De boer: heerser en rentmeester
pzc *4
Demonstreren rendeert niet
buitengebied *4
13
woensdag 24 februari 1998
door A. J. Snel
Agrariërs moeten in hun werk
meer luisteren naar het
zuchten van de schepping. Voor
zover het binnen hun
mogelijkheden ligt, zouden zij
moeten streven naar ecologische
land- en tuinbouw. Dat is niet bij
voorbaat onhaalbaar. De
achtergronden van biologisch-
dynamische landbouw zijn echter
strijdig met Gods Woord. Tot die
conclusies komen de
samenstellers van het boek De
boer als rentmeester dat onder
eindredactie van G.C. van den
Berg bij de uitgeverij Groen in
Heerenveen is verschenen. In dat
boek worden gangbare,
geïntegreerde en biologische
landbouwmethoden in een reeks
beschouwingen in bijbels licht
bezien. De samenstellers van het
werk hebben als maatstaf bij de
beoordeling van verschillende
stromingen in de landbouw
gekozen voor twee opdrachten die
in het bijbelboek Genesis zijn
gegeven: de mens in het paradijs
dient de hof van Eden te bewerken
en te bewaren; als hij na de
zondeval is weggezonden uit het
paradijs dient hij de aardbodem te
bewerken.
In een tijd van secularisatie en
ontzuiling lijkt de uitgave van een
boek over landbouw in bijbels
perspectief op een schermutseling
tijdens een achterhoedegevecht.
Ook in Zeeland zijn de drie
landbouworganisaties die vanuit
een protestantse, rooms-
katholieke en algemene
levensbeschouwing opereerden,
opgegaan in één club die meer
gericht is op behartiging van
belangen dan op behoud van
identiteit.
Koppeling
Niettemin, voor veel boeren ligt er
nog altijd een nauwe relatie tussen
hun werk in en met de natuur en
hun geloofsbeleving. De
bestuurders die de weg bereidden
voor de totstandkoming van de
Zuidelijke Land- en Tuinbouw
Organisatie hebben (ZLTO) dat
goed verstaan. Zij hebben een logo
laten ontwerpen waarin oud
leden van de verdwenen
Noordbrabantse Christelijke
Boerenbond (NCB) moeiteloos het
oude beeldmerk, opgebouwd uit
een kruis en een ploeg, kunnen
herkennen. Wie geen religieuze
bindingen heeft, kan zich op een
andere manier thuisvoelen bij de
stilex-ing, maar de gevoelsmatige
koppeling tussen geloof en werk is
er voor wie die wil ervaren.
Voor werkers in de agrarische
sector biedt de bijbel heel veel stof
die na aan het lijf komt. In het
Oude en het Nieuwe Testament
liggen talrijke beelden opgeslagen
die afkomstig zijn uit het
boerenbedrijf. Zo is er in Genesis
het verhaal over Jakob die zich via
een knap staaltje klassieke
biotechnologie een forse kudde
geiten wist te verschaffen. Hij
koos combinaties van dieren die
gespikkeld dan wel zwart
nakomelingschap opleverden. Die
geiten zouden namelijk volgens
een afspraak met zijn werkgever
Laban het eigendom van Jakob
worden. Uiterst herkenbaar voor
wie in de veefokkerij actief is. En
zo zijn er gelijkenissen met
verwijzingen naar agrarische
activiteiten. In de Evangeliën
vertelt Jezus verhalen over de
wijngaarden en over de zaaier die
alleen opbrengst heeft van het
zaad dat in goede aarde valt.
Verankerd
Die beeldende bijbelse
vertellingen hebben er stellig toe
bijgedragen dat in agrarisch-
maritieme gemeenschappen de
christelijke traditie veelal vast
verankerd ligt. Dat zijn de
voorstanders voor ontpoldering in
Zeelandtoen ze enkele jaren
geleden de discussie begonnen
over de teruggave van land aan de
zee, zich niet voldoende bewust
geweest. Vrijwel iedereen die in de
christelijke traditie of langs de
foto Willem Mieras
zijlijn daarvan is opgegroeid, kent
het verhaal over Jezus die over het
water loopt. Het water wordt in
die geschiedenis door de
evangelisten gebruikt als
metafoor voor de dood, die
bedwongen wordt door de Zoon
van God. Met de dood gaat een
mens niet achteloos om. Erover te
heersen, is voorbehouden aan een
hogere macht. Bewust of
onbewust dragen veel mensen die
overtuiging met zich, zeker in
Zeeland waar het water nog niet
zo lang geleden een massale dood
bracht. Wie dat gevoelen niet weet
te peilen, stuit op een muur als hij
een discussie wil aangaan over het
prijsgeven van land aan het water.
