Jack Spijkerman maakt
grappen en wordt boos
Je hoeft niks aan te dikken, het resultaat zegt genoeg
PZC
Kopspijkers
luidt 1998 uit
kunst cultuur
Derk Bolt, de
speurder van
Spoorloos
meer.
Stunt
Natuurlijk komt bij een retrospectief je op
Nederland televisieland ook de geboorte
van BNN ter sprake. De lancering van
BNN kon Spijkerman wel bekoren. ,,Ik
vind het leuk dat Bart de Graaff de kans
heeft gezien om een eigen omroep op te
richten. Wat voor groot plan er ook achter
zit. Het zal me niet verbazen als dat kleine
huftertje over twee jaar commercieel gaat
en net als Rob Out helemaal zijn zakken
gaat vullen. Ik vind het een wereldstunt
Al die omroepbazen moeten nu met De
Graaff gaan vergaderen over netprofielen
en zo. Fantastisch. Eigenlijk ben ik alleen
maar bezorgd over Bart zelf. Met zijn ge
zondheid kan hij nooit in zijn eentje die
tent runnen. En als een ander het moet
overnemen, wordt het meteen wat min
der."
Bij de VARA-presentator kan De Graaff
wel een potje breken. Dat de BNN-voor-
zitter met een gekooide Emile Ratelband
in de randen van de nacht voor zijn wo
ning stond, daar kon Spijkerman achteraf
ook wel om grinniken. Ook al wilde hij de
borstkloppende hetekolengoeroe voor
geen goud ontmoeten. ,,Ik wil niks meer
met die vent te maken hebben. Ratelband
is echt de engste man van het afgelopen
jaar na wat hij gedaan heeft met de affai
re-Vroon."
Niet lang na een geruchtmakende Kop
spijkers-aflevering waarin Piet Vrpon en
de brullende motivatiespreker het met el
kaar aan de stok kregen, overleed de
hoogleraar psychologie. Volgens Vroons
vriendin, die het weer aan Spijkerman
vertelde, werd een ongelukkige combina
tie van pillen tegen astma en wat drank de
hoogleraar fataal. Volgens Ratelband had
de uitzending Vroon echter dermate aan
gegrepen dat hij suïcide pleegde. Spijker
man: ..Ratelband meent in interviews te
moeten roepen dat toen Piet werd gevon
den de video van de bewuste Kopspijkers
aflevering nog in de recorder zat en Ratel
bands boeken verscheurd door zijn kamer
waren gesmeten. Dat is pertinent met
waar, het is hufterig om dat te beweren.
Die man is omgevallen, een gek. hij moet
opgesloten worden."
Verbazing
Kopspijkers mag van de maker geiust een
spraakmakend programma worden ge
noemd, graag zelfs. Maar ook een goed be
keken programma. Onlangs concludeer
den de rekenmeesters van de dienst Kijk
en Luisteronderzoek dat Kopspijkers 'een
hit' is, getuige de vaste schare van ruim
een miljoen kijkers. ,,Het zijn er idioot
veel, zo rond middernacht op zaterdag
avond", knikt Spijkerman. Waar Paul de
Leeuw het in zijn show van z'n eigen per
formance moet hebben, wat volgens Spij
kerman zijn grote gave is, ligt de kracht
van Kopspijkers in de variatie aan mede
werkers.
Dat het programma ook goede waarde
ringscijfers scoort, pleziert Spijkerman.
..Maar je weet 't: twee grappen over het
Koninklijk Huis en je zit weer onder de 7
Een hoger doel dan het brengen van amu
sement, heeft Spijkerman niet.Ik ben en
blijf cabaretier die grappen maakt en
boos wordt over dingen. Het belangrijk
ste is de lol. Je mond moet openvallen van
verbazing, je moet geëmotioneerd kun
nen raken, maar je moet ook verschrikke
lijk kunnen lachen. Als die drie onderde
len in mijn programma zitten, heb ik een
goede aflevering gemaakt."
