Buitenland valt voor
puur Nederlands
Literaire
successen
Hoe vertaal je
aanleunwoning
in het Frans?
Pearl Abraham plaatst traditie in moderne tijd
kunst cultuur
14
vertaald
vrijdag 13 november 1998
Uitgevers gingen rollebollend
over de beursvloer om de
rechten te bemachtigen van The
Crisis of Global Capitalism, het
boek waarin miljardair-speculant
George Soros sombert over de
wereldeconomie. En voor Fish of the
Seto Inland Sea (over de
belevenissen van een Japanse
familie tussen 1850 en 1950) van de
Japanse antropologe Ruriko
Pilgrim meldden de boekdrukkers
zich in rotten van drie op de jongste
Frankfurter Buchmesse. Maar ook
de Nederlandse uitgevers konden
goede zaken doen. Een maand na de
grootste boekenbeurs ter wereld
tellen ze hun zegeningen en
contracten. „Onze literatuur is
klein, maar reist ver."
/Tet twee titels toog de nog jon-
-LV-Lge Rotterdamse uitgeverij
Aristos vorige maand naar de
Frankfurter Buchmesse, een non
fictie werk van professor G. Barte-
link, getiteld Oudheid in klanken
en het romandebuut Klein, stil en
wit van beeldend kunstenares Eri-
ka Veld. Een opmerkelijk succes
volgde: Velds debuut werd op de
beurs direct aan Hongarije en
Duitsland verkocht. Uitgevers uit
zeven landen, waaronder Zweden,
Frankrijk, Noorwegen en IJsland
hebben een optie genomen op de
vertaalrechten van deze roman
waarin twee zussen de zorg op zich
nemen van hun dementerende va
der en dito moeder.
Astrid Roest van Aristos heeft
goede hoop dat de opties worden
omgezet in klinkende contracten.
„Wij vinden het een goed boek,
heel toegankelijk geschreven, heel
actueel ook, gezien de toenemende
vergrijzing. Daar komt nog bij dat
er op romangebied nog niet zoveel
is geschreven over dementie.
Goed, we hebben Bemlef gehad
met zijn Hersenschimmen, maar
dat is alweer een tijdje geleden."
Belangstelling
Buitenlandse uitgevers raken
steeds meer geïnteresseerd in Ne
derlands werk, stelt Roest tot haar
genoegen vast. Het principe 'als er
een schaap over de dam is, volgen
er meer', gaat ook in de boeken
branche op. „De bekende auteurs
worden sowieso wel verkocht en
automatisch kómt er ook steeds
meer belangstelling voor de nieu
we namen."
Voor Heleen van Wijk, 'rightsma-
nager' van De Bezige Bij, is het
eigenlijk nog te vroeg om over con
crete resultaten van de Frankfur
ter beurs te spreken. „In het büi-
tenland moeten ze onze nieuwe
boeken nog lezen. Maar voor onze
succesauteurs als Mulisch en
Claus is er al volop belangstelling.
Voor Mulisch' nieuwe werk, De
procedure, heb ik al vaste contrac
ten met tien buitenlandse uitge-
vers, voor Claus is dat een kleiner
aantal, maar hij doet het goed in
Duitsland en Scandinavië. De eer
ste aanbiedingen voor contracten
beginnen nu binnen te stromen."
Volgens Van Wijk zijn vooral de
Duitsers erg gespitst op het Ne
derlandse boek. Harry Mulisch is
bij onze oosterburen een topau-
teur. Hij verkocht honderddui
zend exemplaren van zijn De ont
dekking van de hemel, wat toch
een behoorlijk filosofisch en be
schouwelijk werk is." Van Wijk
meldt ook goede resultaten over
het debuut van Moses Isegawa,
Abessijnse kronieken. „Het is ver
kocht aan Amerika en aan een
groot aantal Europese landen. Het
wordt daar nu vertaald, maar om
dat het nogal een pil is, zal het wel
tot 2000 duren voordat het in
Duitsland, Frankrijk en Noord-
Europa te koop zal zijn."
