Soms biedt de dood toch liefde Rotte wortels moetje laten zitten Haags pretjespubliek bij Concertgebouworkest Ene Zuiderkruis is andere niet Debuut van Pauline Slot roman ryjn kunst r£j\* cultuur Biografie Mengelberg Marion Bloem Het ene Zuiderkruis is het andere niet. Zui derkruis. de in januari verschenen debuut roman van Pauline Slot, verschilt hemelsbreed met de gelijknamige thriller van Patricia Corn- well, die smds vorige week in de winkels ligt. Om dat verschil te benadrukken overweegt di recteur Ronald Dietz van de Arbeiderspers, uit gever van Slots roman, een advertentie te plaat sen waarin hij het een en ander uitlegt. Dietz is bevreesd dat consumenten met het boek van Cornwell de winkel uitlopen, als ze om Zuider kruis vragen, bericht Boekblad, het nieuwsblad voor het boekenvak. De Arbeiderspers meldde de titel als eerste Het boek van Slot werd in de laatste najaarsfolder van de uitgever aangekondigd, terwijl Lui- tingh-Sijthoff, die de boeken van Cornwell op de markt brengt, pas in de huidige voorjaars brochure melding maakt van deze roman van de Amerikaanse schrijfster. Zuiderkruis heeft in de twee boeken overigens een verschillende bete kenis. In de roman van Slot gaat het om het ster renbeeld, terwijl het symbool bij Cornwell cen traal staat voor de Zuidelijke Staten in de Ame rikaanse burgeroorlog. Luitingh-Sijthoff is vooralsnog niet van plan de titel van Cornwells boek aan te passen ..Wij melden titels van boeken tijdig aan bij Boek blad. Uitgeverijen kunnen er dan nog bezwaar tegen maken", zegt een woordvoerster, „maar we hebben tot dusver niets gehoord". Haar uit gever heeft diverse nummers van Boekblad doorgespit om te kijken of de Arbeiderspers Slots roman had aangemeld, maar heeft niets kunnen vinden. Als Luitingh-Sijthoff toch wordt gedwongen een andere titel te kiezen voor de thriller, moet de uitgeverij in conclaaf treden met Cornwell. Ze is namelijk contractueel verplicht de Engelse titel van de misdaadromans letterlijk te verta len. „Maar het zal wel niet zo'n vaart lopen", al dus de woordvoerster. Zuiderkruis van Slot is echt een literaire roman, terwijl de lezers de thrillers van Cornwell wel zo langzamerhand kennen. "GPD an de noordelijke hemel is de Grote Beer het bekendste sterrenbeeld. Het Zuiderkruis is het opvallendste aan de zuidelijke hemel. Pauline Slot (geb. 1960) noemde haar roman, waarin ze de hoofdpersoon naar de andere kant van de wereld laat reizen, naar dat laatste sterrenbeeld. Zuiderkruis is een debuut waarover veel gesproken wordt. letterkundige kroniek Emma Schager treedt in het voetspoor van Floor Ponsioen: daarop komt Zuiderkruis, de eerste roman van Pauline Slot, min of meer neer. Floor is tijdens een lange tocht door Australië. Nieuw - Zeeland en Fiji om het leven gekomen. Emma maakt twee jaar later aan de hand van notities en brieven van de gestorvene precies dezelfde reis. Ze hoopt te achterhalen wat er met Floor is gebeurd heeft ze haar dood gewild of was het een ongeluk? Ook probeert zij na te gaan wat er tussen hen is geweest: alleen vriendschap of misschien liefde? De zoektocht die in dit debuut beschreven wordt, boeit van begin tot eind. Dat is niet zozeer aan de stijl te danken, die nogal vlak overkomt. Nee. het ligt aan de aanpak: de schrijfster weet de raadsels het hele boek intact te laten, eigenlijk wordt het antwoord op de vragen waarom het in deze roman draait aan de lezer overgelaten. Zó kunnen vertellen, het publiek meeslepen en het toch in het ongewisse laten, is uiteraard voor een