Soms biedt
de dood
toch liefde
Rotte wortels moetje laten zitten
Haags pretjespubliek bij
Concertgebouworkest
Ene Zuiderkruis is andere niet
Debuut van
Pauline Slot
roman
ryjn kunst
r£j\* cultuur
Biografie
Mengelberg
Marion Bloem
Het ene Zuiderkruis is het andere niet. Zui
derkruis. de in januari verschenen debuut
roman van Pauline Slot, verschilt hemelsbreed
met de gelijknamige thriller van Patricia Corn-
well, die smds vorige week in de winkels ligt.
Om dat verschil te benadrukken overweegt di
recteur Ronald Dietz van de Arbeiderspers, uit
gever van Slots roman, een advertentie te plaat
sen waarin hij het een en ander uitlegt. Dietz is
bevreesd dat consumenten met het boek van
Cornwell de winkel uitlopen, als ze om Zuider
kruis vragen, bericht Boekblad, het nieuwsblad
voor het boekenvak.
De Arbeiderspers meldde de titel als eerste Het
boek van Slot werd in de laatste najaarsfolder
van de uitgever aangekondigd, terwijl Lui-
tingh-Sijthoff, die de boeken van Cornwell op
de markt brengt, pas in de huidige voorjaars
brochure melding maakt van deze roman van de
Amerikaanse schrijfster. Zuiderkruis heeft in de
twee boeken overigens een verschillende bete
kenis. In de roman van Slot gaat het om het ster
renbeeld, terwijl het symbool bij Cornwell cen
traal staat voor de Zuidelijke Staten in de Ame
rikaanse burgeroorlog.
Luitingh-Sijthoff is vooralsnog niet van plan de
titel van Cornwells boek aan te passen ..Wij
melden titels van boeken tijdig aan bij Boek
blad. Uitgeverijen kunnen er dan nog bezwaar
tegen maken", zegt een woordvoerster, „maar
we hebben tot dusver niets gehoord". Haar uit
gever heeft diverse nummers van Boekblad
doorgespit om te kijken of de Arbeiderspers
Slots roman had aangemeld, maar heeft niets
kunnen vinden.
Als Luitingh-Sijthoff toch wordt gedwongen
een andere titel te kiezen voor de thriller, moet
de uitgeverij in conclaaf treden met Cornwell.
Ze is namelijk contractueel verplicht de Engelse
titel van de misdaadromans letterlijk te verta
len. „Maar het zal wel niet zo'n vaart lopen", al
dus de woordvoerster. Zuiderkruis van Slot is
echt een literaire roman, terwijl de lezers de
thrillers van Cornwell wel zo langzamerhand
kennen. "GPD
an de noordelijke hemel is de Grote Beer het
bekendste sterrenbeeld. Het Zuiderkruis is het
opvallendste aan de zuidelijke hemel. Pauline
Slot (geb. 1960) noemde haar roman, waarin ze de
hoofdpersoon naar de andere kant van de wereld laat reizen,
naar dat laatste sterrenbeeld. Zuiderkruis is een debuut
waarover veel gesproken wordt.
letterkundige kroniek
Emma Schager treedt in het
voetspoor van Floor
Ponsioen: daarop komt
Zuiderkruis, de eerste roman
van Pauline Slot, min of meer
neer. Floor is tijdens een lange
tocht door Australië. Nieuw -
Zeeland en Fiji om het leven
gekomen. Emma maakt twee
jaar later aan de hand van
notities en brieven van de
gestorvene precies dezelfde reis.
Ze hoopt te achterhalen wat er
met Floor is gebeurd heeft ze
haar dood gewild of was het een
ongeluk? Ook probeert zij na te
gaan wat er tussen hen is
geweest: alleen vriendschap of
misschien liefde? De zoektocht
die in dit debuut beschreven
wordt, boeit van begin tot eind.
Dat is niet zozeer aan de stijl te
danken, die nogal vlak
overkomt. Nee. het ligt aan de
aanpak: de schrijfster weet de
raadsels het hele boek intact te
laten, eigenlijk wordt het
antwoord op de vragen waarom
het in deze roman draait aan de
lezer overgelaten.
