Van Goghs
dokter was
ook zijn
vervalser
De vrouw achter Gerrit Rietveld
Le docteur Gachet
in het Grand Palais
kunst
cultuur
Vlootschouw troef
in Rotterdams
culturele jaar 2001
Postproject
Truus Schroder
Een vlootschouw op
de Nieuwe Maas van
alle in en rond Rotter
dam gebouwde schepen
belooft in 2001 een van
de hoogtepunten te wor
den van Rotterdam Cul
turele Hoofdstad (RCH).
Het nieuwe Luxor Thea
ter op de Kop van Zuid
en waarschijnlijk ook
andere theaters blijven
tijdens de zomermaan
den in het feestjaar
open. Stand-up come
dians trekken langs de
club- en buurthuizen.
De organisatie zal er bij
de nieuwe burgemeester
Opstelten op aandrin
gen de sluitingstijden
voor de horeca te versoe
pelen, zodat Rotterdam
's avonds laat en 's
nachts niet langer een
stad is 'waar je een ka
non kunt afschieten
zonder iemand te ra
ken'. Rotterdam-Zuid
en de regio worden na
drukkelijk betrokken
bij de festiviteiten.
Een opvallend plan in
het deze week vrijgege
ven eerste werkboek van
Rotterdam Culturele
Hoofdstad is de mani
festatie 'Honderd jaar
sociale woningbouw'.
Stedelijke
samenwerking
Er worden vrijwilligers
gezocht die een lange
periode in een hotel wil
len verblijven, zodat
hun huizen vrijkomen
voor publieksbezoek.
De RET gaat rijden
langs woningen uit alle
bouwperiodes en in zo
veel mogelijk wijken.
Er komt een project
waarbij universiteiten
worden betrokken in al
le Europese steden waar
Erasmus heeft vertoefd.
Tussen Rotterdam en
Porto, dat in 2001 ook
culturele hoofdstad van
Europa is, gaan 'cultu
rele cruiseschepen' va
ren. Aan boord treden
orkesten en artiesten uit
beide steden op
Een heikel en nog niet
uitgekristalliseerd pro
ject betreft een Duits-
Nederlandse confronta
tie over de oorlog. De or
ganisatie buigt zich over
de vraag of er iets samen
met Dresden is te doen.
Andere ingediende
plannen en nieuwe idee-
en uit de bevolking wor
den de komende maan
den beoordeeld aan de
hand van deze week be
kendgemaakte voor
waarden. De plannen
moeten vooral vernieu
wend zijn en ook na 2 0 01
nog doorklinken.
Zorgen maakt de orga
nisatie zich over het
aantal hotelbedden in
Rotterdam. Toen kort
geleden een delegatie uit
Porto op bezoek kwam
dreigde deze te moete
slapen in Naaldwijï
omdat er zegge d
schrijven één congres i
de stad aan de gang waj
en daardoor alle hotel
bedden waren beze
Weliswaar is in 2001 hi
vijf sterren hotél di
voor Rotterdam C
wordt gebouwd klaa
maar dat lost het pré
bleem niet op. De orga
nisatie denkt aan hi
creëren van 'bed au
breakfast'-mogelijkhe
den om de gastvrijhei
van Rotterdam te verht
gen.
Het motto voor de cultu
rele hoofdstad is 'Ron!
terdam is vele steden
ontleend aan het boa-
'De onzichtbare stedenl
Hierin beschrijft Martj,
Polo steeds een andeifj!
stad, maar aan het eii»
blijkt dat hij het allei
maar over zijn eigen "Vejj
netië heeft gehad. fi
Coördinator Bert va
Meggelen wil niet allee
Rotterdam zelf tot podi
um maken waarop
festiviteiten van de Cu!
turele Hoofdstad zie
afspelen. „Rotterdai
bestaat niet alleen bin
nen de eigen grenzei
maar is ook ver daarbui
ten actief. Neem bi)
voorbeeld het nu lopen
de filmfestival- Daj
heeft een betekenis dij
de stadsgrenzen over]
schrijdt. Het festival bei
staat niet alleen in Rot]
terdam, maar ook vel
daarbuiten. Filmmal
kers in de hele wereld
zijn actief vanwege dit
festival. Dat is maar
voorbeeld. De haven ij
een nog veel duidelijke,^
voorbeeld."
„Voor de culturele,
hoofdstad betekent dij
dat het programma ooa
haar buiten moet slaan;
Rotterdamse kunste-i
naars naar Boedapest
Wenen, noem maar open:
vice versa. Dus als ik iels
met de Turkse gemeen
schap in Rotterdam doe,
dan wil ik ook een pro
gramma in Istanbul ma
ken."