deel een kwestie van talent, maar óók van oefening. Zuiderkruis mag dan Pauline Slots debuut zijn. je krijgt de indruk dat ze veel heeft geschreven eer ze tot publicatie overging. Haar proza is in elk geval zelfverzekerd en met aarzelend. Hier is een schrijfster aan het woord die weet wat ze wil. Géén Literatuur met allemaal hoofdletters scheppen, opzien baren met beschrijvingskunst en beeldspraak. Het schrijven is bij haar eerder een middel dan een doel: het dient om de betrekkingen tussen mensen te peilen. Wat weten wij van de ander? Hoe ziet de ander ons? Het zijn vragen die bijna iedereen bezighouden. Maar we krijgen nooit uitsluitsel. Zelfs onze naasten blijken steeds weer een mysterie. Wat voelen ze eigenlijk voor ons? Emma gaat inzien Wat Floor voor haar heeft betekend. Een belangrijke ontdekking voor haar, vandaar dat in de roman gezegd kan worden dat de levende vriendin zich getroost voelt door de dode. Ze leert tijdens de reis op het zuidelijk halfrond Floor beter kennen dan ooit. De enige vakantie die ze wérkelijk samen hebben doorgebracht was met bepaald een succes. Nu vindt Emma het heerlijk om zich helemaal door Floors beslissingen te laten leiden. Steeds worden de brieven geraadpleegd: 'Zij vertelde mij op welke camping ik moest overnachten, en welke route ik moest nemen. Zij bereidde mij voor op een lange, steile klim. of op een prachtig vergezicht. Zelfs haar voorspellingen van het weer en de windrichting waren vaak juist. Op deze reis was ze mijn gids geweest, en ik vertrouwde in alles op haar.' Op die manier wordt hun verstandhouding alsnog ideaal. We volgen Emma op haar expeditie, voor een deel per fiets afgelegd. Steeds weer zijn er sporen van haar vriendin, ze praat met mensen die haar indertijd ontmoet hebben. Alleen aan de zwemtocht die Floor fataal werd, waagt ze zich niet. Ze voelt zich schuldig aan haar dood. Floor heeft de reis namelijk bekostigd door een waardevol geworden beeld te verkopen dat Emma haar eens had geschonken. Het beeld is gemaakt door Ellen, die Emma tijdens haar reis even gezelschap komt houden. De kunstenares onthult dat zij een verhouding met Floor heeft gehad. Floor heeft ook lang samengeleefd met Julia, die ziek werd en stierf. Ze kon het verlies nauwelijks verwerken. En hoe zat het nu met Emma en Floor? Een tijdlang gingen ze met elkaar om 'als geliefden die het stadium van de passie voorbij zijn', maar ze hadden elkaar Willem Mengelberg heeft de Haagse concertbezoekers ooit getypeerd als 'een onmuzi kaal pretjespubliek'. De gevier de dirigent schreef deze woor den op 12 januari 1903 aan Willem Hutschenruyter, admi nistrateur van het Concertge bouworkest. Mengelberg, die met zijn orkest geregeld in Den Haag optrad, beklaagt zich ook over het bestuur van de concert zaal Diligentia, dat hem zou te genwerken De brief uit het archief van Willem Hutschen ruyter is opgenomen als bijlage in het eerste deel van de Mengel berg-biografie van Frits Zwart. Het deze week verschenen boek bestrijkt Mengelbergs leven tot 1920. Voor het Haagse muziekleven was 1903 een belangrijk jaai\ Voor het eerst trad een ensemble op, dat Residentie Orkest heet te. Muziekliefhebbers in deze stad wilden niet langer aange wezen zijn op het Amsterdamse orkest. Diverse musici uit het Concertgebouworkest die in conflict met Mengelberg waren gekomen, vonden emplooi in het nieuwe Haagse orkest, dat Hen ri Viotta als dirigent had. Ver volgens heeft er jarenlang een ernstige rivaliteit bestaan tus sen het Concertgebouworkest en het Residentie