Klassiek en toch een beetje hip
Bij Tony Neef is het
Heintje-gevoel terug
Kronos Kwartet
met theatrale
kamermuziek
13
Het Kronos Kwartet: John Sherba, David Harrington, Hank Dutt en Joan Jeanrenaud (vlnr).
Zanger Tony Neef: „Ik kies voor makkelijk, omdat ik een groot publiek wil
bereiken." foto Roland de Bruin
e zien er anders uit, klinken anders en spelen iets
anders. Het strijkkwartet is geen strijkkwartet
meer sinds het Kronos Kwartet - het bestaat 2 5 j aar
- de muziekwereld veroverde. Kleding, schoenen, haar... En
dan die belichting. Zitten we wel in de goede zaal?
Aan strijkkwartetten geen
gebrek. Er lijken er de
I laatste jaren steeds meer bij te
komen. Vaak zijn het jonge.
I talentvolle musici, die inzien
hoe wankel het bestaan van een
I solist is, maar die ook niet de
I collectiviteit van een orkest
I zoeken. Ze nemen deel aan
masterclasses en concoursen,
geven koffieconcerten, maken
cd's.Hoe goed ook, die
kwartetten zijn over het
algemeen onderling
inwisselbaar qua spel en qua
repertoire. Zo niet het Kronos
Kwartet Ze zien er anders uit,
David Harrington, John
I Sherba, Hank Dutt en Joan
Jeanrenaud. Ze klinken ook
'anders. En wat de drie heren en
die ene dame spelen, speelt
niemand anders,
i Het Kronos Kwartet is 25 jaar
oud. Ze ogen nog steeds
behoorlij k modieus en ze zij n
nog steeds flink controversieel,
die vier uit Amerika.
I Een strijkkwartet speelt
strijkkwartetten. Inderdaad, de
naam strij kkwartet slaat zowel
op een ensemble - bestaande uit
twee violisten, een altviolist en
een cellist - als op een muzikale
vorm. Dat die twee dingen
samenvallen heeft een
betekenis, die we alleen kunnen
begrijpen als we ruim twee
eeuwen teruggaan. Toen Haydn
zijn eerste strijkkwartetten
componeerde was het middel
1 tevens het doelHet ging om het
spelen, niet om het luisteren.
Zoals het bij schaken gaat om
e het spelen, niet om het
toekijken. Niemand minder dan
Goethe omschreef het
strijkkwartet als 'een
conversatie voor vier
intelligente personen'.
Pas veel later legden
componisten vaak hun diepste
gedachten in hun
strijkkwartetten: Beethoven
(vanaf zijn late werken),
Schubert, Brahms, Dvorak... In
onze eeuw deden Bartók en
Sjostakovitsj dat nog.
Na de oorlog leek het schrijven
van strijkkwartetten steeds
meer bijzaak te worden. Totdat
het Kronos Kwartet kwam. Het
creëerde zijn eigen repertoire.
Speciaal voor dit ensemble zijn
inmiddels meer dan
vierhonderd composities
geschreven. Dat is ongeveer het
dubbele van wat Haydn.
Mozart, Beethoven, Schubert en
Brahms gezamenlijk voor deze
bezetting hebben
gecomponeerd.
Dat alles dankzij Charles
Crumb, de Amerikaanse
componist, die in 1970 'Black
Angels' schreef. De 22-jarige
violist David Harrington
hoorde dat spookachtige,
obsederende stuk op de radio.
„Ik voelde me als door een
magneet aangetrokken. Ik
begreep dat deze muziek iets
met de verschrikkingen van de
Vietnam-oorlog te maken had.
Het was de juiste muziek op de
juiste tijd."
Dat laatste gold ook voor
Harrington zelf. Hij had enige
tijd in een Canadees orkest
gespeeld, maar kon zijn draai
niet vinden. Charles Crumb
bracht hem op een idee. Hij
belde zijn compositieleraar Ken
Benshoof op en zei: „Ik wil een
strijkkwartet oprichten."
Benshoof verklaarde zich
meteen bereid het eerste stuk
voor het nieuwe ensemble te
schrijven. Dat is het bijna
twintig minuten durende
'Traveling Music'.
Het Kronos Kwartet speelt het
stuk nog geregeld. Het staat dan
ook, net als Crumbs 'Black
Angels', op één van de tien cd's,
uitgebracht ter gelegenheid van
het 25-jarig bestaan van de
groep. De aantrekkelijke
compositie bevat nogal wat
Amerikaanse volksmuziek - in
de trant van Charles Ives - en
staat volkomen buiten de
Europese traditie van het
strijkkwartet. In dat opzicht
was dit al een wegwijzer, gezien
de kant die het Kronos Kwartet,
met zijn voorkeur voor
'outsiders' onder de
componisten, zou uitgaan.
