Op zoek naar wat
wonderbaarlijk is
Grantique wil een jonge beurs zijn
Toulouse Lautrec
krijgt ereplaats
Daan van Golden
naar de Biënnale
kunst cultuur vrijdag 30 oktober 1998 16
Wie hem tegenkomt realiseert zich nauwelijks dat hij al
62 is. Hij heeft nog steeds iets van dat slungelige, van
die halve hippie die in de jaren zestig met zijn vriendin de
wijde wereld introk en in Japan op de stoep ging zitten
bedelen omdat hij ook die kant van het leven wilde leren
kennen. Hij haalde nog duizend gulden op, een kapitaal in
die dagen. Hij wilde toen weg uit Nederland, het werd hem
te benauwd. Na twee jaar kwam hij weer terug naar zijn
atelier aan de Lange Haven in Schiedam en ging weer
verder waar hij gebleven was: met schilderen.
Op de tentoonstelling 'Het feest van
de lithografie' in het Rijksmuseum
in Amsterdam is een ereplaats
ingeruimd voor Henri de Toulouse
Lautrec. De Franse kunstenaar maakte
tussen 1891 en 1901 ruim 350 litho's,
waaronder zijn beroemde affiche voor
het cabaret 'Le Moulin Rouge'. De
expositie herdenkt de uitvinding van de
litho door de Duitse toneelschrijver
Alois Senefelder twee eeuwen geleden
en dat kon natuurlijk niet zonder de
wervelende rokken van de danseres La
Goulue in 'Le Moulin Rouge'.
Toch selecteerde Helen Marres
voor het ronde zaaltje dat de
twee lange zalen van het Prenten
kabinet verbindt, een aantal wer
ken van De Toulouse Lautrec die
meer imponeren dan dit hoogte
punt uit de geschiedenis van de lit
hokunst. Het visuele effect van 'Le
Moulin Rouge' blijkt hier, zwart
wit gesteld, vergelijkbaar met het
voor de zoveelste keer beluisteren
van Vivaldi's 'De Vier Jaargetij
den': de afbeelding is te vaak gere
produceerd om nog echt te verras
sen.
De subtiele kleurschakeringen en
simpele, effectieve lijnen op De
Toulouse Lautrecs minder beken
de werken doen dat wel. Marres
vond tussen de 25.000 exemplaren
in de Rijksmuseumcollectie onder
meer de litho waarop twee jockeys
met gekromde ruggen hun paar
den naar de finish jagen. De kun
stenaar was een gretig bezoeker
van paardenrennen en wist op de
ze kleurensteendruk de spanning
van zo'n evenement bijzonder
trefzeker op te roepen.
Zwarte schoonheid
Een ander voorbeeld van zijn
meesterschap is 'De Loge'. Ook
deze kleurensteendruk oogt vol
maakt, maar blijkt nog maar een
proefdruk voor de aankondiging
van 'Le Missionaire', een toneel
stuk dat in 1893 in het 'Théatre Li
bre' zou worden opgevoerd. Op
een elegant welvend balkonnetje
zit een in het zwart geklede
schoonheid ingespannen door een
toneelkijker naar beneden te tu
ren. Ze trekt alle aandacht naar
zich toe: de spelers van 'Le Missio
naire' hadden zich geen betere re
clame kunnen wensen!
De Toulouse Lautrec was echter
lang niet de enige die deze druk-
methode toepaste. Dankzij de
aanwezigheid van werken van on
der meer Braque, Cézanne, Degas,
Delacroix, Géricault, Goya, Re-
don en Whistier in de collectie kon
deze expositie ook een parade van
beroemdheden in de kunstge
schiedenis worden.