Over het budget makt
Van Meggelen zich geeu
zorgen (het bedrijfsle
ven moet nog 17 miljoei
gulden ophoesten). Hij
denkt dat bij het rijk et;
in Brussel ook nog wé
het nodige te halen is,j
Uiteraard is elk budget
te klein. „Natuurlijk!
zullen er gefrusteerden
zijn die een afwijzing]
krijgen. Dan kan gekon--
kei ontstaan, daar beniki
me van bewust, maaij
het enige wat ik kaï
doen is zo goed mogelijkj
luisteren en zo open mo
gelijk communiceren."
In mei wordt het eerste
concrete programma gei
publiceerd. „Maar di
mensen kunnen wat nuf
betreft tot 31 decembe!
2001 met ideeën blijven
komen."
Hans Maas:
incent Van Gogh had een huisarts die zelf ook graag de
kwast ter hand mocht nemen. Dokter Gachet kon niet
bijster goed schilderen, maar was wel sterk in het
naschilderen van doeken van Cézanne, Van Gogh en Pissarro. Zo
sterk dat anno 1999 niemand meer weet of sommige
meesterwerken van Van Gogh niet gewoon meestervervalsingen
van Gachet zijn. In het Grand Palais te Parijs valt tot eind april
een mysterieuze collectie te zien, de collectie van 'le docteur
Gachet'.
Portret van dokter Gachet, geschilderd door Vjncent van Gogh.
Niet lang nadat hij zijn eigen
oor had afgesneden,
arriveerde Vincent van Gogh in
Auvers-sur-Oise. Van Gogh had
nooit langer dan enkele maanden
op één plaats gewoond, maar als er
één plek was die hem zou bevallen,
was het wel dit boerendorp bij
Parijs. Auvers had een mooie kerk,
een kasteel en pittoreske straatjes
die uitkwamen in velden van
wuivend koren. Maar Auvers-sur-
Oise had bovenal dokter Gachet,
een arts die was gespecialiseerd in
zowel psychiatrie als
schilderkunst. Gachet had
Pissarro, Renoir en Cézanne
ontvangen, van wie de laatste zijn
huis op het doek had vastgelegd
(Maison du docteur Gachet). Het
was duidelijk dat ook de
Nederlandse schilder welkom zou
zijn.
Op 20 mei 1890 wandelde Vincent
Van Gogh bij dokter Gachet naar
binnen, een aanbevelingsbrief van
zijn broer Theo in de hand. Gachet
las de brief aandachtig en sloot
Van Gogh in de armen. Van Gogh
installeerde zich in de herberg
Femme nue couchée, van Armand Guillaumin.
Ravoux, waar hij voor 3,5 francs
per dag een kamer en twee warme
maaltijden kreeg.
Maar in de persoon van dokter
Gachet had Van Gogh veel meer
gevonden dan een eenvoudige arts.
Geregeld zocht Gachet hem op in
de herberg om zijn laatste doeken
te bekijken. En twee of drie keer
per week noodde de dokter hem bij
zich thuis uit om samen een
overvloedige dis te gebruiken.
Van Gogh gedijde goed in Auvers,
en werkte harder dan ooit. Hij
schilderde er dokter Gachet, diens
vrouw, de kerk, de korenvelden. In
totaal zou Van Gogh in Auvers-
sur-Oise 70 doeken schilderen. Dat
was evenveel als het aantal dagen
dat hij in het dorp van Gachet
doorbracht, want op 27 juli joeg de
schilder zichzelf een kogel door
het hoofd. Van Gogh slaagde er
nog in de herberg te bereiken, waar
de inmiddels gewaarschuwde
Gachet ook was aangekomen. De
arts kon slechts constateren dat de
dood onafwendbaar was. Die dood
trad in op 29 juli, precies 70 dagen
nadat Van Gogh bij Gachet naar
binnen was gewandeld.
Van Gogh was dood maar daarmee
was het verhaal nog niet uit.
Gachet had nu een fors aantal
schilderijen van Pissarro, Cézanne
en Van Gogh, aan welke collectie
hij zijn eigen werken mocht
toevoegen. Want onder de
artiestennaam Paul Van Ryssel
wilde de dokter zelf ook nog wel
eens het penseel ter hand nemen.
Toen in 1909 ook dokter Gachet de
pijp aan Maarten gaf, kwamen de
doeken in handen van zijn zoon.
Paul Gachet waakte als een tijger
over de verzameling, waaraan hij
bovendien nog enkele eigen
doeken toevoegde, want ook Paul
schilderde. Toen de nazi's in 1940
een hakenkruis over Frankrijk
legden, verborg Paul Gachet de
collectie in een grot in zijn tuin.
Nadat hij eerst de doeken uit
handen van de bezetter had weten
te houden, begon Paul Gachet ze
na de oorlog ruimhartig aan
verschillende musea te doneren.
