1 Einde paars tijdperk in zicht
Victorie, verdriet en berusting
Vooral jongeren
mijden stembus
Veel PvdA-kiezers
lieten verstek gaan
verkiezingen
ES
Kiezer begint genoeg
te krijgen van coalitie
PvdA, D66 en VVD
53
Stemgedrag amper
beïnvloed door felle
discussie asielbeleid
verkiezingen
1st:
ïen
ils de Provinciale
3oi>tatenverkiezingen
^porden gezien als een
Opiniepeiling over de
ïdïndelijke politiek, dan is
eseiet eind van het paarse
"Mjdperk in zicht. In de
Eerste Kamer heeft de
regeringscoalitie haar
^eerderheid nog maar net
emtehouden. Vergeleken met
liet le Tweede
^kamerverkiezingen van
"jen maanden geleden,
ïatijden vooral PvdA en D66
ï«wn ontstellend groot
erlies.
tri
en I
>n-bor Maurice Wilbrink
ierk Ans Bouwmans
»nsf
te)EN HAAG - Hel zeer lage op-
'O-fomstpercentage maakt een
iettrtaling naar Tweede-Kamer-
Ietels wat dubieus en regionale
ie-nvloeden vertroebelen een lan-
eellelijk beeld, maar één ding is
deluidelijk: de Nederlandse kie-
en;er begint genoeg te krijgen van
ij-Paars. De coalitie, die vier jaar
y-
analyse
lang onbedreigd de Nederland
se politiek domineerde, lijkt
haar overtuigingskracht kwijt
te zijn. De komende maanden
aan het Binnenhof zullen uit
wijzen of een verzwakte coalitie
in staat is het hoofd te bieden
aan drie grote problemen: het
asielbeleid, bezuinigingen en de
fall-out van de Bijlmer-enquê
te.
Met name de positie van D66 is
zeer precair geworden, ook al
zal de partijtop alles doen om
paniekreacties te onderdruk
ken. D66 bracht Paars op haar
naam - 'wij zijn de Paars-ma-
kers' - maar is die winst van
1994 volledig kwijtgeraakt. In
de kleinste regenngspartij zal
hardop de vraag worden gesteld
wat haar rol in dat desintegre
rende Paars nog kan zijn. D66 is
de brugfunctie in de coalitie
kwijt en vreest de komende be
zuinigingen: de extra investe
ringen in zorg, onderwijs en mi
lieu waarvoor D66 in het tweede
kabinet-Kok ging zitten, staan
ook op de tocht.
De almaar door opiniepeilingen
gesteunde nek-aan-nek-race
tussen PvdA en WD is overdui
delijk door de liberalen gewon
nen. De PvdA die vorig jaar bij
de Tweede-Kamerverkiezingen
nog sterk profiteerde van de
strijd tussen Kok en Bolkestein,
zag haar kiezers nu massaal
thuis blijven. Het voedt het ver
moeden dat de PvdA voor haar
electorale successen zeer sterk
leunt op partijleider Wim Kok.
Die eenzijdigheid kan de partij
in de nabije toekomst nog zwaar
parten gaan spelen. De WD is
de enige paarse partij die zich
redelijk heeft weten te handha
ven.
Maar waar de kiezer tijdens de
Tweede-Kamerverkiezingen
van 1998 nog op de WD stemde
voor een liberaal geluid in een
zekere paarse context, heeft die
kiezer nu steun gegeven aan een
regeringspartij die rekening be
gint te houden met een toekomst
na Paars.
Gisteravond al werd een duide
lijke waarschuwing uitgespro
ken door de fractietop: het
regeerakkoord wordt niet open
gebroken en de PvdA moet in
binden.
Het afbrokkelen van Paars le
vert de oppositiepartijen uiter
aard winst op. GroenLinks
heeft zich ten koste van D66 ge
nesteld als vierde partij van Ne
derland en de partij zal dit
omzetten in bestuursverant-
woordelijkheid. GroenLinks
bestuurt al mee in veel gemeen
ten en zal haar entree maken in
het provinciale bestuur. Paul
Rosenmöller, onder wie Groen
Links een stormachtige groei
heeft gemaakt, zit steeds na
drukkelijker in de wachtkamer
om mee te doen aan een kabinet.
