Spanje schittert in
de Nieuwe Kerk
Christo geeft bomen persoonlijkheid
PZC
Rijksmuseum viert
200-jarig bestaan
kunst cultuur
16
vrijdag 20 november 1998
Op 31 mei 1800 opende de 'Na
tionale Konst-Gallerij' haar
deuren in acht zalen van de weste
lij ke vleugel van Huis tenBoschin
Den Haag. De nationale kunstcol
lectie groeide als kool en kreeg na
omzwei*vingen in het Paleis op de
Dam en het Trippenhuis in 1885
tenslotte een definitief onderko
men in het huidige Rijksmuseum.
Om het 200-jarig bestaan te vieren
organiseert dit museum in 2000 de
tentoonstelling 'De Glorie van de
Gouden Eeuw'. De expositie zal
100 topstukken uit de eigen col
lectie en 100 bruiklenen uit musea
elders in de wereld omvatten.
Hoofddirecteur Ronald de Leeuw
maakte gisteren bekend.dat Rem-
brandts 'Nachtwacht' op de expo
sitie in elk geval een centrale
plaats krijgt. Van onze grootste
schilder uit de 17e eeuw zijn in to
taal 13 schilderijen te zien, waar
onder ook 'De Anatomische les
van prof. Tulp' uit het Maurits-
huis.
Tijdens 'De Glorie van de Gouden
Eeuw' zijn van 15 april tot en met
17 september 2000 ook zeven
schilderijen Frans Hals, vijf van
Ruysdael en drie van Vermeer te
zien. Verder keren belangrijke
schilderijen van Gerard ter Borch
en Pieter Saenredam tijdelijk uit
het buitenland terug.
Beelden
In de Republiek der Zeven Ver
enigde Nederlanden stond echter
niet alleen de schilderkunst op
uitzonderlijk hoog niveau. Om dat
te illustreren worden op de ten
toonstelling ook beelden van Ver
hulst en Quellinus, topstukken
van zilver, Delfts aardewerk, meu
bels, prenten en tekeningen ge
toond. Het Rijksmuseum rekent
op vele honderdduizenden bezoe
kers en zal in maart 1999 speciale
maatregelen bekend maken over
langere openingstijden, toegangs
prijzen en voorverkoop.
Het startschot van het jubileum- -
jaar klinkt op 11 december 1999
bij de opening van de winterten
toonstelling 'Amsterdams goud en
zilver'. Aan de hand van vijfhon
derd pronkstukken geeft deze ex
positie tot en met 26 maart 2000
een overzicht van de ontwikkeling II
van de Amsterdamse goud- en zil
verproductie van de 16de tot de
20ste eeuw.
Verhuizing i
In 1809 verhuisden de voormalige
stadhouderlijke kunstcollecties -
op bevel van de Franse koning Lo-
dewijk Napoleon naar het Paleis
op de Dam. Ze werden daar ver
enigd met de schilderijen van de
gemeente Amsterdam, waaronder
Rembrandts Nachtwacht. 'Het
Koninklijk Museum' was tot de
verhuizing naar het Trippenhuis
in 1817 gevestigd op de bovenver
dieping van het voormalige stad
huis.
Lodewijk Napoleons bewind
duurde van 1806 tot 1810 zodat
zijn invloed op de Nederlandse sa
menleving van korte duur is ge
weest. Als initiatiefnemer van de
Koninklijke Bibliotheek en 'Het
Koninklijk Museum' liet hij op
cultureel vlak echter belangrijke
sporen na. Tijdens het jubileum
jaar krijgt de koning van 8 januari
tot en met 25 juni een eerbetoon op
de tentoonstelling 'Een Konink
lijk Museum'. Het Rijksmuseum
zal in 2000 ook lezingen, congres
sen en speciale avonden organise
ren en viert op 31 mei van dat jaar
met een groot feest dat die dag op
de kop af twee eeuwen geleden de
'Nationale Konst-Gallerij' open-
ging. GPD
Tijdens de Tachtigjarige
Oorlog kwam ook de rooms-
katholieke Nieuwe Kerk in
protestantse handen. In de kerk
zijn de komende maanden voor
de expositie Schittering van
Spanje driehonderd kunst- en
cultuurschatten uit de zeer
katholieke Spaanse Gouden
Eeuw bijeengebracht.
