f
Br echt geeft
mensen eelt
Hans Visser
runt een
nachtclub
Ivo van Hove regisseert Lulu bij Vlaamse Opera
Theaterbakkers
bakken brood
met inhoud
18
Met Soulwax
haal je alle
muziekstijlen
in huis
19
De achterkant
van schilder
William Verstraeten
22
woensdag 27 januari 1999
Niels Koppen
filmde Wim Kok
tijdens zijn
verkiezingstournee
23
Kunst van
Aborigines
in Tilburg
23
Peter Kolpa en Ellen Walraven van het Utrechtse theatercollec
tief 't Barre land spelen Brecht. foto Brand Overeem
Met zijn familie is George Garga van de provincie naar de
stad Chicago verhuisd. Voor een grijpstuiver werkt hij
daar in de bibliotheek. Hij laaft zich aan de literatuur en
ontleent er allerlei idealen aan. De Maleise houthandelaar
Shlink zet hem onder druk om zijn denkbeelden aan hem
te verpatsen. George Garga weigert dat en tussen hen ont
staat een vete met absurde gevolgen.
door Max Smith
Het ontaardt in een strijd om
de strijd. Beiden zijn in wezen
zo ontheemd en gedesoriën
teerd in een egocentrische sa
menleving dat ze niet eens we
ten waar ze met elkaar over
aan het vechten zijn. De een
vecht om het gevecht zelf, in de
hoop daardoor een laatste
absolute levenservaring te
proeven. De ander vecht sim
pelweg terug omdat hij werd
uitgedaagd en voelt dat zijn
vrijheid of beter zijn dromen
geconfisqueerd dreigen te
worden.
In de kem is dit het gegeven
van lm Dickicht der Stadte,
een jeugdstuk van Bertolt
Brecht (1898-1956). Hij
schreef het in zijn romantische
en expressionistische periode;
de eerste versie in 1921/22, de
tweede in 1927. Zijn verzet
tegen de kleinburgerlijke mo
raal vloeide toen nog groten
deels voort uit intuïtie en per
soonlijke rebellie. In diezelfde
periode begon hij aan zijn
marxistische studies, wat leid
de tot een meer gerichte maat
schappijkritische instelling en
een door hem dikwijls toege
paste dialectiek. Zoals blijkt
uit zijn agitatorische 'Leer
stukken' en toneelwerken als
'De goede mens van Sezuan' en
'Moeder Courage.'
Momenteel zijn twee Utrecht
se groepen druk met Brecht in
de weer. Regisseur Dirk
Tanghe heeft bij De Paarden
kathedraal van de 'Burger
mansbruiloft' een overrompe
lend en meeslepend, maar van
lieverlee totaal ontluisterend
spektakel gemaakt, 't Bane
Land is nog tot op het aller
laatste moment minutieus aan
het speuren naar een optimale
enscenering van lm Dickicht
der Stadte. Een in V-vorm op
gesteld houten latwerk is het
meest in het oog springende
decorstuk in het theater van
het Utrechtse Huis a/d Werf,
waar nog druk gerepeteerd -
wordt en waar onlangs de pre
mière plaatsvond. De voor
stelling wordt zoals gebruike
lijk bij dit theatercollectief
van theaterwetenschappers en
acteurs gezamenlijk gemaakt
Ook de eindvertaling en eind
bewerking gebeurde gemeen
schappelijk.
Emoties
De titel is afgekort tot 'Dic
kicht'. Waarom? Medespeler
Peter Kolpa verklaart het als
volgt: „Er zijn twee versies:
"lm Dickicht' en 'lm Dickicht
der Stadte'. Wij hebben er een
derde versie van gemaakt:
'Dickicht'."
Dramaturg Ellen Walraven
vult aan: „De bestaande Ne
derlandse titel 'In de jungle
der steden' vind ik niet hele
maal de lading dekken. 'Dic
kicht' doet eveneens denken
aan dikhuiden. De personages
hebben zoals Brecht het zo
mooi omschrijft niet alleen
eelt van buiten, maar ook van
binnen. Ze komen niet of nau
welijks bij hun eigen emoties
en gevoelens, en geven zich in
hun drijfveren amper bloot.