Ook het CDA lijkt haar electo
rale dieptepunt voorbij. Terwijl
de fractie in de Tweede Kamer
nog altijd worstelt met haar op
positierol, heeft de partij-orga
nisatie in het land bijtijds het
initiatief genomen. Het CDA
heeft laten zien dat het, ondanks
de enorme crisis waarin het
sinds 1994 is beland, nog altijd
goed geworteld is in de samenle
ving.
Een intensieve regionale cam
pagne heeft de kiezers bereikt
en het CDA scoort nu, net als bij
de gemeenteraadsverkiezingen
in maart 1998, hoger dan de opi
niepeilingen steeds hebben aan
gegeven. Nu de christen-demo
craten hun bolwerken in de
regio's hebben behouden, is de
kans toegenomen dat het CDA
in de Tweede Kamer weer een
rol van betekenis gaat spelen. In
de Senaat kunnen de christen
democraten wellicht een sleu
telpositie innemenomdat er zo
wel met PvdA als met WD
blokkades kunnen worden op
geworpen tegen paarse wetge
ving.
Toch heeft de kiezer niet een
duidig voor een alternatief voor
Paars gekozen. Daarvoor is de
winst van de oppositie te veel
verspreid over verschillende
politieke richtingen terechtge
komen. Links heeft gewonnen
(GroenLinks, SP), in het cen
trum is winst geboekt (CDA) en
rechts wint (de kleine christelij
ke partijen). Voor de drie paarse
partijen zal die constatering
voorlopig aanleiding zijn door
te ploeteren.
Geen van deze drie kan nu gok
ken op winst door het kabinet te
laten vallen. Pas een volgende
Tweede-Kamerverkiezing kan
wellicht meer helderheid bie
den over een alternatief voor
Paars.
Cruciaal daarbij lijkt of het
CDA haar kracht in de regio's
ook weer landelijk kan laten
gelden. Getalsmatig is het CDA
altijd nodig voor een nieuwe co
alitie, als de PvdA en de WD el
kaar loslaten. GPD
Stemgedrag naar leeftijd
n procenten, subtotalen afgerond ESaSI opkomst
CDA
GROEN LINKS
DU
GPV
Ouderen partijen
Overig
TOTAAL
18-24
25-34
35 - 49
50-64
gggO
65+
rei#*
20
17
21
22
19
24
25
24
23 j
19
11
20
18
27 i
37
5
7
8
4 I
3
19
10
13
9
5
11
11
6
6
6
5
4
5
5
2
2
1
0
1
4
3
5
5
3
5
100
100
100
100
100
door Joke Licher
en Joyce Veekman
DEN HAAG - De invloed van
landelijke politiek in cam
pagne voor de Provinciale
Statenverkiezingen heeft de
meeste kiezers niet gestoord.
Ook de discussie tussen de
coalitiepartijen PvdA VVD
en D66 over de asielzoekers
heeft nauwelijks een rol ge
speeld bij het stemgedrag.
Dit blijkt uit een peiling van
het bureau Inter/View in op
dracht van het ANP en de
NOS.
Ruim de helft van de kiesge
rechtigden vindt het niet erg
dat de landelijke politiek de
boventoon heeft gevoerd in
de verkiezingscampagne.
Ruim eenderde vindt dit een
slechte zaak. Een minder
heid van 9,2 procent noemt
het goed dat landelijke items
de provinciale campagne do
mineerden.
Vooral SP-aanhangers
(56,3%) stoorden zich aan de
landelijke politieke invloed.
Het merendeel van de aan
hangers van de coalitiepar
tijen PvdA en WD en van de
grootste oppositiepartij
CDA kon het niets schelen.
Bij de andere coalitiepartner
D66 liggen deze verhoudin
gen anders. Een meerderheid
van 47,2 procent wijst de in
vloed van de landelijke poli
tiek af. Voor ruim eenderde
van de D66'ers maakte het
geen verschil.
Van de kiezers zei 64,5 pro
cent dat de discussie over het
asielbeleid geen invloed had
op de partijkeuze of op het
besluit om al dan niet naar de
stembus te gaan. Slechts
voor 15 procent speelde het
wel degelijk een grote rol.
Alleen bij de WD-kiezers
speelde de discussie een grote
rol (33,2%). Ook voor 29,2
procent van de SP-stemmers
was het een belangrijk item.
