Per tijdcapsule naar
de achttiende eeuw
Twee artistieke
zielen in één borst
Kopenhagen pakt uit
met werk van Matisse
Jacobus
van Looy
OTP kunst
riê\é cultuur
Amsterdams
huis als oase
van cultuur
bonte folkore van het
mediterrane straatleven en de
typische stads- en
dorpsgezichten. In het bij deze
tentoonstelling verschijnende
boek zijn vele citaten uit zijn
reisbeschrijvingen opgenomen,
die hij in de vorm van brieven en
gedichten opstuurde naar zijn
vrienden en kunstbroeders,
onder wie de schilder Jan Veth
en de schrijver Willem Kloos.
Het interessante is dat in deze
correspondentie de kiem ligt
voor zijn 'dubbelleven' als
schilder en schrijver. Zijn
geletterde vrienden vonden zijn
schrijfsels zó goed, dat ze
onderdelen hieruit, zonder Van
Looys medeweten,
publiceerden in De Nieuwe
Gids. Een nieuwe literaire ster
was geboren. Het verklaart Van
Looys bekende uitspraak, dat
hij 'Schilder van huis uit,
schrijver door toevallige
omstandigheden' was.
Het is onthullend om te
bemerken hoe sommige van zijn
andere reizen (onder meer naar
Spanje, Marokko en Parijs)
invloed hadden op zijn werk als
kunstenaar. Niet alles wat hij
zag was nieuw voor hem. In
Marokko herkende hijtot zijn
blijde verbazing, in de
bedelaars en blinden op straat
de arme oosterlingen op de
prenten van Rembrandt. Het is
een manier van kijken die een
hevige bewondering verraadt
voor de oude Hollandse meester,
aan wie Van Looys op realisme
gebaseerde kunstenaarschap
veel te danken heeft.
Wim de Wagt
Overzichtstentoonstelling van Ja
cobus van Looy in de Verweyhal in
Haarlem met meer dan honderd
schilderijen, aangevuld met een
keus uit zijn literaire iverk en iaat
archiefstukken. Een flink aantal
doeken is aflcomstig uit privéverza-
melingen en nog nooit eerder in het
openbaar te zien geweest. De ten
toonstelling duurt tot en met 7
maart.
'De getekende reizen van Jacobus
van Looy', eeji expositie rond de te
keningen, studies en schetsen die
Van Looy maakte op zijn Prix de Ro
me-reis omstreeks 1885 in Teylers
Museum in Haarlem. Deze tentoon
stelling loopt tot en met 28 februari.
Bij de twee tentoonstellingen ver
schijnen een catalogus en een boek,
respectievelijk Niets is zoo mooi als
zien... (Uitgeverij Waanders, 55,-
tijdens de tentoonstelling) en Looy
met den noorderzon, weg!! (Walburg
Pers, f 34,50).
Jacobus van Looy, Zomerweelde, olieverf op doek, ca. 1900.
Liefhebbers van de Franse schilder Henri
Matisse (1869-1954) kunnen van 22 ja
nuari tot en met 25 mei hun hart ophalen in
het Staten Museum for Kunst in Kopenha
gen. Dan wordt daar in samenwerking met
het Hermitage Museum uit Sint Petersburg
een grote expositie gehouden met werken
uit de twee belangrijkste Matisse-collecties
van de hele wereld.
Uit Sint Peterburg komen 25 schilderijen.
Nog nooit eerder heeft dit Russische muse
um zo veel werken van Matisse tegelijk voor
een enkele expositie uitgeleend. Samen met
25 werken uit de eigen omvangrijke verza
meling stelt het Deense museum een exposi
tie samen die zich richt op de collecties van
De Haarlemse schilder,
schrijver en dichter Van
Looy (1855-1930) geldt als een
van de belangrijkste
dubbeltalenten die de
Nederlandse beeldende kunst
en literatuur hebben
voortgebracht. Toch is het nu
pas voor het eerst dat hij geëerd
wordt met zowel een
overzichtstentoonstelling als
een volwaardige catalogus, die
zijn beeldende en literaire werk
allebei aan bod laten komen, zij
het dat het eerste de meeste
nadruk krijgt.
