kunst cultuur
Was patiënt
nummer 4 de
kroonprins?
Ross tussen feit en fictie
Wij Alexander: thriller
rond liet koningshuis
vrijdag 6 november 1998
Niets gaat Campert
te ver om zijn
bladzijden vol te
krijgen
Alle poëzie van
Herman de Coninck
Eindelijk weer eens
lezenswaardige
essays over
literatuur
De ultieme Lennon
volgens Yoko Ono
Grote Muziekdag in
Hilversum
Rudolf Koelman
verlaat het
Concertgebouw
Corneille over
vijftig jaar Cobra
Hoorn in de ban
van Sissi
Overleed kroonprins Alexander (1851-1884) aan vlektyfus? Of
werkten de Oranjes hem weg en lieten ze een ander in Delft
begraven? Er bestaan foto's van de 33-jarige prins op zijn doodsbed.
Zijn secretaris noteerde zijn laatste woorden: „Help. Help mij dan
toch. Ik kan niet meer." Toch twijfelt misdaadschrijver Tomas Ross.
Het overlijden van Alexander kwam koning Willem III, zijn
echtgenote Emma en hun jonge dochtertje Wilhelmina wel érg goed
uit. Het korte, tragische leven van prins Alexander inspireerde Ross -
ook bekend als Willem Hogendoorn - tot de televisieserie 'Wij
Alexander', waarvan de KRO volgende week dinsdag de eerste
aflevering uitzendt.
Maarten 't Hart is
terug aan het
literaire front
Jeugdboek: Kukel
zingt voor de
koningin
Nieuwe roman
van Marianne
Frederiksson
Onderzoekers
verzamelen
mini-talen
Theo Kars
presenteert
Casanova
De oorspronkelijke wens van de
KRO, een koningsdrama van elf de
len over Willem III, was onhaalbaar. Net
als een historisch drama over kroon
prins Willem Alexander (1851-1884).
Scriptschrijver Tomas Ross had daar
voor simpelweg te weinig historische
bronnen. Wel mogelijk was een thriller
maken over de jonggestorven troonpre
tendent, waarin een gefingeerde psychi
ater Jan Giltay de hoofdrol speelt.
Tomas Ross: „Wij hebben zelf veel re
search gedaan. Het script is op ons ver
zoek door twee historici gecontroleerd.
Die hebben - op wat wijzigingen na - al
les in orde bevonden."
Die 'wijzigingen' betroffen onder meer
koning Willem III. In de oorspronkelijke
tekst werd Alexanders vader wat al te
zeer afgeschilderd als een 'tierende, hoe-
renlopende man', meende Klaas Kalk-
wiek, historicus van de Hogeschool Am
sterdam. Kalkwiek: „Dat werd wat al te
mal. Hij is uiteindelijk toch koning ge
weest, en daar moet de KRO als publieke
omroep een beetje rekening mee hou
den." Volgens Tomas Ross zal het voor de
televisiekijkers duidelijk zijn welke ele
menten historisch zijn en waar de fictie
begint. „De historische feiten zitten in
de flashbacks, namelijk de herinnerin
gen van Donckers." Het overige is gro
tendeels verdichting, weliswaar gecon
strueerd op basis van de historie. Deze
werkwijze wordt ook wel 'factie' ge
noemd, een verbastering van de woor
den 'facts' en 'fictie'. Ross: „Ik ben zeer
benieuwd naar de reacties die de serie
oproept."
De schrijver heeft zo zijn pax-ticuliere
opvattingen over de werkelijke gang
van zaken eind vorige eeuw. Hij is er he
lemaal niet van overtuigd dat Wilhelmi
na een kind was van Willem III met het
oog op diens vermeende onvruchtbaar
heid. „Als dat klopt, was Alexander de
laatste Oranje en had het koningshuis
na diens dood eigenlijk volledig in Duit
se handen moeten zijn gekomen." Het
koningschap van Wilhelmina zou on
grondwettig geweest zijn.
Ook heeft Ross redenen om aan te nemen
dat Willem III een actieve rol heeft ge
speeld bij het 'uitschakelen' van de zie
kelijke Alexander als troonopvolger
„De kroonprins was of homoseksueel, of
biseksueel, en dat kon in die jaren echt
niet. Bovendien had hij kroonjuwelen
verkwanseld in Parijs om de bloemetjes
buiten te kunnen zetten in het uitgaans
leven. Willem III heeft geweigerd medi
sche zorg in te roepen toen het slecht
ging met Alexander. Ja, dat heeft vol
gens mij letterlijk bijgedragen aan zijn
dood."
Jaap Timmers
Psychiater Jan Giltay (Hugo Haenen) en zijn verloofde Catharina den Decker.
Catharina den Decker (Hilde Heijnen) op zoek naar Eveline Roëll.
ren." De crew week uit naar Praag, waar
statige paleizen ruim voorhanden zijn.