Van alle ondervraagden
vindt 45,5 procent dat uitge
procedeerde asielzoekers
Nederland moeten worden
uitgezet, ook als hun land
van herkomst de eigen on
derdanen niet wil terugne
men. Bij WD-stemmers is
dit percentage met 63,6 het
hoogst en bij GroenLinks
met 22,9 het laagst. Ruim
eenvijfde van de WD'ers is
het hier niet mee eens, bij
GroenLinks is dit percentage
61,2.
Verdeeld
De D66-aanhang is verdeeld.
40,2 procent vindt dat uitge-
procedeerden terug moeten,
terwijl 42,2 procent van de
D66'ers het daar niet mee
eens is. De overige 17,6 pro
cent weet het niet.
Een meerderheid van de
PvdA-stemmers (45%) vindt
dat Nederland uitgeproce-
deerden niet mag uitzetten
als zij niet terugkunnen naar
hun land van herkomst; 36,6
procent vindt van wel. Onder
de aanhang van de grootste
oppositiepartij CDA vindt
46,7 procent dat uitgeproce
deerde asielzoekers Neder
land moeten verlaten, tegen
over 36,1 procent.
SP-stemmers blijken net zo
verdeeld over de kwestie te
zijn als D66-stemmers. 40,5
procent is voor uitzetting en
45,4 procent tegen. ANP
donderdag 4 maart 1999
door Joke Licher
en Joyce Veekman
DEN HAAG - Het tegenvallen
de resultaat van de PvdA bij de
Provinciale Statenverkiezingen
vergeleken bij de Tweede-Ka
merverkiezingen van vorig jaar
komt vooral doordat veel PvdA-
kiezers niet zijn gaan stemmen.
Relatief weinig PvdA'ers zijn
overgelopen naar een andere
partij.
Bij D66 is die tendens veel ster
ker. De kleinste coalitiepartij,
die ook veel leed onder het
thuisblijven, blijkt vooral stem
men verloren te hebben aan het
CDA en de WD.
Dit blijkt uit een peiling van het
bureau Inter/View in opdracht
van het ANP en de NOS.
Ook veel mensen die bij de
Tweede-Kamerverkiezingen op
de WD stemden, namen dit
keer niet de moeite hun stem uit
te brengen. Maar in tegenstel
ling tot de PvdA is de VVD er be
ter in geslaagd om bij andere
partijen stemmen weg te trek
ken. Vooral D66 en CDA verlo
ren stemmen aan de liberalen.
Dat de grootste oppositiepartij
CDA toch winst boekte ten op
zichte van de Tweede-Kamer
verkiezingen van vorig jaar.
komt vooral doordat veel
D66'ers naar de christen-demo
craten zijn overgelopen. Het
CDA ondervond per saldo geen
nadelige gevolgen van de slech
te opkomstpercentages.
GroenLinks wint vergeleken
met de politieke verhoudingen
in de Tweede Kamer. Deze partij
wist vooral kiezers te trekken
die het bij de verkiezingen voor
het parlement lieten afweten.
Ook snoepte GroenLinks stem
mers weg bij de PvdA Opmerke
lijk genoeg kozen heel wat
mensen die bij de Kamerverkie
zingen nog op GroenLinks had
den gestemd, nu voorD66.
Gelijk
De SP bleef ten opzichte van de
Kamerverkiezingen in 1998
vrijwel gelijk. Zij haalde stem
men weg bij D66, maar zagen
ook kiezers naar GroenLinks
vertrekken. De kleine christelij
ke partijen (RPF, GPV en SGP)
boekten winst bij de Provinciale
Statenverkiezingen. Zij wisten
vooral kiezers aan zich te bin
den die bij de Kamerverkiezin
gen geen stem uitbrachten: ANP
zijn geweest en de uitslag geeft
daar nu ook zeker geen aanlei
ding toe."
WD-leider Dijkstal sprak zich
in soortgelijke bewoordingen
uit. ,,We zijn niet van plan mis
bruik te maken van het verlies
van D66." Dijkstal zei tevreden
te zijn, omdat zijn partij erin ge
slaagd was 'stabiel hoog te blij
ven'. „En dat is zeer bevredi
gend gezien de geschiedenis van
de WD."
