemers woont in Stampergat
zelf.
Stampersgat heeft suiker in het
bloed. Straatnamen als
Beetwortelstraat en Kristalstraat
verwijzen naar het belang dat het
dorp bij de suikerproductie had en
nog steeds heeft. Het centrale
plein is genoemd naar Jan
Frederik Vlekke, ooit een
legendarische directeur van
imiddels gesloten Gastelse
Beetwortelsuikerfabriek. Voor de
oude directeur is bij de kerk een
plaquette bevestigd. 'Sociaal
werker', staat er bij het hoofd van
Vlekke. Hij was het die harmonie
Sint Caecilia oprichtte. Vlekkes
Wie vanuit Zierikzee over de
na de watersnoodramp van
1953 aangelegde Delingsdijk
rijdt, ziet de plaats al van verre
opdoemen. Het herkenbaarst is
het silhouet van de majestueuze
Sint-Nicolaaskerk. Dat moet
Brouwershaven zijn.
Tegenwoordig een
(water)toeristenplaats met
jachthavens, vroeger een vissers-
en handelsplaats die het enige tijd
tot royale bloei bracht. Vandaar de
handvol monumenten, waaronder
de grote driebeukige hallekerk en
een fraai stadhuis.
Brouwershaven - inderdaad, de
naam is afkomstig van de
bierbrouwers uit Holland die de
haven gebruikten voor invoer en
doorvoer van gerstenat - komt
voor het eerst voor in een acte uit
1318.
Al in 1286 kocht Floris V, graaf van
Holland, van Jan van Renesse
grond op de plaats waar nu
Brouwershaven ligt, om er een
dorp met haven te stichten. De
inwoners kregen al in 1288
tolvrijdom. Naast invoerhaven
voor bier, kreeg de plaats ook
betekenis voor de visserij.
Uit een privilege van 1477 blijkt
dat Brouwershaven stadsrechten
bezat. Geen echte stad, maar een
smalstad, zonder zetel in de
Zeeuwse staten. Dankzij de
handel op de Oostzeelanden,
Engeland en Keulen ging het de
plaats voor de wind. Er werd
haring, meekrap, zout en uien
uitgevoerd en wol en steenkool
ingevoerd. In de zestiende eeuw
werd Brouwershaven versterkt tot
vesting, met vijf poorten. De
verdedigingswerken werden in
1820 gesloopt. De haringvisserij
bleef lot het einde van de
zeventiende eeuw belangrijk.
Daarna zakte de welvaart steeds
verder weg.
In het begin van de negentiende
eeuw was er een kleine opleving
doordat het Goeresse Gat
dichtslibde en schepen niet meer
rechtstreeks naar Rotterdam
konden varen. Brouwershaven
was enige tijd overslagplaats tot
in 1872 de Nieuwe Waterweg in
gebruik genomen werd. De
smalstad was aangewezen op
landbouwactiviteiten, tot de
recreatie na de afsluiting
van het Brouwershavense Gat
voor nieuwe impulsen zorgde.
Brouwershaven eert één
beleende Nederlander: Jacob Cats,
die er in 1577 werd geboren. In
1829 werd op de ruime markt een
standbeeld van hem onthuld.
sVeel lezers herkenden het
silhouet en zonden goede
oplossingen in. Twee keer werd
Haamstede herkend, eenmaal
Burgh, eenmaal Veere en een
inzender hield het op de
parochiekerk Sint-Antonius Abt
in Moerbeke-Waas. De winnaars
zijn: J. van der Linde, Sas van
Gent, G. L. van Hattem,
Noordgouwe en R. Jongerius,
Middelburg. Zij ontvangen een
waardebon.
De vraag van de nieuwe opgave
luidt: bij welke plaats ligt het
gebied dat Wim Riemens in 1992
fotografeerde? Oplossingen
kunnen tot en met uiterlijk
zaterdag 20 maart worden
gezonden aan: PZC Buitengebied,
postbus 18,4380 AA, Vlissingen,
fax 0118-470102, e-mail
redactie@pzc.nl. onder de
inzenders van goede oplossingen
worden drie waardebonnen
verloot.
S.-«-(WW» L1"" ink,
v TT* -""«'SS:
zoon, eveneens directeur van een
suikerfabriek was de eerste
Stampersgatter die een auto had.
Te klein
Samen met Oud-Gastel, Hoeven,
Oudenbosch en Bosschenhoofd,
vormt Stampergat de gemeente
Halderberge. Stampersgat is met
haar 1.300 inwoners één van de
kleinste kernen. Twee kappers,
een paar cafés, een echte winkel
van sinkel, een bakker annex
groenteman en een Rabobank die
slechts twee middagen in de week
open is. Als je in Stampersgat
woont, zul je toch vaak met de
auto op pad moeten. Een
groenteman en een drogist
moesten al de biezen pakken:
Stampersgat was te klein voor
hen. Cafébaas Heijnen ziet ook
voordelen in het kleine formaat
van het dorp. „De sociale controle
hè. Iedereen weet hier echt alles
van iedereen. Hier maak je niet
mee dat iemand drie weken in huis
doodligt, zoals in de grote stad. Als
jongelui iets hebben uitgevreten
weten de ouders het vaak voordat
ze weer thuis zijn.
In een gedichtje dat altijd op de
kaft van een Stampersgats
blaadje staat, wordt het dorp
omschreven als 'een kleine kern
waar pit in zit'. En wanneer
Heijnen alle festiviteiten opnoemt
die ieder jaar in het dorp worden
gehouden, krijg je de indruk dat
Stampersgat allesbehalve
uitgeblust is.
Met carnaval heet Stampersgat
Meekrabdurp. De naam slaat
terug op de oude
meekrapindustrie die hier ooit net
zo belangrijk was als de
suikerindustrie nu. De wortel van
de meekrap
(Rübia tinctórum) levert, na
gedroogd en gestampt te zijn, een
kleurstof waarmee stoffen in een
roodbruine kleur- geverfd kunnen
worden. Behalve inkomsten gaf de
meekrapteelt het dorp ook haar
naam. Eeuwen geleden kreeg een
meekrapwortelstamper de
familienaam De Stamper die op
zijn beurt het dorp weer van een
naam voorzag. Ad Visser zette
Stampersgat op de kaart. Het
moest niet nodig zijn. Eigenlijk
zou de naam op ieder suikerzakje
moeten staan.