Daarom zijn ze zo moeilijk te
spelen. Tegelijkertijd geeft
Brecht aan dat, hoe graag je
het zou willen, je nooit iemand
echt leert kennen. Die indivi
duele eenzaamheid is inherent
aan het menselijk bestaan."
Als voorbeeld van die onbe
reikbaarheid noemt Ellen
Walraven de zus van George
Garga, Marie, die „zichzelf
verliest omdat ze een man be
mint, van wie ze vermoedt dat
hij niet van haar zal kunnen
houden, zoals zij dat ver
langt."
In de bewerking heeft 't Barre
Land zich in het bijzonder ge
richt op de familie Garga. „We
hebben verduidelijkt hoe die
familie zich terwille van die ri
valiserende strijd opoffert of
zich laat opofferen"zegt Peter
Kolpa.
Ellen Walraven: „Dat vinden
we ook een kernvraag: in hoe
verre neem je een beslissing
zelf, en in hoeverre zijn het de
omstandigheden die je daartoe
dwingen?"
Stuurloosheid
Een ander thema in 'Dickicht'
is het dilemma van de vrijheid.
De houthandelaar Shlink
schermt aldoor met de verlok
king: Ik schenk je de vrijheid.
Peter Kolpa: „Maar die vrij
heid laat zich niet definiëren.
De vrijheid van de een kan bij
voorbeeld ten koste gaan van
die van de ander." Ellen Walra
ven: „En leidt dat bevechten
van de ultieme vrijheid niet tot
de survival of the fittest, tot ie
der voor zich? In te veel vrij
heid schuilt tevens het gevaar
van stuurloosheid, of het ver
lies van beschouwing."
Drie jaar geleden vertolkte 't
Barre Land het eerste stuk van
Biecht. 'Baal'. Later volgden
stukken als 'Torquato Tasso',
de voor het Theaterfestival
uitverkoren 'Henry XV' naar
Shakespeare en 'Faust Twee'
naar Goethe, en de speciaal
voor het Holland Festival 1998
uitgebrachte 'Langs de grote
weg' van Tsjechov. Past 'Dic
kicht' in de ontwikkeling van
't Barre Land?
Ellen Walraven: „Ik heb wel
het idee dat het in de lijn ligt.
In de door ons opgevoerde
stukken gaat het altijd om zo
als wij het noemen 'heldenmet
brandende zolen', die door de
wereld razen en zich te weinig
realiseren wat zij aan het doen
zijn. Tot zij zich dat op een ge
geven moment wél realiseren
en dan alsnog de situaties naar
hun hand proberen te zetten.
Wij pakken daarnaast veel
eerstelingen van schrijvers,
die hele hoge verwachtingen
van het bestaan hebben, maar
die tegelijkertijd bij het schrij
ven van hun stukken al aan het
inbinden zijn doordat zij het
menselijk tekort beginnen te
verkennen."
Theatervoorstelling Dic
kicht: vrijdag 29 en zater
dag 30 januari in Monty
Antwerpen; vrijdag 5 en za
terdag 6 februari Vooruit
Gent; donderdag 11 t/m
zaterdag 13 febr. Schouw
burg Rotterdam; vrijdag 19
febr. De Werf Brugge; don
derdag 4 maart Podium 't
Beest Goes.
Een krachtsinspanning van de bovenste orde. Zo om
schrijft gitarist en componist Hans Visser, ooit mede-op-
richter van de groep Flairck, de totstandkoming van zijn
gloednieuwe theatrale muziekproduktie The Club, waar
van vrijdagavond in Yerseke de vijfde voorstellingen
wordt gegeven. Het kost hem geen enkele moeite om daar
bij publiekelijk op het tweede plan te opereren, als orkest
leider in de geest van Duke Ellington, en alle eer te laten
aan drie zangeressen van wereldformaat. ,,Ik vind het best
dat anderen mijn ideeën uitvoeren."
door Frans Doeleman
Nachtclubs die representatief
zijn geweest voor de cultuur
tussen 1920 en 1950 in drie
verschillende landen vormen
de rode draad in het nieuwe
muziekprogramma The Club
van Hans Visser Friends.