Wie kennis draagt van die
roerselen, zal een debat over dit
onderwerp beginnen met een
beschouwing over te handhaven
veiligheid. Het gaat over de
beteugeling van krachten
waarmee niet te spotten valt.
foto Peter Nicolai
In het boekwerkje De boer als
rentmeester wordt de mystieke
betekenis van het werk van de
landbouwer onderlijnd doordat
de agrariër wordt gesitueerd
tussen de Schepper en de natuur.
Hij is onderdanig aan God, maar is
door het Opperwezen aangewezen
als heerser over de natuur. Waarbij
wordt aangetekend dat hij niet
mag acteren als een despoot, maar
moet werken vanuit het besef dat
hij een rentmeester is. De
samenstellers van de artikelen
komen bij de uitwerking van die
rol tot grote stelligheden. Zoals:
„Plantenteelt - naar onze
begrippen is het wellicht beter te
spreken van akkerbouw,
tuinbouw en fruitteelt - behoort
tot de eerste bezigheid en de
oorspronkelijke bestemming van
de mens. Naar Gods wil bebouwde
Adam de hof in Eden. Dit werk
gaat sinds de zondeval gepaard
met moeite, teleurstelling en
verdriet. Als eeuwen later ook de
zondvloed is gepasseerd, mag de
mens vlees eten." Ter
onderbouwing geven de auteurs
een tekst uit Genesis: „Alles wat
zich roert, wat leeftzal u tot spijze
zijn: Ik heb het u alles gegeven
evenals het groene kruid."
Geen partner
De samenstellers van de bundel
beschouwingen verwerpen de
manier van denken waarbij de
natuur als partner van de mens
wordt gezien. Zij duiden aan dat
in de bijbel de natuur nergens
voorkomt als zelfstandige
grootheid naast God en de mens.
En ze menen dat er vanuit een
christelijke visie gezien geen
plaats is voor een
kosmocentrische benadering,
waarin de mens op één lijn staat
met de overige vormen van leven
en waarin aan de natuur
goddelijke kracht wordt
toegedacht.
In het verlengde van die
redenering keren de auteurs zich
tegen biologisch-dynamische
landbouw. Met die methode
begeeft de mens zich naar hun
oordeel in primitieve vormen van
natuuraanbidding. Zij zien een
nauw verband met occultisme en
magie waarmee speelruimte
wordt geboden aan de
heerschappij der demonen.
Waarbij ze gemakzuchtig
voorbijgaan aan het feit dat ook de
christelijke leer doordesemd is
van geheimen en riten. Zo
overschaduwt een
ongecontroleerd gevoel voor
reformatorische dogmatiek het
zicht op de dagelijkse praktijk. Er
zijn in Nederland en ook in dit
gewest heel wat landbouwers die
biologisch-dynamisch te werk
gaan, zonder dat zij verdacht
kunnen worden van occultisme of
aanbidding van de maan. de zon
en de sterren die ze zouden zien als
verstoffelijkte goddelijke wezens.
Het gaat in de biologisch-
dynamische landbouw in grote
meerderheid om ondernemers die
er simpelweg naar streven het
gebruik van
gewasbeschermingsmiddelen tot
het uiterste te reduceren en niet
om dames en heren uit de Hocus-
pocus-beweging.
Krampachtig
Het is jammer dat De boer als
rentmeester zulke
fundamentalistische kenmerken
heeft. Daardoor wordt namelijk
de aandacht afgeleid van
door A. J. Snel
Nee, Kees Bierens is van de
week in Den Haag noch
Brussel geweest om te
demonstreren tegen de
voornemens die de Europese Unie
in Agenda 2000 heeft vervat. Hij
heeft het allemaal al vaker
meegemaakt. Herinnert zich hoe
jaren geleden de Goese Markt vol
trekkers stond en er werd
opgetrokken naar Den Haag. Een
oudere collega van hem overzag
het tafereel en meende dat zoveel
demonstratief misbaar toch wel
indruk zou maken op de politiek.
„Dat is niet het geval geweest,"
constateert Bierens. „In 1985 is
een omslag ingezet in de richting
van de liberalisatie en van die
koers wordt niet meer afgeweken.
In de marge kan misschien nog
wat veranderen, maar de
hoofdlijnen liggen naar mijn idee
vast. Die trein rijdt wel verder."
„We hebben het eerder gezien.
Onze vertegenwoordigers worden
in Den Haag ontvangen en een
politicus komt met wat
omzichtige bewoordingen om je in
slaap te sussen. Later wordt dan
aan toezeggingen, voor zover die
zijn gedaan, een andere
interpretatie gegeven dan je had
gedacht. Dat demonstreren, ik ben
daar van nature niet zo'n man
voor. En het geeft ook geen of heel
weinig rendement."
