De Bende van Nijvel
levert schone film op
PZC
013 geeft Tilburg nieuwe popcultuur
Bal Masqué
in België
Animatie
in Utrecht
kunst cultuur vrijdag 13 november 1998 15
Nijmegen
eert Ivens
Ter viering van de 100ste
geboortedag van de ci
neast Joris Ivens hebben in
de komende maanden (met
uitloop tot voorjaar 2000) in
Ivens' geboortestad Nijme
gen een aantal bijzondere
activiteiten plaats met be
trekking tot het oeuvre van
de filmer en de cultureel his
torische context ervan. De
viering '100 jaar Ivens' be
staat onder meer uit een
filmretrospectief, een sym
posium en een expositie.
Op 18 november 1898 werd
Ivens in de Van Berchen-
straat te Nijmegen geboren.
Hij maakte ruim tachtig
films overal ter wereld, van
Spanje tot China en van In
donesië tot Rusland.
Van 19 november tot en met
3 december wordt in film
theater Cinemariënburg eén
uitgebreid retrospectief ver
toond onder de titel 'Joris
Ivens: pionier van de docu
mentaire filmkunst'. Een
deel van het programma zal
tussen 26 november en 17
december ook rouleren
langs andere filmtheaters.
'De documentaire context'
is het motto van een interna
tionaal symposium dat van
30 november tot en met 2 de
cember wordt gehouden in
conferentiecentrum Jon
kerbosch in Nijmegen.
'Passages: Joris Ivens en de
beeldende kunst van de 20e
eeuw' heet de tentoonstel
ling die van december vol
gend jaar tot in het voorjaar
van 2000 te zien zal zijn in
het nieuwe museum Het
Valkhof. (GPD)
In het België van de jaren
tachtig vonden orgieën
plaats waaraan werd
deelgenomen door onder
anderen premier Van den
Boeynants, kardinaal Daneels
en de toenmalige prins Albert
die tegenwoordig koning is
van alle Belgen. De
hoogwaardigheidsbekleders
werden tot die 'roze balletten'
verleid in het kader van een
complot dat erop was gericht
ultra rechts aan de macht te
brengen. Aldus de mening van
cineast Julien Vrebos, zoals
weerspiegeld in zijn film Le
Bal Masqué, die deze week in
Nederlandse circulatie komt.
Ook de nooit opgehelderde
moorddadige acties van de
Bende van Nijvel maakten vol
gens Vrebos deel uit van de siniste
re intrige die tot een staatsgreep
had moeten leiden. De 23 bloedige
overvallen van de bende - waarbij
zeker 28 doden zijn gevallen en 20
gewonden terwijl de totale buit
amper drie ton bedroeg - zouden
vooral tot doel hebben gehad om
het land te destabiliseren en om
enige getuigen uit de weg te rui
men wier gewelddadig overlijden
in de grote hoop toevallige slacht
offers niet meer zou opvallen.
Dertien j aar na de laatste grote ac
tie van de Bende van Nijvel (de
overval op de Delhaize-super-
makt in Aalst waarbij acht men
sen werden doodgeschoten en
zeven anderen gewond raakten)
lopen de daders nog steeds vrij
rond. Volgens filmer Vrebos en de
publicisten op wie hij zich baseert,
is dat alleen maar te verklaren
vanuit aanwijzingen dat de gang
sters zelf politiemannen waren en
dat het onderzoek werd gesabo
teerd door magistraten en hoge
ambtenaren die óf deel uitmaak
ten van het complot óf werden ge
chanteerd met videotapes van de
'roze balletten'. Om die reden zou
ook vanuit het koninklijk paleis te
Laken druk zijn uitgeoefend om
deze gruwelijkste reeks moorden
uit de Belgische geschiedenis (bui
ten oorlogstijd) in de doofpot te
stoppen.
