buiten o eb ied
Op weg naar een oerbos
MC
Rozengeur en maneschijn
in Zak van Zuid-Beveland
Egel bouwt aan reserves
weerwoord
Eigentijds
en historisch
gecombineerd
32
Roten en
repelen,
zwingelen
en hekelen
33
Gesprek in de
SRV-wagen
te Biggekerke
34
Fijnaart
bedruipt
zichzelf
35
31
Waterwingebied tussen
Clinge en Heikant
natuurjournaal
woensdag 4 november 1998
Onweer in dóód
'out, den 'êle winter
koud (late herfst)
Nieuwe weerwoorden zijn toel-
kom bij de redacti PZC, postbus
IS, 4380 A4, Vlissingen, fax
0118-470102, e-mail redac-
tie@pzc.nl.
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en landschap,
land- en tuinbouw, streektaal en
streekcultuur, architectuur en
stedenbouw, recreatie en vrije tijd,
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redactie van de PZC, postbus 18,
43SO AA Vlissingen, fax 0118-
470102, e-tnail redactie@pzc.nl
door Barend Pelgrim
Een oerbos met als hoofdboomsoort de zomereik. Niet
dat hij het zelf nog zal meemaken, maar boswachter
Gerrit Blaauwendraat droomt er wel van. Als
terreinbeheerder van het waterwingebied tussen Clinge en
Heikant zet hij het natuurbeleid van de Delta
Nutsbedrijven om in daden. De meest natuurlijke vormen
van begroeiing moeten terugkeren in de bossen van Oost-
Zeeuws-Vlaanderen, zoveel is duidelijk.
door René Schrier
De Zak van Zuid-Beveland is
een bijzonder gebied. Het
wordt ook wel uniek genoemd. De
secretaris-penningmeester P. J.
Vollaard van het Waardevol
Cultuurlandschap Zak van Zuid-
Beveland gaat zelfs nog een stapje
verder. In het voorwoord van het
zogenaamde Zakboek schrijft hij:
„Het kleinschalige middeleeuwse
dijkenlandschap in de voormalige
Zwake is waardevol. Zoiets
bestaat zelfs in dijkenlandschap
Nederland nergens, laat staan in
de rest van de wereld."
Met dat Zakboekje wordt een
poging gedaan uit te leggen wat
het Waardevol Cultuurlandschap
Zak van Zuid-Beveland inhoudt.
Die naam slaat namelijk niet op
een gebied dat goeddeels
samenvalt met de grenzen van de
gemeente Borsele, maar op een
project dat in 1994 werd opgezet.
Landbouw, natuurorganisaties en
overheden hebben in het kader
van dat project allerlei zaken
bedacht. Het doel daarvan is
recreatie, landbouw, natuur en
landschap dichter bij elkaar te
brengen. In het voorwoord heet
dat: „Een milieuvriendelijker
landbouw te krijgen in een
reci'eatievriendelijker gebied,
waar de natuurlijke,
landschappelijke en
cultuurhistorische waarden
worden beschermd en versterkt."
Schrijver Ad de Jong gaat daarom
in het boekje, Zakboek genaamd,
uitvoerig in op de
(onstaans)geschiedenis van de
Zak van Zuid-Beveland.
Daarnaast wordt op geel
gekleurde bladzijden inzicht
gegeven in een aantal streekeigen
producten, zoals de zwarte bessen,
diervriendelijke veeteelt, een
klompenmakerijeen
witloftrekkerij en de stoomtrein.
Ietwat verwarrend zijn de
groengedrukte tekstjes die
bovenaan een bladzijde staan en
zich over meerdere pagina's
uitstrekken. De lezer wordt voor
de keus gesteld. Eerst de eigenlijke
tekst lezen of de groene tekst
volgen. Dat levert nogal wat heen
en weer geblader op.
Vliedbergen
Het boekje gaat vooral over de
historié van de Zak van Zuid-
Beveland, het onstaan van
landschapselementen zoals
vliedbergen of welen en over de
natuur. Wat dat betreft vertoont
het erg veel overeenkomsten met
het boekje Op stap in de Zak dat in
1985 werd uitgegeven en waarin
eveneens uitvoerig op dergelijke
zaken wordt ingegaan. Het heeft
zelfs nagenoeg hetzelfde formaat
en dikte.
In het Zakboek wordt veel nadruk
gelegd op de verschillende
landschapstypen in het gebied.
Aardig is de aankondiging van de
aanleg van een natuurpad dat
loopt vanaf de buitendijkse
schorren bij Ellewoutsdijk tot aan
het heggenreservaat bij Nisse. Wie
van oost naar west loopt passeert
dan stadia van puur natuur op het
schor tot cultuur op de
landbouwgronden en van heel
open op het schor tot heel besloten
in het heggenreservaat.
