Cirque du Soleil brengt
ode aan het individu
Max Ernst voor liefhebber en kenner
TVTP kunst
ËflAs cultuur
Voorstelling
vier jaar in
Europa
Expositie
in Berlijn
14
Tussen het verfraaien van
hun acts door worden de
artiesten geschminkt.
Vervolgens gaan ze op de foto:
voortaan dienen ze zelf de
make-up aan te brengen.
Slangenmeisje Olga Pikhienko
ondergaat de aanwijzingen van
choreografe Debra Brown,
terwijl zij zich ondertussen
schijnbaar moeiteloos op- en
uitvouwt. Kunstig plaatst de
19-jarige Russische acrobate
vanuit een kaarsrechte
handstand beide voeten voor de
schouders, de ranke rug krom
als een hoepel. Verderop vormen
gespierde jongemannen een
menselijke toren van wel vijf
lichamen hoog. Kan nog
perfecter, is op te maken uit hun
luide discussies in een mix van
talen. Audities over de hele
wereld bieden de bedenkers van
de shows de keuze uit de meest
getalenteerde artiesten.
Cirque du Soleil heeft weinig
met 'plat' circus van doen, zo
leerden de vorige shows
Saltimbanco en Alegria het
Nederlandse publiek al. Het van
oorsprong Canadese Cirque
biedt een duizelingwekkende
mix van (straat)theater, zang,
dans, muziek en acrobatiek,
uitgevoerd in sprookjesachtige
kostuums en ondersteund door
een ingenieuze licht- en
podiumtechniek. Het publiek
smult van deze artistieke
smeltkroes want op diverse
continenten rouleren via
strakke schema's verschillende
shows. In Las Vegas en Disney
World Florida draaien de
permanente shows 'O' en 'La
Nouba', en binnenkort
verschijnt 'Alegria, The Film'.
Het kunstzinnige Cirque du
Soleil groeide de afgelopen
vijftien jaar uit tot een continue
internationaal bedrijf.
Voor Quidam (voorbijganger,
anonieme passant) torst het
Cirque een heuse 'teleferic' met
zich mee. De rails van 36 meter
lang langs het dak van de tent
laat de artiesten vanuit het niets
op het podium belanden.
Desondanks legt Quidam (s
preek uit Kiedam) de nadruk op
„onze broosheid en de angst
voor het millennium dat voor
ons ligt", aldus regisseur Franco
Dragone.
Volgens Serge Roy, die al vanaf
het begin in 1984 bij Cirque du
Soleil is betrokken, is Quidam
de meest theatrale, gevoelige
show. „In Saltimbanco en
Alegria stond de fantasie
centraal, Quidam gaat over
in Quidam de kwalificatie
'personage'; hun belevenissen
lopen als rode draad door de
voorstelling. Een jong,
teleurgesteld meisje heeft bijna
alles wat er te zien valt al gezien
waardoor haar wereld is
ingestort. Haar woede doet haar
wereldje uiteenspatten,
waardoor ze in het universum
van Quidam terecht komt. Zij
vindt een kameraad in de
vrolijke, gi'acieuze Karl 'met de
eeuwige glimlach', De hoofdrol,
die dus eigenlijk niet zo mag
heten, wordt gespeeld door de
'even griezelige als charmante'
Amerikaan John Gilkey (32),
die optreedt als 'een soort gids
op een mysterieuze reis'.
„Ik ben een soort reisleider voor
het kleine meisje", vertelt
Gilkey. „Ik laat haar zien wat de
wereld in petto heeft: goed en
Cirque du Soleil: Spanish Webs.
kwaad, leven en dood. Ik ben
komediant,maar probéérnie;
grappig te zijn. Het is subtiels
dan bijvoorbeeld een clown."