'Traveling Music' is niet het
belangrijkste werk, wel een van
de aantrekkelijkste stukken, die
van de jubileum-editie deel
uitmaken. David Harrington
betaalde Benshoof voor deze
compositie-opdracht voor zijn
nieuwe kwartet overigens met
'a bag of doughnuts'. Dat weten
een klank, die totaal anders was
dan wat we kenden. Niet het
vibrato, maar de strijkstok werd
het voornaamste
expressiemiddel." Het non-
vibrato werd vaker toegepast en
zou onlosmakelijk verbonden
worden met de specifieke
Kronos-stijl.
Ook een werk van Steve Reich
heeft Harrington en de zijnen
nogal wat hoofdbrekens
bezorgd. In 'Different Trains'
moet een synchroniteit worden
bereikt van een live spelend
kwartet met drie kwartetten op
tape en samples van
instrumenten en gesproken
teksten. Ook deze krachttoer
werd gerealiseerd, op cd gezet
en opgenomen in de fraaie,
zwarte jubileumdoos.
Dat de samenwerking tussen
het Kronos Kwartet en heel wat
componisten vruchtbaar is
blijkt wel uit het feit, dat meer
dan de helft van hen meer dan
één werk voor het ensemble
heeft geschreven. Belangrijk is,
dat het Kronos Kwartet niet
alleen de première van zulke
stukken geeft, maar die muziek
ook in de jaren daarop blijft
spelen. Dat gaat bij de
duivelskunstenaars van het
Arditti Kwartet wel anders. Die
rennen van het ene festival naar
het andere en veranderen van
toondichter zoals een ander van
ondergoed wisselt.
Ze hebben het allemaal zelf
gedaan, zonder stevige
subsidies of vaste banen, die
vier musici van het Kronos
Kwartet, getalenteerd,
behendig en slim als ze zijn.
Kronos is nu een bedrijf je, met
een eigen kantoor en een staf
van zeven mensen.
Het viertal heeft de na-oorlogse
muziek een verrassende
wending gegeven. Ze spelen
Schnittke en Jimi Hendrix, ze
werkten samen met Astor
Piazzolla (bandoneon), een
Bulgaars vrouwenkoor en
boventoonzangers uit Tuva.
Lang niet alles wat interessant
is kon een plaats krijgen binnen
de bloemlezing - plus enkele
nieuwe opnamen - op de tien
jubileum-cd's, die 31 werken
van 17 componisten bevatten.
Maar ook deze selectie is al
duizelingwekkend
Aad van derVen
Kronos Quartet - 25 Years. Werken
van Adams. Part, Benshoof, Piaz
zolla, Feldman, Glass, Golijov, Goe-
baidoelina, Ali-Zadeh, Górecki,
Reich, Crumb. Riley, Schnittke,
Sculthorpe, Phan. Volans - None
such (10 cd's).
Heintje's hit 'Mama' inspi
reerde hem tot de wens om
zanger te worden. Maar Tony
Neef had zo'n beetje alles tegen.
„Ik was dik, had puisten en
woonde in Groningen. Erger
kon niet." Inmiddels behoort hij
tot de categorie Bekende Neder
landers met de rol van Chris in
de musical "Miss Saigon' als pa
rel in zijn kroon. Over een
maand verschijnt zijn eerste so-
lo-cd onder de titel 'Nooit ver
wacht' waarvoor hij zelf een
aantal teksten en melodieën
schreef.
Vanachter zijn cappucino er
kent Tony: „Het Heintje-gevoel
is weer terug. Er ligt een plaatje
en daar ben ik hartstikke trots
op. Ik kan er nu niets meer aan
doen en dat is frustrerend. Ik be
doel. het liedje 'Mijn gebed' is
geflopt als single. Dat snap ik
niet. Het is een prachtig num
mer. Er komt nu een ander liedje
op single uit. Ik hoop dat het dan
wel lukt, want ik wil dat zo veel
mogelijk mensen horen wat een
mooi album ik gemaakt heb."
„Ik heb slechte voorbeelden.
Musicalsterren als Bill van Dijk
en Ben Cramer hebben ook solo-
cd's uitgebracht die niets deden.
Maar ik zie dat als iets positiefs.
