BC
Testament houdt kerk in
Wemeldinge eeuwen bezig
PZC
Het legaat van Maria Coomans
De tuin geheel vernieuwd
Vriesganzen komen er aan
natuurjournaal
weerwoord
Woning op
het water
is in trek
28
Sankie Koster,
zonnige boerin
op het toneel
29
Verbonden
met de vos
Reinaerde
30
Blankenberge
niet langer
Assepoester
31
27
mmm
buitenaei
woensdag 21 oktober 1998
Het orgel in de kerk van Wemeldinge, dat in 1957 door een speciale stich
ting werd gekocht van de hervormde gemeente in Kruiningen.
In de Zeeuwse samenleving hadden de
ambachtsheer of -vrouw in vroeger tijden veel
invloed en macht. Ze waren rijk, beschikten over veel
land en hadden allerlei (leen)rechten, zoals het innen
van brug-en veergelden, tollen en tienden, het recht
van molendwang, vis- en jachtrechten, het recht van
vogelarij en dat van aanwas. Het is trouwens niet zó
lang geleden dat een nieuwe ambachtspersoon met
veel vertoon, erepoorten en vlaggen door de bewoners
van de ambachtsheerlijkheid werd onthaald. Er zijn
plaatsen waar de muziekvereniging nog altijd
jaarlijks voor de ambachtsheer -of vrouw concerteert.
Een aantal eeuwenoude privileges heeft nog steeds
rechtskracht. De meeste ambachtsheren en -vrouwen
raakten snel in de vergetelheid. Dat geldt niet voor
Maria Coomans, ooit ambachtsvrouwe van
Wemeldinge. Zij hield ruim twee eeuwen lang de
gemoederen - in het bijzonder die van de hervormde
gemeente - bezig door enkele bijzondere
testamentaire bepalingen. De nasleep van haar
erfenis uit 1V91 is pas in 1998 afgewikkeld. Historicus
G. J. Lepoeter uit Kapelle schreef er een boek over.
door Rinus Antonisse
Maria Coomans leeft als
ongehuwde en welgestelde
dame - bejaarde dogter volgens de
omschrijving van de notaris - in
het doorgaans rustige stadje Goes
van de achttiende eeuw. Ze
verricht tijdens haar leven
(december 1717-augustus 1791)
geen spraakmakende daden.
Coomans oefent geen politieke of
algemeen maatschappelijke
invloed uit. Ze beweegt zich
uitsluitend binnen de kling van
haar familie en kennissen. Wel
onderhoudt ze een aantal
zakelijke relaties, noodzakelijk
voor het beheer en de exploitatie
van haar aanzienlijke vermogen
en de uitoefening van haar
ambachtelijke rechten.
Over de persoon van Maria
Coomans is weinig bekend. Bij
haar geboorte wonen haar ouders
op de Grote Kade 42. De familie
kan tot de vooraanstaande
inwoners van Goes wordt
gerekend. Vader Jacob Coomans is
president-weesheer en jarenlang
rentmeester van de Grote Kerk.
Maria heeft één zus en twee
broers. Zij blijven alle vier
kinderloos. In de archieven is één
levensteken bewaard gebleven
dat aan de jeugd van Maria
herinnert: de aankoop van deel 1
en 2 van de Redelijke Godtsdienst
van dominee Wilhelmus a Brakel.
Ongetwijfeld ter voorbereiding op
haar openbare geloofsbelijdenis.
Maria Coomans overleeft haar
ouders, zuster en broers. Ze erft de
familiebezittingen en het -
kapitaal en daar hoort ook de titel
ambachtsvrouwe van
Wemeldinge bij (in 1771
overgenomen van haar overleden
broer Jacobus). Ze bestiert haar
koninkrijkje vanuit haar
woonhuis aan de Grote Markt in
Goes (tegenwoordig café De Post)
en soms vanuit haar buitenverblijf
aan de stadscingel (de huidige
Oostsingel, ter hoogte van huize
Rozenoord), de plaats waar
welgestelde Goesenaren met
name 's-zomers de stank van de
open riolen, de mestvaalten, de
volle en bevuilde straten
ontvluchten.