Haanstra was zelf van te voren ook nau
welijks bekend met het verhaal van de
halfbroers van Wilhelmina. Wij Alexan
der is allereerst een detective, maar en
passant neem je iets mee uit de geschiede
nis. De hamvraag 'Is-ie het nou wel of
niet?' moet de kijker trekken. Ik hoop dat
de serie het effect heeft van 'Twin Peaks'.
Een serie waar je voor thuis blijft."
Gastrollen
Niet alleen de spanning, maar ook de ver
deling van gastrollen laat de serie uitstij
gen boven de statische schoonheid van
een 'gewoon' kostuumdrama. Gert-Jan
Droge duikt in de eerste aflevering op als
makelaar, Serge Henri Valcke en zanger
Huub van der Lubbe vertolken geloof
waardige anarchisten en het cabaretduo
Waardenberg en De Jong zij n tuinmannen
bij de kliniek. Verder wordt dp kijker aan
genaam verrast met bijrollen van onder
anderen Peer Mascini, Frederique Huydts
en Peter Oosthoek.
„Ik hou wel van een beetje tegendraads
casten", zegt Haanstra. „Het geeft de se
rie wat lucht. De uitdaging is hoe ver je
naar het randj e van de geloofwaardigheid
kunt opschuiven. Het moet niet té gelikt
zijn, niet te braaf. Die gastrolspelers zijn
puur bedoeld als knipoog."
De hoofdrollen worden zeer vex-dienste-
lijk vertolkt door Jacques Commendeur
en Hugo Haenen (37), die als psychiater
Jan Giltay eigenlijk als 'raam voor de kij
ker' dient. „Het verhaal sprak mij erg
aan", zegt Haenen. „Ik had nog nooit ge-
hooi'd van koningin Sophie en haar zo
nen, ik wist alleen van Willem III, Emma,
Wilhelmina en alles wat daarop volgt. De
serie behandelt een saillant deel van de
geschiedenis die voor het gemak maar uit
schoolboekjes is weggelaten."
Haenen moest zich verder verdiepen in de
psychiatrie, hoewel hem dat geen grote
moeite kostte. „Jex speelt bovenal een
mens en een mens heeft een vak. De leer
van Freud heb ik trouwens tamelijk diep
meegekregen op de toneelschool. Het was
toen, begin jaren tachtig, erg 'in' om alles
via dé methode te spelen: teruggaan naar
je jeugd en die emoties toepassen op de
tekst. Naar het voorbeeld van de school
De Niro, Pacino en Brando."
Het lastigst was voor Haenen het luiste
ren naar de verhalen van Alexander. „Ik
heb bij elkaar een maand alleen maar ge
luisterd. Dat is verschrikkelijk. Je hebt als
acteur dan de neiging om allerlei tics en
activiteiten te verzinnen om het luisteren
interessant te maken. Gelukkig kon ik in
de laatste afleveringen mijn ei kwijt. Ter
compensatie kon ik toen tamelijk groots
spelen."
Haenen heeft net zoals de andere acteurs
en makers, zijn ziel en zaligheid in Wij
Alexander gelegd. „Ik zou mensen willen
aansporen om echt de tijd te nemen om de
serie te bekijken en ervan te genieten. Ge
lukkig hebben we de tijd mee. Met alle
Wilhelmina-herdenkingen en de perike
len rond Willem-Alexander is het ko
ningshuis erg in. Zelf hou ik ook wel van
iconen, van mensen die een ongrijpbare
waarde hebben.
Jongensboekachtig
De KRO brengt de acht miljoen kostende
dramaserie vanaf dinsdag 10 november
op het scherm. Volgens regisseur Haan
stra is het de laatste keer dat zoveel
aandacht en geld in een tv-productie is
gestoken. „Voor mij was het een jongens
boekachtige tijd: filmen met stoomtrei
nen, het samenwerken met top-kostuum-
ontwerper Yan Tax. Maar de tendens bij
tv-maken is momenteel kwantitatief
meer en kwalitatief minder. Ik hoop dat
het eerste deel al een groot aantal kijkers
trekt. Wij Alexander is geen serie waarbij
je bij deel vijf nog even instapt."
Ook Frank Janse, hoofd drama van de
KRO, noemt Wij Alexander een hachelij
ke onderneming. „Het huis van Oranje
ligt bij de jeugd niet voor op de tong. De
broodnodige spanning is écht aanwezig,
met de geruchten als vehikel. Misschien
maken de ontwikkelingen rond de huidi
ge piins van Oranje de titel wat aanspre-
kender."
Berrit de Lange
Wij Alexander, KRO, uitzending eerste afleve
ring dinsdag 10 november, Ned. 1,21.05 uur.
Vindt de koningin het wel goed? Deze
vraag werd regisseur Rimko Haan
stra de laatste tijd ettelijke malen gesteld.
De achtdelige dramaserie Wij Alexander
belicht namelijk een deel van de historie
van het koningshuis, waaraan de huidige
Oranjes niet graag worden herinnerd.
