Rémi nu voor
volwassenen
t
Ischa Meijer portretteerde vooral zichzelf
Gids voor de boekenweek
VIP kunst
'L\f cultuur
Klassieker Malot
opnieuw vertaald
13
n 1878 verscheen in Frankrijk een boek dat een van de klassiekers van
het millennium zou worden: Sans familie - Alleen op de wereld. In
Nederland is het boek sinds 1880 tientallen keren opnieuw uitgegeven,
ju verschijnt bij De Arbeiderspers een gloednieuwe vertaling.
'k was al twintig en voor geen enkele
boeman meer bevreesd toen ik me voor
In' et eerst, op vakantie-doortocht, in Les
andes bevond, de streek van bossen en
ustmeren die zich in zuidwestelijk
rankrijk bijna tweehonderd kilometer
angs de Atlantische Oceaan uitstrekt. Ik
er' ras er 's middags met een vriend van de
reg afgegaan en te voet dieper en dieper
et woud in getrokken, tot we onder hoge
omen waren met zulke dichte kruinen
at het beneden flink was gaan
chemeren.
Ipeens voelde ik kippenvel - en ik wist
ok meteen waarom: ik was op de plaats
paar Rémi, het jongetje in Alleen op de
"i wreld. uit het struikgewas tussen de
omen een monster op zich af ziet
omen. een reusachtige spinnenkop. In
- en flits van het geheugen was de scène
ij me terug: hoe Rémi begint te gillen en
e honden Capi, Zerbino en signora
lolce blaffend opspringen vanwege het
ruwelijke gevaarte dat hen voorbij
jelt. Ik herinnerde me ook de
[pluchting na de uitleg door Rémi's
p heester, de oude Vitalis, dat het monster
wied volk was: gewoon een man die op
jlten liep, zoals zoveel bewoners van
;t moerassige gebied van Les Landes.
[iemiddag in het bos huiverde ik alsnog
ren na.
|et is een van mijn favoriete
jnderboeken geweest, Alleen op de
weid. Eerst heb ik het op school
irgelezen gekregen, later leende ik het
'ee keer uit de bibliotheek om opnieuw
verlatenheid van Rémi te beleven, zijn
igsten, het intense verdriet om de dood
in het aapje Joli-Coeur, het raadsel van
n vondelmg-zijn en de ontr oering en
iugde aan het einde van het boek
ijn Alleen op de wereld zal zo'n
reehonderd bladzijden dik zijn
iweest, een hele turf voor een kind.
middels weet ik dat het boek nog niet
helft van de woorden bevatte, die
lector Malot nodig had om de
Omzwervingen door Frankrijk en
crafengeland van Rémi en zijn vrienden te
Jjeschrijven. Ik had een kinder-editie van
Meen op de wereld, een van de
^'honderden bewerkingen en vertalingen
die gedrukt zijn in de meer dan honderd
jaar dat het boek bestaat.
Vrijwel altijd waren dat verkorte of
corrupte uitgaven, zo lees ik nu in de
brochure waarmee De Arbeiderspers
haaruitgave inleidt van wat zij 'het
mooisteboek van de wereld' noemt. De
i Arbeiderspers heeft het oorspronkelijke
N Frans van Hector Malot erbij gehaald en
(t naar jemand gezocht, die de klassieker
i opnieurven integraal in het Nederlands
rvertalen kon. De taak kwam terecht bij
ara August Willemsen, een gelauwerde
iW» vertaler van vooral Portugese
letterkunde en in 1983 winnaar van de
Hartinus Nijhoffprijs voor zijn gehele
jertaaloeuvre
!en paar jaar geleden maakte Willemsen
iet Ronald Dietz, directeur van
itgeverij De Arbeiderspers, een autorit
laar Groningen. „Onderweg vertelde
,onald me dat het zijn uitgeversdroom
tas om ooit nog eens met een nieuwe
'ertaling van Alleen op de wereld
[voorschijn te komen", aldus
fillemsen, „maar, zei Ronald erbij: ik
loe dat alleen als ji] de vertaler wilt zijn.