Spijkerman, die jarenlang met zijn caba
rettrio Dubbel Dwars door het land
toerde, mist de schouwburgen niet. ..Wat
ik wel mis. is dat sfeertje onder de vrien
den. Na de voorstelling drinken en lachen
tot diep in de nacht. Maar met Kopspij
kers heb ik nu iedere week een première.
Dat kost veel meer energie."
Peter Kuijt
Kopspijkers, VARA, uitzending vandaag, don
derdag, Ned. 3,22.59 uur
donderdag 31 december 1998
omroep in paginagrote advertenties op
roept tot meer respect, fatsoen, liefde en
vertrouwen. „Schandalig De NCRV
roept: wij gaan voor fatsoen", meesmuilt
Spijkerman. ..Gaan de anderen dan voor
onfatsoen? Alsof de NCRV respectvolle
televisie maakt met zo'n programma als
Taxi Stiekem een dronken passagier fil
men. wat ik overigens leuk vind, hoor. Ik
snap ook met dat zo'n Jan Marijnissen
van de SP in die NCRV-spotjes zit. Het
blijkt maar weer dat de politiek hartstik
ke mistig is geworden. Alles kruipt door
en over elkaar heen. Het is niet helder
Paul Haenen
verzorgt als
ds. Gremdaat in
Kopspijkers een
gepaste
jaaroverweging.
foto
Theo Bohmers
Gelaten wacht het wybertjesvormige
houtblok in een hoekje van het Am
sterdamse Werkteater op de onvermijde
lijke klappen die gaan vallen. De laatste
avond van 1998 moet het lijdend voor
werp in het programma Kopspijkers wel
een erg zware tol betalen. Maar liefst vier
heren zullen er om het hardst op los tim
meren. De politici Dijkstal en Rosenmöl-
ler en het cabaretduo Lebbis en Jansen
hanteren de hamers in het spelletje kop-
spijkeren en zullen naar verwachting me
nigmaal blunderen. Het kwartet mag dan
gezegend zijn met de gave van het woord,
maar zijn ze ook handvaardig genoeg?
„Het is echt moeilijk om de spijker op de
kop te slaan", stelt presentator Jack Spij
kerman vergenoegd vast en hij heft nog
eens een moker om het houten gevaarte
ervan langs te geven.
Nu moeten we op deze plaats de nog op te
richten Vereniging Houtblokdefensie en
haar onvermijdelijke radicale afsplitsing,
het Houtblokbevrijdingsfront, alvast wat
wind uit de zeilen nemen. Het is voorlopig
te vroeg voor acties om het lot van het ar
me houtblok te verlichten, want de spij-
kertafel wordt na vanavond een wijle ver
diende rust gegund. Pas in september '99
start een nieuw seizoen Kopspijkers.
Gepaste overweging
In die nieuwe reeks zal ongetwijfeld weer
plaats zijn voor verlichte en inspirerende
overpeinzingen van dominee Eppe Grem
daat, die 1998 overigens uitluidt met een
gepaste jaaroverweging. Dan ook zullen
de cabaretiers weer aan tafel plaatsne
men om commentaar te leveren op de ac
tualiteit. Maar voor het zover is, zullen de
kleinkunstenaars Peter Heerschop, Rob
Kamphues, Diedeiik van Vleuten en Erik
van Muiswinkel hun visie geven op de
voorbije twaalf maanden.
Het gebruikelijke trio is ditmaal uitge
breid tot een kwartet. Er moet namelijk
wel een heel jaar beschouwd worden. En
dat is geen sinecure, voorspelt gespreks
leider Spijkerman. Eigenlijk was het niet
veel soeps, dit jaar. Goed, er was wat zin
loos natuurgeweld, we hebben het WK
voetbal en de verkiezingen over ons heen
gehad, maar echt spannend werd het ner
gens.
Trieste ervaring
Het WK was voor voetballiefhebber Spij
kerman een trieste ervaring. „Mijn zomer
is flink verpest. Guus Hiddink heeft niet
goed naar mijn adviezen geluisterd. En
die had ik hem nog wel tijdig gefaxt. Ik
schreef: 'Guus, zet Pierre van Hooijdonk
er vanaf het begin in. Als die jongen bij de
middellijn valt, ligtzijnhoofd bij het doel.