Orkest, die on afhankelijk van elkaar in Den Haag optraden. Er bestond in dat opzicht een so ciale scheiding. De deftige Hagenaars hadden een abonne ment op de serie van het Con certgebouworkest. Joop Wey- and schrijft in 'De roman van een orkest'; „Mocht een familie uit de hoogere geldkringen plots zijn abonnement er aan gegeven hebben, dan werd dit. vooral wanneer hij bankier of notaris was, als een kwaad teeken be schouwd; men dorst in zoo een geval zijn geld niet meer aan hem toe te vertrouwen." In de brief aan Hutschenruyter reageert Mengelberg op bepaal de ideeën over de programma's voor de Haagse concerten van zijn orkest. Mengelberg schrijft: „Heusch, de menschen in den Haag zijn 't niet waard meer dan één nieuw groot of moeilijk stuk op een concert te hooren." Toch was er Mengelberg blijk baar veel aan gelegen in Den Haag te blijven dirigeren. Mede op zijn aandrang werd in 1906 een comité in het leven geroepen om de toekomst van de concer ten van het Concertgebouwor kest in de residentie veilig te stellen. Dat was toen de Amster dammers begrepen, dat het bestuur van de concertzaal Dili gentia in plaats van het Con certgebouworkest voortaan het Residentie Orkest wilde laten optreden. Kort daarvoor had Diligentia een referendum onder haar le den gehouden over de te maken keus. Het werd 'Den Haag voor de Hagenaars', zoals een daarbij gebruikte leus van de voorstan ders van het Residentie Orkest luidde. De serie van het Con certgebouworkest verhuisde naar het Gebouw voor Kunste Wetenschappen. De Haag Mengelberg-bewonderaars konden weer rustig slapen. In de internationale muziekwe reld was de rivaliteit tussen d twee orkesten algemeen b* kendHet kwam voor dat een rigent of solist, die door het Re sidentie Orkest was geïnviteen eerst een brief schreef Mengelberg of het Concertge bouworkest om te vragen ho men er daar over dacht. Dit oi mogelijke toekomstige engage menten in Amsterdam niet ïnó waagschaal te stellen. Dat g< beurde onder meer toen Guste Mahler werd uitgenodigd 1908 in Den Haag te komen dir geren. Mahler wilde geen pro blemen met zijn goede vrien Mengelberg en wimpelde h< verzoek af. Aad van der Veiscf ,ek isc Frits Zwart: Willem Mengelbei ,pt- (1871-1951), een biografie 1871 1920, Prometheus Amsterdam, 4! blz.f 59,9* ieP( zijn vorige roman. Amerikaan? pastorale, kreeg hij in 1998 0 cer Pulitzer Price. proza Jacques KruithofVorige leven ^te (DeBezigeBij, 189blz., 34,50 Kn Nieuwe en reeds gepubliceerd verhalen die spelen van 1530 te®66 heden Van Jacques Kruitht J16 verschenen eerder poëzie. ee^a- roman en een tiental essaybui dels en studies. Maria Stahlie: Zondagskindf ren (Prometheus, 272 blze- 39,90). Maria Stahlie pubL >el£ ceerde verschillende verhaleE ln" bundels en romans, waaronöeka£ Het best met de twee rugge Jj°: (1995) en Honderd deure "?c (1996), bekroond met de MulU ln£ tuliprijs. Zondagskinderen nai haar nieuwe verhalenbundel. Guus Houtzager: De magiste (DeBezigeBij. 166blz„ 29,50: Nieuwe verhalen. Guus Hout zager (1955) publiceerde de vei halenbundel Het glazen oo.