Zijn dubbeltalent maakte
'Kobus' van Looy, die in een
weeshuis opgroeide, tot een
buitenbeentje in de kunst en
literatuur. In zijn proza en
poëzie neigde Van Looy, die als
literair auteur vooral bekend is
geworden door zijn driedelige
autobiografie Jaapje, Jaap en
Jacob, ertoe 'schilderend' te
schrijven. Hij was een
impressionist onder de
schrijvers. En als schilder
'beschreef' hij op het doek wat
hij om zich heen zag. 'Niets is
zoo mooi als zien', luidde zijn
overtuiging, die hem tot een
volbloed naturalist maakte.
Uiteraard zijn schilderen en
schrijven twee onvergelijkbare
grootheden. Toch ontkom je er
niet aan om bij iemand in wiens
borst twee artistieke zielen
kloppen het een met het ander te
vergelijken. En wat kun je dan
over Van Looys talenten
zeggen?
Wellicht dat hij als schrijver -
indruk op indruk stapelend,
spontaan associërend, het ene
zelfbedachte woord met het
andere verbindend - de vrijheid
en onbevangenheid aan de dag
legde, die hij in zijn schilderijen
in veel mindere mate wist te
realiseren. Als hij die
gerichtheid op het experiment
ook eens in zijn beeldende werk
had nagestreefd, hoe zou dit
laatste er dan hebben uitgezien,
vraag je je al lezende af in zijn
sprankelend-origineel
geschreven verhalen en brieven.
Maar in zijn schilderwerk
voelde hij zich kennelijk toch te
sterk verbonden met zijn
academische opleiding en de
negentiende-eeuwse traditie
van natuurgetrouwheid; terwijl
hij zich met zijn woordkunst,
buitenstaander in de literaire
wereld als hij was, aan geen
regels en normen gebonden
wist.
Tegelijkertijd voerde hij ook in
zijn schilderijen wel degelijk
de vier Matisse-verzamelaars van het eerste
uur. Dat gaat dan om de verzamelingen van
de Russen Morozov en Shschukin en de De
nen Rump en Lund. Tijdens de eerste we
reldoorlog brachten zij hun verzamelingen
bijeen. In de expositie wil het Staten Muse
um de smaakverschillen van deze vier Ma
tisse-verzamelaars tot uitdrukking laten
komen en zo mogelijk ook de verschillen in
Het schilderij De Dans van Matisse dateert uit
1910 en is onderdeel van de Russische collectie,
die in Kopenhagen komt.
onderwerpkeuze tussen de Russische en de
Deense verzamelaars laten zien.
Matisse, die later bevriend raakte met Pablo
Picasso, schilderde in het begin van zijn car
rière korte tijd impressionistisch. Al snel
begon zijn werk echter f auvistische trekken
te vertonen. Met grote brede streken en felle
kleuren gaf hij uitdrukking aan zijn visie op
mens en natuur.
Met deze expositie, waarvoor grote belang
stelling uit de gehele wereld wordt ver
wacht, geeft het Staten Museum aan grote
plannen voor de toekomst te hebben. Begin
november van het vorige jaar heropende het
museum na een twee jaar durende verbou
wing en uitbreiding zijn deuren. In die pe
riode is voor het oorspronkelijke 105 jas
oude gebouw een compleet nieuw, uit witt
steen opgetrokken gebouw neergezet. Me
een glazen tussenstuk (een soort overdekt
straat) is deze nieuwbouw op fraaie wijz
met het oude gebouw verbonden. In het oi j(
de gebouw werden de dichte buitenmure ja
voorzien van grote openingen zodat hl
daglicht tot vrijwel het gehele complex ka
toetreden. Met name voor de moderne kun! i,
werd hiermee een bijzondere expositie
ruimte gecreerd die ruim twee keer zo grol
is als voorheen. Het gebouw alleen al is ee l
bezoek meer dan waard.
Bas Spithoi
vrijdag 8 januari 1999
De schatrijke weduwe San-
drina Willet-Holthuysen
bracht haar laatste levensjaren
door in het gezelschap van vele
honden en katten. Na een lang
ziekbed stierf ze kinderloos in
1895 en liet haar huis en kunst
verzameling na aan de stad Am
sterdam. Herengracht 605 werd
een museum dat bezoekers met
een tijdcapsule terugflitst naar
het leven van welgestelde Am
sterdammers uit vorige eeuwen.
Het echtpaar Willet kan tevre
den zijn: hun huis is een oase van
kunst en cultuur gebleven.