Het 19de eeuwse Nederland heeft
een reputatie van traagheid en dat
gold volgens Marres ook voor de
ontwikkeling van de litho. Maar
de wat houterige krijtlitho van 'De
Aardappeleters' uit de jaren tach
tig hoort op deze expositie natuur
lijk toch thuis. Van Gogh maakte
deze in 'e'en dag uit zijn hoofd ver
sie en stuurde de afbeelding als
vooraankondiging van het schil
derij onder meer naar zijn broer
Theo. In het laatste decennium
van de vorige eeuw had Jan Toor-
op de lithotechniek zo goed in de
vingers ver dat hij zijn beroemde
zwart-gele reclameaffiche voor
'Delftsche Slaolie' kon maken. In
die periode lithografeerde Theo
van Hoytema ook vijf snoezige an
gorakonijnen, inclusief ragfijne
snorharen.
Toeval
De uitvinding van de lithografie
door Senefelder (Praag 1771 -
München 1834) was toeval en sloot
het tijdvak af waarin prentmakers
hun voorstellingen eerst moesten
snijden of krassen in hout of koper.
De toneelschrijver was zo armlas
tig dat hij zijn stukken niet ge
woon op papier kon laten druk
ken. Als alternatief begon hij
proeven te nemen met graveren in
gepolijste steen. Op zeker ogen
blik vroeg zijn moeder hem een
waslijstje te noteren en dat deed
hij, omdat hij zo snel geen papier
kon vinden, met van was en zeep
gemaakte inkt op steen.
Toen Senefelder deze later wilde
schoonmaken, begon hem iets te
dagen: na bewerking zou hij de
steen misschien als drukvorm
kunnen gebruiken. Na zijn ont
dekking dat het vet van het teken
materiaal een chemische verbin
ding bleek aan te gaan met de
steen, werd na vele experimenten
tenslotte in 1798 de lithografie ge
boren. Kunstenaars hoefden
voortaan niet meer te snijden of te
krassen, maar konden hun pren
ten veel sneller met krijt of inkt op
steen aanbrengen. De methode
maakte bovendien een veel groot
schaliger reproductie mogelijk
dan de 'ouderwetse' etsen en hout-
snedes omdat de stenen langer
meegaan. Met de opmars van foto
mechanische technieken ver
dween de lithografie deze eeuw
naar de achtergrond, maar er zijn
ook nu nog kunstenaars die de uit
vinding van Senefelder graag ge
bruiken omdat zij zulke mooie
resultaten oplevert. Een fraai
voorbeeld is het slotakkoord op
deze expositie: de wervelende li
tho 'Paarden' van Karei Appel uit
1957.
Francoise Ledeboer
De expositie 'Hetfeest van de lithogra
fie' in het Prentenkabinet van het
Rijksmuseum (Stadhouderskade 42,
Amsterdam) duurt tot en met 10 janua
ri 1999. De openingstijden zijn dage
lijks van 10.00 tot 17.00 uur.
De Loge (1893) van
Toulouse Lautrec.
Daan van Golden is sindsdien
nog vaak uitgevlogen. En
weer teruggekeerd. En blijven
schilderen. En steeds weer anders.
Zoekend naar nieuwe vormen,
middelen, mogelijkheden, inhou
den. Dat heeft hem veel erkenning
opgeleverd. Zijn werk werd diver
se keren onderscheiden en is in
veel museale collecties te vinden.
Vorige week maakte de Mondri
aan Stichting bekend dat Daan
van Golden is uitgenodigd om vol
gend jaar juni de inrichting van
het Nederlandse paviljoen op de
Biënnale van Venetië voor zijn re
kening te nemen. Een relatief late
nationale erkenning op voor
dracht van Karei Schampers,
hoofdconservator moderne kunst
van Museum Boijmans Van Beu-
ningen, die eind juni door de
Mondriaan Stichting werd aange
zocht als uitvoerend commissaris
voor de Nederlandse inzending.
