DUJ'CSnc Ö.OJÖC
De wind in de zeilen
PZC
Vier nesten per seizoen
Schouwen-Duiveland snel
Stichting
Hoogaars
zorgt voor
erfgoed
natuurjournaal
weerwoord
Praktisch
klussen en
bouwen
28
Amerika
ligt vlak bij
Tholen
29
Vervreemd
van de
werkelijkheid
30
Stampersgat,
een dorp
van kristallen
31
27
woensdag 17 maart 1999
door Rinus Antonisse
De Stichting Behoud Hoogaars
werkt 'bevlogen maar met een
zekere nuchterheid' aan het
behoud van het weinige dat nog
over is van de Zeeuwse visserij -
historie. De doelstelLing is niet
mis. „Wij rekenen het tot onze
taak dat iedere Zeeuw en iedere
belangstellende vroeg of laat
kennis maakt met het visserij-
erfgoed van Zeeland. Weet hoe
men met deze schepen viste, er op
leefde en hoe ze werden
gebouwd.Voorzitter Klaas
Tenwolde van de SBH vindt dat
geen loze kreten. Dankzij
enthousiaste vrijwilligers (een
groep van zo'n 70 mensen met'
uiteenlopende talenten) en een
groeiend aantal donateurs en
sponsors, ontstaat een steeds
breder draagvlak voor het in de
vaart houden van de authentieke
Zeeuwse scheepstypen. Ook de
overheid, in het bijzonder het
provinciaal bestuur, erkent
noodzaak en nut van het werk,
stelt Tenwolde met enige
tevredenheid vast.
In Friesland wemelt het nog van
de originele botters waarmee op
Wadden- en Zuiderzee gevist
werd. Voorzitter Tenwolde
benadrukt dat Zeeland wat dat
betreft iets goed te maken heeft.
De SBH heeft één echte hoogaars,
de Andries Jacob-YE 36, van de
ondergang gered. Het is het
vlaggenschip van de stichting. Er
wordt nu geld verzameld om ook
een hengst, de Drie Gebroeders-
TH 49, te restaureren. Het begin is
er dus. Klaas Tenwolde geeft aan
dat de activiteiten van de SBH er
toe geleid hebben dat het bewaren
van zoveel mogelijk schepen voor
het nageslacht (als vissersboot of
als jacht) niet meer alleen als
hobbyisme wordt gezien, maar
ook als varende monumentenzorg.
De provinciale subsidie die
daarmee gepaard gaat is uiteraard
welkom, al brengen donateurs en
sponsors tweederde van de
inkomsten van de SBH op.
Scheepswerf
Binnenkort presenteert de
stichting het plan voor de aanleg
van een historische scheepswerf in
Veere. Dat moet de thuisbasis van
de SBH worden, waar schepen
gerestaureerd worden (als eerste
de TH 49) en waar in een
bezoekerscentrum informatie
over het erfgoed van de Zeeuwse
visserij te verkrijgen is. De
financiering van het project is
goeddeels rond. Tenwolde wil op
de details nog niet vooruitlopen;
hij verwacht er veel van. De werf,
die de historische naam Veeres
Hoop krijgt, moet ook een
toeristische attractie van formaat
worden. Bij de inrichting wordt
daar rekening mee gehouden.
Eeuwenlang visten generaties Zeeuwen met
houten zeilschepen op de onberekenbare
Deltawateren. Hoogaarzen (met een oplopende
kont) in Midden- en Noord Zeeland en hengsten
(met een zware kop) voor de Zeeuws-Vlamingen.
Het waren eenvoudige boten, zonder comfort.
Platbodems, speciaal gebouwd voor de grillige
Zeeuwse en Zuidhollandse getijdewateren, met
Tenwolde: „De Zeeuwen hebben
eeuwen met de platbodems
gewerkt. Wij moeten ervoor
zorgen dat die dingen niet van de
aardkloot verdwijnen, dat mag de
huidige generatie niet meemaken.
De redding is wel absoluut op het
nippertje. Zoals we nu bezig zijn,
heeft dat behoud kansen."
Het werk van de SBH staat of valt
met de inzet van vrijwilligers.
Zowel 'hand- als hoofdarbeiders'.
Volgens Tenwolde zijn er mensen
die méér dan een 40-urige
werkweek in hun liefhebberij
steken. „We hebben mensen die
prima met hout kunnen omgaan,
mensen die motoren uit elkaar
kunnen halen en mensen die zeilen
kunnen maken.. Maar er zijn ook
vrijwilligers die zorgen voor de
uitgave van ons blad Consent en
voor een nieuwsbrief. Nu we als
stichting de pioniersfase een
beetje voorbij zijn hebben we
werkgroepen gevormd voor de
verschillende taken. Dat werkt
goed. De gedrevenheid is er. Menig
werkgever zou verschrikkelijk
trots zijn met zo'n mentaliteit
binnen zijn bedrijf. En als je me
vraagt wat de
gemeenschappelijke noemer is,
wat deze mensen bindt, dan zeg ik:
dat is nog steeds de kont van de
hoogaars."