5nzo gezegd zo gedaan dus."
lector Malot leefde van 1830 tot 1907.
lij werd geboren in een dorpje aan de
Seine bij Rouen, waar zijn vader notaris
en« en ook vele jaren burgemeester was.
lector Malot studeerde van 1850 tot
1854 rechten in Parijs. Hij trad daarna
liet in de schoenen van zijn vader maar
coos onder invloed van zijn romantische,
iltijd verhalen vertellende moeder voor
de literatuur.
Zijn eerste roman in 1859, 'Les amants',
fas het debuut van een rijk
chrijversoeuvre dat uit meer dan zestig
•oeken kwam te bestaan. Ze werden zeer
joed verkocht en stelden Malot in staat
ijn schrijverij in royale
omstandigheden te verrichten in een
chalet in Fontenay-sous-Bois, dat door
een luisterrijk park omgeven was. Soms
leverde Hector Malot twee romans per
jaar in bij zijn Parijse uitgevers.
Een van hen, Jules Hetzel, vroeg zijn
productieve auteur in 1869 om nu ook
eens een boek te schrijven dat leerzaam
zou zijn voor de Franse jeugd - kon
Hector Malot niet een verhaal bedenken,
waarin een jonge hoofdpersoon een
avontuurlijke tocht door het hele
uitgestrekte Franse rijk maakte?
Zo'n boek zou in de geest van de tijd zijn.
In de laatste decennia van de 19de eeuw
was de Franse overheid veel aandacht
gaan besteden aan onderwijs. De jeugd
moest voortaan degelijk en in liefde voor
het vaderland worden opgevoed en werd
vanaf 1882 verplicht om naar een
basisschool te gaan, die dan ook gratis
toegankelijk werd. Sinds 1877 maakten
de Franse schoolmeesters in de
aardrijkskundeles gretig gebruik van
een boek van
G. Bruno, waarin twee brave kinderen
een 'tour de France' maakten.
Hector Malot zette zich begin 1878 aan
het schrijven van een soortgelijke
geschiedenis, zij het dat in de zijne
weldra opwindende avonturen de
boventoon gingen voeren en niet alleen
de glorie van het Franse landschap
geschilderd werd en waarin Malot als een
soort Emile Zola ook de sociale
misstanden in Frankrijk aan de kaak
stelde, de armoede in de grote steden en
de achterlijkheid van het platteland.
Zijn dikke boek, Sans familie geheten,
werd geestdriftig ontvangen en beleefde
druk na druk. Vrijwel meteen ging het in
tientallen vertalingen de Franse grenzen
over. In 1880 al waren erin Nederland
maar liefst twee uitgaven tegelijk van het
spannende boek. Een heette 'Zonder
familie' en bekoorde met die letterlijke
vertaling van Sans familie maar weinig
kopers, de tweede kreeg de ijzersterke en
nooit meer gewijzigde titel Alleen op de
wereld en beleefde al in 1882 zijn
twaalfde druk.
De oudste Nederlandse uitgave van
Alleen op de wereld die momenteel nog te
koop is, komt van uitgeverij Van Goor.
Illustratie uit 'Alleen op de wereld' van Hector Malot.
August Willemsen.
foto Roeland Fossen
Het is een 'geautoriseerde vertaling' van
het echtpaar Bloemink-Lugten en heeft
de originele prenten van Emile Bayard,
die ook de uitgaven van Jules Hetzel
illustreerden.
De in 1977 uitgegeven 59ste druk van de
Van Goor-editie heeft een rode band met
gouden letters en krullen. Aldus
opgedirkt werd het boek destijds aan de
man gebracht, als deel van een
prachtserie vol populaire klassiekers als
bij voorbeeld 'De negerhut van Oom
Tom'.
Maar ondanks de wat parvenue opsmuk
van het boek, is het een hier en daar
dramatisch ingekookte versie van Alleen
op de wereld. Vooral het reizen gaat hier
een stuk sneller dan in het origineel. Als
Vitalis en zijn troep in het begin van
Rémi's 19de-eeuwse odyssee nog in
Zuid-Frankrijk zijn, doet Hector Malot
zijn best de landschappen van Auvergne
en Languedoc weelderig voor zijn lezers
op te roepen en geeft hij ook vrij
nauwgezet de wegen aan waarlangs men
trekt: 'Van Villefranche gingen wij naar
Avignonnet en van Avignonnet naar
Narouse, waar het kruispunt ligt van de
rivieren die uitmonden in de Oceaan of
de Middellandse Zee. Daarna zakten wij
via Castelnaudary, de molenstad, en
Carcassonne, de middeleeuwse stad, af
naarBéziers'.