Wie het Zakboek leest krijgt al
snel de indruk dat het gebied in
feite een soort openluchtmuseum
is waarin alleen maar mooie
dingen te zien zijn, oude
historische boerderijen,
natuurgebieden en mensen die
met streekpi-oducten bezig zijn.
Geen woord over de andere kant
van de medaille. De aarxleg van de
Westex-scheldetunnel die toch
zeker zijn stempel zal drukken op
het in het boekje zo geroemde
gebied rond Ellewoutsdijk en
Box-ssele. Ook wordt in het
Zakboek niet de indruk gewekt
dat er auto's in de Zak van Zuid-
Beveland rijden over doorgaande
wegen, dat er gewerkt wordt op
bedrijfsteiTeinen bij de dorpen,
dat vanuit heel wat plaatsen in de
Zak het silhouet vexvuild wordt
door windmolens, enorme
fabx-ieken in het Sloegebied, hoge
schoorstenen,
hoogspanningsmasten en lelijke
nieuwbouwwijkjes die aan de
dorpen zijn geplakt. Het is niet
allemaal rozengeur en maneschijn
in de Zak. Wat dat betreft biedt het
voorlichtende boekje over de
gemeente Borsele dat diezelfde
gemeente in 1993 uitgaf qua foto's
een reëeler beeld, al moet gezegd
dat de tekstuele infoxmatie in die
uitgave veel beknopter was.
Zakboek is een uitgave van het
Waardevol Cultuurlandschap Zak van
Zuid-Beveland, het is verkrijgbaar bij
de boekhandel en bij het toeristisch
bureau Zak van Zuid-
Beveland/Tholen te Goes. De prijs is
f 9,95.
Als de schemering valt, verlaten de
nachtactieve dieren lxun schuilplaatsen om
op zoek te gaaxx naar voedsel. Eexx kxxorrend geluid
vanuit een dichte plantengroei in de tuin verraad
de aanwezigheid van de egel, die daar zijn vaste
stek heeft. Regelmatig scharrelt hij rond op zoek
naar slakken, wormen ol' insecten. Maar ook
vogeleiex-en, kikkers en zelfs slangen, zoals de
adder en de ringslang, staan op zijn menu. De egel
laat zich niet veel zien, wat te maken heeft met
zijn nachtelijke leefwijze. Het is een van die 'wilde
dieren' die zich in de directe omgeving van de
mens ophoudt.
Zijn trage vluchtreactie wanneer hij zich betrapt
weet, is bedriegelijk. Daardoor is de egel minder
kwetsbaar dan op het eerste gezicht lijkt. Het dier
kan verbazend sxxel en lenig zijn, kruipt door
nauwe spleten, klimt moeiteloos over lage
tuinmuurtjes en kan heel goed zwemmen.
Niettemin verdrinken veel egels in tuinvijvers,
waar ze dikwijls komen drinken. Als ze in het
water zijn beland zien ze veivolgens geen kans
meer tegen de meestal steile en gladde oevers op te
klimmen. Een plankje bekleedt met gaas kan het
dier helpen.
Vijanden heeft de egel niet veel. Maar weinig
belagers zien er heil in de opgerolde stekelbal te
lij f te gaan. Bij dreigend gevaar is dat oprollen een
instinctieve reactie. Dat is ook de reden waarom
er naar verhouding zoveel egels slachtoffer
worden van het (auto)verkeer. Momenteel zijn de
dieren druk bezig hun vetreserve voor de winter
op te bouwen. Wanneer de temperaturen dalen
gaat de egel in een winterslaap. Pas wanneer zijn
vetreserve opraakt en daardoor zijn conditie
afneemt, wordt hij weer wakker. In het voorjaar is
hij weer regelmatig iix de tuin aan het scharrelen.
zie ook pagina 34
Het verlengde van de
Heerstraat, ten zuiden van
Sint Jansteen, achter het
pompstation van Delta Nuts. De
bomen in deze statige laan zijn nu
ongeveer honderd jaar oud. Er
gapen gaten in de lang gestrekte
rij eiken. Enkele populieren, ooit
neergezet ter opvulling van door
ziekte of wind gesneuvelde eiken,
hebben op hun beurt het loodje
moeten leggen. De omringende
eiken werden onderhand in het
duister gezet door de veel sneller
groeiende populiexobomen. Een
kettingzaag moest bijdragen aaix
het herstel van de oorspronkelijke
laan exemplaren Quercus Robur,
de Latijnse benaming van de
inlandse (zomer)eik. Op een
steenwor-p afstand bevinden zich,
afgeschex-md van alle publiek, de
oudste bossen in het land van
Hulst. In verband met de
kwetsbaarheid van de bronnen
voor de waterwinning is dit
gedeelte alleen toegankelijk onder
begeleiding. Het water bevindt
zich hier op slechts negen meter
onder het aardoppervlak.