Behalve de praktische reden dat
het Nederlands paviljoen op de
Biënnale eigenlijk te klein is om
iedereen recht te doen op een
groepstentoonstelling is het voor
al de constante kwaliteit en de
ontwikkeling in het werk van Van
Golden die bij Schampers de
doorslag heeft gegeven ..Ik vind
het een groot kunstenaar. En ik
vind ook dat hij na 35 jaar kunste
naarschap internationale aan
dacht verdiend. Ik weet niet of dat
nu voor hem direct tot een veran
dering van zijn leven zal leiden, en
of hij daar op zit te wachten. Maar
het werk verdient het."
Dat werk is niet makkelijk onder
één noemer te brengen. Het ging
hem meer om het concept. Of mis
schien juist het ontbreken daar
van. Het werk uit de beginjaren
laat zich het best omschrijven als
abstract-expressionistisch, en
voornamelijk in wit en zwart.
Die bijna doelgerichte inhoud
loosheid versterkte zich later, me
de onder invloed van zijn vele rei
zen in een soort pop-art kunst. Hij
begon patronen te schilderen. Be
roemd is zijn schilderij, gebaseerd
op het pakpapier van het Japanse
warenhuis Mitsukoshi. Maar ook
bloemetjesbehang en ruitmotie-
ven, waardoor het werk lijkt op
zakdoeken en tafelkleedjes. Lijn
tje voor lijntje schilderde hij mi
nutieus met lakverf na. Monni
kenwerk dat hem rugklachten
bezorgde, maar dat hij weer relati
veerde met de inmiddels legenda
rische opmerking dat hij het
naschilderen van patronen wel
aangenaam vond omdat hij dan
aan iets anders kon denken of met
bezoekers kon praten.
Pakpapier
Hij maakte collages van pakpa
pier en foto's van Brigitte Bardot.
Was gefascineerd door portretten
van totaal uiteenlopende figuren
als Mozart, Mick Jagger, Fats Do
mino, waar hij dan weer een heel
eigen vorm voor vond. Maar zag er
ook niet tegenop oud werk 'af te
stoffen' en op een volgende ten
toonstelling weer als nieuwte pre
senteren.. Anderzijds maakten de
paden van blauw grind die hij in
1987 in de Amsterdamse Hortus
Botanicus neerlegde grote indruk.
Als het maar geen 'grote kunst'
werd genoemd, want op grote
woorden zat Van Golden nooit te
wachten. Veel heeft hij ook nooit
gezegd over zijn werk, maar veel
zeggend is zijn uitspraak tegen
over Jan Donia ,,Ik wil graag dat
alleen het wonderbaarlijke over
blijft; de ontmoeting met de engel.
Wat ik probeer is dat wonderbaar
lijke te visualiseren. Na elk werk
moet ik het weer opnieuw uitvin
den."
In de laatste tien jaar groeide ook
de erkenning voor zijn werk met
tentoonstellingen en prijzen. In
1987 kreeg hij de Rotterdamse
Hendrik Chabot-prijs, een jaar la
ter de Hendrik de Vries-prijs voor
zijn hele oeuvre en in 1991 de PC
Kunstprijs in 1991, groot vijftig
duizend gulden en nota bene van
een begrafeniscoöperatie. „Zo, nu
kan ik eindelijk eens een behoor
lijk fototoestel kopen," was zijn
reactie. Want geldgebrek loopt
ook als een rode draad door zijn le
ven. Nu dan de Biënnale. De keus
voor Van Golden is met instem
ming begroet, heeft Schampers
gemerkt. Ook door Van Golden
zelf, maar die geeft er op dit mo
ment de voorkeur aan buiten de
publiciteit te büjven. Een goede
keus, vindt ook kunstcriticus Dolf
Welling, die in het verleden zelf
zitting heeft gehad in de keuze
commissie voor de Biënnale-in
zending. „Van Golden heeft zich
vanaf het begin internationaal op
gesteld. Eerst abstract-expressio
nistisch, later met conceptionele
kunst. Hij is toen theedoekjes
gaan schilderen die geen thee
doekjes waren. Maar heel ver
fijnd. Toen hij nog in de kunste-
naarsregêling zat stuurde hij de
heren eens twee potplanten als
zijn bijdrage. Voor een tentoon
stelling in Ter Meulen lijstte hij
een stuk bedrukt pakpapier in en
iemand wilde het nog kopen ook.