Teleurgesteld
Een Zeeuwse politicus heeft
Bierens dezer dagen teleurgesteld.
Daan Bruinooge, de gedeputeerde
die onder meer de portefeuille
landbouw beheert, zou eind vorige
week het Landbouw
Ontwikkelings Plan voor
Walcheren in ontvangst nemen. Te
elfder ure liet de PvdA-voorman
verstek gaan. Hij gaf voorrang aan
een persconferentie over de
plannen voor de utilitaire tunnel
onder de Westerschelde. Het
gezelschap dat in Serooskerke bij
de presentatie van het
ontwikkelingsplan aanwezig was,
was er niet mee ingenomen dat de
gedeputeerde een ambtenaar had
afgevaardigd om hem te
vertegenwoordigen. Bierens: „Dat
was geen goede beurt. Ik zie er een
aanwijzing in hoe Bruinooge het
belang van de landbouw in
Zeeland inschat. Niet zo hoog dus.
Dat blijkt trouwens ook uit zijn
verkiezingsspotje op Omroep
Zeeland. Daar komt de landbouw
al evenmin in voor."
Pessimistisch
Het heeft Bierens in de
berichtgeving over het
twintigjarig jubileum van het
Zeeuws Agrarisch Jongeren
Kontakt getroffen, dat de
toonzetting pessimistisch was. „Ik
had gedacht dat de jongeren meer
flexibiliteit zouden tonen dan
boeren in mijn leeftijdsgroep. De
jeugd blijkt nogal somber naar de
toekomst te kijken. En eigenlijk is
dat ook begrijpelijk. Opvallend in
de discussie is dat er steeds wordt
gesproken over een noodzakelijke
omvang voor
akkerbouwbedrijven van tussen
de honderd en honderdvijftig
hectare. Hoe krijg je dat ooit hier
in Nederland, waar ruimte zo
schaars is en de grond dus zo duur,
gefinancierd?"
Bierens heeft niet veel om handen
dezer dagen. De natuur zet de
akkerbouwers nog steeds vrijwel
op non-actief. „Ik ben de
afgelopen dagen eens over
W7alcheren gereden en dan zie je
nog steeds veel water op het land
staan. Het wordt eentonig. Het is
nu al een half jaar achter elkaar
nat. Je ziet maar weer eens dat
geen jaar hetzelfde is. Vorig jaar
werden rond deze tijd de eerste
bieten en uien gezaaid. Nu mag het
nog wel een paar weken drogen
voor we het land op kunnen."
genuanceerder betogen over en
pleidooien voor een zorgvuldige
omgang met de natuur. Zo wordt
gesteld dat de mens daarover
weliswaar heerst maar dat zijn
handelingen aan beperkingen
onderhevig zijn. „Het
onderwerpen van de aarde en het
heerschappij voeren over dieren
ontaardt maar al te gemakkelijk
in uitbuiten en onderdrukken," zo
wordt betoogd. Er wordt dan ook
gewaarschuwd tegen een manier
van werken die gericht is op
kortstondig eigenbelang.
De beschouwingen monden uit in
de stelling dat het verantwooi'd is
te kiezen voor biologische
landbouw- en veeteeltmethoden,
mits de landbouwer maai- uit de
buurt blijft van het heidense
occultisme dat wordt
toegeschreven aan de biologisch-
dynamische methoden. Daannee
krijgt het boekje De Boer als
rentmeester iets kx-ampachtigs.
Een benadei'ing waarbij
bijbelverhalen die raken aan de
landbouw wat meer in de ruimte
zouden zijn geplaatst, zou de lezer
meer adem hebben gegeven.
Niettemin is het de moeite waard
kennis te nemen van de reeks
ax-tikelen. Beleidsmakex-s kunnen
er meer zicht door krijgen op de
drijfveren van agrariërs die
afkomstig zijn uit de christelijke
traditie. Religieuze overwegingen
zullen veelal niet op een rationele
manier worden omgezet in de
toepassing van
landbouwmethoden. Onder de
oppei-vlakte zijn ze niettemin
meebepalend voor de manier
waai'op de agrarische sector
omgaa't met de zuchtende
schepping.
"be Boer als rentmeester. Eindredactie
G.C. van den Berg. Uitgeverij Groen-
Heerenveen. ISDN 90-5030-924-0.
f24,95
Akkerbouwer C.J. Bierens uit Grijpskerke doet in deze rubriek weke
lijks verslag van zijn werk en wederwaardigheden.