De bal hoeft er dan alleen maar langs te
rollen en hij gaat erin'. Maar luisteren, ho
maar. Ik tipte Hiddink ook om Ed de Goey
achter het doel van Van der Sar te zetten.
Als angstaanjagend beeld voor de vijand.
Guus deed het niet. Tja, dan vraag je erom
dat het misgaat. Okay, Oranje is wel vier
de geworden, maar daar praat over een
jaar niemand meer over."
Het enige leuke aan de verkiezingen was
dat Janmaat uit de Kamer werd gestemd,
meent de 50-jarige presentator. „Maar
mijn teleurstelling blijft het vormeloze
Paars 2Wie zit daar nu op te wachten? Als
je het rood van de PvdA mengt met het
blauw van de VVD en het groen van D66,
krijg je helemaal geen paars, maar een he
le nare kleur bruin. Wat voor aanspreken
de figuren zitten er nou in het kabinet?
Helemaal niemand. Waar zijn de Erica
Terpstra's gebleven? Dijkstal is uit de re
gering verdwenen en Bolkestein zo goed
als uit de Kamer. We moeten ons behelpen
met Herfkens Minister Apotheker? Ik
weet niet eens hoe hij eruitziet."
„Die partytenten vol asielzoekers, dat is
een onderwerp dat je dankbaar oppakt.
Maar voor de rest was het keurig, netjes en
braaf, maar vooral saai. Het kabinet mag
van mij vallen. Inhoudelijk, maar ook
voor het cabaret. Ik vind dat Kok bij het
formeren rekening met ons had moeten
houden. Hij had niet alleen het landsbe
lang moeten laten meewegen, maar zich
moeten afvragen: Wat heeft het cabaret
aan Paars 2?"
Ook op televisiegebied is het de dood in de
pot voor de beroepssatiricus, snuift Spij
kerman verongelijkt. „Viola Holt is van
het scherm gehaald. Die deed toch altijd
wel iets waarvan je dacht: 'Viool, Viool,
wat doe je nu? Je hersenoperatie op tv la
ten zien, vind ik wel erg ver gaan". Brand-
steder zie je trouwens ook steeds minder.
Goddank komt Hans van der Togt weer
terug, maar het lijkt wel of Aalsmeer en
Hilversum bang voor onze satire zijn ge
worden."
„Je ziet ze ook allemaal naar een andere
zender overstappen. Neem zo'n Robert
ten Brink. Zit nu bij SBS 6. Omdat hij
daar meer vrijheid heeft, zegt-ie. Welnee
man, je kunt er gewoon meer verdienen.
Dat is helemaal niet erg, maar geef dat
dan ook toe."
Spijkermans toorn treft eveneens de 'pu-
blieken' EO en NCRV. Hoog zit hem nog
de affaire rond het EO-programma Groep
8. Daarm werd schoolkinderen het onbe
taalbare van een ongeschonden maag
denvlies geïllustreerd door cadeautjes die
door hen waren gekocht, kapot te slaan.
Kopspijkers maakte daar een nummer
van en kreeg vervolgens het verwijt van de
EO met opzettelijk verkeerd monteren ri-
ooljoumalistiek te hebben bedreven.
Spijkerman ontkent ten stelligste de beel
den door elkaar te hebben gehusseld.
De NCRV gedraagt zich in de ogen van de
VARA-man uitermate pedant nu deze
Tradities zijn er om gebroken te worden.
Op oudejaarsavond 1998 ontbreekt de
gebruikelijke tv-conference van slechts
één cabaretier die ter meerdere eer en
profilering van zichzelf al grappend en
grollend de drempel naar het nieuwe jaar
neemt. In plaats daarvan zendt de VARA de
'tv-hit' Kopspijkers uit waar alle ruimte
wordt gegeven aan het groepsgebeuren.
Een handvol cabaretiers legt het afgelopen
jaar langs een satirische meetlat. En dat is
nog makkelijker gezegd dan gedaan, vindt
voorganger Jack Spijkerman. Want 1998
was onevenredig saai en kleurloos. „Paars
2 is de dood in de pot voor het cabaret. En
Viola Holt hebben ze ook al van het scherm
gehaald."