Gespannen
Toch wilde bij de WD de stem
ming er gisteren in het provin
ciehuis Haarlem niet echt in ko
men. Prominente WD'ers
keken gespannen naar de tv-
schermen waar de eerste toch
wat tegenvallende prognoses en
uitslagen verschenen. ..We had
den erop gerekend dat we iets
zouden verliezen", verklaarde
vice-premier Jorritsma met een
juichende Rosenmöller op de
tv's op de achtergrond„Het ziet
er naar uit dat we de grootste
blijven." WD-minister Her
mans van Onderwijs voegde
daar schamper aan toe: „In de
provincies." En daar hielden de
om hem heen staande WD-le
den het maar op.
Keerpunt
Bij het CDA was het opluchting
alom. Dit is een keeipunt, klonk
het toen duidelijk werd dat de
christen-democraten iets win
nen ten opzichte van vier jaar
geleden. CDA-leider Jaap de
Hoop Scheffer sprak van een
morele opkikker en gaf de regio
nale afdelingen alle eer. „Het is
vooral een opsteker voor al die
CDA'ers in de provincies die de
afgelopen weken de benen uit
hun lijf hebben gelopen." De
sfeer in het provinciehuis in Le
lystad. waar de partij bivak
keerde, was bedrukt door het
overlijden van voormalig frac
tievoorzitter Enneüs Heerma
eerder deze week.
Hier en daar was toch ruimte
voor een vreugdekreet. Kers
vers partijvoorzitter Marnix
van Rij riep opgetogen: „Yes!"
Kamerlid Balkenende formu
leerde het wat nuchterder:
„Mooi toch, na alle toestanden."
Behalve GroenLinks telde de
verkiezingen gisteravond nog
een grote winnaar: de SR Op
kousenvoeten, buiten de elkaar
in de haren vliegende grote par
tijen in de campagne om, ver
dubbelde de partij bijna haar
zetels in de Provinciale Staten.
Toch was SP-leider Marijnissen
niet zo opgetogen als zijn mede
winnaar Rosenmöller. „Dit is
dramatisch", zei hij met het oog
op de extreem lage opkomst.
„De kiesplicht moet zo snel mo
gelijk weer worden ingevoerd.
Als we de burger niet meer naai
de stembus krijgen, dan ligt
over vijftig jaar de democratie
op zijn gat." GPD
door Joke Licher
HILVERSUM - Vooral jongeren
zijn gisteren weggebleven bij de
Statenverkiezingen. De voor
naamste reden is 'geen belang
stelling voor de politiek'. Maar
ook 'geen tijd' wordt vaak opge
geven als reden om niet te gaan
stemmen.
Dit blijkt uit een peiling die het
bureau Inter/View heeft gehou
den in opdracht van het ANP en
de NOS. Ongeveer evenveel
mannen (45 procent) als vrou
wen (46 procent) hebben giste
ren een stem uitgebracht.
Van de 18- tot 24-jarigen is 34
procent gaan stemmen. In de
leeftijdsgroep 25 tot 34 was dat
33 procent. Boven de 35 neemt
het aantal stemmers beduidend
toe. Van de 35- tot 49-jarigen
maakte 46 procent de gang naar
de stembus. In de groep 50- tot
64-jarigen was dat 56 procent
en van de 65-plussers heeft 64
procent zijn stem uitgebracht.
Ruim een kwart van de mensen
geeft gebrek aan belangstelling
voor de politiek op als reden om
niet te stemmen. Zeventien pro
cent van de wegblijvers 'had
geen tijd' en zestien procent
bleef weg, omdat hij of zij niet
wist waarop hij moest stemmen.
Gelovigen zijn trouwere kiezers
dan mensen zonder religie. Van
de katholieken bracht 51 pro
cent zijn stem uit. Van hervorm
den en gereformeerden was dat
zelfs respectievelijk 61 en 76
procent. Van de niet-gelovigen
ging maar 38 procent naar de
stembus. GPD
i van onze redactie binnenland
in DEN HAAG - Het contrast kon
ql niet groter zijn. Zo juichend als
GroenLinks de uitslag van de
Statenverkiezingen onthaalde,
zo beduusd liet grote verliezer
n D66 de stokslagen van de kiezer
n op zich neerdalen. Waar Groen-
.JEnks-leider Rosenmöller de
verdubbeling van het aantal ze-
Reis in de Provinciale Staten uit
kon leggen als een keuze van de
Rurger voor een socialer en
groener beleid, wist D66-frac-
Revoorzitter De Graaf niet meer
,e lit te brengen dan dat het 'in-
lerdaad wat tegenviel'.
de Tweede Kamer, waar de
proenLinks-top de uitslag af-
■achtte, kon de champagne al
iel na de sluiting van de stem
bussen worden ontkurkt. Tot nu
zit nog geen enkel Groen-
inks-lid in het dagelijks be
stuur van de provincie, de Gede
puteerde Staten. „En dat moet
veranderen", vindt Rosenmöl
ler. ..Maar alleen als dat vastge
roeste provinciaal bestuur echt
groener wordt. Niet als we al
pen komma 's kunnen verzetten,
pit is de beste uitslag van onze
partij tot nu toe. De uitdaging is
Duidelijk nu de Europese ver
liezingen."