Met andere woorden, bij Van Gol
den is de ironie nooit ver weg."
Een nadrukkelijke opdracht heeft
Schampers hem niet gegeven,
maar de nadruk zal wel komen te
liggen op het schilderwerk. „Wat
voor mij zijn werk zo bijzonder
maakt dat is de menselijkheid die
er uitspreekt in combinatie met de
toewijding waarmee het gemaakt
is. In dat menselijke, dat herken
bare, die ogenschijnlijk gewone
dingen als ruitjes, figuren, soms
simpele vormen zit een aandacht
en liefde die het heel bijzonder
maakt en die het boven het alle
daagse doet uitstijgen. Als een
soort alchemist is hij daarmee in
de weer om er iets bijzonders van
te maken. En het behoud z'n
kracht. Veel pop-art kunst oogt nu
heel gedateerd, terwijl het werk
van Van Golden uit die jaren niets
van zijn intensiteit verloren heeft.
Toegewijd
Dat geldt volgens Schampers ook
voor de foto's van zijn dochter.
„Door al die jaren op zo'n sympa
thieke, toegewijde en liefdevolle
manier in beeld gebracht. Er is
nooit sprake van enig ongepast
voyeurisme. Dat ligt ook niet in z'n
aard. Je ziet dezelfde ingetogen
heid, die tegelijk zo indringend is.
Dat heeft veel invloed gehad op
jongere kunstenaars die in zijn
werk een ijkpunt zien. En het
werkt nog steeds. Recent waren
hier een aantal Amerikaanse kun
stenaars, die waren er zeer van on
der de indruk. Dat heeft voor mij
de doorslag gegeven."
„Als je naar de viooltjes-foto's
kijkt - in ieder viooltje zit een ge
zichtje - dan kun je daarna nooit
meer neutraal naar een viooltje
kijken. Je blijft altijd naar ge
zichtjes zoeken. Een kunstenaar
die in staat is je manier van kijken
blijvend te veranderen, dat is een
groot kunstenaar. Ik denk dat Van
Golden grote indruk zal maken op
het publiek in Venetië."
Frans Alten
Een van de foto's, die Van Golden maakte van zijn dochter Diana, uit 1987. foto Daan van Golden
Daan van Golden: relatief laat erkend.
foto Jaap Rozema
Moderne kunst en antiek. Die combi
natie moet een jonger, ander pu
bliek trekken naar Grantique, de beurs
die van 31 oktober tot en met 8 november
zijn intrek neemt in de voormalige aan
komst- en vertrekhallen van de Holland
Amerika Lijn op de Kop van Zuid in Rot
terdam.
De stad krijgt daarmee weer een eigen
kunst- en antiekbeurs, dit maal met de
indrukwekkende Cruise Terminal als
decor. Jaren geleden ging het goedbe
zochte evenement in de Doelen ter ziele,
nadat het was weggestopt in de zomer.
Dan gaat 'het kapitaal' immers op va
kantie.
Kapitaal is er in Rotterdam en directe
omgeving nog steeds en volgens de ken
ners zijn Rotterdammers goede klanten:
ze beslissen snel én betalen hun reke
ning. Niet dat dat van doorslaggevende
betekenis was voor organisator Frank
Jansen van Allure Producties uit Den
Haag. Na zeven succesvolle jaarlijkse
antiek-, interieur- en tuinbeurzen onder
de naam Allure in België wilde de Haag
se binnenhuisarchitect zijn vleugels uit
slaan.
En wat is een mooiere plek dan zijn ge
boortestad Rotterdam? Het beeld van
een herrezen stad vol energieke mensen
had hem nooit losgelaten. En de perfecte
locatie voor het ambitieuze evenement
dat hij in gedachten had, was snel gevon
den. Het bedrijfsleven en de gemeente
Rotterdam staken hem bovendien een
hand toe.