De albums van Bill en Ben wa
ren heel pretentieus. Hun reper
toire-keuze was niet commerci
eel genoeg. Ik kies voor mak
kelijk omdat ik een groot pu
bliek wil bereiken. Ik zing lied
jes die je raken en dan moet je
niet moeilijk doen."
De Groningse nuchterheid heeft
Tony Neef er lang van weerhou
den om het muziekvak in te
stappen. „Mijn ouders leerden
elkaar kennen in een band die
op feesten en partijen speelde.
Nadat ze zijn getrouwd, hebben
ze nooit meer iets aan muziek
gedaan. Behalve dan dat mijn
moeder één keer per jaar de ac
cordeon te voorschijn haalde.
Ze kozen voor zekerheid, veilig
heid. Dat was tekenend voor
hen."
„Die moraal heb ik ook lange
tijd vastgehouden. Zanger wor
den was niet voor ons soorfmen-
sen weggelegd. En toch wast ik
al die tijd dat ik maar één ding
wilde: zanger worden. Op mijn
dertiende heb ik aan een paar
lokale talentenjachten meege
daan. Ik won altijd. Toen heeft
mijn vader me eens naar een
professionele zang-meneer
meegenomen. 'Je moet stoppen',
zei die man. 'Je krijgt de baard
in de keel.' Hij drukte me op het
hart om vooral geen tweede
Heintje te worden, want dat zou
mijn stem verpesten."
..Maar ik bleef zingen. Stiekem,
dat wel. Op de fiets naar'school
als niemand mij kon horen. La
ter had ik een baant je bi j de PTT.
Ik moest post bezorgen bij afge
legen boerderijen. Ik zat alleen
in de auto. En zong. De longen
uit mijn lijf. Toen ik studeerde
aan de universiteit, sloot ik me
aan bij een close harmony-
groepje. Tijdens de vakanties
zongen we in Brussel in cafe-
tjes. Dat was de eerste keer dat
ik zingen als werk heb ervaren.
Voor mij was dat het mooiste
werk dat. er bestond."
„Pas op mijn zevenentwintigste
heb ik de stap naar de muziek
genomen. Ik werd verliefd op
een acteur die een gastrol speel
de bij het Theater van het Noor
den en ben hem achterna ge
gaan richting Amsterdam. Bij
de selectiecursus van de Klein
kunst Academie viel ik halver
wege af vanwege mijn beperkte
balletvaardigheden en theore-
tisch-muzikale kennis. In Am
sterdam ging ik werken voor een
trainingsbureau. Daar ontdekte
ik dat ik heel naturel acteer, dat
ik geen rare slagen maak puur
en alleen voor effectbejag. Dat
was een geruststelling: mijn
psychologische gevoel zit lo
gisch in elkaar."
„Op de Academie voor Lichte
Muziek was John de Mol Sr. al
snel een fan van mij. Hij heeft
me naar het Nationaal Songfes
tival gestuurd. Dat was geen
succes en ik weet nu waarom: ik
had het nummer te veel geïnter
preteerd en dat moet je bij song
festivalliedjes niet doen. Bij
theatergroep Jeans kreeg ik van
producente Marga Wagenaar
het mooiste compliment ooit: 'ik
weet nu waar die liedjes over
gaan'. Die theatrale aanpak van
mij werkte."
„Het belangrijkste van zingen is
de tekst. Niet de noten. Dat be
seffen nog te weinig mensen in
dit vak. Er zijn een hele hoop
mensen die mooi kunnen zin
gen, maar die niet weten waar
over ze het hebben. Dankzij
mijn theater-ervaringen kan ik
iets overbrengen als ik zing.
Mensen als Mariah Carey doen
precies het tegenovergestelde.
Zij verzieken de muziekmarkt
op dit moment."
Die rol van Chris in 'Miss Saig
on' heeft voor mij goed uitge
pakt. Ik heb me er mee in de
kijker gespeeld. Zo kreeg ik di
verse aanbiedingen om een so
lo-album te maken. John de Mol
sr. had me gevraagd voor het
nieuw op te richten platen-label
van muziekuitgeverij Streng-
holt. Toen dat niet doorging, ben
ik naar EMI gegaan.
„Ik heb volledig carte blanche
gekregen. Ik kon doen wat ik
wilde. Dat is een ongekende
luxe, al ben ik me daar nooit be
wust van geweest. Ik heb me
overal mee bemoeid. Tot en met
het hoesje van de cd toe. Geluk
kig ben ik daarbij goed begeleid.
Ik ben wel oud, maar wat een al
bum opnemen betreft nog altijd
een groentje."
