Lars Norénmeester
van het gezinsdrama
Poolse Opera zorgt met
Nabucco voor spektakel
Zeeuwse Komedie
brengt elf keer
Ockham 's scheermes
12
Operette is er
ook voor komende
generaties
12
Leonie van der Klein
frontvrouw van
band Grof Geschut
13
woensdag 7 oktober 1998
Halloween: H20
gokken voor wie
het mes is
14
Eva Deurloo
schildert dromen
en verlangens
15
Aram Adriaanse: „De gezinsvorm is voor iedereen herkenbaar"
Toen Erik Vos enkele jaren geleden aankondigde toneel
groep De Appel na zo'n 25 jaar als artistiek leider te zullen
verlaten, concludeerde de Raad voor Cultuur, dat het
Haagse gezelschap dan maar beter opgeheven kon wor
den. „Dat was heel zwaar.'erkent Aram Adriaanse (43),
die sinds een paar jaar samen met Aus Greidanus de artis
tieke verantwoordelijkheid voor De Appel draagt. „Er is
enorm veel energie in gaan zitten om dat te weerleggen.
Maar het is voor ons heel stimulerend als je merkt dat hoe
wel je andere voorstellingen maakt en in de afgelopen ja
ren andere accenten bent gaan leggen qua repertoirekeuze
of wijze van spelen, het publiek toch blijft komen en het
ook apprecieert." Dat geldt onder meer voor het stuk De
nacht, de moeder van de dag van de Zweedse toneelschrij
ver Lars Norén, dat dinsdag is te zien in de Stadsschouw
burg in Middelburg.
door Frans Doeleman
In 1983, toen De nacht, de
moeder van de dag voor het
eerst in Nederland werd ge
speeld door het Publieksthea-
ter (met Ton Lutz, Elisabeth
Andersen, Hans Dagelet en
Pierre Bokma in de regie van
vertaler Karst Woudstra), ver
bleef Aram Adriaanse, die het
gezinsdrama nu bij De Appel
regisseerde, dankzij een stu
diebeurs een jaar in Parijs. „Ik
heb die voorstelling dus nooit
gezien. Maar van Eric Schnei
der en Christine Ewert, die
toen wel zijn wezen kijken en
nu de ouders in het stuk spelen,
heb ik begrepen dat ons to
neelbeeld veel realistischer is.
Ook in de hele enscènering
hebben we een grotere vorm
van realisme nagestreefd."
Geluiden
„Norén beschrijft veel gelui
den die meehelpen om de her
innering aan bepaalde ge
beurtenissen krachtiger te
krijgen. Het componistenduo
Het Paleis van Boem, dat ook
muziek schreef voor films en
tv-series als Oud geld en Plei
dooi, heeft een soort geluids
décor gemaakt, waarin alles
wat er gebeurt ook werkelijk
De Poolse Staatsopera van Bydgoszcz brengt deze maand
spektakel in Nederland. Vanaf vrijdag begint het gezel
schap aan een toernee, waarin het zestien keer Nabucco
van Giuseppe Verdi opvoert. Van Bergen op Zoom tot
Kerkrade trekt de opera en van Rotterdam tot Almelo.
Vrijdag is in het Bredase Chassétheater de eerste voorstel-
ling.
door Kees Cijsouw
Nabucco is een opera van vrij-
héld en liefde, van drama en
van het Slavenkoor. De eerste
opvoering was in 1842.Voor de
toen nog jonge Verdi (1813-
1901) betekende deze gepas
sioneerde opera zijn door
braak en nog altijd hoort Na
bucco tot de evergreens van
het operarepertoire. Het werk
kreeg een tijdgebonden omge
ving, in het Babylonië van ko
ning Nebukadnezar, het on
derwerp is van alle tijden:
„Voor het Poolse gezelschap
heeft Nabucco altijd een spe
ciale betekenis gehad.
Een opera over een volk dat
strijdt voor vrijheid tegen een
vreemde overheerser had in
Ooost-Europa tot voor kort
natuurlijk een extra lading,"
zo memoreert de toerneetoe-
lichting.
Is de vrijheidsstrijd onder lei
ding van de gepassionbeerde
hogepriester Zacharias het
maatschappelijk aanspreken
de thema van Nabucco, in de
opera verweven zit ook een
persoonlijke draad' de liefde
tussen Ismahel en de jongste
dochter van Nabuco. Kinde
ren dus van vijandige partijen.