„Wij willen ons onderscheiden als een
jonge beurs. We willen vooral geensaaie,
ouderwetse beurs zijn", vertelt de en
thousiaste Jansen. ..Daarom selecteer ik
op jonge exposanten. Mensen die durf
hebben in de keuze van hun kunstenaars.
Mensen die begrijpen dat je moderne
kunst en antiek op een andere manier
dan gebruikelijk kunt laten zien, bij
voorbeeld door een interieur neer te zet
ten. Mijn ideologie is: je kunt het verge
ten dat in Rotterdam publiek komt als
het meer van hetzelfde is. De mensen
moeten wat te kijken hebben. Deze stad
is bij uitstek geschikt om een jonge beurs
neer te zetten, waarbij we ook rekening
houden met degenen die minder te beste
den hebben dan de koopkrachtige twee
verdieners."
Rustplein
Voor de inrichting van de grote, hoge hal
met de gebogen daken worden dan ook
enkele jonge Rotterdamse binnenhuis
architecten aangetrokken. Geen kraam
pjes dus, maar echte stands verschijnen
in de zaal met hier en daar een 'rust-
plein', een luxe terras omgeven met veel
groen.
Van het schitterende uitzicht op de stad
laat de inrichting helaas weinig over.
Puur praktisch, want de zestig tot zeven
tig stands hebben de ruimte nodig. Al
leen bij de vluchtdeuren, die bij andere
beurzen meestal worden weggewerkt,
kan de bezoeker een blik werpen op de ri
vier en de almaar wisselende skyline.
Aanbod
Als het goed is hebben de bezoekers ech
ter hun ogen volop nodig voor het inter
nationale aanbod. Juwelier H.W. Hell-
dorfer uit Arnhem toont in Rotterdam
unieke stukken, zoals een chrisma-ko-
ker gebruikt voor de zalving van de tsa
ren met het wapen van de Romanovs, een
werkstuk van de beroemde goudsmid
juwelier Carl Fabergé. En gouden man
chetknopen van zijn werkplaats, even
eens voor de tsaar. Bijzonder zijn ook de
juwelen gedragen door Evita Peron.
„Helldorfer voelt ons precies aan", glim
lacht Jansen. „Jonge mensen kennen
haar wel uit de geschiedenis, maar na
tuurlijk vooral van de musical."
Een ander glimmend topstuk is een ver
guld zilveren Engelse Monteith bowl uit
1703, die werd gebruikt als wijnglaskoe-
ler en/of schaal voor punch. Nu nog in
handen van de Honourable Silver uit
Antwerpen.
De Kooning
Van een heel ander kaliber is 'Torso of a
woman", een tekening van de Rotter
dammer Willem de Kooning, die in 1926
zijn heil zocht in New York en bekend
heid verwierf over de hele wereld. Even
is hij terug in zijn geboortestad, mogelijk
in de terminal waar zijn schip vertrok
naar het nieuwe vaderland.
De onthoofde torso uit het midden van de
jaren vijftig is een van de voorstudies
voor zijn grote schilderijen die het vrou
wenlichaam als onderwerp hadden. De
tekening is veertig jaar in het bezit
geweest van zijn ex-vrouw Elaine de
Kooning. De jonge galeriehouder Mark
Siegers van de Contempo Galerie in Rot
terdam en Eindhoven neemt de tekening
mee naar de beurs. GPD
Kunst- en antiekbeurs Grantique van 31 okt
t/m 8 nov in de Rotterdam Cruise Terminal,
Wilhelminakade, Rotterdam. Open van ma
t/m vr van 13.00 tot 22.00 uur, za en zo van
11.00 tot 18.00 uur.
Torso of a woman,
tekening van Willem
de Kooning, te zien op
de beurs Grantique.