Zo beschreven zien we de reis staan in de
mooie uitgave van Loeb, die in 1982 is
verschenen en Hector Malots complete
tekst heet te bevatten, hernieuwd
vertaald door Rosemarie Panis. In de
oude, bekorte Van Goor-vertaling echter
blijven allerlei geografische details
ongenoemd en trekt men aanvankelijk
met zevenmijlslaarzen door Frankrijk,
soms zo snel dat drie hoofdstukken in één
kunnen worden samengevat. Juist
vanwege die compactheid kennelijk is
Van Goors uitgave zo gewild dat ze nog
steeds te koop is, inmiddels in de 89ste
druk.
En nu is er dus de gloednieuwe vertaling
van Alleen op de ivereld in de uitgave van
De Arbeiderspers. August Willemsen
heeft de klus geklaard in de Australische
stad Melbourne, waar hij al enkele jaren
heeft gewoond. Hij had er 'netto zeven
volle vertalersweken' voor nodig. In een
gesprek laat hij zich mild uit over de
gesignaleerde onvolkomenheden in de
uitgave van Van Goor. „Er zijn veel
vertaal- en begripfouten gemaakt, maar
een kind heeft daar geen boodschap
aan", zegt Willemsen. En daarmee geeft
hij het lezerspubliek aan waarvoor de
meeste uitgeverijen hun uitgave van
Malots verhaal steeds bestemden.
De Alleen op de wereld van De
Arbeiderspers echter wil helemaal geen
kinderboek zijn. Hier gaat het blijkens
de brochure om een 'klassieker in de
realistisch-naturalistische traditie van
de negentiende eeuw'.
De uitgever neemt de reuzengok om het
boek zonder de prachtige gravures van
Emile Bayard op de markt te brengen;
alleen maar tekst dus. Hector Malot
schreef immers zo beeldend, vindt men
bij De Arbeiderspers, dat een lezer ook
zonder illustratieve ondersteuning de
baardige Vitalis in zijn schaapsvachten
mantel over de Franse landwegen ziet
gaan, de kleine en angstige Rémi aan zijn
hand, de dieren dansend en buitelend
voor hen uit.
August Willemsen onthoudt zich van een
mening over het plotselinge Spartaanse
trekje van zijn overigens zo bevlogen
uitgever. Hij zegt alleen: „Men wilde de
schijn van een plaatjesboek vermijden,
waardoor deze nieuwe Alleen op de
wereld opnieuw in de kinderboekensfeer
terecht zou komen".
Maar wat dan nog?
Aad Wagenaar
August Willemsen spreekt zaterdag 20 maart
in De Drukkerij in Middelburg over zijnverta-
ling van Alleen op de wereld. De aanvang is
24.00 uur.
De nieuwe vertaling van Alleen op de wereldis
verschenen bij de Arbeiderspers, f 39,90.
Friedrich Nietzsche: Afgemat
als een eendagsvlieg bij
avond. Een selectie uit de brie
ven 1858-1879 (De Arbeiders
pers, Privé-domein, 234 blz.,
49,90, geselecteerd, vertaald
en toegelicht door Hans Dries-
sen). Het eerste deel van een rui
me keuze uit de correspondentie
van Friedrich Nietzsche: het le
ven van de filosoof tot aan 1879,
het jaar waarin hij Basel verlaat
en zijn bestaan als dolend ge
leerde begint. In 1868 ontmoet
hij Richard Wagner, wat door
Nietzsche zelf als de belangrijk-
ste gebeurtenis in zijn leven
wordt beschouwd. Deze selectie
zal worden gevolgd door een
brievenboek
vertaald
over de jaren
1880-1900.