En dus werd Nabucco ook een
soort Romeo en Julia-verhaal
uit de oudheid. Waarbij de
vei'hlouding ook nog wordt ge
compliceerd door de wraak
zucht van Nebxxkadnezars
bastaarddochter. Bij elkaar xs
het voldoende stof voor stevige
massascenes en koorpartijen -
wie kent Va pensiero sull'ali
dorate, Vlieg gedachte op gou
den vleugels naar het beloofde
land uit het beroemde Slaven
koor niet? - voor weeldexige
decors en kostuums. De uit-
overingen worden gezongen in
ee originele Italiaanse versie
van het werk.
Doorbraak
Verdi schreef Nabucco in een
van de moeilijkste perioden
van zijn leven. Hij had in korte
tijd zijn vrouw en zijn twee
kinderen verloren en zag het
leven somber in. Zijn impores-
saido gaf hem toen het libretto
van Solera en Vexxli'soog viel
onmiddellijk op het beroemde
slavenkoor. Vervolgens be
sloot hij de opera te compone-
ren. Het werd zijn doox'bx-aak,
de eerste uitvoering was een
dooi'slaggevend succes.
De Staatsopera van Byd
goszcz komt met honderd
vijftig medewerkenden naar
Nederland. De stad - het
vroegere Brombergheeft
een operatraditie sinds 1623.
Het prachtige theater werd
bij hevige gevechten in de
Tweede Wereldoorlog ver
woest. Het artistieke team, dat
de voorstellingen vn Nabucco
leidt, is in Nederland niet on
bekend. Regisseure Rysard Pe-
ryt regiseerde herhaaldelijk
voorstellingen van de Kamer
opera Warschau. Andi-zej
Sadowski maakte voor deze
produktie decors en ontwierp
de kostuums.
Nabucco van Verdi is te
zien en te horen in Breda
(Chassétheater vrijdag 9
oktober, 20 uur), Rotter
dam (Theater Zuidplein, 20
uur) en in Bergen op Zoom
(woensdag 14 oktober.
Bergen op zoom, De
Maagd, 20.15 uur.
Een scene uit Verdi's Nabucco, in de opvoering van de Poolse Staatsopera van Bydgoszcz.
sexzoenen van zijn artistiek
leidei-schap heeft hij van de elf
regies er zelf maar twee ge
daan en de rest overgelaten
aan gastregisseurs. Dus het
beeld van de Raad voor Cul
tuur dat het gezelschap niet
kon bestaan zonder die charis
matische leider, was allang
achterhaald."
„Omdat er zoveel talent, po
tentie en optimale werkom
standigheden zijn met een
eigen theater, willen Aus Grei
danus en ik er ons in ieder ge
val krachtig voor inzetten om
dat te laten voortbestaan. En
dat blijkt te lukken. Alleen al
in Den Haag zijn er zesduizend
vrienden van De Appel. Die
hadden massaal kunnen weg
blijven, maar dat is helemaal
niet het geval. We krijgen bin
nenkort wel weer een nieuw
kunstenplan, met alle nacht-
merries van dien. Het zal niet
alleen van ons afhangen hoe
het allemaal verder gaat.
Maar als het aan ons ligt, dan
zijn we nog niet klaar."
De nacht, de moeder van
de dag, met Eric Schneider,
Christine Ewert, Reinout
Bussemaker en Marcel Ott:
dinsdag 13 oktober Stads
schouwburg, Middelburg
(20.00 uur); donderdag 15
oktober schouwburg De
Maagd, Bergen op Zoom
(20.15 uur)
„In de hele enscènering hebben we een grote vorm van realisme nagestreefd".
Ewert, Eric Sneider en Marcel Ott.
Scène uit De nacht, de moeder van de dag, met vlnr Reinout Bussemaker, Christine
foto Pan Sok
logisch inzicht te bieden. Hij
heeft wel veel woorden nodig
om dat allemaal te beschrij
ven, dus we hebben het iets
kortei", iets exacter gemaakt.
Daai'door is de voorstelling
ki-achtiger geworden. Het is
zware kost, maar het grijpt
zeer aan. Er zit echter ook rela
tivering in en er wordt gela
chen, al is het een wrange lach.