Gilkey, met zijn 32 jaar eenvs:
de oudste artiesten, had al eet
rijk verleden als komediant
voordat hij bij Cirque du Solé
kwam. Zijn handelsmerk-de
opvallende kuif boven zijn
extreem smalle gezicht - kwae
uitstekend van pas voorzijnn
„Ik draag bovendien een
kostuum dat veel te klein is.o:
mijn slungelige lengte te
benadrukken. Dekostuumsz;
in Quidam erg eenvoudig. Er
zijn bijna geen gemaskerde
figuren. In vorige shows ware
de karakters geïnspireerd op
dieren, fantasieën of elemente
als vuur, water en aarde, en
daarom extreem theatraal
uitgedost. Quidam daarentege
is een ode aan het individu,"
Berrit de Lange
Quidam van Cirque du Soleil; t/m3i
mei in Amsterdam. Kaarten mui
49 gulden voor kinderen £oil2]E-
en vanaf 59 gulden voor voliem
nen. Info: Cirque du Soleil Hek-
lijn: 0900-0106.
p het braakliggende terrein naast het Olympisch
Stadion in Amsterdam pieken de witte punten van
de tenten van het Cirque du Soleil. Sinds begin
deze maand speelt er zich de voorstelling Quidam voor het
eerst op Europese bodem af:
Cirque du Soleil zal de
komende vier jaar in 23
Europese steden vertoeven.
De tenten zijn overdag het
decor voor trainingen
volgens een strak schema.
gevoelens en het durven uiten
daarvan", zegt de voormalige
steltloper- „De mens is niet
logischerwijs gelukkig en
daarmee luidt Quidam eigenlijk
een nieuwe periode in in het
bestaan van Cirque du Soleil.
De show gaat over mensen van
alledag; als een foto van de
werkelijkheid
Serge Roy is in Amsterdam
assisteerde regisseur Dragone,
wiens bedoelingen hij feilloos
aanvoelt, bij de
voorbereidingen. De hechte
band tussen de grondleggers
Een van de hoofdrolspelers van de
nieuwe Cirque du Soleil-productie
Quidam: John Gilky.
ontstond op het Fête Foraine de
Baie, een festival van
straatartiesten in het Canadese
St-Paul, de voorloper van het
huidige Cirque. „In die tijd
Training voorde voorstelling Quidam. foto's Roland de Bruin
koesterden we een gezamenlij ke
droom: een circus opbouwen dat
nooit eerder was vertoond.
Misschien konden we daarmee
zelfs door Canada en de VS
trekken. Dat het een wereldwij d
succes zou worden, hadden we
nooit durven dromen."
Roy houdt zich strikt aan de
ongeschreven wetten van
Cirque du Soleil: iedereen is
gelijk, men spreekt niet van
hoofd- en bijrollen, iedere act is
uniek.
Slechts drie artiesten verdienen
Max Ernst (1891-1976) was de belang
rijkste Duitse surrealist. In Berlijn
wordt een grote overzichtstentoonstelling
van zijn werk gehouden. En het loopt storm,
net als bij de recente exposities van collega
surrealisten als Dali en Magritte, die al ja
ren uitstekend in de markt liggen. Maar: hoe
goed waren ze en, vooral, hoe goed was Max
Ernst?
Het bezoek aan een overzichtstentoonstel
ling van een moderne kunstenaar is soms
een melancholiek stemmende ervaring.
Vaak is de kunstenaar al dood en de lucra
tieve roem - alleen een beroemd schilder of
beeldhouwer krijgt een overzichtstentoon
stelling - pas postuum ingetreden. Als hij-
/zij nog bij zijn leven geëerd en gefêteerd
wordt, wordt hij geconfronteerd met het
werk waaraan hij dat leven heeft gewij d en,
zo gaat dat nu eenmaal, ook met de tekort
komingen van zijn oeuvre. En dan wordt hij
ook nog bloot gesteld aan het leger deskun
digen, dat het werk op de snijtafel legt en na
de vivisectie him bevindingen presenteren
in een Bargoens waar vaak geen touw aan
vast te knopen is.
Sommige kunstenaars moeten dit lot eerder
vrezen dan andere. Hun werk behoort bij
voorbeeld tot een stroming, de mode is of
weer in de mode is geraakt en daardoor zeer
in de belangstelling staat. Wordt hij ge
waardeerd omdat hij een groot schilder of
beeldhouwer is of omdat hij in de eerste
plaats zijn stroming vertegenwoordigt? In
dat laatste geval is er weinig reden om opge
wekt in de toekomst te blikken. Hij loopt het
risico dat hij weer uit de mode raakt en dat
zijn werk in de catacomben van het muse
um, de grafkelders van de kunst, wordt be
graven. Dit geldt natuurlijk vooral voor de
hedendaagse kunst, waar de Grote Schifter,
de tijd, zijn zegenrijke werk nog niet heeft
kunnen doen. De erkende meesters kunnen
vanuit het grote atelier in de hemel grijn
zend op dit gewriemel neerkijken.
