Film hielp Duitsland over Eerste Wereldoorlog heen Matthew Broderick bindt de strijd aan met Godzilla Proefschrift over cinema in interbellum kunst cultuur vrijdag 9 oktober 1998 13 Bernadette Kester foto Roland de Bruin Heel wat historici zien een direct verband tussen de opkomst van Hitier, uitmondend in jodenvervolging en Tweede Wereldoorlog, en het onverwerkte trauma van de Eerste Wereldoorlog. Dat wekt op zijn minst de indruk alsof de pers, schrijvers en filmmakers tijdens het interbellum, met name in de periode van de Weimar-republiek, nauwelijks of geen aandacht besteedden aan de gruwelen van de loopgravenoorlog. Volgens de Rotterdamse maatschappijhistoricus Bernadette Kester kwam er wel een stroom publicaties op gang, maar zijn juist de Duitse oorlogsfilms vergeten. In haar proefschrift, Filmfront Weimar, concludeert zij dat die vrijwel vergeten films hebben bijgedragen aan de verwerking van de oorlog. Films, waarvan er slechts enkele anti-oorlog waren, maar die stuk voor stuk het geweld heel dicht bij de mensen brachten. Over de beroemdste film over de Eerste Wereldoorlog, 'All quiet on the Wes tern Front', moest Bernadette Kester noodgedwongen zwijgen. De film, in Hol lywood gemaakt naar het boek van Erich Maria Remarque 'Im Westen nichts Neu- es', is al vaker onderwerp van weten schappelijk onderzoek geweest. Ook het document, waarin de belevenissen van een klas schooljongens aan het westelijk front worden geschilderd, viel buiten haar onderzoek. Toch kon ze het drama niet negeren: alle jongens sneuvelen uit eindelijk. De film leidde in het Duitsland van 1930 en '31 tot rellen en veel discussie. De Rotterdamse historicus bespreekt de film ook in haar proefschrift omdat hij kan worden gezien als een Amerikaanse voorloper van Duitse oorlogsfilms. Aan de andere kant kreeg de film zo veel aan dacht dat de eigen producties wat op de achtergrond raakten. Juist deze films speelden een belangrijke rol bij het ver werken van de oorlogstrauma's onder de Duitse bevolking, constateert Kester. In totaal telt Kester in de jaren twintig en begin jaren dertig 33 oorlogsfilms. Zij on derscheidt twee golven, rond 1925 een aantal conventionele films en later, rond 1930, meer realistische. De eerste films zijn vaak sentimenteel en romantisch van aard, maar tonen wel de gevolgen van het geweld. In sommige films, waar de na druk op de moeders valt, zijn die vrouwen vooral lijdende voorwerpen die man en kinderen verliezen en soms ook zelf het le ven laten. De realistische producten uit de periode 1930 tot 1932 hebben vaker juist een do- cumentaire-achtig karakter. Daarnaast zijn ze duidelijk producten van de politie ke polarisatie van die tijd en zij laten zien wat werkelijk aan het front plaatsvond, aldus de historica. Geen romantiek, geen Schnulze (sentimentele kitsch) maar bloed en tranen. Vrijwel gelijktijdig met 'All quiet on the Western Front' in 1930 komt de film 'Westfront 1918' in de bioscopen, geregis seerd door Georg Wilhelm Pabst. Het is de eerste Duitse geluidsfilm over de oorlog. „De film laat de bezoekers het front niet alleen zien, in de vorm van opspattende modder en neervallende soldaten, maar laat ook het geluid horen van geweren en kanonnen. Het is een eerlijke film." Opmerkelijk genoeg, gezien het anti-oor logskarakter van dit meesterwerk van Pabst, bleef het tijdens de vertoningen rustig. Kester: „Ik denk dat dit komt doordat deze film wat afstandelijker is en de emoties op wat volwassener wijze toont. Maar bovenal: het is een Duitse film." Gladjes Kester beschouwt 'All quiet.als een wat gladjes gemaakte film, een typisch pro duct van Hollywood. Daarnaast werd van de Amerikanen niet gepikt wat Duitsers kennelijk wel mochten laten zien, bij voorbeeld dat de eigen soldaten angstha zen kunnen zijn. Misschien, denkt zij, heeft het er ook mee te maken dat de Amerikanen in de oorlog talloze anti-Duitse propagandafilms hadden gemaakt. 