„Het is een afspiegeling van
drie culturen, met als enige
overeenkomst entertainment.
Ik laat zien wat de verschillen
zijn. Het loopt allemaal geraf
fineerd in elkaar over."
De voorstelling, waarvan de
aankleding is gebaseerd op de
jaren dertig, speelt zich af in
een dubieuze nachtclub als
Der Blaue Engel in Berlijn, Fo
lies Bergères in Parijs en The
Cotton Club in New York. De
verschillende genres worden
gekarakteriseerd door Barba
ra Stromberger uit Oostenrijk,
Maria Contreras uit Frankrijk
en Marian Rolle uit Amerika.
„Zij zijn drie hartstikke goede
zangeressen op gevorderde
leeftijd met veel routine en er
varing. De chemie tussen die
meiden werkt prima."
„Barbara heb ik bij toeval ont
moet toen zij een cd opnam in
de studio van Henk West
broek. Ze heeft de stem van
Marlène Dietrich, ze rookt een
pakje sigaretten per dag, en zit
heel laag. Dat vormt een mooi
contrast met Maria en Marian.
Marian is vreselijk uitbundig,
dan druipt het zweet van haar
koppie af. Maria is een echte
'showbal', zoals Fransen kun
nen zijn. Barbara noemt zich
zelf overigens meer dichteres
dan zangeres en is een liefheb
ber van het repertoire van
Brecht. Dat is net wat ik
zocht."
„Maria heeft zo'n twintig jaar
samengewerkt met Georges
Moustaki, die in het verleden
een bijdrage leverde aan een
plaat van Flairck en onder
meer chansons schreef voor
Edith PiafZij beheerst dan
ook het hele repertoire van
Piaf. Ik ben ongelooflijk trots
dat ik haar heb, want zij is ie
mand van allure en met een
enorme staat van dienst. Mari
an, met wie ik al zes seizoenen
werk, is voor mij dè vertolker
van de stijl van Louis Arm
strong, Cab Calloway en Nat
King Cole, dus de soul, de oude
zwarte muziek."
„De laatste jaren was het the
ma van mijn programma's de
soulmuziek, maar ook blues en
gospel. Altijd wel een beetje
met het idee van een club, de
kant van het zwarte entertain
ment, zoals van Duke Elling
ton. Maar ik wilde nog wel een
aantal andere clubs en stijlen
bestuderen. De Amerikaanse
stijl is dominant. In The Cot
ton Club is de basis gelegd
voor ontzettend veel muziek
die je nu nog hoort. Daar gold
voor de bezoekers 'white only',
maar het entertainment was
voor honderd procent zwart.
De clubs in de Weimar Repu
bliek beleefden een cultureel
vruchtbare periode, met onder
anderen Bertolt Brecht, Kurt
Weill en Hans Eissler, waarin
ook vrouwen voor zichzelf .op
kwamen. Maar in de loop der
j aren moest men in de Duitse
clubs steeds meer op de tek
sten gaan letten vanwege het
opkomend nationaal-socialis-
me."
De opzet van het programma is
dat Marian Rolle en Hans Vis
ser samen een nachtclub drij
ven en daarin speciale gasten
ontvangen. Ze worden muzi
kaal bijgestaan door musici -
die weten hoe het is om in
Vandaag (woensdag) gaat in de Vlaamse Opera in Antwer
pen de opera Lulu van de Oostenrijkse componist Alban
Berg (1885-1935) in première. Het muziekstuk is geba
seerd op twee eind-19e-eeuwse tragedies: 'Aardgeest' en
'De doos van Pandora' van de Duitser Frank Wedekind.