Een stroming die zich de laatste jaren weer
in de gunst van het publiek mag verheugen
is het surrealisme. Het surrealisme is een
van de protestbewegingen van de moderne
kunst, die in de jaren na de eerste wereld
oorlog de kop opstaken. De schrijvers, dich
ters en beeldende kunstenaars die zich bij
deze beweging aansloten verzetten zich te
gen de normen, waarden en conventies van
het tijdperk dat op de slagvelden van Vlaan
deren en Noord-Frankrijk zijn einde had
gevonden. Het on(der)bewuste, de droom,
vormden het gebied dat ze wilden ontgin-
versteende wouden en geheimzinnige pif
historisch aandoende steden, die een eige
mythische wereld vormen. Het werk bevc
toespelingen op het werk van oude meeste
en de titels verwijzen soms naar de klassiek
mythologie. Humor had hij ook, zoals blijk
uit het schilderij 'De maagd tuchtigt te
kindeke Jezus', waarin Maria Gods zog
over de knie legt, terwijl de schilder, Andi
Breton en Paul Eluard toekijken. Datisee
vrij makkelijk te duiden werk. Bij ander-
schilderij en is dat veel moeilijker. Era;
heeft zich altijd verzet tegen één 'officiëli
interpretatie. Iedereen mocht er in ziene
uithalen wat hij wilde. Voor veel Ernst#
gen was dat uiteraard een vrijbrief voor te
vervaardigen van meestal ingewikkelder
zelden verhelderende teksten.
Van de bijna 180 werken die in Berlijn';
zien zijn, weet slechts een handvol deaai-
dacht langer dan een halve minuut vast
houden. Ernst is, ook technisch, een be
kwaam schilder, maar zijn werk mists
vaak het ondefinieerbare, dat 'iets' dattë
goede kunst grote kunst maakt, Dalie
Magritte schieten vermoedelijk vaker
dan Ernst, die minder vaak afgleed tol
kitsch dan zij, maar hun uitschieters naï
boven zijn talrijker dan die van Ernst. S®
realistische kunst valt en staat bij het ver
rassingseffect en Dali en Magritte zijn
hun goede momenten verrassender en zete
spiritueler dan Ernst.
Ernst was 'in zijn vrije tijd, om vakantie!!
nemen van het schilderen', ook beeldt®*
wer en clie beelden zijn vaak aardiger os
naar te kijken dan zijn schilderijen of colli-
ges. Deze sculpturen hebben vaak motievS
en een vormentaal die Ernst ontleendheé
aan de 'primitieve', niet westerse kunst Tl
zijn soms verbluffend mooi, zoals het is
drukwekkende Capricorn dat zowel in gips
brons en cement is uitgevoerd.
De grote Ernst-deskundige Spies voorspa
de bij de opening, dat de kunst van de 20-sii
eeuw in het niet zal vallen bij die van delu
de eeuw. Slechts een paar kunstenaars zou
den zich aan de schaduw van hun kunst
broeders uit de vorige eeuw weten te ont
trekken. Max Ernst was volgens hem ets
van hen. Als schilder valt dat te betwijfel®
als beeldhouwer heeft hij misschien ee
kans.
Peter van Nuijsenburt
Max Erns t. Tot 3 0 mei in de Neue National Gakt'
in Berlijn. De catalogus kost 39 mark.
in bij de surrealistische dichter Paul Eluard
en diens vrouw Gala. Gala was wat toen een
'vrijgevochten vrouw' werd genoemd en zou
later de muze worden van Dali. Als dank
voor het onderdak bij Eluard en Gala ver-
sierde hij de muren van hun huis met wand
schilderingen waarover een volgende be-
verklaarde zich solidair met zijn vriend en
verliet met een nieuwe vriendin, - hij viel
zeer bij de dames in de smaak -, Parijs. Een
jaar eerder was hij bij de nazi's in ongenade
gevallen. Ernst maakte 'entartete Kunst'.