Juan Fernandez: Stilleven met druiven.
Vierhonderd jaar na de dood van
Filips n, de gehate tegenstander
van 'onze' Vader des Vaderlands
Willem de Zwijger, verrast het
kaalgeslagen protestantse
godshuis als volmaakte plek om
de schoonheid van de
eeuwenoude rooms-katholieke
relieken, heiligenbeelden,
kazuifels en Madonna's te tonen.
De expositie Schittering van Spanje
kwam tot stand in eendrachtige sa
menwerking tussen de Stichting Projec
ten De Nieuwe Kerk en de Spaanse minis
teries van buitenlandse zaken en cultuur.
Het lukte de samenstellers voor deze gele
genheid eenmalig een schat aan religieuze
voorwerpen, boeken, meubelen, kaarten,
muziekinstrumenten en meesterwerken
van befaamde schilders als El Greco,
Velazquez, Zurbaran en Murillo uit de be
langrijkste Spaanse musea, het Rijksmu
seum en de Hermitage bijeen te brengen.
Bezoekers die Spaanse paleizen van bin
nen kennen, zullen zich bij hun rondgang
langs de achter glas geëxposeerde, fraai
uitgelichte werken de schemerige koele
gangen van zo'n paleis herinneren terwijl
buiten de brandende zon wachtte. Het
Amsterdamse architectenbureau Jowa
vond voor dit sfeervolle ontwerp inspira
tie in het grotendeels verdwenen konink
lijke onderkomen Buen Retiro aan de
i'and van Madrid.
De Nederlandse exposities ter herden
king van de Vrede van Münster, die in
1648 een eind maakte aan de lange strijd
van Spanje tegen de Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden, hadden dit jaar
vooral een 'vaderlandse' invalshoek. Dat
was begrijpelijk omdat de Tachtigjarige
Oorlog nu eenmaal de geboorte van het
huidige Nederland markeerde.
Gevoed door nationalistische sentimen
ten over onze heldhaftige strijd tegen de
Spaanse onderdrukking, is opeenvolgen
de generaties schoolkinderen kennis over
de Gouden Eeuw van onze voormalige te
genstanders echter systematisch onthou
den.
W apengekletter
Wie wil kan zijn gebrek aan kennis nu uit
puttend aanvullen. Schittering van Span
je en de fraaie catalogus van uitgeverij
Waanders presenteren een historisch pa
norama waarin het wapengekletter uit
die periode terecht een keer vrijwel geen
aandacht krijgt. De schijnwerpers zijn
volledig gericht op de bloei van weten
schap, hofleven, muziek, literatuur, thea
ter, religie, schilderkunst en andere niet-
militaire aspecten van de Spaanse be
schaving uit de eerste helft van de 17 de
eeuw.
Aanvangsjaar van de expositie is het ein
de van het bewind van Filips II, de diep
vrome vorst die zich in 1598 naar zijn Es-
corial-paleis liet transporteren om te
sterven, Omringd door relikwieën, met
zicht op het altaar van de kerk, pijnigde
hij zich op zijn sterfbed het hoofd of hij
voldoende gedaan had voor God.
Volgens de bronnen vroeg hij zich ook af
waarom zijn door God uitverkoren volk
door zulke tegenslagen werd getroffen.