Belangrijker clan het feitelijk
waarheidsgehalte van Julien Vre
bos' bangste vermoedens of ver
meende zekerheden, is dat Le Bal
Masqué op fascinerende wijze uit
drukking geeft aan de algehele
sfeer van Belgische paranoia die
wordt gevoed door een falend jus
titieel systeem en een ernstig in
competent politie-apparaat. De
gemaakte blunders in de Augusta-
affaire en de zaak Dutroux gingen
opnieuw het bevattingsvermogen
te boven. Maar echt bijzonder is
dat Vrebos voor zijn film een supe
rieure vorm heeft weten te vinden
die recht doet aan dat algemeen
Belgisch gevoel van labyrintisch
Het centrum van Tilburg
hangt, met dank aan The Ra-
mones, Republica en Fatboy
Slim, vol met zwartwit-posters.
'Hey ho, let's go', 'Baby I'm ready
to go!' en 'Check it out now!'
Aanstaande weekend opent het
popcentrum 013 zijn deuren. Dat
zullen we weten. En terecht, want
013 is een hijzonder complex
waarin allerlei facetten van de
popmuziek en popcultuur aan
bod komen. De belangrijkste
functies van 013 liggen op het ge
bied van amusement, presenta
tie, educatie en serviceverlening.
De bedoeling is dat 013 jaarlijks
400 activiteiten organiseert en
200.000 bezoekers trekt. Onder
de paraplu van 013, vernoemd
naar het kengetal van de gemeen
te Tilburg, opereert een aantal
bekende instellingen. Het fraai
ogende gebouw in het Tilburgse
centrum kost veertien miljoen
gulden en verleent onderdak aan
Muzikanten winkel, Batcave en
Noorderligt. En aan oefenruim
tes, een opnamestudio en een ca
fé. Eind '99 komt daar een Rock
Academie bij.
In sterk verbeterde en vergrote
vorm is een replica van de Noor-
derligt-zaal het middelpunt van
013. De capaciteit van deze zaal
bedraagt 2200 bezoekers en stelt
013 in staat om acts als Faithless,
Sheryl Crow en Fun Lovin' Cri
minals te boeken. In het verleden
gingen die groepen aan Tilburg
voorbij. Maar vanaf nu staat de
Zuid-Nederlandse industriestad
verband met de grootte van de
zaal, was het volgen van nieuwe,
leuke ontwikkelingen. In de klei
ne zaal gaan spannende dingën
gebeuren. Desnoods voor hon
derd man."
Mainstreampop
Van Iersel stelt dat ook in de klei
ne zaal het aanbod van bands
breed zal zijn. ,,Denk daar bij aan
groepen als Pere Ubu en Zita
Swoon. Belangrijk is ook dat we
in de kleine zaal van 013 veel aan
dacht besteden aan dance. Nieu
we trends als jungle kregen wei
nig voet aan de grond in Tilburg,
simpelweg omdat er geen plaats
voor was. Elke zaterdag is er iets
te doen in alle zalen. Met één en
treeprijs kun je overal in en kun je
bijvoorbeeld mainstreampop, de
betere dansmuziek en extreme
dingen meepikken."
013 concurreert met zalen als
Vredenburg in Utrecht, maar
heeft een veelzijdiger aanbod
dan Vredenburg. Van Iersel:
„Vredenburg doet geen risico-
concerten. Dan heb je het over
metal- en reggae-concerten. Die
doen wij wel."
René Megens
Opening popcomplex 013, Veemarkt
straat 44. Tilburg. Zaterdag 14 no
vember door staatssecretaris Rick
van der Ploeg. Alleen voor genodig
den. Zondag 15 november open huis
vanaf 15.00 uur met onder meer Band
Zonder Banaan. Jane Doe. Of No
Avail, Unyxen The Postmen.
Anderhalve maand geleden
heeft staatssecretaris van cul
tuur Rick van der Ploeg beklem
toond speciale aandacht voor de
Nederlandse animatiefilm te be
schouwen als een speerpunt in zijn
actieprogramma. Het is geen lief
de die uit de lucht komt vallen.