£^ee Het een-én-het-ander (studi over Maria Dermoüt) en de ro man De rode steen. Herman Brusselmans: Het ein de van mensen in 1967 (Prome theus, 204 blz., 29,90). Nieuwvan verhalen. De personages die i |es< het ene verhaal een hoofdrc1,31:1 hebben, komen in andere teru|een in een bijrol. poezie René Huigen: Monument voor een verzonnen dichter (Veen, 47 blz., 25,-). Nieuwe gedichten, Huigens vierde bundel. vertaald Gilbert Sinoue: Dochter van Egypte (oorspronkelijke titel: l'Egyptienne. Vassallucci, 437 blz., 39,90, vertaald door Frans de Haan) De nieuwe his torische roman van Gilbert Si- noué speelt in het Egypte aan het eind van de vorige eeuw, waarin het land langzaam los geweekt wordt uit de Turkse in vloedsfeer en vertelt het levens verhaal van een jonge vrouw, Sheherazade. Van Gilbert Si- noué, geboren in Cairo, woon achtig in Frankrijk, verschenen eerder Het saffieren boek en De weg naar Isfahan in vertaling. Keith Ridgway: Het lange val len (/Manfeau/De Harmonie, 316 blz., 39,50, vertaald door Marijke Brutsaert). Debuutro man van de jonge Ierse schrijver Keith Ridgway over een Engelse vrouw die, ondanks het feit dat ze al jaren op het Ierse platte land woont, altijd een buiten staander is gebleven. Haar echt genoot verwijt haar na twintig jaar nog steeds de dood van hun zoon en weigert hun andere zoon, en diens openlijke homo seksualiteit, te aanvaarden. Wanneer haar man een dodelijk ongeval veroorzaakt, neemt zij een beslissing waarvan ze hoopt dat die haar uitzichtloze situa tie zal veranderen. Michael Cunningham: De uren (Bert Bakker, 224 blz.. 34,90, vertaald door Servaas Goddijn). Na Huis aan het einde van de wereld en Bloedverwanten een nieuwe roman van de Ameri kaanse schrijver Michael Cun ningham. In De uren maakt hij gebruik van het leven en werk van Virginia Woolf om het ver haal te vertellen van mensen die worstelen met de tegenstrijdig heden van lliefde en sterfelijk heid, hoop en wanhoop. Philip Roth: Ik was getrouwd met een communist (Meulen- hoff, 381 blz., 45,-, vertaald door Else Hoog). Het huwelijk tussen hoorspelacteur en com munist Iron Rinn en de beeld schone Eve Frame ontwikkelt zich van een opwindende, ro mantische idylle tot een depri merend melodrama. Door Eve's dramatische onthulling aan een roddelcolumnist dat haar man 'gespioneerd' heeft voor de Sov jet-Unie, ontstaat er een natio naal schandaal. Drieëntwintig ste boek van Philip Roth. Voor Ze zullen wel in elke familie de ronde doen, van die verhalen over de schoon zus van de neef van oma die indertijd nog bij de tante van de moeder van de buurvrouw op school heeft gezeten. Wie van zulke ver halen nooit genoeg kan krijgen, moet zich de pas verschenen roman Ver van familie door Marion Bloem (46) beslist niet laten ontgaan: ze weet haar relaas over een Ame rikaans nichtje dat naar Nederland komt om haar familie te leren kennen meer dan tweehonderd vijftig pagina's te rekken. Wie géén geduld heeft om dergelijke verhalen te volgen, kan het boek beter ongelezen laten. Ik geef graag toe dat ik tot de laatste catego rie mensen behoor, en Marion Bloems nieu we roman werkte dan ook nogal op m'n ze nuwen. Ik vrees dat dit niet alleen aan mij ligt, maar ook aan haar. Want wat is er wei nig overgebleven van de briljante schrijf ster die in 1983 met Geen gewoon Indisch meisje debuteerde! Haar proza is vervelend in plaats van wervelend geworden. De zin nen die ze schrijft werden dof in plaats van glanzend. En in plaats van ons lezers fasci nerende raadsels voor te leggen, geeft ze ons flauwe raadseltjes op. De dertien hoofdstukken van Ver van fami lie worden door twaalf verschillende men sen verteld. Alsof dat niet ingewikkeld genoeg is, doet Bloem er dikwijls geheim zinnig over wie nu eigenlijk aan het woord is. In het eerste en in het laatste hoofdstuk ligt het perspectief bij Barbie König, de hoofdpersoon van de roman. Door een toe val - veel in het boek hangt van het toeval af - is ze aan geld gekomen om de reis naar Ne derland te