Kordaat
De nieuwe ambachtsvrouwe vat
haar taak niet luchthartig op. In
plaats van op afstand de zaken te
regelen, bemoeit ze zich overal tot
in details mee, zoals onder meer
uit de parochierekeningen blijkt.
Ze is niet te beroerd om de
maaltijd die traditioneel bij het
afhoren van de rekening hoort,
zelf te betalenEr rijst een beeld op
van een eigenzinnige tante. Dat is
ook wel nodig, wanneer ze er op
een gegeven moment zonder
naaste familie alleen voor komt te
staan. Ze onttrekt zich niet aan
haar verantwoordelijkheden en
beheert haar vermogen op
kundige wijze. Lepoeter noemt
haar een kordate vrouw, die weet
wat ze wil en zelf haar plan trekt.
Iemand die in voorkomend geval
wel om raad vraagt, maar zich
verder niets laat voorschrijven.
Hoe eigenzinnig ze kan opereren
blijkt bij de samenstelling van
haar testament. Daarvoor neemt
ze in maart 1787 - kort na het
oproer van Oranjegezinden tegen
patriotten in Goes -
familievertrouweling mr. L. P. van
de Spiegel in de arm (die later dat
jaar raadspensionaris van
Holland en West-Friesland
wordt). In dat testament vermaakt
ze de Stelhoeve onderaan de
zeedijk bij Wemeldinge - één van
haar zes boerderijen op Zuid-
Beveland - aan de plaatselijke
kerk. De opbrengst van de
boerderij is bedoeld om ook op
langere termijn het kerkgebouw
goed te kunnen onderhouden. Na
haar dood wordt het legaat in
dank aanvaard, ondanks de twee
bijzondere voorwaarden die eraan
verbonden zijn: de boerderij mag
nooit vervreemd worden en voor
rekening van de kerk mag nooit
een orgel geplaatst worden
Waarom ze de orgelbepaling
opneemt is niet duidelijk. Er zijn
verschillende mogelijkheden
geopperd. Eén ervan is boosheid
omdat het aanbod een orgel te
schenken werd afgewezen. Begin
twintigste eeuw komt in
Wemeldinge een beweging op
gang om de kerk via een aparte
stichting alsnog aan een orgel te
De Nederlandse hervormde kerk in Wemeldinge.
Boerderij De Stelhoeve in Wemeldinge, legaat aan Nederlandse hervormde kerk. foto's Dirk-Jan Gjeltema
helpen. Dat leidt tot een soms
verbeten en grimmige strijd, die
pas in 1957 eindigt. Dan wordt
voor rekening van een speciaal
comité het door de watersnood
aangetaste orgel van de kerk in
Kruiningen gekocht (dit bijna 100
jaar oude instrument staat nu als
monumentaal orgel te boek). In de
Wemeldingse kerk kan eindelijk
met orgelbegeleiding gezongen
worden.
Last
De monumentale Stelhoeve wordt
in de loop van de tijd voor de
kerkmeesters meer een last dan
een lust. De pachtopbrengsten
zijn te laag om de kosten te
dekken, laat staan dat er nog geld
voor de kerk overblijft. Bij het
onderzoek naar een oplossing
illustratie Adri Karman
Binnenkort zijn ze er weer en kunnen we tegen elkaar zeggen: 'Kiek, vriesganzen, de winter komt d'r
we an'. Inderdaad, wanneer de V-vormige vluchtformaties van de ganzen in de lucht te zien zijn, is
het zomerseizoen definitief voorbij en is ook de herfst vrijwel gedaan. De donkere dagen komen er aan.
Half september komen de rotganzen (achtergrond tekening) vanuit hun arctische broedgebieden in
Nederland aan. Ze vliegen meestal in losse formaties en vallen daardoor minder snel op dan de
vriesganzen. In het hoge Noorden hebben ze, in krap vier maanden, gebroed en hun jongen opgevoed.