Zó kunnen vertellen, het
publiek meeslepen en het toch
in het ongewisse laten, is
uiteraard voor een deel een
kwestie van talent, maar óók
van oefening. Zuiderkruis mag
dan Pauline Slots debuut zijn. je
krijgt de indruk dat ze veel heeft
geschreven eer ze tot publicatie
overging. Haar proza is in elk
geval zelfverzekerd en met
aarzelend. Hier is een schrijfster
aan het woord die weet wat ze
wil. Géén Literatuur met
allemaal hoofdletters scheppen,
opzien baren met
beschrijvingskunst en
beeldspraak. Het schrijven is bij
haar eerder een middel dan een
doel: het dient om de
betrekkingen tussen mensen te
peilen. Wat weten wij van de
ander? Hoe ziet de ander ons?
Het zijn vragen die bijna
iedereen bezighouden. Maar we
krijgen nooit uitsluitsel. Zelfs
onze naasten blijken steeds
weer een mysterie. Wat voelen
ze eigenlijk voor ons? Emma
gaat inzien Wat Floor voor haar
heeft betekend. Een belangrijke
ontdekking voor haar, vandaar
dat in de roman gezegd kan
worden dat de levende vriendin
zich getroost voelt door de dode.
Ze leert tijdens de reis op het
zuidelijk halfrond Floor beter
kennen dan ooit. De enige
vakantie die ze wérkelijk samen
hebben doorgebracht was met
bepaald een succes. Nu vindt
Emma het heerlijk om zich
helemaal door Floors
beslissingen te laten leiden.
Steeds worden de brieven
geraadpleegd: 'Zij vertelde mij
op welke camping ik moest
overnachten, en welke route ik
moest nemen. Zij bereidde mij
voor op een lange, steile klim. of
op een prachtig vergezicht.
Zelfs haar voorspellingen van
het weer en de windrichting
waren vaak juist. Op deze
reis was ze mijn gids geweest, en
ik vertrouwde in alles op haar.'
Op die manier wordt hun
verstandhouding alsnog ideaal.
We volgen Emma op haar
expeditie, voor een deel per fiets
afgelegd. Steeds weer zijn er
sporen van haar vriendin, ze
praat met mensen die haar
indertijd ontmoet hebben.
Alleen aan de zwemtocht die
Floor fataal werd, waagt ze zich
niet. Ze voelt zich schuldig aan
haar dood. Floor heeft de reis
namelijk bekostigd door een
waardevol geworden beeld te
verkopen dat Emma haar eens
had geschonken. Het beeld is
gemaakt door Ellen, die Emma
tijdens haar reis even
gezelschap komt houden. De
kunstenares onthult dat zij een
verhouding met Floor heeft
gehad. Floor heeft ook lang
samengeleefd met Julia, die ziek
werd en stierf. Ze kon het verlies
nauwelijks verwerken. En hoe
zat het nu met Emma en Floor?
Een tijdlang gingen ze met
elkaar om 'als geliefden die het
stadium van de passie voorbij
zijn', maar ze hadden elkaar
Willem Mengelberg heeft de
Haagse concertbezoekers
ooit getypeerd als 'een onmuzi
kaal pretjespubliek'. De gevier
de dirigent schreef deze woor
den op 12 januari 1903 aan
Willem Hutschenruyter, admi
nistrateur van het Concertge
bouworkest. Mengelberg, die
met zijn orkest geregeld in Den
Haag optrad, beklaagt zich ook
over het bestuur van de concert
zaal Diligentia, dat hem zou te
genwerken De brief uit het
archief van Willem Hutschen
ruyter is opgenomen als bijlage
in het eerste deel van de Mengel
berg-biografie van Frits Zwart.
Het deze week verschenen boek
bestrijkt Mengelbergs leven tot
1920.
Voor het Haagse muziekleven
was 1903 een belangrijk jaai\
Voor het eerst trad een ensemble
op, dat Residentie Orkest heet
te. Muziekliefhebbers in deze
stad wilden niet langer aange
wezen zijn op het Amsterdamse
orkest. Diverse musici uit het
Concertgebouworkest die in
conflict met Mengelberg waren
gekomen, vonden emplooi in het
nieuwe Haagse orkest, dat Hen
ri Viotta als dirigent had. Ver
volgens heeft er jarenlang een
ernstige rivaliteit bestaan tus
sen het Concertgebouworkest
en het Residentie Orkest, die on
afhankelijk van elkaar in Den
Haag optraden.