„Henk Temming is een grote
steun geweest. Hij heeft het al
bum ook geproduceerd. We heb
ben gekozen om alle muziek
door echte instrumenten te la
ten inspelen. Toen de viool-par
tij werd opgenomen, zei Henk:
'je moet komen kijken'. Dat was
een ongelofelijke kick. Er zaten
zestien violisten in de studio.
Dan krijg ik de tranen in mijn
ogen. Ze hebben mij toen kun
nen wegdragen."
„Er staat bewust geen liedje uit
'Miss Saigon' op deze solo-cd. Ik
wilde een andere kant van mij
zelf laten zien. Ik wil verrassen
en niet blijven steken in steeds
dezelfde dingen. Er zit meer in
mij dan alleen 'Miss Saigon". Ik
ben heel blij met het resultaat
dat er ligt."
Martin Hermens
De cd 'Nooit verwacht' ligt vanaf 1
maart in de winkels. Half februari
komt de titelsong op cd-single uit.
we dankzij Nonesuch, de
platenmaatschappij waarmee
het Kronos Kwartet een
exclusief contract heeft.
Nonesuch mag graag kleurrijke
verhalen oplepelen als het om
dit ensemble gaat, dat voor dit
label ongeveer even belangrijk
is als de drie tenoren dat zijn
voor enkele andere
maatschappijen.
David Harrington wilde er
vanaf het begin 'niet uitzien als
een tapdanser uit de jaren
dertig'. Klassiek en toch een
beetje hip, dat is ongeveer de
reputatie van deze groep, die
zich noemde naar de vader van
de Griekse oppergod Zeus. De
wijde blouses, de opvallende
schoenen, het wilde haar: de
outfit was van meet af aan
eerder die van een popgroep dan
van het Alban Berg Kwartet.
Dan slepen die vier tijdens hun
tournees ook nog een stel
modieuze designstoelen met
zich mee. In combinatie met de
slimme belichting en de even
slimme geluidstechniek levert
dat een schouwspel en
klankbeeld op, dat nogal
afwijkt van wat we gewend zijn
van kamermuziek in Diligentia
of de Kleine Zaal van het
Amsterdamse Concertgebouw.
Daar speelt het Kronos Kwartet
dan ook al lang niet meer. Het
treedt bij voorkeur op in grote
zalen, waar enige elektronica
niet overbodig is. De groep - 20
van de 25 jaar in de huidige
samenstelling spelend - wordt
dan ook altijd begeleid door een
vaste geluidstechnicus en
iemand voor het licht.
Kamermuziek werd theatraal
gemaakt. Met als één van de
meest extreme voorbeelden de
enkele jaren geleden in het
Amsterdamse Concertgebouw
(de Grote Zaal uiteraard)
uitgevoerde 'Ghost Opera' van
de Chinese componist Tan Dun:
zweverig gedoe van zich als
exotische acteurs gedragende
musici.
Belangrijker is, dat Kronos het
strijkkwartet weer tot een
belangrijk onderdeel van het
hedendaagse muziekleven heeft
gemaakt. En dat het ensemble
een traditionele, centraal-
Europese stijlvorm niet alleen
over de oceaan, maar zelfs
andere niet westerse
toondichters vastgelegd.
Allemaal muziek van
componisten, bij wie de
luisteraar iets - of soms heel veel
- van hun nationale achtergrond
waarneemt.
Wie het Kronos-repertoire
overziet - heel lang geleden
speelden deze musici nog wel
eens Haydn, Beethoven of
Sjostakovitsj - kan één ding niet
ontgaan: de moeilijke, atonale
avant-garde wordt gemeden als
een enge ziekte. Harrington en
zijn mensen komen uit een
andere hoek van de
muziekwereld. Naar muziek
moet geluisterd worden. Geen
'New Complexity' a la Brian
Ferneyhough. Daarvoor is het
Arditti Kwartet opgericht, vier
buiten de grenzen van de
westerse kunstmuziek heeft
gebracht, modieus of niet.
Het multiculturele aspect
weegt. Dat begon met 'White
Man Sleeps' van Kevin Volans
uit Zuid-Afrika. Later werden
werken van de Vietnamese
componist P.Q. Phan (met
imitatie van Aziatische
tokkelinstrumenten), zijn
collega uit Azerbeidzjan
Franghiz Ali-Zadeh, de
populaire Amerikaanse
Chinees Tan Dun en nog enkele
Engelse notenvreters, die het
ene onspeelbare stuk na het
andere uitvoeren. Kronos werkt
liever mee aan North Sea Jazz.