Hij liet een imperium na dat groter was
dan ooit, maar waar de tekenen van ver
val al duidelijk zichtbaar waren. De on
derdrukking van de opstand in de Neder-
De Amerikaanse kunstenaar Christo (63) en
zijn echtgenote Jeanne-Claude (63) tonen
vanaf morgen (zaterdag) hun nieuwste project
Wrapped Trees aan het publiek. De vooralsnog
170 bomen, die met een grijze stof worden
omhuld, staan in het Berower Park in Riehen,
een Zwitsers dorp tegen de Duitse grens bij
Bazel. De verpakte bomen zijn tot half januari
te bezichtigen. De autoriteiten van Riehen
houden rekening met een half miljoen
bezoekers.
Diego Velazquez: Infante Margaretha.
landen was in 1598 verder weg dan ooit,
Spanje werd getroffen door hardnekkige
pestepidemieën en de bodem van de
schatkist raake langzaam leeg.
In de eerste zaal hangt een schilderij van
zijn opvolger Filips III van de hand van
Juan Pantoja de la Cruz uit 1606. In te
genstelling tot zijn vader had Filips III
geen interesse en aanleg voor staatsza
ken. Die liet hij over aan de hertog van Le-
rma, terwijl hij zich met zijn vrouw Mar
garetha van Oostenrijk op kosten van de
staatskas in weelde baadde. Zijn bewind
steedde zij n leven aan de aankoop van 8 0 0
schilderij en van de grootste Spaanse kun
stenaars voor zijn nieuwe buitenpaleis
Buen Retiro en voorzag hofschilder Vela
zquez rijkelijk van opdrachten. Ook vond
hij lange dagen vertier tijdens jachtpar
tijen, grote feesten en theatervoorstellin
gen. De kerk en adel manifesteerden zich
in deze periode als mecenas voor talloze
kunstenaars.
Als uitverkoren rooms-katholieke natie
hielden de machthebbers in de eerste helft
van de 17e eeuw hardnekkig de schone
schi j n opHet resultaat was onder meer de
productie van de beelden van heiligen als
Teresa van Avila en Bruno die nu in de
Nieuwe Kerk uittorenen boven een beeld
van een schrikbarend levensecht bebloed
Christus-beeld van Gregario Fernandez.
Dat de bevolking intussen tot armoede
verviel, is een schrijnend gevolg dat ook
aan de schoonheid van kunst en cultuur in
de Spaanse Gouden Eeuw geen afbreuk
doet.
Fran^oise Ledeboer
Z
Expositie: Schittering van Spanje 1598-1648- p,
Nieuwe Kerk (Dam, Amsterdam), t/m. 8 maan ij
1999. Dagelijks geopend van 10 tot 18 uur en op
donderdag van 10 tot 22 uur. Eerste Kerstdag
en nieuwjaarsdag is de expositie gesloten. Ca- t
talogus f 55,- (paperback), 85,- gebondenJ,
Uitgeverij Waanders.
Met Wrapped Trees gaat een voor
Christo reeds 30 jaar gekoesterde
droom in vervulling. De overheden van
Parijs en St. Louis (VS) gaven hem in '68
en '69 geen toestemming voor dergelijke
projecten. Zo wilde de kunstenaar alle
330 bomen langs de Avenue des Champs
Elysées inpakken. Dit werd verboden uit
veiligheidsoverwegingen, Parijs was dat
jaar immers het toneel van studentenrel
len. Riehen gaf betrekkelijk snel toestem
ming. „We zijn dolblij dat we na zoveel
jaren dit project eindelijk kunnen realise
ren", aldus Jeanne-Claude donderdag in
Riehen. „Het komt rechtstreeks uit ons
hart en uit ons hoofd. U moet Wrapped
Trees louter als kunstwerk beschouwen.
Het gaat ons om het plezier en de schoon
heid ervan. Het heeft verder geen enkel
doel, het heeft geen boodschap. Het is en
kel kunst, en we hopen dat de bezoekers
ervan genieten."