En zo konden meesterwerken als
Le Portrait du docteur Gachet en
l'Eglise d'Auvers uiteindelijk ook
door het gewone volk worden
gezien.
Tot zover het sprookje, zoals
verteld door het Grand Palais in
Parijs, waar tot 26 april de
collectie van dokter Gachet op
zicht hangt. De werkelijkheid, zo
menen vele kenners, is een ietsje
gecompliceerder.
Om te beginnen was dokter
Gachet niet helemaal de
weldoener die hij uithing. „Hij
lijkt me even ziek en verdwaasd als
ij of ik"schreef Vincent in een van
zijn brieven aan zijn broer Theo.
„Hij is ook gedesillusioneerd door
zijn beroep". Voor zover Gachet al
in Vincent Van Gogh was
geïnteresseerd, was hij dat in de
schilder Van Gogh, niet de patiënt.
Nadat hij Van Goghs gapende
hoofdwond had verbonden, trok
hij de deur achter zich dicht en liet
zijn jeugdige zoon bij de schilder
achter. De schilder zou nog
anderhalve dag leven, maar
Gachet nam met een keer de
moeite nog de paar meter naar de
herberg af te leggen.
Gachet was echter niet alleen een
onwaardig arts, hij was ook een
onwaardige kunstverzamelaar
Ruim een eeuw na de dood van 's
werelds beroemdste en veruit
duurst verkochte schilder staat
vast dat een groot aantal van de
aan hem toegeschreven doeken, in
feite vervalsingen zijn. Een van de
vervalsers, aldus de critici: dokter
Gachet zelve.
en van de doeken die in het Parijse
Grand Palais als authentiek wordt
gepresenteerd, is het fameuze Le
portrait du docteur Gachet. Maar
vast staat dat er naast dit doek, dat
de zoon van Gachet na de oorlog
aan een museum schonk, meer
portretten van de dokter
circuleren. Zo werd in 1990 een
ander le portrait du docteur
Gachet voor 165 miljoen gulden
bij Christie's in New York
verkocht, wat de vraag opwierp;
welke is de echte Van Gogh?
Het Musée d'Orsay, dat zijn
schilderij voor de tentoonstelling
in het Grand Palais heeft
uitgeleend, is ervan overtuigd het
echte portret in handen te hebben.
Maar de kunstkenner Benoït
Landais meent het tegendeel. En
Landais weet een beetje waarover
hij praat. Hij is oud-directeur van
Musées de France, het
overkoepelend orgaan van de
grote musea in Parijs, en heeft tien
jaar op Van Gogh gestudeerd.
Dokter Gachet was volgens
Landais een belabberde schilder,
maar een begenadigd vervalser.
Hij vervalste niet alleen het portret
van hemzelf, maar ook l'Homme a
la Pipe, een ets die eveneens in het
Grand Palais hangt.
In zijn brieven aan Theo hing
Vincent Van Gogh tal van labels
aan zijn dokter, van
'excentriekeling' tot
'geesteszieke', maar vervalser? De
ironie wil dat voor Van Gogh zelf
vervalsen geen plagiaat was, maar
een kunst die hij zelf ook met
graagte bedreef. Zoveel kopieën
maakte Van Gogh in zijn leven, dat
een ander museum in Parijs, er
onlangs een complete expositie
mee inrichtte.
Cees'van Zweeden
Parijs, Grand Palais: de collectie van
'le docteur Gachet', tot 26 april.
Het doek 'La vieille route d'Auvers-sur-Oise, effet de neige', van dokter Gachet.
Hoe een conservator van een gesloten
museum worstelde met een onderwerp
en hoe dat leidde tot een opmerkelijke expo
sitie. Zo valt de ontstaansgeschiedenis sa
men te vatten van de eerstkomende ten
toonstelling van het Utrechtse Centraal
Museum; een postproject over Truus Schrö-
der-Schrader, de vrouw achter de architect
Gerrit Rietveld.
Een geselecteerde groep van Rietveld-ex
perts, architectuur-geïnteresseerden en le
den en sympathisanten van de vrouwenbe
weging worden vanaf eind van deze maand
verrast met vier postpakketjes. Elk pakket
je bevat reproducties van foto's en brieven
uit de nalatenschap van Truus Schroder-
Schrader, die als opdrachtgeefster zo'n be
langrijk aandeel heeft gehad aan de woning
die nu als hèt monument van De Stijl-bewe
ging te boek staat: het Rietveld-Schröder-
huis in Utrecht.
Elk pakketje belicht een andere periode uit
haar leven. Tezamen reikt dit materiaal vol
doende dramatische bouwstenen aan om er
zelf een beeld van deze vrouw mee te kun
nen vormen. Ook wordt er een 'verzamelal-
bum' opgestuurd, een boekwerk dat geïn
spireerd is op het befaamde Verkade-al
bum. De reproducties kunnen er in worden
opgeborgen, maar er staan ook transcrip
ties van de brieven in, toelichting op perso
nen en plaatsen die in leven van Truus
Schroder van belang zijn geweest, uitspra
ken uit interviews en een lezenswaardige
inleiding van samenstelster Ida van Zijl,
Rietveld-expert van het Centraal Museum.