De kunstverzamelaar Abraham
Willet (1825-1888) deed een
gouden greep toen hij met San-
drina Holthuysen (1824-1895)
trouwde. Als enig kind erfde ze
niet alleen het monumentale
17de-eeuwse koopmanshuis
aan het stille stukje Heren
gracht nabij de Amstel, maar
ook een aanzienlijk kapitaal.
Dat stelde hem in staat zich zon
der geldzorgen te wijden aan
zijn grote passie: het verzame
len van glaswerk uit vele eeu
wen.
Samen met David Henriques de
Castro en Adriaan Enschedé
ontwikkelde hij zich tot een van
de belangrijkste glasverzame-
laars in het 19de eeuwse Neder
land.
Wie door het huis wandelt con
stateert overal dat het echtpaar
ook bij de inrichting niet op geld
hoefde te letten. In de hoge, met
marmer beklede gang op de bel
etage liet Abraham Willet
wanddecoraties aanbrengen
door de Franse kunstenaar Paul
Collin. In het gezelschap van
twee houten gangbanken met de
wapens van de families Willet
en Holthuysen zijn de schilde
ringen voortreffelijk bewaard
gebleven.
Voor de nieuwe inrichting van
de voornaamste vertrekken op
de beletage volgde het echtpaar
in de jaren zestig de internatio
nale mode. De strakke vormen,
rechte vlakverdeling en symme
trische ornamenten van de neo-
Lodewijk XVI-stijl maken
vooral indruk in de balzaal. De
glanzende kroonluchter ver
lichtte enorme spiegels in ver
gulde lijsten en bloemslingers,
vogels en trofeeën in stucwerk,
wandtapijten en gordijnen. De
dames en heren die daar gere
geld bijeen waren voor muziek
uitvoeringen, literaire avonden,
kunstbeschouwingen en gekos
tumeerde bals konden tussen
door ook een blik werpen op de
vitrinekasten waarin een deel
van de collectie kunstnijverheid
van de heer des huizes was uit
gestald.
Bij terugkeer in het heden zou
het echtpaar echter ook een
aantal ingrijpend veranderde
Kelkglas, Venetië, 1700 of later
vernieuwingen door die hem
onderscheiden van de meeste
van zijn tijdgenoten. Je kunt
wijzen op de opvallend hoge
horizon, de scheve
beelduitsnede of de close-up in
sommige van zijn composities.
Zijn voorkeur voor
maatschappelij ke
onderwerpen, zoals
weeskinderen, arbeiders of
'reizigers derde klas', is
eveneens opvallend.
Toch overschrijdt hij in zijn
schilderijen nergens de grenzen
van wat indertijd artistiek
betamelijk was. Nooit is hij
werkelijk verrassend. Het beste
wat je over zijn werk zeggen
kunt is dat Van Looy een
bijzondere betrokkenheid bij
zijn onderwerpen vertoonde en
een zeer geconcentreerde
verbeelding van de visuele
waarneming aqn de dag legde.
Of het nu gaat om een
zandafgraving in de duinen bij
Velsen, een struik moerbeien of
een ploeterende
tuindersknecht.
Na de voor hem dramatische
kritiek op zijn tentoonstelling
trok Van Looy zich, hevig
teleurgesteld, samen met zijn
vrouw Titia, terug uit de
openbaarheid. Interessant,
maar niet te beantwoorden, is
de vraag hoe hij zich verder
ontwikkeld had als hij juist zijn
voordeel had gedaan met de
kritiek. Maar Kobus kon er niet
mee overweg wanneer anderen
zijn werk ongunstig
beoordeelden, net zo min als hij
ervan hield openlijk kritiek te
leveren op andermans werk.
Misschien was hi j te eigenzinnig
en te onafhankelijk ingesteld
om zich aan anderen iets
gelegen te laten liggen.
Misschien was hij ook wel te
gevoelig om zich aan de grillige
buitenwereld bloot te stellen.
Daardoor resteert ons nu een
hoeveelheid schilderijen die
beantwoorden aan Van Looys
ideaal om de zichtbare wereld,
met name de natuur, in al zijn
verschijningsvormen vast te
leggen. En soms is dit ook ons
ideaal. Maar lang niet altijd.
Jacobus van Looys loopbaan
kreeg een geweldige impuls toen
hij in 1884 de Prix de Rome won.