Jack Spijkerman: „Het is echt heel moeilijk om de spijker op de kop te slaan." foto Roland de Bruin
Verslaggever Derk Bolt (43) van KRO's
Spoorloos legt jaarlijks afstanden af waar
een minister van Buitenlandse Zaken jaloers op
zou zijn. Wildvreemde mensen spoort hij op om
ze te herinneren aan een leven dat ze
achterlieten, maar waar nog wel veel vragen
over zijn.
Zomaar een wachtruimte op Schiphol
binnenlopen is er voor Derk Bolt niet
meer bijHet hoofd van de Spoorloos-ver-
slaggever is inmiddels te bekend gewor
den. Hij ziet de mensen kijken: 'Zouden ze
mij soms moeten hebben?' „Het lijkt soms
wel of er in elk vliegtuig iemand zit die te
maken heeft gehad met adoptie", lacht
Bolt.
De verslaggever reist wat af met vliegtui
gen. Zeker zo'n twintig weken per jaar. De
zoekacties en filmpjes van Bolt zijn in
middels het belangrijkste item van
Spoorloos geworden. Hij werkt er nu vijf
jaar. In zijn eerste jaar stond hij aan het
hoofd van een telefoonpanel. Mensen
konden via oproepen het panel laten zoe
ken naar vermiste familieleden of vrien
den. In zijn tweede seizoen werd voor
zichtig begonnen met de filmpjes. „Toen
bleek dat mensen daar graag naar wilden
kijken, is het uitgebreid."
Het werk van Bolt begint altijd met een
brief van iemand die een verdwenen fami
lielid of vriend zoektHet voorbereidende
werk wordt door de redactie in Nederland
gedaan. Bolt: „Ik moet natuurlijk ergens
kunnen beginnen. De redactie weet bij
voorbeeld dat daar een broer woont van
de degene die we zoeken. Daar ga ik dan
op door."
Voor een zoekactie trekt hij maximaal
tien dagen uit, dan moet er minstens zicht
zijn op resultaat. „Mijn eerste keer was
een zoekactie in Korea. Dat ging heel ge
makkelijk. We konden de vrouw makke
lijk opsporen. Ze woonde op een eilandje
in het zuiden, maar toen we eraan kwa
men bleek dat het haar zus was. De vrouw
die we moesten hebben bleek naar Arizo
na in de Verenigde Staten te zijn gekmi-
greerd. Daar ben je dan twaalf dagen voor
in Korea. Gelukkig wist haar zus haar
adres en dat hebben we toen nagetrokken
en dat bleek te kloppen. Toen zijn we wel
verder gegaan, omdat we zeker wisten dat
we ze zouden vinden. Het was geen wilde
gok meer."
Brieven
De brieven die bij Spoorloos binnenko
men, zijn vaak ontroerend. Voor het ma
ken van een filmpje probeert Bolt zich in
te leven in de personen waar het om gaat.
„Je weet nooit precies waar je in terecht
komt. Van tevoren kun je het een beet je in
schatten, maar je overvalt mensen na
tuurlijk met zo'n camera. De reacties zijn
vaak heel verschillend. Als het bijvoor
beeld gaat om een oud-militair die in Ne
derland iemand zwanger heeft gemaakt,
dan moet je dat voorzichtig inkleden. Die
man heeft in eerste instantie toch zoiets
van: jee. wat krijgen we nu, bent u van de
politie?' Of ze staan perplex, maar reage
ren toch heel koel, zo van: oja, verder nog
iets?"
„Ik ben een keer bij een voormalige Ame
rikaanse soldaat geweest en heb hem ver
teld over zijn vermoedelijke dochter in
Nederland. Hij reageerde heel rustig. Zo
Derk Bolt van Spoorloos ...het begint altijd met een brief... foto Marc van der Kort
van dat zou goed kunnen, maar die vrouw me naar bed geweest Die man heeft toen
over wie je het hebt, de moeder van dat een DNA-test laten doen en het bleek dat
kind, is destijds ook nog met maten van ie het niet was."