Van Wijk constateert eveneens een
groeiende vraag vanuit het bui
tenland naar Nederlandse litera
tuur. „Dat was vijftien jaar gele
den wel anders, dan sprong je een
gat in de lucht als er aandacht van
over de grens kwam. De Neder
landse literatuur van eind jaren
tachtig en dit decennium leent
zich enorm voor de Europese lezer.
Wij zijn een klein land en onze
schrijvers kijken daarom heel erg
om zich heen. Het is niet meer zo
bekrompen. Kortom, onze litera
tuur is klein, maar reist ver."
„Onze inkomsten uit rechten stij
gen per j aar met tientallen procen
ten", zegt directeur Ronald Dietz
van De Arbeiderspers laconiek,
waarna hij begint met een opsom
ming van de afgesloten contrac
ten. „Naar Maarten 't Hart is een
enorme vraag. Alleen al in Duits
land zijn van Het woeden der ge
hele wereld en De nakomer elk
130.000 exemplaren verkocht. Er
is een contract gesloten met een
Engels-Duitse onderneming voor
verfilming van 'Die Netzflic-
kerin', zoals De Nakomer in
Duitsland wordt genoemd en ver
der is het boek verkocht aan Span
je, Frankrijk, Zweden, Denemar
ken en Italië. Voor Arthur Japins
De zwarte met het witte hart is be
langstelling van Knopf in New
York, Chatto Windus in Londen
en Gallimard in Parijs, niet de
minste dacht ik zo." Dietz rept
verder van grote Duitse en Franse
interesse voor het non-fictie werk
De ivilde getallen van Philibert
Schocht, Sneeuw van hem van
Koos van Zomeren en voor het
werk van Anna Enquist en Tessa
de Loo.
Verrast
De uitgever is zelf ook verrast door
de aantrekkingskracht van Zui
derkruis van Pauline Slot, een ro
man die pas in januari in Neder
land verschijnt. „Er hebben zich
twaalf gegadigden uit Duitsland
gemeld. Ik heb een veiling georga
niseerd, die binnen drie weken een
koper moet opleveren."
Zo kan het lijstje nog wel worden
aangevuld: uitgeverij Bruna
maakt gewag van de buitenlandse
vraag naar het j eugdboek Arthur -
het oranje varken. En Contact,
Luitingh-Sijthoff en Prometheus-
/Bert Bakker zeggen ook goed te
boeren in den vreemde.
De hosannaverhalen rijgen zich
aaneen, signaleert ook directeur
Rudi Wester van het Nederlands
Literair Produktie- en Vertalin
genfonds. „Om het maar eens in
goed Nederlands te zeggen: onze
literatuur is booming.Wester ziet
tot haar vreugde ook meer vraag
naar non-fictie. „Vanaf januari
'97 schenken we daar speciale
aandacht aan en dat merken we.
Zo is het boek Danoins hofvijver
van Tijs Goldschmidt in vijf talen
uitgebracht en voor Een kleine ge
schiedenis van Amsterdam van
Geert Mak is ook veel interesse.
We verwachten dat dat niet anders
zal zijn met zijn bestseller Hoe
God verdween uit Jorwerd. Dat
gaat over een puur Nederlands on
derwerp, daar zijn ze in het bui
tenland dol op."
Haar fonds stond aan de wieg van
de opmars. „In 1992 begonnen we
met fragmentvertalingen van boe
ken naar de uitgevers te sturen.