Daarna zoeken ze de zuidwestelijke Delta op.
De rotganzen behoren met de brandgans (voorgrond tekening) en de Canadese gans tot de donkere,
zogenaamde zwarte ganzen. Ze onderscheiden zich door hun kleur van bruiner en grijzer getinte
soortgenoten als grauwe gans, kolgans en rietgans. De rotgans is de kleinste en donkerste van de zwarte
ganzen. Te herkennen aan een geheel zwarte hals met een kleine witte dwarsvlek.
Ganzen leven het liefst in groepsverband. De rotgans is hoofdzakelijk te vinden in de kuststreek, op de
schorren waar zeegras groeit. Wanneer kou en sneeuwval deze voedselbron ontoegankelijk maken,
wordt uitgeweken naar bouwland.De schade die ze veroorzaken zit vooral in het vertrappen van de
bodem. Daarom wordt gezocht naar gansvriendelijke pleisterplaatsen. zie ook pagina 30
door Rinus Antonisse
Meer en meer is de tuin een
verlengstuk van het huis
geworden. Een buitenkamer, die
geheel naar eigen inzicht kan
worden ingericht. Het bezichtigen
van tuinen is een geheel aparte
vorm van recreatie aan het
worden. Tuinieren is is een
nationaal tijdverdrijf en uiteraard
speelt de tuinbranche daar handig
op in. In de periode 1994-1997
steeg de omzet op de Nederlandse
particuliere tuinmaï'kt van 2.4
miljard naar 3,1 miljard gulden.
Dat is een groei van ongeveer tien
procent per jaar.
Inmiddels is oktober door de
branche uitgeroepen tot
tuinmaand. mede met de
bedoeling ook in de herfst de
kassa's te laten rinkelen.
Uitgevers proberen van de tuinen-
hausse een graantje mee te pikken,
met gestage regelmaat
verschijnen er nieuwe uitgaven
over tuinen en tuinieren. Vaak zijn
het vertalingen van Engelse
uitgaven. Ze hebben meestal een
gezamenlijk doel: handreikingen
bieden voor de vele
werkzaamheden in de tuin.
Volgens Steven Bradley kennen
tuinen geen jaren, alleen
seizoenen. „Zie de herfst als begin
van het nieuwe, en niet als het
einde van het oude groeiseizoen."
schrijft hij in De Najaarstuin
Herfst betekent voor de echte
tuinliefhebbers het inslaan van
nieuwe wegen, meldt Bradley. In
de eerste plaats terugkijken op het
afgelopen seizoen en nagaan wat
een succes was en wat een
mislukking. Op basis daarvan
kunnen plannen worden gemaakt
voor het volgend jaar. Kies en
bestel zaden en planten, adviseert
Bradley, maak nieuwe
beplantingsplannen en leg in
voorkomend geval de
vruchtwisseling voor de moestuin
vast.
Bradley vat de herstschoonmaak
samen in de trefwoorden snoeien
en beschermen. Knip alle
ongewenste takken en twijgen af
en versnipper zeRuim de
afgestorven eenjarige planten op
vóór het blad begint te verrotten
en spit borders en moestuin, om
onkruid en plantenresten om te
spitten. Dit helpt om ziekten en
ongedierten te voorkomen en
levert organisch materiaal op voor
nieuwe planten.
De Najaarstuin, voorzien van vele
foto's en illustraties, is gebonden
met een spiraal en bevat een
aantal overzichtelijke
uitklapbladen, waarop onder
meer zijn weergegeven het maken
van een compostbak (in 14
stappen), het aanleggen van een
border met siergrassen, het
aanbrengen van afneembaar
latwerk tegen een muur en het
vervaardigen van een rozenboog.
Daarnaast zijn er duidelijke
aanwijzingen voor allerlei
karweitjes die in de herfst gedaan
kunnen worden.