Er bestond in dat opzicht een so
ciale scheiding. De deftige
Hagenaars hadden een abonne
ment op de serie van het Con
certgebouworkest. Joop Wey-
and schrijft in 'De roman van
een orkest'; „Mocht een familie
uit de hoogere geldkringen plots
zijn abonnement er aan gegeven
hebben, dan werd dit. vooral
wanneer hij bankier of notaris
was, als een kwaad teeken be
schouwd; men dorst in zoo een
geval zijn geld niet meer aan
hem toe te vertrouwen."
In de brief aan Hutschenruyter
reageert Mengelberg op bepaal
de ideeën over de programma's
voor de Haagse concerten van
zijn orkest. Mengelberg schrijft:
„Heusch, de menschen in den
Haag zijn 't niet waard meer dan
één nieuw groot of moeilijk stuk
op een concert te hooren."
Toch was er Mengelberg blijk
baar veel aan gelegen in Den
Haag te blijven dirigeren. Mede
op zijn aandrang werd in 1906
een comité in het leven geroepen
om de toekomst van de concer
ten van het Concertgebouwor
kest in de residentie veilig te
stellen. Dat was toen de Amster
dammers begrepen, dat het
bestuur van de concertzaal Dili
gentia in plaats van het Con
certgebouworkest voortaan het
Residentie Orkest wilde laten
optreden.
Kort daarvoor had Diligentia
een referendum onder haar le
den gehouden over de te maken
keus. Het werd 'Den Haag voor
de Hagenaars', zoals een daarbij
gebruikte leus van de voorstan
ders van het Residentie Orkest
luidde. De serie van het Con
certgebouworkest verhuisde
naar het Gebouw voor Kunste
Wetenschappen. De Haag
Mengelberg-bewonderaars
konden weer rustig slapen.
In de internationale muziekwe
reld was de rivaliteit tussen d
twee orkesten algemeen b*
kendHet kwam voor dat een
rigent of solist, die door het Re
sidentie Orkest was geïnviteen
eerst een brief schreef
Mengelberg of het Concertge
bouworkest om te vragen ho
men er daar over dacht. Dit oi
mogelijke toekomstige engage
menten in Amsterdam niet ïnó
waagschaal te stellen. Dat g<
beurde onder meer toen Guste
Mahler werd uitgenodigd
1908 in Den Haag te komen dir
geren. Mahler wilde geen pro
blemen met zijn goede vrien
Mengelberg en wimpelde h<
verzoek af.
Aad van der Veiscf
,ek
isc
Frits Zwart: Willem Mengelbei ,pt-
(1871-1951), een biografie 1871
1920, Prometheus Amsterdam, 4!
blz.f 59,9*
ieP(
zijn vorige roman. Amerikaan?
pastorale, kreeg hij in 1998 0 cer
Pulitzer Price.
proza
Jacques KruithofVorige leven ^te
(DeBezigeBij, 189blz., 34,50 Kn
Nieuwe en reeds gepubliceerd
verhalen die spelen van 1530 te®66
heden Van Jacques Kruitht J16
verschenen eerder poëzie. ee^a-
roman en een tiental essaybui
dels en studies.
Maria Stahlie: Zondagskindf
ren (Prometheus, 272 blze-
39,90). Maria Stahlie pubL >el£
ceerde verschillende verhaleE ln"
bundels en romans, waaronöeka£
Het best met de twee rugge Jj°:
(1995) en Honderd deure "?c
(1996), bekroond met de MulU ln£
tuliprijs. Zondagskinderen nai
haar nieuwe verhalenbundel.
Guus Houtzager: De magiste
(DeBezigeBij. 166blz„ 29,50:
Nieuwe verhalen. Guus Hout
zager (1955) publiceerde de vei
halenbundel Het glazen oo.£^ee
Het een-én-het-ander (studi
over Maria Dermoüt) en de ro
man De rode steen.