Maar scenarist Tomas Ross deed geen po
ging tot geschiedschrijving, hij gebruikte
de 'vergeten' kroonprins Alexander als
uitgangspunt voor een spannende tv-
thriller.
Het verhaal begint op 1 mei 1909, een dag
na de geboorte van prinses Juliana. Om
geven door de feestelijkheden ter ere van
het nieuwgeboren prinsesje, keert de stu
dent psychiatrie Jan Giltay (Hugo Hae
nen) terug uit Wenen, waar hij stage liep
bij professor Freud. Aangestoken door de
ideeën van de Oostenrijker, gaat de jonge
arts enthousiast aan de slag in een kliniek
voor psychisch gestoorden. Hij raakt ge
obsedeerd door 'patiënt nr. 4' (Jacques
Commendeur), die beweert Alexander te
zijn, de derde zoon van koning Willem III
(Porgy Franssen) en koningin Sophie (Ca-
rine Crutzen). Aanvankelijk worden de
'waanideeën' van de patiënt genegeerd.
Alexander was immers in 1884 overleden?
De vraag 'Wie is patiënt nr. 4' is dan ook de
rode draad van het koningsdrama Wij
Alexander.
Patiënt nr. 4 blijkt zeer veel af te weten
van het koningshuis en het leven aan het
hof. Giltay raakt steeds meer gefasci
neerd door de patiënt en krijgt uiteinde
lijk aanwijzingen dat 'nr.4' inderdaad wel
eens Alexander zou kunnen zijn.
Flashbacks
Naast de fictieve, spannende verhaallijn,
worden aan de hand van flashbacks - ver
teld door Alexander - historische feiten
belicht. Het slechte huwelijk van de brute
rokkenjager Willem III, de door verlichte
democratische ideeën gedreven Sophie en
het effect daarvan op de opvoeding van
hun zonen Wiwill, Maurits en Alexander
vormen de tweede verhaallijn. Naast hun
miserabele relatie zijn ook de hoogtepun
ten, zoals de uitbundige feesten in de pa
leizen, dankbaar aangegrepen om het
kostuumdrama een pompeus aanzien te
geven.
De ontknoping, een thrillerachtige intri
ge compleet met chantage en moord, die
patiënt en dokter naar Parijs doet vluch
ten, is de grote trekker in het scenario van
thrillerauteur Tomas Ross. Naast de
speurtocht naar de identiteit van de pati
ent, wordt er hardnekkig gezocht naar
een geheimzinnig kistje uit de nalaten
schap van ki'oonprins Alexander. Alle
partijen, onder wie de patiënt zelf, zijn
beschermheer De Vreeze (Rik van Uffe-
len) en de anax-chisten (onder anderen
Tekla Reuten), zijn op zoek naar het kistje
omdat zij menen dat Alexander daarin
belastend materiaal tegen zijn vader be
waarde. Misschien bevatte het zelfs het
bewijs dat Willem III op latere leeftijd on
vruchtbaar werd en dus nooit de vader
van Alexanders halfzus Wilhelmina kan
zijn. Zou met Alexander ook onze monar
chie in 1884 zijn opgehouden te bestaan?
Alibi
De geruchten over het bestaansrecht van
de huidige koninklijke familie en de on
vruchtbaarheid van Willem III, worden
allemaal aangestipt in de flashbacks.
„Bovendien worden ze verteld door een
gek. Daarmee hebben wij dus een ijzex--
sterk alibi", zegt regisseur Rimko Haan
stra. De zoon van cineast Bert Haansta
beschouwt Wij Alexander als hoogtepunt
in zijn carrière. Het idee voor Wij Alexan
der ontstond toen Haanstra samen met
Ross en Tom Burghard aan de dramaserie
'De Bxrxg' werkte. Al met al kostte de sexie
Haanstra zo'n vier jaar. „Qua tijd en kwa
liteit is Wij Alexander te vergelijken met
vier complete speelfilms."
Haanstx-a lacht hartelijk om de verhalen
in vooral de gezellige bladen, die menen
dat koningin Beatrix woest is. Ook de
Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) zou de
filmmakers de voet dwai's hebben gezet.
„Al deze relletjes zijn welkom ter promo
tie van de serie", zegt Haanstra. „Maar ex-
klopt niets van. Wij hebben zélf afgezien
van het gebruik van de paleizen Noord
einde en Het Loo. Om te filmen bij paleis
Noordeinde hadden we het gebouw in het
zwart moeten uitdossen, het was toen
rouwtijd in het vex-haal, en dat was on
doenlijk. Bovendien kan je niet midden in
Den Haag een hele straat platleggen. Het.
Loo is gerestaureerd in de steenkleur van
voor de tijd waarin Wij Alexander speelt.
Wij hadden het weer wit moeten schilde-
Tomas Ross: „Het script is op ons ver
zoek door twee historici gecontroleerd.
Die hebben - op wat wijzigingen na - al
les in orde bevonden."
foto Ton Kastermans
Bruiloftsbal met Willem III (Porgy Franssen) en Sophie (Carine Crutzen).