De vier Amerikanen dragen de
zogenoemde minimale muziek
een warm hart toe. Steve Reich,
Terry Riley, Philip Glass en John
Adams hebben nogal wat voor
Kronos geschreven. De vrome
Poolse toondichter Gorecki mag
zich ook in de belangstelling
van het viertal verheugen. Niet
minimaal, maar toch ook ver
verwijderd van de 'reeksen-
avatgarde' is Goebaidoelina en
was de in 1987 overleden
Amerikaanse meester Morton
Feldman. Ook die twee hebben
belangrijke bijdragen aan het
Kronos-repertoire geleverd.
Geen componist maakt zo maar
iets voor dit ensemble. Een
goede verstandhouding met de
toondichter is belangrijk. Zo
werd Terry Riley, die had gezegd
dat hij een punt achter het
componeren had gezet, toch
overgehaald iets voor Kronos te
maken. Hij wilde in 'G-Song'
(1981) de strijkinstrumenten
vrijwel zonder vibrato laten
spelen. Het kwartet verdiepte
zich daarin en raakte
gefascineerd. Harrington:
„Uiteindelijk realiseerden we
Het klinkt wat raar, zo geeft zanger Cyril
Crutz toe, maar bijna zeven jaar na op
richting heeft zijn band Celestial Season
dan eindelijk de juiste koers gevonden.
Groovy rock, met veel melodie. Muziek die
volgens Crutz op het nieuwste Celestial-al-
bum 'Chrome' goed tot z'n recht komt. Maar
daar blijft het wat hen betreft niet bij.Mu
zikaal gezien zijn we nu pas goed op elkaar
ingespeeld. En er zit nog heel wat in het vat.
Onze reis is nog lang niet afgelopen", aldus
een ambitieuze Crutz.
Als de voortekenen hen niet bedriegen moet
1999 een goed muzikaal jaar worden voor de
vijf mannen van Celestial Season. „Dat mag
ook wel", vindt Cyril Crutz. „We hebben
drie jaar keihard gewerkt om op dit niveau
Celestial Season met van links naar rechts Oily Smit, Jaques de Haard, Pirn van Zanen, Cyril Crutz en
Roob Snijders. foto Jack Tillmanns
te komen. Om een album als 'Chrome' te
kunnen maken. En de eerste reacties op de
plaat zijn gelukkig heel erg goed. Hopelijk
maken we een kans om dit jaar op de grote
festivals te staan. Dynamo en Lowlands bij
voorbeeld. En ik kom zelf oorspronkelijk uit
Landgraaf, dus Pinkpop zou helemaal te
gek zijn."
Celestial Season heeft een tamelijk roerig
verleden achter de rug. Met zowel een in
grijpende muzikale verandering als veel be
zettingswisselingen. Tegenwoordig bestaat
de band uit de Ni jmegenaren Crutz, Pim van
Zanen (gitaar) en Rob Snijders (drums), de
Rotterdammer Jacques de Haard (bas) en
Olly Smit (gitaar) uit Amsterdam. Van Za
nen was als enige van de huidige bezetting
van de partij toen Celestial Season in 1992
begon als onvervalste doommetalband.
Loodzware gitaren gingen hand in hand
met klassieke violen. Celestial maakte twee
doorn-albums, waarvan met name de laat
ste, 'Solar Lovers' uit 1995, behoorlijk ver
kocht. Ook toerde de band destijds door het
buitenland.
Maar alle successen ten spijt konden de mu
zikanten zich niet meer zo vinden in de 'or
kestrale doom'-koers en pakweg een half
jaar na 'Solar Lovers' besloot de band tot ie
ders verbazing een compleet andere rich
ting in te slaan. De violen gingen eruit en
doommetal werd grooverock.
Crutz: „We worden inderdaad wel gezien als
stonerband. Stonerrock leunt erg op de se
venties en die invloeden hoor je bij ons ook
wel. Stoner-bands als Kyuss kunnen wij
ook beslist waarderen. Bij dat soort groepen
draait het echter toch vooral om die super-
logge, maar doordenderende groove. Maar
naast de groove is bij Celestial ook de melo
die erg belangrijk. Wij houden van pakken
de songs. Wat dat betreft kan je ons zeker
ook in de alternatieve hoek plaatsen. Wij
luisteren bijvoorbeeld heel veel naar Smas
hing Pumpkins. Dat is een band waar we
veel respect voor hebben."
Han Neijenhuis
Celestial Season treedt donderdag 11 februari op
in Melkweg Amsterdam
vrijdag 5 februari 1999