Ter voorbereiding bezocht het echtpaar
vele malen Japan, waar de techniek van
het boomverpakken al sinds mensenheu
genis bestaat. Op deze manier worden ou
de en kwetsbare bomen beschermd tegen
zware sneeuw- en ijslast. Christo: „De Ja
panners gebruiken hiervoor uiteenlopen
de soorten stof. En daarvan zetten wij er
hier in." De doeken geven de bomen elk
moment van de dag een andere aanblik, ze
verkleuren al naar gelang de hoeveelheid
zonlicht en wuiven mee met de wind. „El
ke boom heeft een eigen persoonlijkheid",
aldus Christo, „net als de kinderen die er
omheen lopen." De vorm van elke afzon
derlijke boom dicteerde de wijze van ver
pakken.
Zoals altijd betalen Christo en Jeanne-
Claude ook dit project uit eigen middelen.
„We willen ook geen sponsors. Op deze
De ingepakte bomen van Christo bij het Zwitserse Riehen, die met ingang van vandaag (vrijdag) kunnen worden bezichtigd.
foto Erwin Zbinden
manier blijven we volledig onafhanke
lijk." Het benodigde geld is afkomstig uit
de opbrengsten van hun studietekeningen
en foto's. Hoeveel het project in Riehen
kost, wilden zij niet vertellen. In het dorp
zijn winkels ingericht, waar gesigneerde
en ongesigneerde reproducties te koop
zijn.
Verpakkers
Christo heeft 390 mensen in dienst, onder
wie tachtig boom verpakkers en 310 toe
zichthouders. Van de polyester stof, die
speciaal voor dit doel is gefabriceerd, is
55.000 vierkante meter nodig. De doeken
worden met bruine koorden (tótaal beno
digde lengte is 23 kilometer) aan de bo
men bevestigd. De toegang tot het bomen-
park is gratis.
In het Beyeler Museum, pal naast de
boomsculpturen, is tot 5 april 1999 de aan
Wrapped Trees verwante tentoonstelling
The Magic of Trees te aanschouwen. De
expositie omvat 120 gi'otendeels in bruik
leen gegeven topkunstwerken uit de hele
wereld.
Hoogtepunten zij n De Zaaier van Vincent
van Gogh en De Rode Boom van Piet
Mondriaan. Ook hangt er werk van onder
anderen Bonnard, Cézanne, Monet,
Braque, Klimt, Ernst, Picasso, Munch en
Giacometti, en van contemporaine mees
ters als Kiefer, Lichtenstein, Tinguely.
Wie het museum wil bezoeken wordt aan
geraden toegangskaarten te reserveren
bij het Beyeler Museum. Er kunnen maxi
maal 3000 mensen per dag naar binnen.
Jaap Timmers
Gaspar de Grayer: Filips IV met page.
werd een periode dat de zilverstroom uit
de koloniën in Midden- en Zuid-Amerika
terugliep, de schulden van de kroon ble
ven stijgen, de productie en export inzak
ten en de onvrede onder de bevolking toe
nam.
Cervantes vond in deze penibele situatie
de volmaakte inspiratiebron voor Don
Quichot, zijn roman over de dolende rid
der die met zijn kameraad Sancho Panza
door Spanje trok en overal op hypocrisie
en bedrog stuitte. In 1605 kwam het eerste
deel uit en het boek werd meteen een groot
succes. Het verhaal gaat dat Filips III eens
vanuit een raam een student buiten bul
derend van het lachen een boek zag lezen.
Zijn reactie: „Die moet krankzinnig zijn,
of hij leest Don Quichot."
Zodra de 16-jarige Filips IV in 1621 aan
de macht kwam stelde zijn vertrouweling
de graaf van Olivares een hervormings
commissie aan die versoberingsrichtlij
nen gaf. Toen prins Karei van Wales in
1623 naar Spanje kwam om te onderhan
delen over een huwelijk met Maria, de
zuster van Filips,werden echter vijf
maanden achtereen feestelijkheden geor
ganiseerd en verdwenen alle goede voor
nemens als sneeuw voor de zon.
De koning zou sterven in 1665. Hij be-