De expositie is georganiseerd in het kader
van 100 jaar Vrouw en Arbeid, een initiatief
van de Stichting Josine de Bruin. Aan een
eerbetoon-achtige opzet wilde Van Zijl
enerzijds wel meewerken. Het was immers
aan Truus Schroder te danken dat het Cen
traal Museum het beheer kreeg over het
Rietveld Schröderhuis en het bezit kwam
van het bijbehorende archief. En natuurlijk
was er ook bewondering voor de vrouw die
brak met haar keurige katholieke milieu en
het meest revolutionaire woonhuis van de
20ste eeuw liet bouwen door een gerefor
meerde meubelmaker.
Anderzijds was er ook verbazing en zelfs ir
ritatie. Tijdens Rietvelds leven nam Truus
Schroder genoegen met een plaats op de
achtergrond, hield zij zelfs de liefdesrelatie
met Rietveld voor de buitenwacht verbor
gen. Ook na zijn dood eiste zij geen erken
ning als geliefde, maar wel begon zij een
grotere invloed op zijn werk te claimen.
Toen Van Zijl ontdekte dat zij vele jaren na
dato alsnog haar naam onder zijn tekenin
gen zette, nam de irritatie toe; „Als ze die
kerel had laten zitten en voor zichzelf was
begonnen, hadden we nu werkelijk geweten
hoe groot haar talent was", schrijft Van Zijl
om te vervolgen met: „Was Rietveld als
mens de opoffering waard? Ondanks alle
verhalen over zijn spreekwoordelijke een
voud en bescheidenheid leek hij me een ego
centrische man, die weinig oog had voor het
verdriet van zijn vrouw, de frustraties van
zijn kinderen en de ongemakkelijke positie
van zijn minnares: het prototype van de
kunstenaar die zijn creativiteit boven alles
stelt."
Uitgebreid onderzoek konden haar vragen
en ambivalentie ten aanzien van persoon en
werk van Truus Schroder niet wegnemen.
Daarbij begon Van Zijl steeds meer twijfels
te krijgen over de rol van biograaf in het al-
gemeen. Wie ben jij dat je verstrekkende
uitspraken kunt doen over mensen die je al
leen maar uit brieven en uit verhalen van
anderen kent? Geen één biograaf oordeelt
waardevrijook al denkt hij nog zo hard van
wel.
Van Zijl besloot daarom de opzet heel sim
pel te houden. Uit de verschillende periodes
van haar leven koos zij die brieven, foto's en
uitspraken die haar persoonlijk het meest
hadden geraakt.Geraakt werd Van Zijl bij
voorbeeld door een foto van het resultaat
van de eerste opdracht van Truus Schroder
aan Rietveld: de inrichting van haar slaap
kamer in het huis dat zij met haar toenmali
ge echtgenoot aan de Utrechtse Biltstraat
bewoonde. Deze echtgenoot, de respectabe-,
le advocaat Schroder, had haar Rietvek
aangeraden. Metafoor voor een kil huweï
lijk: echtgenoot stimuleert vrouw om eet
architect in de hand te nemen voor eet
slaapkamer voor haar alleen.
Daar tegenover staan de briefjes die Truus
Schroder en Gerrit Rietveld elkaar bijna
dagelijkse schreven als hij voor een op
dracht in het buitenland was. „De liefde en
aanhankelijkheid van twee mensen die bei
den al zestig zijn maakte mij vrolijk-
schrijft Van Zijl in haar inleiding, om ver
volgens toch een schaarse conclusie te trek
ken: „Bovendien geeft de correspondentie
een inzicht in de aard van hun samenwer
king. Deze lag op het abstracte niveau van
gemeenschappelijke idealen, maar had oot
een praktische component. De constante
nadruk op het menselijke, bijna 'huiselijke
aspect van de architectuur werd door Truus
ingebracht: een bankje voor bejaarde kerk
gangers om even bij te praten of de plaatsing
van een keukenraam, zodanig dat moeder
de kinderen in de gaten kan houden - hac
Rem Koolhaas maar een Truus thuis zitten.'
Eric van der Velden
Postproject Truus Schröder-Schrader. Samen
stelling: Ida van Zijl. VormgevingSandra Oom
Opgeven voor dit project is mogelijk bij het Cen
traal Museum. De deelname is dan tegen kost
prijs: 35 gulden.
vrijdag 5 februari 1999 14
m
Ü4'^L'V
Het echtpaar Schroder rond 1910.