In het Kunstenplan dat nog onder
WVC-minister Hedy d' An con a
was opgesteld werden al extra
maatregelen genomen om deze
filmdiscipline te steunen. En te
recht. Het opmerkelijke interna
tionale succes dat Nederlandse
animators al jaren hebben, stond
in schrille verhouding tot hun
veelal armlastig en eenzaam ge
ploeter op zolderkamertjes en de
karige aandacht die ze kregen
wanneer hun monnikenwerk was
voltooid.
Om in die situatie verbetering te
brengen werd precies 25 jaar gele
den de Vereniging Holland Ani
mation opgericht. Die is energiek
de belangen van deze kunste
naarsgroep gaan behaitigen met
als meest in het oog lopende wa
penfeiten de substantieel ver
sterkte aandacht van de rijksover
heid, de oprichting in Tilburg van
het Nederlands Instituut voor
Animatie en het tweejaarlijkse
Holland Animation Film Festival
dat dit jaar van 18 tot en met 21
november voor de zevende keer
wordt gehouden in Utrecht.
Bij de ontwikkelingen van al die
initiatieven werd een cruciale rol
gespeeld door de Haarlemse Bra
bander Gerrit van Dijk, die tijdens
het komende festival zal worden
gehuldigd met een retrospectief
van zijn oeuvre. Dat is meer dan
een gebaar van dankbaarheid.
Van Dijk is gewoon onze markant
ste animatiefilmer. Niet alleen
omdat hij altijd zijn hoed op houdt
- zelfs tijdens zijn lessen aan de
Tilburgse kunstacademie - maar
vooral omdat de kwaliteit van zijn
films zo bijzonder is.
Overal ter wereld vielen hem be
kroningen ten deel. Begin dit jaar
nog won hij op het festival van
Berlijn de Gouden Beer met zijn
virtuoos getekende autobiografi
sche I Move, So I Am. Die film
werd vervolgens voor meer inter
nationale festivals uitgenodigd
dan welke andere Nederlandse
film ook gedurende de afgelopen
twaalf maanden, speelfilms en do
cumentaires meegerekend.
Overzicht
Het Holland Animation Film Fes
tival biedt een nagenoeg compleet
overzicht van alle animatiefilms
die sinds 1996 tot stand zijn ge
bracht in België en Nederland.
Daarnaast presenteert festivaldi
recteur Gerben Schermer de zijns
inziens beste werkstukken uit het
aanbod van buiten de Lage Lan
den.
De onafhankelijke animatiefilm
in de Verenigde Staten wordt be
licht via een representatief over
zicht, de avant-garde na 1940, het
werk van George Griffin en de
prestaties van in Amerika werk
zaam geraakte Europeanen.
De invloed van de 'Wende' in Oost-
Europa op de animatie-kunst zal
worden belicht via zogenaamde
'schamierfilms' uit voormalige
Oostblok-landen, met werk van
onder anderen de Estlander Priit
Pam, de Tsjech Jan Svankmajer
en de Russen Garri Bardin en Yuri
Norshtein.
Pieter van Lierop
Holland Animation Film Festival18
tot en met 21 november in Utrecht.
met hoofdletters op de popkaart.
Frank van Iersel, pr-medewerker
van 013: „Zelf poneren we Til
burg niet als Rocktown. Veel
mensen hebben moeite met de
term volwassen. Volgens bepaal
de mensen moet popmuziek nooit
volwassen worden. Die beeldvor
ming stamt volgens mij uit de
Middeleeuwen. Wij merken dat
mensen nogal snel roepen dat er
niets meer van popmuziek te
recht komt als je popmuziek goed
probeert te organiseren."
Dynamisch
Noorderligt, actief sinds 1984,
had wel het oké-stempel. „Noor
derligt was een oude bioscoop
zaal met een romantische sfeer.