„Bij adoptiegevallen ligt het weer anders.
De moeder weet dat natuurlijk nog wel.
dus als er dan iemand uit Nederland komt
met een camera dan snapt ze het vaak wel.
Soms word je ook voor de gek gehouden.
Dan ben je eenmaal in een kampong en
dan ontkent iedereen dat ze een bepaalde
vrouw kennen of dat ze er gewoond heeft.
Daar sta je dan. Na veel vragen en aan
dringen kom je er vaak toch wel achter. En
blijkt degene die het hardst ontkende, uit
eindelijk degene te zijn die je zoekt."
Ondanks de soms schrijnende gevallen,
probeert Bolt wel afstand te bewaren tot
de mensen die hij zoèkt. „Je komt af en toe
in de verschrikkelijkste verhalen terecht.
Niemand van de mensen die ik zoek is ko
ningin of prinses geworden. Het zijn bijna
altijd arme sloebers Soms wil ik mensen
natuurlijk best helpen, maar ik kan ge
woon niet al te ver gaan. Volgende week
moet ik weer een item maken.
Dat relativeren is volgens Bolt nodig om
zijn werk goed te kunnen doen „Mensen
kunnen zich helemaal aan je ga£n vast
klampen als je ze eenmaal gevonden hebt.
Dat kan lastig zijn. Maar het is de kunst
ook in verre buitenland rustig te blijven.
Ik werk met een vaste cameraman, een
goede vriend, en wij kunnen tegen elkaar
zeggen: genoeg voor vandaag, we gaan
naar de film."
Zijn houding ten opzichte van zijn werk is
ook terug te zien in de filmpjes die hij uit
eindelijk maakt. „Het gaat niet om tra
nen. Als iemand spontaan begint te huilen
oké, maar ik werk er niet naar toe. Ik
maak geen speelfilm en ga dingen niet
aandikken. Het uiteindelijke resultaat is
dankbaar genoeg
De verslaggever houdt ook rekening met
het thuisfront, de zoekers. „Ik kijk goed
rond waar ik de mensen laat filmen. Je
houdt soms dingen bewust buiten beeld.
Het is niet prettig als de mensen in de stu
dio in Nederland meteen een blik knjgen
van een zwijnenstal."
Balen
Zelf denkt Bolt nog door te gaan zolang
hij het leuk blijft vinden, maar het werk is
zwaarder dan het op het eerste gezicht
lijkt. „Er zijn ook momenten dat we ge
woon balen, mijn cameraman en ik. Niks
lukt, we missen een vliegtuig, we worden
tegengewerkt. Dat soort zaken komt ook
voor."
In de praktijk heeft hij al gemerkt dat hij
autoriteiten in Zuid-Amerika het beste
kan vermijden. „Dan krijg je bijvoorbeeld
wel een akte te zien, maar die mag je niet
even vasthouden. Daarvoor moet je dan
weer een schriftelijk verzoek indienen.
Van die dingen. Soms kloppen namen van
mensen niet altijd, maar weer wel de ge
boorteplaats."
Ook het maken van de filmpjes vereist
steeds meer creativiteit. „Ik kan bijvoor
beeld niet iedere keer een omroepwagen
door een dorpje in Columbia laten rijden
Dat hebben mensen al gezien. Maar er zit
ten ook grote voordelen aan deze manier
van werken. Je bent ontzettend vrij. Voor
Brandpunt heb ik destijds ook heel wat
afgereisd, maar dan moest je ook per se
bijvoorbeeld de minister van buitenland
se zaken voor de camera krijgen Die druk
heb ik nu niet. Ik ben eigen baas."
Na het zoekwerk en monteren zit het werk
voor Bolt erop. De nazorg handelt de re
dactie verder af. „Ik zie die mensen vaak
weer bij de opnamen, maar dan is het voor
mij voorbij." De redactie zorgt voor het
uitwisselen van gegevens en regelt even
tuele verblijfplaatsen voor de mensen die
naar Nederland zijn gehaald.
Ruud Poels