Draagvlak
Tenwolde onderstreept dat de
SBH geen gesloten club is. „Als er
mensen zijn die wat willen doen,
dan zijn ze van harte welkom,
absoluut. We kijken waar hun
belangstelling ligt. Het moet gek
gaan willen we niet iets hebben."
Hij is blij dat het draagvlak voor
het werk van de stichting sterk is
toegenomen. „In vergelijking met
vijf jaar geleden weten veel meer
Zeeuwen wat een hoogaars is.De
de vele zandplaten en -banken. De schepen
werden gebouwd zonder tekening. Het was
vooral een familie-aangelegenheid; de kennis
werd van vader op zoon doorgegeven. Er waren
maar enkele topbouwers: Meerman in
Arnemuiden, Van Duivendijk op Tholen, De
Klerk in Kruispolder en Verras in Paal.
Omstreeks 1900 waren er nog circa duizend
zeilende vissersschepen. Daar zijn er weinig
meer van over. De meesten zijn omgebouwd tot
jacht of verworden tot kachelhout. Om de
restanten van dit culturele erfgoed van de
Zeeuwse visserij te bewaren en nieuw leven in te
blazen werd in 1990 de Stichting Behoud
Hoogaars (SBH) opgericht. Na een aarzelend
begin heeft de stichting de wind in de zeilen.
SBH-voorzitter zegt dat de
ongedwongen sfeer ('die is er
dankzij het gezamenlijk streven
om de schepen voor de toekomst te
behouden') binnen de stichting
Vanaf het dak van het
oude schuurtje bij de
moestuin breekt een schel
ratelend liedje de stilte
van de vroege morgen. Het
Duumpje of Klein Jantje -
streeknamen voor het
winterkoninkje - is druk
in de weer. Er moet een
nest gebouwd worden.
Een oud tuinnet, dat aan
een spijker in het
schuurtje hangt, is
uitverkoren. Het
winterkoning-mannetje is
een nestbouwer bij
uitstek. Soms bouwt hij
wel vier nesten. De meest
uiteenlopende plaatsen
worden daarvoor
gebruikt.
Van de serie nesten wordt
er in het voorjaar door het
vrouwtje maar één
uitgekozen als geschikt
onderkomen. Zij bekleedt
het met veertjes en pas dan
kunnen er eieren worden
gelegd. Vijf tot acht stuks,
die door het vrouwtje
ongeveer veertien dagen
worden bebroed. Aan het
mannetje is in die periode
de taak voor voedsel te
zorgen. Tussendoor laat
hij ook zijn doordringende
zang horen, om aan te
geven dat er voor andere
vogels geen plaats is. Na
het uitkomen van de
eieren zorgen beide ouders
voor eten. De jonge vogels
kunnen na ongeveer
vijftien dagen uitvliegen.
De ouders beginnen dan
meteen aan een tweede
broedsel.
zie ook pagina 30
overeind moet blijven. Hij is wars
van een overheersend
commerciële insteek. „Wij zijn
tegen naaldhakken en kratten
bier aan boord." Daarom ook is de
SBH geen concurrent van de
Bruine Zeilvloot in Zeeland,
meent Tenwolde. „Natuurlijk
nemen wij wel eens mensen mee
aan boord. Dat is altijd ten
behoeve van de restauratie van
schepen en voor onze sponsors. We
doen het erbij. Het is ook een
beetje het ontsluiten van dat
culturele erfgoed."
illustratie Adri Karman
door Rinus Antonisse
Een simpele karakteristiek van
Schouwen-Duiveland is niet
makkelijk te geven. Zo begint Jan
Kuipers het boek Schouwen-
Duiveland van oeverkant tot
binnenland. Een stellingname die
vervolgens niet wordt
waargemaakt. Want na de korte
inleiding worden op een VW-
achtige wijze heel eenvoudig alle
stadjes (Zierikzee en
Brouwershaven), dorpen en
gehuchten van west naar oost
besproken. Beknopt, nogal
opsommerig en nauwelijks
verhalend. Anton Dingemanse
maakte er foto's bij, weinig
verrassend en wat
vakantiekiekjes-achtig, zoals ook
de dagrecreant ze zal maken. Het
boek doet denken aan een
veredelde toeristische brochure,
die snel te consumeren is en weinig
indruk achterlaat.
Daar is overigens niks op tegen; er
is kennelijk behoefte aan een
handzaam boekwerkje over het
voormalige eilandenrijk van
Schouwen en Duiveland. Uitgever
Theo Spinnewijn van de
Zierikzeese Boekhandel De Vries
geeft aan dat er de laatste jaren
geen enkele uitgave in dit genre
verschenen is, terwijl er wel vraag
naar is. Er is met de verschijning
van het fotoboek voorzien in een
overzichtelijke informatiebron,
die vooral voor de bezoeker van
het eiland van nut kan zijn. De
lezer wordt ook persoonlijk
aangesproken en aan de hand
meegenomen. Kuipers: „Het
boekje dient als bescheiden
leidsman bij tochten door het
gebied, of ter herinnering aan uw
hopelijk genoeglijke
omzwervingen in dit
aantrekkelijke deel van de
Zeeuwse archipel."