Wat ons betreft was het een zaal
die versleten was. Voor de ene act
was hij te klein, voor een andere
te groot. Wij wilden gewoon een
betere plek hebben. Het betekent
niet dat je mentaliteit ineens ver
anderd is als je een andere plek
hebt die er zo mooi uitziet als 013
Die geest neem je juist mee en is
nog steeds chaotisch, druk,
trendvolgend, maar ook heel ou
derwets. We brengen allerlei
soorten muziek. Je groeit als zaal
mee. Dat wil niet zeggen dat je
het wezen van popmuziek weg
schuift. Integendeel, als organi
sator moet je er op voorbereid
foto Vincent Cornelissen
ook qua productie en faciliteiten.
De programmering verandert
niet echt veel. Die is even breed
als altijd. Van diverse soorten
hardcore tot Marco Borsato."
013 heeft tevens de beschikking
over een kleine zaal met een ca
paciteit van 450 mensen. Pro
grammeur Karen Proeme: „Wat
in Noorderligt moeilijk kon in
mooi zijn'. En onmiddellijk, zei
Mark: 'Ja, maar met al die roof
overvallen en zo, daarover kunt ge
toch gene schone film maken!'
Maar ik zei: 'Juist wél, want dan
ga je het nog veel meer versterken.
Dan ga je meer voelen achter de
feiten en kun je de verborgen we
reld bloot leggen van dat verhaal,
zonder het echt te hoeven tonen.'
En zo zijn we het gaan uitwerken."
Lijdensweg
Het is een lange lijdensweg gewor
den. „Ik heb met drie scenaristen
gewerkt, maar zonder eigenlijk ie
mand te vinden die me echt naar
het niveau getild heeft dat ik wil
de. Ik ben daarna de hele film shot
voor shot gaan doornemen met de
twee cameramannen. Ik heb tot in
detail alle kadreringen en camera
hoeken bepaald. Want ik wilde een
afstandelijke, koude film maken
en daarvoor was extreem estheti
seren nodig. Ik weet dat heel veel
mensen het moeilijk hebben met
dat begin van de film. De eerste 20
minuten, waarin nauwelijks een
zin gezegd wordt, die heb ik eigen
lijk gemaakt om mensen in te wur
gen. En dan daarna valt alles op
zijn plek en krijg je de verklarin
gen van alle elementen."
Alle details, 'tot en met het minste
papiertje dat is gebruikt', zijn de
tails die uit het bende-dossier af
komstig zijn. „Dat is door mensen
van de politie bekeken. Die zijn in
burger bij de persvoorstellingen
geweest en een paar zijn achteraf
naar mij toegekomen en hebben
gezegd dat het allemaal klopt. Er
lopen in België goed menende po
litiemensen rond die zwaar ge
frustreerd zijn, omdat ze nog
steeds zitten opgescheept met die.
mysteries en ze weten dat ze nooit
de kans zullen krijgen om klaar
heid te brengen. En die hebben
ook gezegd: 'Gij gaat last krijgen
met het koningshuis.' Maar er is
niet gereageerd."
Pieter van Lierop
Le Bal Masqué van Julien Vrebos gaat
deze week in Nederlandse première.
zijn dat er van alles kan gebeu
ren", aldus Van Iersel.
„Voor ons staat 013 voor een heel
dynamisch, bewegend iets dat
zich voortdurend vernieuwt, dat
inhaakt op wat er gebeurt. We
gaan ook zelf producties ontwik
kelen. We willen niet alleen een
podium zijn dat als doorgeefluik
dient. Wij willen festivals in el
kaar zetten die je ook kunt verko
pen aan andere zalen in Europa.
De schaalvergroting van de zaal,
van 1000 naar 2200 mensen, re
sulteert in grotere namen aan het
Tilburgse concertfront. Van Ier
sel: „Het Noorderligt was te klein
voor bands als Marilyn Manson
en Monster Magnet. Niet alleen
qua bezoekersaantallen maar
Scène uit Le Bal Masqué, de eerste speelfilm over de gewelddadige overvallen van de Bende van Nijvel in België.