Tot dan foe wilden ze er in het bui
tenland niet zo aan. De grote bar
rière is toch de Nederlandse taal
en als je dat niet beheerst, dan
waag je je als Scandinavische of
Franse uitgever niet de sprong. De
vertalingen werkten buitenge
woon goed, maar wat nog meer
aansloeg was de Nederlands-
Vlaamse Schwerpunkt-presenta-
tie op de Buchmesse van '93. We
hadden ervoor gezorgd dat er van
honderd Nederlandse boeken ver
talingen beschikbaar waren, onze
auteurs kwamen ook overal op de
televisie. Ik was even bang dat die
interesse destijds van voorbij
gaande aard was, maar die angst
bleek ongegrond."
Verheugend
Wester noemt het verheugend dat
het buitenland niet alleen maar
geïnteresseerd is een enkele, losse
Hollandse bestseller, maar dat
men zich speciaal richten op be
paalde schrijvers. „Zelfs in Japan
zijn ze om voor het Nederlandse
boek. Ze vragen om de nieuwe Mu
lisch, de nieuwe Nooteboom, de
nieuwe Möring, de nieuwe Grim
berg en ga zo maar door. Nog
maals, het typisch Nederlandse in
de romans vindt men zo aantrek
kelijk. Dat zie je maar weer aan
Maarten 't Hart, een op en top Hol
landse schrijver. Hij wordt overal
verkocht. Het kan niet op."
Volgens Wester is de 'booming bu
siness' niet alleen te danken aan de
gezamenlijke inspanningen van
de Nederlandse uitgevers en haar
fonds, maar steken de buitenlan
ders ook elkaar aan. „Als een gere
nommeerde Duitse uitgever een
boek van 't Hart aankoopt, dan
wordt dat opgemerkt door de an
deren. Die gaan dan bij een vol
gende roman ook bieden op 't
Hart."
Peter Kuijt
Pearl Abraham schreef
'Vreugde der wet', een best
seller over de kleurrijke joodse
sekte van de chassidische joden.
Voor haar tweede boek, Afstand
van Amerika, heeft zij een huwe
lijk tussen een orthodoxe en een
chassidische jood als thema ge
nomen.
Wat mij het meest heeft gefasci
neerd is de vraag wat een profetie
kan aanrichten, zegt Pearl Abra
ham. „Een voorspelling over een
slechte afloop, kan die slechte af
loop ook afdwingen. Mensen
gaan er naar leven. Ik denk dat
het zo gaat, met elke profetie, ben
ik bang."
De Amerikaanse schrijfster,
sinds haar debuut 'Vreugde der
wet' de stem uit chassidisch-
joodse milieu en als zodanig de
opvolger misschien wel van Cha-
im Potok, zit in haar Amsterdam
se hotelkamer en bereidt zich
voor op de lezing die zij moet ge
ven in het John Adams Instituut.
Waar het over gaat? Over religie
natuurlijk, en de spanning tussen
geloof en de moderne wereld. En
over religie gaat ook dit gesprek.
Waarom loopt het huwelijk tus
sen Daniel en Deena verkeerd af?
Daniel en Deena zijn de hoofd
rolspelers uit Abrahams tweede
roman, Afstand van Amerika.
Zeven jaar zijn zij getrouwd ge
weest. En dan gaat het mis. De
vader van Deena, een chassidi
sche rabbi had het altijd wel ge
zegd: van dat huwelijk kon alleen
maar verdriet komen, letterlijk.
Want met behulp van kabbalisti
sche getalsmystiek had de ge
leerde uit de hoge hoed een woord
getoverd dat 'verdriet' voorspel
de. Leuk als je vader zo je prille
huwelijk inzegent.
„Dat huwelijk was misschien he
lemaal zo slecht nog niet. Oké,
Daniel en Deena waren jong toen
zij trouwden, maar waarom zou
een eerste huwelijk niet kunnen
duren? Ik denk toch dat het meer
gelegen heeft aan de voorspelling
van de vader. Deena is zich daar
naar gaan richten", zegt de gees
telijk moeder van het ongelukki
ge echtpaar.