Herman Brusselmans: Het ein
de van mensen in 1967 (Prome
theus, 204 blz., 29,90). Nieuwvan
verhalen. De personages die i |es<
het ene verhaal een hoofdrc1,31:1
hebben, komen in andere teru|een
in een bijrol.
poezie
René Huigen: Monument voor
een verzonnen dichter (Veen, 47
blz., 25,-). Nieuwe gedichten,
Huigens vierde bundel.
vertaald
Gilbert Sinoue: Dochter van
Egypte (oorspronkelijke titel:
l'Egyptienne. Vassallucci, 437
blz., 39,90, vertaald door
Frans de Haan) De nieuwe his
torische roman van Gilbert Si-
noué speelt in het Egypte aan
het eind van de vorige eeuw,
waarin het land langzaam los
geweekt wordt uit de Turkse in
vloedsfeer en vertelt het levens
verhaal van een jonge vrouw,
Sheherazade. Van Gilbert Si-
noué, geboren in Cairo, woon
achtig in Frankrijk, verschenen
eerder Het saffieren boek en De
weg naar Isfahan in vertaling.
Keith Ridgway: Het lange val
len (/Manfeau/De Harmonie,
316 blz., 39,50, vertaald door
Marijke Brutsaert). Debuutro
man van de jonge Ierse schrijver
Keith Ridgway over een Engelse
vrouw die, ondanks het feit dat
ze al jaren op het Ierse platte
land woont, altijd een buiten
staander is gebleven. Haar echt
genoot verwijt haar na twintig
jaar nog steeds de dood van hun
zoon en weigert hun andere
zoon, en diens openlijke homo
seksualiteit, te aanvaarden.
Wanneer haar man een dodelijk
ongeval veroorzaakt, neemt zij
een beslissing waarvan ze hoopt
dat die haar uitzichtloze situa
tie zal veranderen.
Michael Cunningham: De uren
(Bert Bakker, 224 blz.. 34,90,
vertaald door Servaas Goddijn).
Na Huis aan het einde van de
wereld en Bloedverwanten een
nieuwe roman van de Ameri
kaanse schrijver Michael Cun
ningham. In De uren maakt hij
gebruik van het leven en werk
van Virginia Woolf om het ver
haal te vertellen van mensen die
worstelen met de tegenstrijdig
heden van lliefde en sterfelijk
heid, hoop en wanhoop.
Philip Roth: Ik was getrouwd
met een communist (Meulen-
hoff, 381 blz., 45,-, vertaald
door Else Hoog). Het huwelijk
tussen hoorspelacteur en com
munist Iron Rinn en de beeld
schone Eve Frame ontwikkelt
zich van een opwindende, ro
mantische idylle tot een depri
merend melodrama. Door Eve's
dramatische onthulling aan een
roddelcolumnist dat haar man
'gespioneerd' heeft voor de Sov
jet-Unie, ontstaat er een natio
naal schandaal. Drieëntwintig
ste boek van Philip Roth. Voor
Ze zullen wel in elke familie de ronde
doen, van die verhalen over de schoon
zus van de neef van oma die indertijd nog bij
de tante van de moeder van de buurvrouw
op school heeft gezeten. Wie van zulke ver
halen nooit genoeg kan krijgen, moet zich
de pas verschenen roman Ver van familie
door Marion Bloem (46) beslist niet laten
ontgaan: ze weet haar relaas over een Ame
rikaans nichtje dat naar Nederland komt
om haar familie te leren kennen meer dan
tweehonderd vijftig pagina's te rekken. Wie
géén geduld heeft om dergelijke verhalen te
volgen, kan het boek beter ongelezen laten.
Ik geef graag toe dat ik tot de laatste catego
rie mensen behoor, en Marion Bloems nieu
we roman werkte dan ook nogal op m'n ze
nuwen. Ik vrees dat dit niet alleen aan mij
ligt, maar ook aan haar. Want wat is er wei
nig overgebleven van de briljante schrijf
ster die in 1983 met Geen gewoon Indisch
meisje debuteerde! Haar proza is vervelend
in plaats van wervelend geworden. De zin
nen die ze schrijft werden dof in plaats van
glanzend. En in plaats van ons lezers fasci
nerende raadsels voor te leggen, geeft ze ons
flauwe raadseltjes op.
De dertien hoofdstukken van Ver van fami
lie worden door twaalf verschillende men
sen verteld. Alsof dat niet ingewikkeld
genoeg is, doet Bloem er dikwijls geheim
zinnig over wie nu eigenlijk aan het woord
is. In het eerste en in het laatste hoofdstuk
ligt het perspectief bij Barbie König, de
hoofdpersoon van de roman. Door een toe
val - veel in het boek hangt van het toeval af
- is ze aan geld gekomen om de reis naar Ne
derland te maken. In de overige hoofdstuk
ken zien we Barbie door de ogen van ver
schillende familieleden en hun aanhang.