Maar de reacties zijn goed, de
mensen komen er vol uit. Het
Ro-theater speelt dit seizoen
De moed om te doden van No
rén uit dezelfde pexüode. Je
merkt aan het publiek dat deze
stukken nog zeker de moeite
van het opvoeren waard zijn
wat betreft herkenbaarheid en
dramatisch gegeven."
Gastregisseurs
Aram Adriaanse, wiens fami
lie (Den Hollander van moe
derszijde) bijna helemaal in
Zeeland woont, was de laatste
acht jaar voor hij de overstap
naar De Appel maakte artis
tiek leider van de PaardenKa-
thedraal in Utrecht, waar Dirk
Tanghe hem opvolgde. In Den
Haag wérd hij geconfronteerd
met de mening van de Raad
voor Cultuur, dat De Appel na
het veidrek van Ex*ik Vos maar
beter opgeheven kon worden.
„Het is absoluut waar dat Erik
het gezelschap heeft gevormd
en tot grote hoogte heeft ge
bracht, maar de laatste drie
te hox-en is. De jongste zoon
David, op wiens verjaardag
het hele stuk zich afspeelt,
heeft een grote hang naar j azz-
muziek, naar Frank Sinatra,
maar daarnaast zijn er ook
buitengeluiden. Hij houdt dui
ven, dus iedere keer als de deur
van de keuken opengaat, hoor
je het gefladder. Je krijgt haast
het gevoel dat je in een sooxd
film zit. Het is zó echt dat het
weer gaat fascineren."
„Ik heb dit stuk gekozen van
wege de inhoud. Het gaat over
een gezinssituatie en dat is een
mooie metafoor om ook andere
zaken aan te kaarten, zoals het
in groter verband veel voorko
mende thema van het mense
lijk onvermogen om elkaar lief
te hebben, zowel in het liefde
geven als ontvangen. In dit ge
zin - vader, moeder en twee
zoons - zie je heel concreet dat
ze zich eigenlijk van elkaar los
moeten maken, omdat ze el-
jaren later heeft Norén een
vervolg op dit stuk geschreven,
Stilte, waaruit blijkt dat het
niet echt veel beter is gewor
den. De moeder, die in De
nacht, de moeder van de dag,
als voorbode, al zwaar hoest,
heeft dan nog slechts enkele
maanden te leven, de vader
drinkt alleen nog maar en Da
vid, die we zo blijmoedig zagen
vertrekken, is met verlof uit
een psychiatrische inrich
ting."'
„In 1983 sloeg zo'n stuk waax*-
in de vuile was buiten werd ge
hangen en geen blad voor de
mond werd genomen, nog in
als een bom. In die tijd was het
ook nog nieuw dat Norén een
sooxl psychiatrische methode
gebruikte door die figuren he
lemaal af te pellen en psycho-
kaar veel pijn doen, maar tege
lijkertijd kunnen ze dat niet.
Heel veel van wat er in dit stuk
plaatsvindt, is voor Norén -
een meester van het gezinsdra
ma - realiteit geweest, maar
hij past daarin tevens zaken
toe waardoor het een algeme-
nex'e geldigheid krijgt dan al
leen de privé-herinneringen
van een auteur. Het verhaal
van dit gezin is ook het verhaal
van Kaïn en Abel, van Hamlet,
van Orestes. De gezinsvorm is
voor iedereen herkenbaar,"
Openheid
„Het gezin als samenle
vingsvorm staat onder
zware druk. Er is veel
openheid over wat er zich
binnen zo'n gesloten cir
kel afspeelt, waardoor
ook aan het licht komt
wat er allemaal mis kan
gaan: mishandeling, ver-
waarlozing, incest... Aan
de ene kant kan je zeggen, dat
er waarschijnlijk geen betere
samenlevingsvorm is dan het
gezin om een mens in op te la
ten groeien, maar anderzijds
gebeurt er ook veel dat kan
misvormen. Vanuit het per
spectief van de jongste zoon in
het stuk gloort er aan het eind
misschien een lichtpuntje. Het
slotbeeld is dat hij met een mes
in zijn hand - zwaar symbo
lisch voor zijn behoefte om de
band met zijn ouders door te
snijden - in die nacht de ou
derlijke slaapkamer en het
huis dansend verlaat onder de
tonen van Night and Day van
Fi'ank Sinatra. Maar enkele