In de Kleine
Bellettrie Se
rie (Athenaeum, Polak Van
Gennep, geb., 24,90) versche
nen: Franz Kafka: Brief aan va
der (95 blz., vertaald door Gerda
Mei jerink en Willem van Toorn)
inmiddels beroemd geworden
brief die Kafka vijf jaar voor
zijn dood aan zijn vader schreef
Carson McCullers: De ballade
van het trieste café (109
blz.,vertaald door Jo Fiedeldij
Dop), klassiek verhaal van lief
de en verraad, hoogtepunt uit
het oeuvre van McCullers
(1917-1967), die tot de grote
schrijvers van de zuidelijke sta
ten van Amerika behoort; Lu-
cianus: Ware verhalen (110 blz.,
vertaald door Boukje Verheij en
Tijn Cuypers), waarin de ik-fi-
guur naar het Tegencontinent
reist, waar hij onder andere be
landt op de maan, in een walvis
en op het Eiland der Gelukzali
gen; Katherine Mansfield: Pre
lude (98 blz., vertaald door Jo
Fiedeldij Dop), het levensechte
verhaal van de familie Burnell,
waarin Katherine Mansfield
probeert de herinneringen aan
haar kindertijd vast te leggen.
Tom Wolfe: In alles een man (o
orspronkelij-
ke titel: A Man
in Full, Pro
metheus, 695
blz., 55,-,
geb. 75,-. vertaald door Gerda
Baardman, Christien Jonkheer
en Marian Lameris). Nieuwe ro
man waarin Tom Wolfe de ver
schillende werelden van de laat
ste jaren negentig de revue laat
passeren; duistere onroerend-
goedsyndicaten, het dagelijkse
leven achter de tralies, netwer
ken van illegalen, aan de kant
geschoven eerste vrouwen van
de bedrijfselite en raciaal gela
den topsportstrategieën. Wolfe
is de auteur van zeven boeken,
waaronder Pure klasse, het re
cente Hinderlaag bi] Fort Bragg
en de bestseller Het vreugde
vuur der ijdelheden
herdrukt
Toni Morrison: Beminde
(Prometheus, 288 blz.,
29,90, vertaald door Nettie
Vink). Vijfde druk van Morri
sons roman uit 1988, onlangs
verfilmd met Oprah Winfrey in
de hoofdrol. Het verhaal gaat
over een gevluchte slavin die uit
wanhoop en angst haar doch
tertje Beminde vermoordt om
haar voor slavernij te behoeden.
Maar Beminde keert terug als
kwade geest en terroriseert haar
moeder.
Wole Soyinka De vertolkers (In
de Knipscheer, 364 blz.. 25,-,
vertaald door Marijke Emeis).
Zeven vrienden die allen gaan
studeren in Amerika en Europa
komen elkaar later, als de onaf
hankelijkheid van Nigeria be
dreigd wordt door corruptie,
weer tegen. Hun angsten zetten
ook hun vriendschappen op het
spel. Derde editie, als eerste
druk in de serie Reprise Literair.
Om lezers de weg te wijzen in
het uitgestrekte woud aan
titels over het Boekenweek-the
ma brengt de Stichting CPNB
ook dit jaar een aantrekkelijk
magazine uit. Het kost maar een
gulden en ligt in een oplage van
158.000 exemp laren
klaar in boekhan
dels en bibliothe
ken. Het thema Fa
milie-album heeft
de redactie geïnspi
reerd tot een reis
door de tijd die be
gint met de Griekse
tragedies vol bloed
wraak over koning
Agamemnon. Wie het uitplui
zen van het aanbod moe is, kan
even pauzeren bij huwelijksfo
to's van Gerrit Achterberg, Si
mon Vinkenoog en Nelleke
Noordervliet of een lijst met fa
milierelaties van auteurs raad
plegen.
Athenaeum-Polak Van Gen
nep bundelt in het kader van de
Boekenweek de tragedies van
Euripides, Aischylos en So-
fokles over de bioederige ge
beurtenissen in het gezin van
Agamemnon. In de vertaling
van Gerard Koolschijn ver
schijnt het als primeur onder de
titel 'Eén familie, acht trage
dies'. Querido presenteert op
dezelfde pagina 'Liefdesdood'
van Oscar van den Boogaard.
Zijn nieuwe roman gaat 'over
het peilloze verdriet van ouders
wanneer hun enige kind op jon
ge leeftijd sterft'.