De Vlaamse theatermaker Ivo van Hove - momenteel di
recteur van het Holland Festival - regisseerde de opera.
door Katelijne Theuwisse
Van bij het begin van zijn car
rière in het theater vormde Ivo
van Hove (40) een tandem met
scenograaf Jan Versweyveld.
De twee stichtten samen de
theatergroep AKT, die in '88
uitvloeide in het gezelschap
De Tijd. 'Geruchten' was het
eerste product van hun samen
werking. Sedert 1990 is Vers
weyveld vast verbonden aan
het Zuidelijk Toneel in Eind
hoven, waarvan Van Hove di
recteur is. Ook in de Lulu-pro-
ductie bij de Vlaamse Opera
verzorgt Versvyeyveld de sce
nografie.
Oertekst
Theaterauteur Frank Wede-
kind (1864-1918) schreef Lulu
tussen 1892 en '94. Hij kreeg
het stuk niet uitgegeven en
herwerkte het noodgedwon
gen tot twee toneelstukken:
'Aardgeest' en 'De doos van
Pandora'. Toen Ivo van Hove
tien jaar geleden Lulu als the
ater regisseerde, greep hij te
rug naar de ene oertekst.
Voor zijn opera Lulu bewerkte
Alban Berg de twee stukken
van Wedekind waarin de fi
guur van Lulu centraal staat,
opnieuw tot één libretto dat
merkwaardigerwijs heel goed
aansluit bij Wedekinds oor
spronkelijke idee. De opera
Lulu werd bekend uit Bergs
nalatenschap. Hij was niet he
lemaal voltooid, maar de par
ti tuurschetsen maken een re
constructie van het geheel
zonder veel moeite mogelijk.
De Vlaamse opera kiest voor
het integrale libretto, waarin
Berg zelfs een stukje film
stopt.
Regisseur Van Hove: „Inder
daad voorziet Berg een video
clip avant la lettre in zijn ope
ra. Het is een scharnierpunt in
de handeling. Wij hebben voor
de film de zanger Tom Barman
van dEus aangezocht. Niet ie
dereen weet dat hij eigenlijk
cineast is. De muziek bij de
clip blij ft vanzelfsprekend van
Berg... Al had Tom zelfs in die
zin wilde plannen waar we
hem van weei-houden hebben.
Niet dat ik niet van zijn mu
ziek zou houden. Als ik de kans
foto Patrick Meis
Hans Visser in
nachtclubstijl.
dienst van anderen te spelen:
LulukPurwanto (viool), Lode-
wijk van Gorp (saxofoon), Fei-
Co de Leeuw (piano) en Cees
van der Laarse (bas).
Marlène Dietrich
Het Amerikaanse gedeelte
werd, in de sfeer van die tijd,
door Hans zelf geschreven, in
samenwerking met Marian, en
is beschouwend van aard over
de periodes die aan bod ko
men. Zo is er een nieuw liedje,
Diva, over de verzameldrift
van Marlène Dietrich, waarna
Barbara oorspronkelijk werk
van deze beroemde Duitse
zangeres ten gehore brengt.
Overigens betreft alles wat in
het Frans en het Duits wordt
gezongen bestaand materiaal.
„Alles loopt door elkaar heen,
waarbij ik zoveel mogelijk
verbindingen, zogenaamde
cross-overs, heb gezocht. Kurt
Weill was zowel beroemd in
Duitsland en Frankrijk als in
Amerika, dus laat ik werk van
hem in drie talen uitvoeren.
Dat is op zich heel bijzonder,
zo kom je het werkelijke leven
van die Weill tegen. Josephine
Baker is in Parijs een ster ge
weest, maar begon als jong
meisje ooit in het achtergrond
koor en als danseres in The
Cotton Club."
Ik stap van de sfeer van de ene
club over naar de andere en als
we dan eenmaal in die club zit
ten, mogen ook Mistinguett en
Maurice Chevalier komen.