maken. In de overige hoofdstuk ken zien we Barbie door de ogen van ver schillende familieleden en hun aanhang. Ondanks die duizelingwekkende construe- tie wordt de roman snel saai. Bloem staat veel te lang stil bij hoogst onbenullige voor vallen: neem het eindeloze verhaal over de mislukte poging Barbie op het vliegveld af te halen. De schrijfster is ook slordig. Op bladzijde 252 overweegt Barbie: 'Direct bij mijn aan komst begreep ik dat ik hier niet gewenst was.' Tien pagina's verderop heet het juist: 'In heel korte tijd hebben ze mij in de familie opgenomen. Ik hoor erbij.' Bij een familieverhaal horen natuurlijk fa miliegeheimen. De komst van Barbie haalt de oude wonden van deze Indische familie open. Haar vader is gestorven toen ze tien jaar was. Nog eerder was, onder onduidelij ke omstandigheden, haar moeder Maudi overleden. Die werd vanwege haar schoon heid en hartelijkheid door mannen en vrou wen verafgood: 'In de hele omgeving noem den ze haar de Indische hinde.' Kort voor Barbie uit Amerika vertrok, is ook haar stiefmoeder Patty overleden. Zij was de dochter van ene Suus, die een jaar lang heeft samengeleefd met de opa van Barbie. 'Ze zoekt naar haar roots', verklaart iemani de overkomst van Barbie. 'Rotte wortel, moet je laten zitten', reageert tante Meg. D< K" neiging is groot haar gelijk te geven, dai ®en was misschien dit teleurstellende boek on- geschreven gebleven. Een boek met veé~ personages maar zonder karakters, boek dat breed uitwaaiert maar een k< mist. Het is niet meer dan zo'n oeverlo® verhaal over de achtergronden van nicht]' zus, het verleden van oma zo, het liefdelever van de vrouw van die en die, de voor buiten staanders slaapverwekkende geschieden!! vaneen familie. H.W Marion Bloem: Ver van familie. Roman-272 paQ. f 34,90, gebonden f 45,- - De Arbeiderspers, Am sterdam-Antwerpen. diti foto Klaas Koppe artistieke Floor en de kleurloze Emma heeft bestaan, de kloof tussen de kunst-historica en de organisatie-deskundige, wordt overbrugd. Door de aanwijzingen van Floor wordt Emma eindelijk haar wereld binnen getrokken. Nu pas lukt het om haar door Floors ogen te laten kijken, haar te laten ervaren wat zij ervoer. Daarvoor moet Emma los komen van alles waarmee ze is vergroeid. Zelfs de sterrenhemel die ze op deze reis - die tevens een innerlijke reis wordt - te zien krijgt, biedt een andere aanblik. De dood heeft van plaats gewisseld met het leven. En aan de hemel staat het Zuiderkruis in plaats van de vertrouwde Grote Beer Hans Warren Pauline Slot: Zuiderkruis. Roman - 204 pag., f 29,90-De Arbeiderspers, Amsterdam-Antwerpen. Marion Bloem hun liefde nooit verklaard, laat staan dat er iets tussen hen was gebeurd. Nu, ergens op het zuidelijk halfrond, begint het ten slotte bij haar te dagen. De mannen in hun bestaan waren slechts bijzaak, zij hadden een paar kunnen zijn. Het is er nooit van gekomen, de twee vrouwen leken heel verschillend in elkaar te zitten. Dat was zeker gedurende die ene gemeenschappelijke vakantie duidelijk geworden. Uitgerekend toen was Floor met Julia in contact gekomen en verliefd geworden. Postuum én indirect spreekt Floor haar gevoelens voor Emma toch uit. Ze blijkt haar huis te hebben vermaakt aan Emma. De grootste toenadering wordt echter door de reis bewerkstelligd. De afstand die altijd tussen de Pauline Slot: Geslaagd debuut waarin raadsels intact blijven. Jan Toorop: Portret van Willem Mengelberg (1920). vrijdag 19 februari 1999

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1999 | | pagina 12