Ondanks die duizelingwekkende construe-
tie wordt de roman snel saai. Bloem staat
veel te lang stil bij hoogst onbenullige voor
vallen: neem het eindeloze verhaal over de
mislukte poging Barbie op het vliegveld af
te halen.
De schrijfster is ook slordig. Op bladzijde
252 overweegt Barbie: 'Direct bij mijn aan
komst begreep ik dat ik hier niet gewenst
was.' Tien pagina's verderop heet het juist:
'In heel korte tijd hebben ze mij in de familie
opgenomen. Ik hoor erbij.'
Bij een familieverhaal horen natuurlijk fa
miliegeheimen. De komst van Barbie haalt
de oude wonden van deze Indische familie
open. Haar vader is gestorven toen ze tien
jaar was. Nog eerder was, onder onduidelij
ke omstandigheden, haar moeder Maudi
overleden. Die werd vanwege haar schoon
heid en hartelijkheid door mannen en vrou
wen verafgood: 'In de hele omgeving noem
den ze haar de Indische hinde.' Kort voor
Barbie uit Amerika vertrok, is ook haar
stiefmoeder Patty overleden. Zij was de
dochter van ene Suus, die een jaar lang heeft
samengeleefd met de opa van Barbie.
'Ze zoekt naar haar roots', verklaart iemani
de overkomst van Barbie. 'Rotte wortel,
moet je laten zitten', reageert tante Meg. D< K"
neiging is groot haar gelijk te geven, dai ®en
was misschien dit teleurstellende boek on-
geschreven gebleven. Een boek met veé~
personages maar zonder karakters,
boek dat breed uitwaaiert maar een k<
mist. Het is niet meer dan zo'n oeverlo®
verhaal over de achtergronden van nicht]'
zus, het verleden van oma zo, het liefdelever
van de vrouw van die en die, de voor buiten
staanders slaapverwekkende geschieden!!
vaneen familie.
H.W
Marion Bloem: Ver van familie. Roman-272 paQ.
f 34,90, gebonden f 45,- - De Arbeiderspers, Am
sterdam-Antwerpen.
diti
foto Klaas Koppe
artistieke Floor en de kleurloze
Emma heeft bestaan, de kloof
tussen de kunst-historica en de
organisatie-deskundige, wordt
overbrugd. Door de
aanwijzingen van Floor wordt
Emma eindelijk haar wereld
binnen getrokken. Nu pas lukt
het om haar door Floors ogen te
laten kijken, haar te laten
ervaren wat zij ervoer. Daarvoor
moet Emma los komen van alles
waarmee ze is vergroeid. Zelfs
de sterrenhemel die ze op deze
reis - die tevens een innerlijke
reis wordt - te zien krijgt, biedt
een andere aanblik. De dood
heeft van plaats gewisseld met
het leven. En aan de hemel staat
het Zuiderkruis in plaats van de
vertrouwde Grote Beer
Hans Warren
Pauline Slot: Zuiderkruis. Roman -
204 pag., f 29,90-De Arbeiderspers,
Amsterdam-Antwerpen.
Marion Bloem
hun liefde nooit verklaard, laat
staan dat er iets tussen hen was
gebeurd.
Nu, ergens op het zuidelijk
halfrond, begint het ten slotte
bij haar te dagen. De mannen in
hun bestaan waren slechts
bijzaak, zij hadden een paar
kunnen zijn. Het is er nooit van
gekomen, de twee vrouwen
leken heel verschillend in elkaar
te zitten. Dat was zeker
gedurende die ene
gemeenschappelijke vakantie
duidelijk geworden.
Uitgerekend toen was Floor met
Julia in contact gekomen en
verliefd geworden. Postuum én
indirect spreekt Floor haar
gevoelens voor Emma toch uit.
Ze blijkt haar huis te hebben
vermaakt aan Emma. De
grootste toenadering wordt
echter door de reis
bewerkstelligd.
De afstand die altijd tussen de
Pauline Slot: Geslaagd debuut waarin raadsels intact blijven.
Jan Toorop: Portret van Willem Mengelberg (1920).
vrijdag 19 februari 1999