De ruim 200 titels in het maga
zine zijn voor het gemak onder
verdeeld in rubrieken. Onder
het kopje 'In de ban van het fa
milie-album...' staan klassie
kers als 'Heren van de thee' van
Hella Haasse, 'Honderd jaar
eenzaamheid' van Marquez en
'De avonden' van Reve. In 'Het
carrousel van de generaties'
wordt herinnerd aan oude be
kenden als 'Kees de jongen' van
Theo Thijssen, 'Wilde zwanen'
van Jung Chang en 'Brieven aan
mijn kleinzoon' van Abel J.
Herzberg. De redactie heeft
voor deze lijsten ook handige
boeken opgediept over onder
werpen als gezinstherapie, ge
nealogie en de juridische en fis
cale aspecten van schenken en
erven.
Archipel presenteert 'Alleen op
de wereld', de klassieke tranen
trekker van Hector Malot in een
gloednieuwe en integrale verta
ling van August Willemsen. Uit
het 'Familie-album' van De Be
zige Bij komt 'Elke dag vader
dag' van Ni colaas Matsier, een
bundel met veertien oude en ze
ven nieuwe verhalen over de be
levenissen van de auteur met
zijn opgroeiende dochters. Nel
leke Noordervliet, Dirk van
Weelden, Michael Zeeman,
Marcel Möring, Charlotte Mut-
BOEKENWEEK 10-20 MAART 1999
saers en Maarten Asscher heb
ben bijgedragen aan de nieuwe
Meulenhoff-uitgave 'Familie-
woordenboek. Van Aardje naar
zijn vaartje tot Zwart schaap'.
Het Boekenweekmagazine be
vat verder lezenswaardige en
informatieve verhalen over fa
milieliteratuur in de negentien
de eeuw (door Marita Mathij-
sen) en de onderbelichte band
tussen Freud en zijn moeder (d
oor H.C. Halberstadt-Freud).
Hans Renders stelt in zijn bij
drage 'dat bijna alle literatuur
getransformeerde werkelijk
heid is' en noemt als voorbeel
den de sonnettencyclus 'Mathil-
de' van Jacques Perk, 'LM.' van
Connie Palmen,
'Advocaat van de
hanen' van AF.Th.
van der Heijden en
'De ondertrouw.
Een somber heren
boek' van Hans
Plomp.
Dat het gebruik van
de werkelijkheid
door een auteur af
en toe nog steeds voor opwin
ding zorgt bleek de afgelopen
jaren uit de vele ingezonden
brieven van medewerkers en
ex-medewerkers van het PJ.
Meertensinstituut. Zij ergerden
zich groen en geel aan de nega
tieve wijze waarop J.J. Voskuil
hen portretteerde in zijn cyclus
'Het bureau'.
Frangoise Ledeboer
Het Boekenweek-magazine wijdt enkele pagina's aan hettrouw-album van
schrijvers, zoals deze trouwfoto van Simon Vinkenoog en Edith Ringnalda
uit 1989. foto Koos Breukel
Vooral na zijn onverwachte dood op 14
februari 1995, op zijn 52ste verjaardag,
werd Israël Chaim Meijer bewierookt als de
ïeste vragensteller van ons land. Zoals hij
geraffineerd kon graven en wroeten waar
door geïnterviewden meer prijsgaven dan
i'fVj zi] van plan waren, dat deed geen ander hem
La na, was het unanieme oordeel
en'
ni Twijfelen aan het etiket dat Ischa Meijer
16 kreeg opgeplakt, staat gelijk aan vloeken in
or ie kerk. Ook nustraalt dat aureool nog even
elh sterk als vier jaar geleden. „Hij was de beste
oil interviewer van Nederland, daar is vriend
en vijand het over eens", staat pontificaal
°P de achterflap van Ischa Meijer- De inter
viewer, een recent verschenen bundel met.
een selectie uit de ruim vijfhonderd vraag
gesprekken die hij gedurende een kwart
eeuw voor diverse dag- en weekbladen
voerde. Zijn eerste interviews werden eind
jaren zestig geplaatst in De Nieuwe Li nie, in
jaren zeventig schreef hij voor Haagse
Ischa Meijer kon beter interviewen dan schrij
ven. foto Henny Miltenburg
Post, in de jaren tachtig voor Vrij Neder
land. In de eerste helft van dit decennium
verschenen zijn verhalen in Nieuwe Revu en
Het Parool.