Het is precies zes kilometer vanaf
de kerktoren van De Klinge tot de
kerktoren van Heikant. Tussen
deze twee bakens in het landschap
strekt het beboste deel van het
waterwingebied door Oost-
Zeeuws-Vlaanderen zich uit, als
een groene band langs de
Belgische grens. De zandbodem
maakt dat het gebied een voor
deze regio unieke begroeiing kent.
Delta Nutsbedrijven geeft er door
haar beheer de natuur ruim baan.
In 1935 is de toenmalige x-egionale
waterleidingmaatschappij vanuit
Kapellebrug gestart met de
exploitatie van het gebied.
Volgens boswachter
Bladuwendi'aat begint onder de
oude bewoners van deze streek nu
pas het besef te leven dat men in
een uniek gebied woont. In
vroeger tijden was het
waterwingebied deel van een
bosstrook, die hep van de
uitspanning Trompwaal bij
Stekene, via Heikant en Absdale,
tot in het huidige natuurgebied
Groot Eiland. Van dit bos is echter
niets meer over, de mens heeft de
sporen uitgewist. Het huidige
texTein van Delta Nuts in Sint
Jansteen, Kapellebrug, Clinge en
Heikant is 360 hectare groot.
Veel bomen in de bossen xond het
waterpompstation Kapellebrug
illustratie Adri Karman
foto's Peter Nicolai
zitten -zoals Blaauwendraat het
typeert- in een stakenfase of zijn
deze tei'nauwernood ontgroeid:
jonge bomen, dicht op elkaar
staand, vergelijkbaar met een
bonenstaak. Dit sooxi vuistdikke
stammetjes werd in een grijs
verleden in de kolenmijnen benut
als stuthout voor de gangen, om
zolders in huizen te leggen of als
palen ter afbakening van
weilanden. Een dergelijk
stakenfasebos heeft een saaie,
kale bodem, vaak vochtig en
tochtig. Alleen zwammen vinden
er hun gading. Om het ooit tot
oerbos te bx-engen moet een deel
van de staken weg: licht, warmte,
ruimte en zuurstof zijn nodig voor
de verdere ontwikkeling. Het doel
is een oerwoud te creëren zoals op
het Europese continent aheen nog
in Polen te vinden is. Een woud
met onderin een kruidlaag,
daarop een struikenlaag en
tenslotte een oude bomenlaag, zo
ziet het er uit.
Verschraling
„Een echt oerbos komt er nooit
meer in Europa want menselijk
ingrijpen is onvermijdelijk",
aldus Blaauwendraat. Hij streeft
echter naar het hoogst haalbare.
wordt. Daarbij de Ellesti-aat, net
tegen de gxons, laat de beheex-der
60.000 kubieke meter zand
afgx-aven. De boswachter hoopt
met de aanleg van ondiepe
water-partijen op de komst van
amfibieën, insekten,
moerasplanten, vlinders en
watervogels, waarvan de
roerdomp zijn hartewens is.
Wat vogelbestand betreft zit het
waterwingebied in een lastige
fase. Op het ogenblik zorgen
kraaiachtigen voor een verstoring
van het evenwicht. Zo is er de
laatste jaren een explosie aan
eksters en Vlaamse Gaaien.
Samen met een steeds groter
wordende populatie eekhoorns en
buizerds maken ze dat nesten
van kleine zangvogels geplundei-d
worden. Heggemus/boompieper;
roodborst en winterkoninkje
komen op het ogenblik in de
verdx-ukking, net als staaximezen
en graspiepers. Jonge
wielewalen zijn er dit jaar ook niet
geboren door aanvallen van
vlaamse gaaien. Komende winter
zal de groep kraaiachtigen door
vangst teruggebracht worden tot
een gezonde stand. Een
aanwas van jonge loofbomen,
zoals
berk, vogelkers en hazelaar moet
instaan voor een nieuwe
generatie zangvogels in het
waterwingebied.
de houtsingels van inlandse eiken,
die de natuurlijke afscheiding
tussen de verdwenen
landbouwpercelen markeren. Op
deze manier is in de afgelopen 25
jaar zo'n 60 hectare
landbouwgrond getransfoiTneerd
tot natuur-.
Roerdomp
Verder naar het oosten, i-ichting
Heikant, lonken de Wildelandexx.
Een speciaal stukje van het
watexwingedeelte, dat in de nabije
toekomst een plas-dx-asgebied
Een rondrit in zijn teri'einwagen
maakt duidelijk wat de bedoeling
is. Oude stukjes landbouwgrond
vormen zich op sommige plaatsen
door verschraling van de bodem
langzamerhand spontaan om tot
heideveldjes. Elders, op
vergelijkbare perceeltjes, schiet
her en der j ong loofhout uit de met
bladeren bedekte grond. Delta
Nuts heeft de bewuste stioken
grond in de loop der tijd
teruggetrokken uit de pacht of
aangekocht en de natuur mag er
nu haar gang gaan. Opvallend zijn