Het popcomplex 013 in Tilburg, dat dit weekeinde wordt geopend.
onbehagen. In het nachtmerrie
achtige filmverhaal - dat geen
goede afloop kan hebben - raakt
een integere politie-inspecteur
met ziekteverlof toevallig ver
strikt in de intrige die drie vrou
wen op zijn pad zal brengen. Hij
raakt bevriend met een luxe pros
tituee (altijd gekleed in het groen)
die juist om hem te beschermen
niet alles vertelt wat ze weet. Hij
gaat samenwerken met een vrou
welijke onderzoeksrechter (altijd
in het blauw) die vanuit het minis
terie voluit wordt tegengewerkt.
Als brein achter het complot fun
geert een 'zwarte baron' met als
chef d'opération een meedogenlo
ze sadiste met een voorliefde voor
geel.
Geel is volgens Vrebos de kleur
van de haat, blauw van trouw en
groen van hoop. Groen wordt ge
dood aan het einde. Dat hij zo
symbolisch met de garderobe van
zijn actrices omspringt, duidt al
aan dat de cineast zijn politieke
thriller niet in de realistische tra
ditie gemaakt heeft van mannen
als Yves Boisset, Francesco Rosi of
Constantin Costa-Gavras. Vre
bos: „De film moet strikt genomen
als fictie worden beschouwd. Het
thema is 'macht', hoe mensen
daarmee omspringen. Ik heb geen
verhaal willen vertellen met. klas
sieke 'plot points'. Ikheb eigenlijk
een wandtapijt willen maken van
een tijdgeest."
Wandtapijten
„Vlamingen waren altijd al heel
goed in het maken van wandtapij
ten. Le Bal Masqué is zeer frag-
project bezig, over 'schoonheid',
iets waardoor hij hevig gefasci
neerd is. „Dan bedoel ik geen fy
sieke schoonheid, maar de per
soonlijke schoonheid die ieder in
iets anders kan ontdekken en die
ook je dromen bepaalt. Niet esthe
tiek, maar wat mensen van binnen
hebben. Blijven geloven in je dro
men en in schoonheid, dat zijn
onze enige wapens tegen onver
schilligheid. Ik was met een film
daarover bezig, toen dit project -
over de Bende van Nijvel - voor de
twee keer werd afgeschoten in
België, veertien dagen voor men
met de opnamen had zullen begin
nen."
„Dat was toen nog een totaal an
dere aanpak: half documentair en
met een nog groter budget. Daar
was toen het commerciële tv-sta-
tion VTM bij betrokken en die trok
zich plots terug. Dat gebeurde on
der druk van het paleis te Laken,
dat heb ik achteraf vernomen, en
daar zijn getuigen bij geweest.
Toen heb ik gezegd: 'Fuck! Ik
spring daarop.Ik heb met die sce
narist, Mark De Witt, contact ge
zocht en die heb ik onder de arm
genomen. Die jongen was hier al
elf jaar mee bezig en zat helemaal
verknocht aan alle feiten die hij
wist. Ik heb toen gezegd: 'We moe
ten geen documentaire maken. Ik
wil een film maken; emotie over
brengen.' Ik heb alles omge
draaid."
„Waar ik naar zocht voor mijn eer
ste film, dat heb ik eigenlijk toege
past in Le Bal Masqué. Ik heb ge
zegd: 'Er mag geen bloed in die
film zitten. Die film moet zeer
Cineast Julien Vrebos: Ik wilde geen documentaire maken over de Bende
van Nijvel, ik wilde een film die emotie overbrengt. foto Cees Zorn
mentarisch; een caleidoscoop
eigenlijk. Zodat, als je met z'n
tweeën daar naar gaat kijken, je
achteraf alle twee een ander ver
haal hebt gezien. Dat vind ik ple
zant. Een film zoals 'Titanic', dat
kan mij niet boeien. Omdat het
verhaal zich afspeelt tussen de A
van 'amore' en de Z van 'zinken' en
we allemaal hetzelfde zien. Ik heb
liever dat films meer opening bie
den voor een persoonlijke inter
pretatie en inleving.
Eigenlijk was hij met een ander