Ontwerpen
Het inrichten van de tuin is
bepaald geen sinecure. Er zijn veel
factoren waarop gelet moet
worden, wil 'het verlengstuk van
het huis' een succes zijn. Het
gemakkelijkste is natuurlij k het in
de arm nemen van een
deskundige. Daar hangt echter
een prijskaartje aan en niet
iedereen wil of kan dat betalen.
Het boek 20 Tuinontwerpen op
Maat van Tim Newbury kan
mogelijk uitkomst bieden. Uit zijn
kant-en-klare ontwerpen kan een
keus worden gemaakt, op basis
van ruimtelijke mogelijkheden.
Is oktober warm en
fijn, 't zal een
scherpe winter zijn.
Maar is hij nat en
koel, 'tis van een
zachte winter 't
voorgevoel.
Nieuwe weerwoorden zijn
welkom bij de redactie PZC,
postbus 18, 4380 AA,
Vlissingen, fax 0118-470102,
e-mail redactie@pzc.nl.
vindt notaris mr. J. Gmelich
Meijling het complete testament
van Maria Coomans in de
archieven. Prof. mr. J. T. de Smidt
deskundige oud-vaderlands
recht, stelt vast dat op basis van
een decreet van 1812 de kerk de
boerderij mag verkopen zonder
daarvoor gestraft te worden
(volgens het testament zou de
opbrengst dan naar het
armbestuur of de nazaten-
Coomans gaan). Pachter AI
Mieras wordt 31 maart 1998
eigenaar. Pas dan is de nasleep van
Maria Coomans testament
afgewikkeld.
Maria Coomans, ambachtsvrouioe van
Wemeldinge. Een testament;
weergave, analyse, conclusies. DoorG.
J. Lepoeter. Uitgave De Koperen 1\iin.
Goes. Prijs 49,90.
stijl, smaak en portemonnee.
Elk ontwerp is voorzien van een
beplantingsplan en een
plantenlijst en een aantal
variaties op het uitgangsontwerp.
Het zijn ontwerpen voor elk type
tuin, stelt Newbury en dat is niet
teveel gezegd. Er is bijvoorbeeld
keus uit een romantische of een
besloten stadstuin, uit een
moderne watertuin en een met
stromend water, uit een bos en een
natuurtuin en uit een goedkope
familietuin of een sjiekere
stadstuin voor ontvangsten. Ook
de daktuin is met vergeten.
Van Stephen Moss en David
Cottridge verscheen het fraai
vormgegeven Een Gaai op het
Gazon. Het is een handleiding
voor een vogel vriendelijke tuin,
met inbegrip van een gids waarin
tachtig vogelsoorten in woord en
beeld zijn beschreven. Het boek
speelt in op de pogingen van veel
mensen om vogels naar hun tuin te
lokken door bepaalde bomen en
struiken te planten.
IDe vijf hoofdstukken bevatten
informatie en stap-voor-stap-
illustraties aan de hand waarvan
de tuin aangepast kan
worden. Ontwerpen, soorten
beplanting, voederapparaten,
drink- en badwaterwensen,
nestelmogelijkheden, gevaren -
dit alles komt duidelijk aan bod
De Najaarstuin. Snoeien, beschermen
en andere werkzaamheden. Door
Steven Bradley, foto's Anne Hyde
Uitgeverij Terra, Wamsveld. 112
pagina's, prijs f39.90
20 Tuinontwerpen op Maat.
Ontwerpen voor elk type tuin. Door
Tim Newbury. Uitgeverij Terra,
Wamsveld. 96 pagina's, prijs 29,90.
Een Gaai op het Gazon Handleiding
voor een vogelvriendelijke tuin. Door
Stephen Moss en David Cottridge
Uitgeverij Schuyt Co, Haarlem. 160
pagina's, prijs f 59,50.
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en landschap,
land- en tuinbouw, streektaal en
streekcultuur, architectuur en
stedenbouw, recreatie en vrije tijd.
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redactie van de PZC, postbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax 0118-
470102, e-mail redactie<&pzc.nl