'All quiet on the Wes tern Front' werd in dat licht beoordeeld. De Duitse films speelden niet alleen een rol bij de verwerking van de oorlog. Zij namen ook stelling in de discussie rond de vraag wie de oorlog begonnen was. „De Duitsers hebben gedurende de hele Weimartijd geprobeerd de vraag af te wentelen wie schuld had aan de oorlog. Dat blijkt uit films zoals'1914. Die letzten De films leggen vooral de nadruk op Tage vor dem Weltbrand' uit 1931. Die probeert een antwoord op die vraag te ge ven. „De Duitse films moesten tegelijkertijd ook rekening houden met de censuur. Films mochten de geallieerden niet slecht afschilderen, want de regering was bang dat de vredesvoorwaarden verder zouden verslechteren. Verwijzingen naar de schuldvraag zijn daarom altijd bedekt. Ook zie je in de films maar zelden een vij andelijke militair. Ze leggen vooral de na druk op het lijden van de gewone, Duitse soldaat." Recensies Slechts de helft van de 33 oorlogsfilms (waaronder een serie documentaires over het verloop van de oorlog) is bewaard ge bleven, en werd door Kester bekeken. Voor haar onderzoek vergeleek ze verder recensies van de films en de reacties van het publiek. Van de ontbrekende films zijn in ieder geval de verhaallijnen be waard gebleven. Niet alle films uit deze periode zijn even het lijden van de gewone soldaat. belangrijk, maar twee springen eruit. Dat is naast cle UFA-documentaire in twee de len, Der Weltkrieg, vooral de Pabstfilm Westfront 1918. De documentaires geven volgens Kester een 'heftig' beeld van de oorlog, ook al zijn er leemtes en zijn ze soms niet helemaal eerlijk. Zo meldt UFA bijvoorbeeld niet dat Duitsland met de in val in België een neutraal land aanviel. Ook eindigt de serie begin 1917. Het jaar 1918 ontbreekt helemaal. De documentaires (uit 1927 en 1928) zijn invloedrijk geweest. Ze leidden tot lang durige discussies en felle polemieken in de kranten. Het belang blijkt wel het beste uit het feit dat nog in 1934 een samenvatting van de serie in de bioscopen kwam. „Het is een historisch overzicht, dat hier en daar leemtes bevat", zegt zij. Aan de andere kant noemt zij 'Westfront 1918', de film die veel mensen voor het eerst een duidelijk beeld gaf van wat zich aan het front werkelijk had afgespeeld. „Veel Duitse bezoekers waren geschokt door de scene waarin een van de Duitse hoofdrolspeler-s door een zwarte Franse soldaat in de rug wordt aangevallen en wordt gedood in een met water gevulde bomkrater." Zij sluit overigens niet uit dat Pabst een zwarte soldaat koos, om daarmee de Fransen niet nog meer voor het hoofd te stoten. „Die hoefden zich nu njet meer met deze Fransman te identificeren." Toeschouwers en critici vielen overigens niet over de huidskleur van de soldaat. Vooral het geweld trof hen. Manmoedig In de films ligt vrijwel altijd de nadruk op het manmoedig doorvechten van de Duit se soldaat. Slechts in een enkele, zoals Niemandsland (1931). stelt de vraag of het geweld wel zo noodzakelijk is. Maar de soldaten, afkomstig van verschillende nationaliteiten, worden in deze pacifisti sche film eikaars vrienden. Ze sneuvelen samen wanneer ze uit hun niemandsland terugkeren in het strijdgewoel. Uit de films, maar vooral uit de reacties op de voorstellingen, maakt Kester op dat grote delen van de Duitse bevolking de oorlog niet hadden kunnen verwerken. „Veel kwestiesblijven liggen. Daar wagen de regisseurs zich niet aan. De rol van Duitsland bijvoorbeeld, of de rol van het leger in de nederlaag blijven buiten be schouwing." Hoewel historici graag wijzen op de con tinuïteit van de Duitse geschiedenis, heeft Kester bewust niet naar de films gekeken in het licht van wat later zou komen. Zij concludeert dat deze films nauwelijks een rol hebben kunnen spelen bij de opkomst van Hitier. De Weimar-periode is een af gesloten geheel In haar ogen spelen de films vooral een belangrijke rol bij de ver werking van het verdriet en het herden ken van de slachtoffers. Louis Burgers Bernadette Kester, Filmfront Weimar. Repre sentaties van de Eerste Wereldoorlog in Duitse films uit de Weimarperiode (1919 - 1933). Uit geverij Verloren. Hilversum, ISBN 90-6550- 429-X. Prijs f 52.50. Kng Kong mag dan 's werelds neest fameuze filmmonster zijn, Godzilla doet nauwelijks voor hem onder. Het is een Japanse creatie uit 1954 die sindsdien via 22 films het bioscooppubliek de stuipen op het lijf heeft gejaagd. Het gigantische reptiel is thans opnieuw tot leven gebracht door regisseur Roland Emmerich en producent Dean Devlin, het duo dat twee jaar geleden een megahit scoorde met Independence Day. In hun film Godzilla speelt Matthew Broderick de wetenschapper die verondersteld wordt het monster te stuiten tijdens zijn alles vermor zelende opmars naar Manhattan. De 36-jarige Matthew Broderick ontleent zijn faam voornamelijk aan kleinere films met grote tegen spelers: Morgan Freeman, Denzei Washington, Anthony Hopkins, Jason Robards, Marion Brando. Het grote publiek zal de eeuwig jong ogende acteur voornamelijk herinneren als de spijbelende scholier in Ferris Bueller's Day Off, de