Eenvanzijnschilderijen,'Demooie tuinier
ster', was aldus de nationaal-socialistische
kunstkritiek een 'belediging van de Duitse
Vrouw'.
Toen de tweede wereldoorlog uitbrak wist
Ernst dat hij van zijn landgenoten weinig
goeds te verwachten had. Plij slaagde er in
1941 naar de VS te ontkomen. Zijn tweede,
joodse vrouw, liet hij in het door de nazi's be
zette Europa achter om in de VS te kunnen
trouwen met Peggy Guggenheim. Die was
ook joods, schatrijk, dol op moderne kunst
en,'vooral, moderne kunstenaars. Guggen
heim had een eigen galerie, waar ze werk
van haar nieuwe man exposeerde. Veel suc
ces had Ernst niet. De Amerikanen zien niet
veel in het surrealisme. Dali, die eveneens
naar de VS was ontsnapt, moest in de recla
mebranche het hoofd boven water zien te
houden. Ernst bleef niettemin 12 jaar in de
VS, waarvan de laatste zeven jaar met zijn
vierde vrouw Dorothea Tanning in Arizona,
en keerde pas in 1953 terug naar Parijs. Dali
was al vijf jaar eerder teruggegaan.
De terugkeer in Europa markeert het begin
van de officiële erkenning. Ernst krijgt de
grote prijs voor de schilderkunst van de
Biënnale in Venetië en, het definitieve stem
pel van goedkeuring door de gevestigde or
de, het Grote Verdienstkruis van de Bonds
republiek. Hij sterft in 1976, in de nacht
voor zijn 85-ste verjaardag, in Parijs.
In zijn werk spelen een paar motieven een
grote rol: vogels of vogelachtige fabeldie
ren, weelderige groene landschappen,
Vogelachtige fabeldieren spelen een grote rol in h^t werk van Max Ernst.
De surrealistische schilder en beeldhouwer Max
Ernst.
nen. De Weense arts Sigmund Freud (1856-
1939) die de duistere uithoeken van de psy
che in kaart had gebracht, was hun wegwij
zer. Hun burgerlijke tijdgenoten vonden
wat ze maakten en deden provocerend en
aanstootgevend. Dat was voor de surrealis
ten het ultieme bewijs dat ze op de juiste
weg waren.
De beroemdste surrealist was de tot in zijn
snorpunten excentrieke Spaanse schilder
Salvador Dali (1904-'89). Dali heeft eigen
lijk nooit over erkenning te klagen gehad en
blijft ook ruim tien jaar na zijn dood zelfs
mensen fascineren die weinig van het sur
realisme (willen) weten. De tweede grote
surrealistische schilder was de Belg René
Magritte (1898-1967). Ook hij heeft werk
gemaakt, dat oorspronkelijk en goed ge
noeg is om onafhankelijk van het surrealis
me te worden gewaardeerd. De derde was de
Duits/Frans/Amerikaanse schilder Max
Ernst. Ernst is vooral de surrealist van de
liefhebbers en de kenners. En het is de vraag
of hij, als de Grote Schifter klaar is, als zelf
standig groot kunstenaar wordt erkend of
hooguit drie alinea's krijgt in het korte
hoofdstuk dat een kunsthistoricus in 2050
in zijn boek over de 20-ste-eeuwse kunst
aan het surrealisme zal wijden.
Max Ernst behoorde tot de surrealisten van
het eerste uur. Hij was in 1922 naar Parijs
uitgeweken, omdat hij de overlevingskan
sen van de avant-garde in zijn geboortestad
Keulen niet hoog aansloeg. In Parijs trok hij
Het indrukwekkende 'Capricorn' is zowel in gips,
in brons en in cement uitgevoerd.
woner behang en een laag muurverf liet
aanbrengen. Die wandschilderingen wer
den ruim 40 jaar later gerestaureerd en op
doek overgebracht en behoren tot het betere
werk van Ernst.
Ernst bleef tot het uitbreken van de tweede
wereldoorlog in Parijs, waar hij van de 'ho
ge priester' van het surrealisme, de schrijver
André Breton, mocht uitgroeien tot een van
de coryfeeën van het surrealisme. Dat was
Paul Eluard niet vergund. Hij werd in 1938
door Breton uit de beweging gegooid. Ernst
vrijdag 12 maart 1999