Maar ik zal niet alles verraden.
Je komt in zulke verschillende
sferen, er is zo'n verschil tus
sen muziek van Ellington,
Kurt Weill en de Franse can-
-can. Toch heeft het allemaal
tegelij keilij d bestaan."
„Meisjes met mooie lange be
nen in de zin van de can-can-
danseressen staan nog op mijn
verlanglijstje, maar Marlène
Dietrich met hooggesneden
split, barkruk en sigeretten-
pijpie^rijg je wel te zien, even
als Mistinguett mei een hoop
veren op haar hoofd en een
lange jurk. Het gaat echter om
de liedjes, terug naar die tijd."
„Mijn uitgangspunt was meer
smaken in het theater te bren
gen dan ik de afgelopen jaren
gedaan heb. Ik wilde kijken of
ik het artistiek aankon en zie
dit ook als een opstapje naar
een grotere produktie onder de
paraplu van bijvoorbeeld Joop
van de Ende. Ik hoop de kans te
krijgen een musical te schrij
ven. Dat is mijn persoonlijk
streven."
The Club is vrijdagavond te
zien in De Zaete in Yerseke
(20.00 uur), vrijdag 5 maart
in schouwburg De Maagd
in Bergen op Zoom (20.15
uur) en vrijdag 26 maart in
De Meulvliet in Tholen
(20.15 uur).
nings (VS), Kevin Anderson
(VS), Grant Dickson (Nieuw-
Zeeland) en Werner van Me-
chelen (België).
Ook de Vlaamse tenor Guy De
Mey is van de partijHij staat
25 jaar op het podium en dat is
voor het internationaal Con
certbureau aanleiding genoeg
om een cd uit te brengen. De cd
bevat uittreksels uit zijn rijke
discografie en is getiteld: Guy
De Mey - a portrait. Tijdens
zijn 25-jarige canlère profi
leerde Guy De Mey zich niet
alleen als een uitmuntend
Kammersanger op de interna
tionale concertpodia, maar
ook als vooraanstaand ope
razanger die successen oogstte
op binnenlandse en buiten
landse operapodia.
Ivo van Hove
krijg dEus te horen, grijp ik
die. Al is het in New York. Ook
voor Zita Swoon loop ik warm.
Ze zullen trouwens te zien zijn
op het Holland Festival in een
muziektheaterproductie met
acteur Dirk Roofthooft. Maar
ik hou riet zo goed van David
Bowie, die ik twee j aar geleden
in het Amsterdamse Paradiso
kon meemaken tijdens een 'ge
heim concert' of van de cel
losuites van Bach gespeeld
door Pieter Wispelwey."
Lulu wordt tot de meesterwer
ken van de 20ste-eeuwse opera
gerekend. Alban Berg be-
schrijft in navolging van We
dekind het 'wilde dier' Lulu,
dat mannen met hun eigen hy
pocrisie confronteert en hen
naar de ondergang leidt. Berg
foto Bart Hulselmans
studeerde compositie bij Ar
nold Schönberg. Zijn muziek
drama Lulu bouwde hij melo
disch en harmonisch op uit één
twaalftoonreeks.
De Amerikaanse sopraan
Constance Hauman zingt de
titelrol. Verder worden de be
langrijkste paitijen gezongen
door Susan Bickley (Enge
land), David Pittman-Jen-
Opera Lulu in De Vlaamse
Opera: voorstellingen in
Antwerpen zijn er vandaag
(woensdag) en zaterdag 30
januari, dinsdag 2 en don
derdag 4 februari, telkens
om 19.30 uur, en op zondag
7 februari om 15 uur.
In Gent zijn er voorstellin
gen op zaterdag 13, dins
dag 16, donderdag 18 en
dinsdag 23 februari, tel
kens om 19.30 uur en op
zondag 21 februari om 15
uur. De voorstelling van 2
februari wordt recht
streeks uitgezonden door
VRT-Radio 3.