computer wizard die het Pentagon in rep en roer bracht in War Games, of als de zoon van Du- stin Hoffman die met opa Sean Connerv ging inbreken in Family Business. Recenter werd hij door Jim Carrey tot ultieme wanhoop gedreven in The Cable Guy. Maar een film van de schaal Godzilla is iets totaal nieuws voor deze zoon van de in Amerika hoog geschatte toneelacteur James Broderick. „Ik had er niet naar gesolliciteerd, maar Godzilla kwam toevallig mijn kant op. De makers hadden behoefte aan een bekende naam. Ik heb een keertje met ze gegeten, vond hen aardige mensen en be sloot met ze in zee te gaan. Ik ben iemand die als acteur nog liever op de planken staat dan in een film. Maar als ik dan toch een film aan pak vind ik het leuk als het een he le grote is, barstensvol dingen die op het toneel niet kunnen. „Veel van het spektakel moet hier weliswaar komen vanuit digitale effecten die laterszijn toegevoegd Maar toch; opnemen in Brooklyn waar acht blokken worden afgezet en de straten gevuld zijn met sol daten en tanks, het geeft een kick om daar middelpunt van te zijn. Daarnaast is het ook een aardige afwisseling op het grote aantal kleine, intieme films waarin ik heb gespeeld. Deze kost een vennogen en brengt, als het goed is, een nog groter vermogen op. Dat is me nog zelden overkomen. „Bovendien, als je meespeelt in een monsterproductie als Godzil la, voel je je veel minder verant woordelijk voor het eindresultaat Je levert dan jouw bijdrage op een veel meer ontspannen manier. De ze film valt of staat niet met de in vulling van mijn personage Het is veel meer alsof je zelf wordt mee genomen tijdens een ritje in de achtbaan. Experiment Het gigantische reptiel Godzilla vermorzelt alles en iedereen in zijn opmars naar Manhattan. foto Centropoiis Effects „Als ik kijk naar het eindresultaat is dat voor mij bijna net zo'n grote verrassing als voor het gewone pu bliek. Soms zou ik tijdens de opna men wel hebben gewild dat be paalde effecten al zichtbaar waren geweest, om beter te beseffen waar ik, al acterende, eigenlijk precies terecht was gekomen. Achteraf denk ik van sommige scènes dat ik best wel angstiger had mogen rea geren, of even op de vlucht had moeten slaan. Hoe dan ook, ik vond dit fascinerend om eens mee te maken, bij wijze van experi ment." Het is goed dat Matthew Brode rick het experiment fascinerend heeft gevonden, want hij moest, net als de andere acteurs, meteen tekenen voor nog twee Godzilla- films als de producenten daar brood in zouden zien. De geboren New Yorker voelde zich al heel vroeg aangetrokken tot het vak van acteur, wat niet zo vreemd is met een beroemde acte rende vader en een moeder die to neelstukken schrijft „Ik was ze ventien toen ik terechtkwam in On Valentine's Day, van Horton Foote. Mijn vader speelde de rol van mijn vader. Dat maakte het makkelij ker." Ook op de middelbare school heb ik veel geacteerd. Daarna ben ik zo het vak ingerold. Twee jaar geleden debuteerde Broderick als regisseur met de film Infinity, waarvoor het script door zijn moeder was geschreven. Het ging over de bijzondere relatie van natuurkundige Richard Fevnman, winnaar van de Nobelprijs, en diens terminaal zieke echtgenote. De film werd weinig gees t dn f tig ontvangen, maar het is een erva ring geweest die zijn nut heeft ge had. „Ik zou het heerlijk vinden om opnieuw te regisseren, zo gauw ik tegen een goed onderwerp aan loop Van het maken van Infinity heb ik zo veel geleerd dat het zonde zou zijn als ik daarmee niet mijn voordeel probeer te doen." Maar voorlopig concentreert Bro derick zich op film. Deze herfst komt Elections uit, een highschool comedy waarin hij een docent speelt. En vervolgens is The Real Inspector Gadget aan de beurt, waarmee weer wordt gemikt op vertier voor de grote massa. „Die film wordt gebaseerd op een Amerikaanse cartoonstrip. Ik ben een politieman die een bom in zijn auto krijgt en dan wordt opgebla zen. Vervolgens zet men hem weer in elkaar als een geavanceerde ro bot die de misdaadbestrijding dan pas echt kordaat ter hand neemt. Inderdaad, een soort Robocop, maar dan komisch. Ik kan mijn ar men gigantisch verlengen als dat nuttig is, of mijn nek. En meer van dat soort gadgets. Ik krijg ook pe riscoopogen met uitklapbaar ver grootglas. Ik hoop dat ik ze mag houden als de opnamen voorbij zijn." Pieter van Lierop Godzilla is momenteel te zien in Vlis- singen, Hulst, Bergen op Zoom. Matthew Broderick in Godzilla.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1998 | | pagina 13