Het gebied kan bogen op een ruim
duizendjarige geschiedenis. In de
Westhoek zijn archeologische
vondsten uit de prehistorie
gedaan (bij Brabers). De naam
Schouwen is in de annalen voor
het eerst te vinden in 976,
geschreven als Scaldis, een
klassieke naam voor de Schelde.
Duiveland wordt voor het eerst
vermeld in 1206 als Duvinlant:
land behorend aan vrouwe Duva.
De twee eilanden werden gehecht
door de afdamming van de zeearm
deGouwein 1374. Het is sinds jaar
en dag een overzichtelijke regio,
waar landbouw en steeds meer de
recreatie overheersen. Hier en
daar zijn wat brokken natuur
bewaard gebleven, vooral te
vinden langs het water en op het
water zélf (Oosterschelde en
Grevelingen). Het gebied is vanaf
de oeverkant tot in het binnenland
getekend door overstromingen,
het sterkst door de meest recente
van 1 februari 1953.
Watergeweld
Veel dorpskernen bleven echter
doorgaans gespaard voor het
watergeweld, evenals de oude,
hooggelegen kerkhoven van
Brijdorpe, Looperskapelle,
Nieuwerkerke, Oud-Ellemeet en
Eikerzee (zoals Kuipers
verschillende keren meldt).
Daardoor is er voor de bezoeker
zowel te genieten van verstild
verleden (Ellemeet, Noordwelle,
Zonnemaire, Dreischorals van
kleurrijk toerisme (Renesse,
Burgh-Haamstede, Den Osse) en
een combinatie ervan (Zierikzee).
Vergeleken met de uitgebreide
beschrijving van centrumplaats
Zierikzee komen verschillende
andere plaatsen - zoals Bruinisse.
Oosterland, Nieuwerkerk - er wel
erg bekaaid van af. Het (foto)boek
besteedt naar verhouding veel
aandacht aan de Kop van
Schouwen, de onvermijdelijke
sage van de zeemeermin over de
ondergang van Westenschouwen,
As 't regent voo de
messe, dan regen
't aolle zesse
Nieuwe weerwoorden zijn wel
kom bij de redactie van de PZC,
postbus 18, 4380 AA, Vlissin-
gen, fax 0118-470102, e-mail re-
dactie@pzc.nl.
de stormvloedkering en Neeltje
Jans (formeel geen Schouwen-
Duiveland, maar Veere) en de
inlagen langs de zuidkust.
Het belang van Schouwen-
Duiveland als toerisch gebied
blijkt ook uit de nieuwe gids
Karaktervolle Gastenkamers.
Daarin zijn 250 adressen
verzameld van boerderijen,
kastelen, herenhuizen, Idoosters,
moderne villa's en woonboten in
België, Nederland en Luxemburg.
Bestemd voor de reiziger die een
wat apart verblijf erkiest boven de
klassieke hotelformule. Er zijn
tien adressen in Zeeland
geselecteerd, waarvan vier
gelegen op Schouwen-Duiveland.
Het gaat om In d'n Aoren Waereld
aan de Ring in Dreischor, de
Frieslandhoeve in
Moriaanshoofd, de buitenplaats 't
Huys Grol in Renesse, de Aveling
en Huize Jongmans in het centrum
van Zierikzee.
Het verschijnsel gastenkamer
raakt in Nederland ingeburgeitl.
De samenstellers van de
overzichtelijke gids bezochten
alle 250 adressen, die geselecteerd
werden op grond van criteria zoals
de omgeving, het karakter van het
pand, de ontvangst, het comfort en
het tafelgenot. Naast de Schouwse
adressen leverde dat in Zeeland
verder nog op: Het Herenhuis aan
de Noordstraat in Axel, Hotel
Hoog Duin in Domburg, villa
Magnolia in Oostkapelle, hoeve
Caveye in Overslag en Aeolushüüs
in Wemeldinge.
Schouwen-Duiveland van oeverkant
tot binnenland. Tekst J. J. B Kuipers,
foto's A Dingemanse. Uitgave
Boekhandel De Vries, Zierikzee, prijs f
29,90.
Karaktervolle Gastenkamer België,
Nederland en Luxemburg.
Samenstelling Danielle Neijs, Hein
van Beek, Martine Bérard. Nicolette
van de Poll. Uitgave Het Spectrum,
Utrecht, prijs f39,90.
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en landschap,
land- en tuinbouw, streektaal en
streekcultuur, architectuur en
stedenbouw, recreatie en vrije tijd,
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redactie van de PZC, postbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax 0118-
470102, e-mail redactie@pzc.nl
foto's Dirk-Jan Gjeltema
Nostalgische vaart op de Oosterschelde