Echtscheiding
Het huwelijk in Afstand van
Amerika loopt uit op een echt
scheiding. Denk nu niet dat het
daarom 'Giving up America'
heet, want Daniel is net zo joods
als Deena. Alleen, zij is chassi
disch en hij is orthodox. Abra
ham onderzoekt aan de hand van
dit verhaal de verschillen tussen
die twee joodse werelden.
Zelf komt Pearl Abraham (38) uit
een chassidisch milieu, waar zij
zich gedeeltelijk uit vrijmaakte
en de bestseller 'Vreugde der wet'
over schreef. De chassidiem zijn
ultra-orthodoxen, van oor
sprong uit Oost-Europa afkom
stige immigranten die met name
de wijk Brooklyn bevolken. In
New York wonen er meer dan in
de hele staat Israël te samen.
De chassidiem leven in een verle
den tijd, houden zich verre van
alle wereldse gewoel en onder
scheiden zich door hun lange
slaaplokken, zwarte hoeden, hun
kaalgeschoren wouwen, en in
Pearl Abraham: „Weet je dat er sinds kort een koosjere browser be
staat?" foto Harry Verkuijlen
het algemeen hun grote studie
zin. Lachend vertelt ze: „Weet je
dat er sinds kort een koosjere
browser bestaat, gemaakt door
de chassidiem, om te gebruiken
op Internet, zodat je niet met on
gewenste zaken geconfronteerd
kan worden? Geen porno natuur
lijk, maar ook de Monica Lewins
ky-affaire hield die tegen."
Zelf werd Pearl, geheel volgens
goed gebruik, door haar familie
uitgehuwelijkt. De verbintenis
was maar een kort leven bescho
ren. De Daniel en Deena uit het
boek trouwen uit liefde.
„Daniël en Deena zijn voor mij
ook sj'mbolisch voor het chassi-
disme en de orthodoxie", zegt zij
„Daniël is orthodox. Hij is zich
veel minder bewust van zijn ge
loof. Hij houdt zich gewoon aan
de regels en dat is dat. Hij is veel
minder spiritueel. De orthodoxie
stelt zichzelf nooit zoveel wagen.
Daar wordt geloof algauw routi
ne. Deena heeft dat wel. Die is
grootgebracht met de mystieke,
warme kanten van het geloof. In
het chassidisme is veel meer
ruimte voor menselijke gevoe
lens en de ritmen van de natuur.
Dat is het verschil denk ik."
„Maar ik heb de tegenstelling
veel minder extreem willen ma
ken dan in 'Vreugde der wet'. De
Engelse titel heeft de present ten-
se, 'Giving up...', wat betekent
dat zij in een proces zit. Deena
gaat aan het eind naar haar fami
lie in Jeruzalem, maar dat is geen
terugkeer naar de traditie, het is
geen thuiskomst, maar een con
tact maken met haar basis. Ik
denk niet dat zij daar zal blijven.
Aan het eind van het boek reali
seert Deena zich, dat zij eenleven
zal moeten ontwerpen waarin zij
beide kanten, haar moderne,
Amerikaanse leven, en haar
chassidische afkomst met elkaar
moet zien te verzoenen."
Dat is makkelijker gezegd dan
gedaan. Precies het thema van
deze tijd: hoe behouden'we de
veiligheid van het geloof en kun
nen wij toch persoonlijk levens
geluk nastreven. Heeft de
schrijfster een oplossing?
„Ik geloof dat je individualisme
en traditie kunt verzoenen. In
Genesis staat dat God tegen
Abraham zegt: 'ga tot jezelf, weg
uit je land, van je geboortegrond
en uit het huis van je vader, naar
een land dat ik je zal aanwijzen'.
'Ga tot jezelfkan een oproep zijn
tot persoonlijke groei. Later heb
ik ontdekt dat er in de chassidi
sche traditie een grote aanmoe
diging daartoe zit. De opwekking
om nader tot God te komen bete
kent tegelijk nader tot jezelf. Als
je dat letterlijk neemt houdt het
ook in dat je een individu moet
worden. Zelfontplooiing is daar
om heel belangrijk."