Deze belangrijke
aanmoedigingsprijs voor jonge,
beloftevolle kunstenaars hield
onder meer een kunstreis naar
Italië in. Van Looy ervoer
sommige onderdelen van de
Prix de Rome-reis echter als
dwingend en beperkend. Tot de
verplichte onderdelen behoorde
het vervaardigen van kopieën
van meesterwerken van
beroemde Italiaanse schilders.
Tegelijk reageerde hij spontaan
op wat hij zoal onderweg
tegenkwam. In'zijn schetsen en
meer uitgewerkte tekeningen
toonde hij een open oog voor de
ris een belangrijk breekpunt
in de loopbaan van de
schilder Jacobus van Looy,
dat gemarkeerd wordt door zijn
eerste overzichtstentoonstelling in
1901 in Amsterdam. Naar aanleiding
van deze expositie kreeg hij van
sommige critici te horen dat er in hem
een groter schrijver dan schilder
schuilging. Voor een kunstenaar die
over zichzelf precies de
tegenovergestelde mening was
toegedaan, kwam deze conclusie
buitengewoon ongelegen.
De Waterdrager van Jacobus van Looy, in pastel.
Drieslangenglazen, Duitsland of Nederlanden, Faconde Venise 1650-171] |e
ruimtes aantreffen. Onder "be-
heer van het Amsterdams Histo
risch Museum is museum Willet
een plek geworden waar bezoe
kers een indruk krijgen van het
leven zo'n huis in de 18de eeuw.
Beker met Paleis op de Dam, Oos
tenrijk, transparant email, ca. 1820.
Ie
In het souterrain is een keukf 'n
uit die periode gereconstrueei
Naast het aanrecht vol glanzer 'e
koper staat een filtreerkast a'
met de poreuze leksteen waar s
vervuild water werd gezuivei 'L
De Amsterdammers maakten
die tijd gebruik van regen wat
en water dat met schuiten we u
aangevoerd uit de Vecht. II3e
schuitwater zat vol beestjes
het via de dakgoten opgevangi
regenwater bevatte metaaldei
tjes. Zo goed mogelijk gezuivei
werd het daarna gekookt op h
altijd brandende open vuur.
In de 'blauwe kamer' is een r
constructie gemaakt van een s N
Ion, het vertrek waarin 18d 3-
eeuwers hun gasten ontvingd1'
voor een spelletje kaart, het r bv
ken van een pijp of het drinker
van een glaasje. Er staan a
thentielce meubels, beelden f
een klok en de 18de-eeuw
wandbekleding is nagemaa
met behulp van de bewaard g
bleven mallen. Boven i
schoorsteerynantel prijkt m ui
steeds de schildering die er
1732 werd aangebracht door
toen veelgevraagde kunstena I
Jacob de Wit. Meest op vallei
in de kamer is echter de inte
blauwe kleur van de wande
die werd aangebracht na onde [J
zoek van achtergebleven vei
resten uit die tijd.
Via het monumentale trappel
huis dat Willet in 18 81 liet voo11
zien van een vierkante koepaj
waardoor het licht naar binne
stroomde, komt de bezoeken13
de verdieping met kamers was
in het Amsterdams Historis
Museum geregeld tentoonst
lingen organiseert. De komer
maanden is er een expositie n
200 hoogtepunten uit de rij
glasverzameling van het mui
um te zien. De collectie bev
glazen uit de 16de tot en met j"
20ste eeuw, waaronder de ve
zameling van Abraham Willet
De expositie viert de voltooiiiei
van de wetenschappelijke it
ventarisatie van de glazen in
prachtig uitgevoerde, kloel
bestandscatalogus van uitgevt31
rij Waanders. Voor glaslief hel
bers is deze tentoonstelling h(
neusje van de zalrh en voor ee
meer algemeen geïnteresseei 1
publiek bieden ook deze kameiir
een uitstekende indruk van
rijkdom waarmee het echtpai
Willet zich omringde.
Frangoise Ledebof
De tentoonstelling 'Roemers, fluitt a
en bokalen' in museum Willet-Hol e
huysen (Herengracht 605, Amste o
dam) duurt tot en met 11 april H
museum is geopend van maande -
tot en met vrijdag van 10.00 b
17.00 uur en op zaterdag en zondi
van 11.00 tot 17.00 uur.