Wat Meijer wilde met zijn interviews, was
'mensen authentiek tentoonstellen', vertel
de hij in een interview met de Volkskrant.
„En hoewel dat wellicht anders overkomt,
presenteer ik ze daarbij het liefst zo aardig
en geestig mogelijk." En het pakte inder
daad wel eens anders uit. Studio Sport-an-
chorman Mart Smeets werd een tijdje ge
schorst nadat hij zich in een geruchtmakend
interview in Vrij Nederland laatdunkend
had uitgelaten over zijn bazen. Roemrucht
was ook het vraaggesprek met de toenmali
ge burgemeester van Rotterdam, Bram Pe
per, en diens toenmalige echtgenote (Hij; 'Ik
maak weieens gebruik van een route die tus
sen zeven en negen afgesloten is voor ver
keer'. Zij: 'Zo'n klein stukje busbaan. En je
doet het niet dagelijks'.).
Samenstellers Connie Palmen en Rob Groo-
tendorst kozen voor deze bundel vijftig
interviews uit die volgens hen niet alleen
'representatief waren voor Ischa's meester
schap', maar tevens een interessant tijds
beeld gaven van de laatste decennia van de
ze eeuw. Het boek begint met zijn allereerste
vraaggesprek, een interview met Boude-
wijn de Groot (De Nieuwe Linie, mei 1966).
Het is een hilarisch verhaal over de artiest,
destijds nog protestzanger nummer één. De
Groot lanterfant wat 'rielekst' in de tuin van
een Aerdenhoutse villa en lijkt niet echt ge
negen tot antwoorden. Meijer: 'Ik peins hoe
ik het best dit interview kan beginnen. Bou-
dewijn is niet onder de indruk. Waarom zou
hij ook?' Het artikel is een groot contrast
met zijn laatste verhaal dat het Parool twee
weken voor zijn dood publiceerde. Meijer
hoefde maar een paar vragen te stellen om
zijn gespreksgenoot, acteurEdwin de Vries,
leeg te laten lopen.
De bundel biedt een mooi overzicht van
Meijers experimenten en worstelingen met
de interviewvorm. In het begin was er het
vraag- en antwoordspel, waarin de journa
list zich soms een erg weifelachtige vragen
steller toont. Zo zei hij tegen Toon Hermans:
'Het is ontzettend moeilijk om iemand zoals
u te interviewen, zonder te verzanden in de
slagroomachtige publiciteit waarin u voor
het publiek vastgemetseld bent'. Dan vol
gen de Dit is uw leven-shows waarin naas
ten en vrienden spreken, waarna de hoofd
persoon aan het woord komt. En na de
befaamde Vrij Nederland-monologen, een
vorm die je maar moet aanstaan, keert Meij
er weer terug naar de klassieke vraag/ant-
woord-weergave.
Wat de bundel ook aantoont, is dat Ischa
Meijer beter kon interviewen dan schrijven.
Meijer was geen begenadigd auteur. Zijn
stijl werd soms wel erg abstract als zijn
preoccupatie met de Tweede Wereldoorlog
en het jodendom de overhand kreeg. Dan
weer verloor hij zich in een onbeholpen dag
boekachtig taalgebruik. Over Renate Ru
binstein: 'We gingen ook nog twee keer ineen
Chinees restaurant eten. Het is plezierig en
amusant om met haar uit te gaan'.
Het fors geprijsde boek, dat hier en daar wat
uitleg ontbeert (wat bedoelt Willem Breuker
bijvoorbeeld met het Gehrelssysteem?),
schetst echter vooral een beeld van Ischa
Meijer zelfZijn keuze van gesprekspartners
- Loe de Jong en F reek de Jonge sprak hij vier
maal, Karei van het Reve zelfs vijf maal -
maakt duidelijk met wie hij op goede voet
verkeerde. Van hen 'stal' hij het meest- Meij
er schreef eens dat hij de wereld begrijpelijk
wilde maken voor hemzelf. „Ik haal alles uit
de geïnterviewden en probeer al hun verha
len om te smeden tot die ene story van mij
zelf." e
Peter Kuïjt
Ischa Meijer - De interviewer - Uitgeverij Prome
theus, 400 pag., 55,-.
vrijdag 5 maart 1999