Jan-Hendrik Bakker
Pearl Abraham: Afstand van Ameri
ka - Vertaling Babet Mosel - Uitgeve
rij Meulenhoff, f 39,90.
Het huishouden van vertaalster
Anne-Marie de Both-Diez (77) was
de voorbije week volkomen ontregeld.
De hele dag telefoon, cameraploegen
over de vloer, journalisten, bossen
bloemen, gebakjes. Anne-Marie de
Both-Diez kreeg begin deze maand de
Martinus Nijhoff Prijs, groot
honderdduizend gulden, voor haar
vertalingen van Nederlandse literatuur
in het Frans.
Ze vertaalde tien boeken van
Hella Haasse, die daardoor in
Frankrijk een gevierd schrijfster
werd. Maar ook werk van Guus
Kuyer, Els Pelgrom, F. Springer,
Cees Nooteboom en niet te verge
ten Annie M.G. Schmidt. Of Pip-
peloentje in Frankrijk zal aan
slaan - het boek verscheen vorig
jaar als 'Les comptines de Robin
son' - betwijfelt Anne-Marie de
Both-Diez. Te ondeugend en sub
versief, die versjes. Maar 'Eend
voor eend' van Guus Kuyer deed
het goed in haar geboorteland.
Anne-Marie de Both-Diez, klein,
tenger en charmant, werd in 1922
geboren in het Franse Epinal. In
1956 trouwde zemet de Nederlan
der Gerard de Both. Ze werkte in
Groningen als lerares Frans aan
middelbare scholen en als weten
schappelijk hoofdmedewerker
aan de universiteit.
Hobby
Tien jaar geleden verhuisde het
echtpaar De Both naar Amers
foort, vanwege de centrale lig
ging. Ze bewonen daar een
modem appartement. Haar ver
taalwerk is in feite een uit de hand
gelopen hobby. Anne-Marie de
Both-Diez was de reorganisaties
op de Groningse universiteit zo
beu, dat ze in 1984 de gelegenheid
greep om vervroegd met vut te
gaan. Een ontmoeting met Hella
Haasse via een wederzijdse kennis
bracht haar vertaalwerk vervol
gens in een stroomversnelling.
'Een nieuwer testament' ('Un gout
d'amandes amères') sloeg nog niet
echt aan, maar 'Het woud der ver
wachting' wel. Het verscheen in
1991 als 'En la forêt de longue at
tente' bij uitgeverij Seuil, kreeg
lovende kritieken en naar Franse
criteria hoge verkoopcijfers.
Anne-Marie de Both-Diez en Hel
la Haasse, die zelf jarenlang in
Frankrijk woonde, raakten hecht
bevriend. „Om iemands werk
goed te kunnen vertalen moet je er
affiniteit mee hebben. Het bleek
dat Hella en ik elkaar uitstekend
aanvoelden. Er was onmiddellijk
een grote sympathie. En we ont
dekten dat we hetzelfde dachten
over wat belangrijk is in litera
tuur. Maarwekwamenookmet el
kaar overeen inlevensstijl. Boven
dien kunnen onze echtgenoten het
goed met elkaar vinden. De band
is in de loop van de tij d steeds nau
wer geworden."
Dat Hella Haasse in Frankrijk zo
aanslaat ligt volgens de vertaal
ster aan haar eruditie, de vaak
historische onderwerpen, en de
verzorgde stijl. „Een boek als 'Een
gevaarlijke verhouding of Daal en
Bergse brieven' varieert op 'Les li
aisons dangereuses', een boek dat
iedereen in Frankrijk gelezen
heeft. Dat hoort bij de Franse cul
tuur! Maar Heila's boek reikt veel
verder dan het verhaal; zij laat via
een gefingeerde correspondentie
alles de revue passeren wat in de
wereld van vrouwen gebeurd is.