^«Zelden
ne n het provinciehuis van
ljJtrecht sprak De Graaf heel
nC i'at minder triomfantelijk,
j Toch deed hij er alles aan niet al
e teleurgesteld te klinken. „We
?r coren zelden goed bij Staten
verkiezingen. En de voorspel
lingen van de afgelopen weken
'aren ook al niet hoopgevend.
üg. Ve zweefden tussen de vier en
zeven procent Het is natuurlijk
ammer dat we dichter bij de
lier zijn uitgekomen. Treurig,
_een ander woord heb ik er niet
flvoor."
De Graaf wierp de suggestie dat
iet binnenkort einde oefening is
voor het tweede paarse kabinet,
,y( imdat PvdA en WD zijn partij
in niel meer voor vol zullen aan-
e zien, verre van zich. „We praten
jnJvandaag niet over Kamerzetels,
maar over Statenzetels. Dat zijn
[olstrekt andere dingen. De op-
tiv comstPercentages zijn bijvoor
beeld onvergelijkbaar. Als dit
andelijke verkiezingen waren
rai [eweest, dan had het CDA nooit
zo goed gescoord en zou de VVD
rai j00^ §r°ter zUn geweest dan de
Erosie
Rosenmöller denkt daar anders
a 'ver. „De meerderheid van de
laarse coalitie in de Eerste Ka-
nn<ner brokkdt af. Wat dit bete-
|enl voor de verdere erosie van
t d 'k abinet moet natuurlijk nog
Maar één ding is zeker:
'in aars en provincies zullen
a Jiog van ons horenKelen wor
den schor geschreeuwdhanden
j JDA-fractievoorzitter Jaap de Hoop Scheffer (1) en Eerste-Kamerlid Hannie van Leeuwen volgen de
jtslagen van het CDA foto Marcel Antonisse/ANP
De euforie bij GroenLinks is groot, tijdens de bijeenkomst van de partij in het Haagse Nieuwspoort. Leider Paul Rosenmöller (m) deelt mee
in de vreugde. foto Roger Dohmen/ANP
stuk geklapt. Iedereen is opge
laten, uitzinnig. Dat Groen
Links zou winnen had iedereen
verwacht, maar zoveel? De
PvdA toonde zich gisteravond
op een matte partijbijeenkomst
in Arnhem lichtelijk teleurge
steld over de uitslag. Weliswaar
herstelde de partij zich van de
teleurstellend verlopen Staten
verkiezingen van vier jaar gele
den, maar de nek-aan-nek-race
met de WD werd duidelijk in
het voordeel van de laatste par-
tij beslist. „De uitslag valt te
gen, zeker ten opzichte van de
verwachtingen", zo zei PvdA-
partijleider Kok. Hij weet de te
genvallende uitslag van zijn
partij aan 'de dramatisch slech
te opkomst', waarvan de soci
aal-democraten altijd meer last
hebben dan andere partijen.
„Het wordt je angstig te moe
de", verzuchtte hij.
PvdA-fractievoorzitter Melkert
wilde zich niet uitspreken over
de verhoudingen in de coalitie
als gevolg vap de verkiezingen,
ook al vanwege de lage op
komst. Hij wenste aan de op
nieuw dramatisch slechte uit
slag voor D66 geen gevolgen te
verbinden. De uitslag zal in ie
der geval niet leiden tot arro
gant gedrag, benadrukte hij.
Dat verwijt maakte D66-frac-
tieleider De Graaf de PvdA tij
dens de verkiezingscampagne.
„Ik heb niet het idee arrogant te
We lusten onze tegenstanders rauw, lijkt Hans Dijkstal tegen Annemarie Jorritsma te zeggen tijdens de
verkiezingsbijeenkomst van de WD in het Provinciehuis in Haarlem. foto Cor Mulder/ANP