Daar hebben de Fransen bewon
dering voor. Het is zo clever in el
kaar gezet. Hella Haasse is voor
mij de ideale schrijver om te verta
len."
Culturen
De problemen die zich bij het ver
talen voordoen hebben meestal te
maken met de verschillen tussen
de twee culturen, de wereld achter
de woorden. Hoe vertaal je bij
voorbeeld 'aanleunwoning' in het
Frans? Taalkundig gezien bestaat
zo'n samenvoeging daar niet. Ze
maakte er 'résidence-servis' van,
een compromis.
Nog zoiets: 'wanne maaltijd'.
„Dat kun je niet vertalen, want in
Frankrijk is iedere maaltijd
warm. Er wordt twee keer per dag
gekookt. Tussen twaalf en drie is
niemand op z'n werk te bereiken."
Met smaak vertelt Anne-Marie
hoe in haar Groningse jaren ken
nissen uit Frankrijk op bezoek
kwamen bij Hollanders, om acht
uur 's avonds. „Ze kregen, na uren
autorijden, een kopje koffie, nog
eens koffie, een paar koekjes, en
daarna een glas wijn. Ze hadden
het niet meer toen ze later op de
avond bij ons kwamen!
Zelf vindt ze de Nederlandse eet
gewoonten ideaal. „Ik vond twee
keer per dag koken een crime. Ik
hou van lekker eten, niet van veel.
Maar ik sta er nog steeds van te
kijken wat Nederlanders kunnen
verstouwen bij het ontbijt."
De honderdduizend gulden van de
Nijhoff Prijs moet voor driekwart
besteed worden aan een literair
project. Anne-Marie de Both-Diez
heeft een voorstel gemaakt voor
een bloemlezing van ouder Neder
lands werk, vertaald in het Frans.
Op haar lijstje staan onder meer
Couperus, Slauerhoff, Vestdijk,
Dermoht, Koolhaas, W.F. Her
mans en Vasalis.
„Ik zou het graag zelf doen, maar
als het een bloemlezing van dui
zend pagina's wordt, is dat te veel.
Wordt het een boek van drie- of
vierhonderd pagina's, dan is het te
doen." Ze barst van het werk. Op
het moment heeft ze 'Palmwijn'
van Adriaan van Dis onder han
den. „Zijn stijl, met korte, krachti
ge zinnen, ligt me wel."
Inge van den Blink
Vertaalster Anne-Marie de Both-Diez.
foto Marco Hofsté
Gitta SerenySchreeuw om hulp
(oorspronkelijke titel: Cries Un
heard, The Story of Maiy Bell, Ba
lans, 351 biz., 45,-, vertaald door
Meile Snijders en Pim van Tol). In
1972 schreef Gitty Sereny een
boek over de tragedie die dat jaar
in Newcastle plaatsvond: twee
meisjes vermoordden twee kleu
ters. Mary Bell, een meisje van elf
jaar, werd na het proces schuldig
bevonden en tot levenslange ter
beschikkingstelling van de kroon
veroordeeld. Nu verschijnt een
tweede boek over deze moord
zaak, waarin Maiy Bell haar eigen
vei'haal vertelt. Oonya Kempadoo:
Buxton Spice (Prometheus, 176
blz., ƒ29,90, vertaald door Irma
van Dam). Tegen het broeierige
decor van een Guyaans dorpje zet
ten Lula en haar vriendinnen hun
eerste stappen op weg naar de vol
wassenheid. Vol nieuwsgierig
heid, humor en een schexp onder-
scheidingsvex-mogen observeert
zij de wereld om zich heen. Oona
Kempadoo (1967) groeide op in
Brits-Guyana. Buxton Spice is
haar eex'ste roman.
De Frankfurter Buchmesse, de grootste boekenbeurs ter wereld, betekende voor vele Nederlandse auteurs in 1993 de internationale doorbraak.
foto Kai Pfaffenbach
S
