Schotten blijven Mary trouw
Reis door de historie
vrije tijd
zaterdag 3 oktober 1998 J J
Werken in de oktobertuin
betekent al vooruitkijken
naar het voorjaar
Nieuwe informatiesystemen
scheppen duidelijkheid bij
stofferingsartikelen
Overzicht van de
hypotheken
Grootmoeders keuken is
met huidige producten
niet te^evenaren
Herfst- en winterharen
glanzen als ijspegels
Lange vrouwen kunnen
nu ook goed passende
kleding kopen
Space Star van
Mitsubishi, een Japanner
met een zachte G
Moto Guzzi brengt een
comfortabele cruiser
Kinderen moeten op jonge
leeftijd wennen aan
fietshelm
Computer ontrafelt
raadsels rond
beeldengroep Pietd
van Michelangelo
Uittreksel cd-rom
uitkomst voor
leesschuwe
scholieren
Postzegels en puzzel
Eigenlijk heeft Schotland maar
één koningin gehad: Mary
Stuart. Hoewel ze rooms bleef, en ze
zich liet leiden door een paapse
spion, en ondanks het memorabele
feit dat ze trouwde met de
moordenaar van haar tweede
echtgenoot, blijven de Schotten hun
Queen of Scots trouw.
En nog steeds nemen ze het de
Engelsen kwalijk dat hun vorstin.
Elizabeth I, haar achternicht Mary
na twintig jaar gevangenschap liet
onthoofden. Royalty op z'n
zestiende-eeuws.
Henry Stuart, Lord Darnley, de tweede echtgenoot van Mary.
foto Pitkin Guides
James Hepburn, Earl of BothwelJ, eerst minnaar en later echtgenoot
van Mary. foto Pitkin Guides
Het was koud, nat en winderig op die
zestiende oktober 1566. 's Morgens
vroeg was een klein gezelschap te paard
vertrokken vanuit Jedburgh naar het 40
kilometer verderop gelegen Hermitage
Castle, Met aan het hoofd Mary, Queen of
Scots.
Het was een geheime missie, want de met
haar neef Henry, Lord Darnley, getrouw
de Mary was op weg naar James Hepburn,
Earl of Bothwell. Officieel haar raads
heer, officieus haar minaar. Na een tocht
van zo'n vijf uur kwam de groep in het
kleine kasteel aan, waar de beminden el
kaar slechts twee uur troffen. En ook
steeds in gezelschap van derden, onder
wie Mary's halfbroer James, Earl of Mo
ray, een strikte protestant. Hij was het die
zijn, nog immer rooms-katholieke zuster,
verbood om langer bij Bothwell blijven.
Van de nacht doorbrengen kon geen spra
ke zijn. Ook al zou er niets gebeuren, de
Schotse adel, grotendeels protestants,
zou het niet pikken.
's Middags werd de terugreis aanvaard.
Zeven uur later kwam Mary weer in Jed
burgh, doodmoe en ziek. Tien dagen lang
moest ze het bed houden. Moray had zijn
zin, maar Bothwell heeft toen gezworen
haar 'eens en dan voor altijd' te krijgen.
Eens zou nog wel lukken, zo bleek een jaar
later, altijd werd uiteindelijk een paar
maanden.
Ruïne
Het is die dag zonnig in herfstig Zuid-
Schotland. Het dakloze Hermitage Cast-
Ie, nabij Hawick, schittert tegen een blau
we hemel. Het werd in 1296 door Engelsen
gebouwd, was ooit omgeven door moeras
sen en dus bijna onneembaar. Pas eind
achttiende eeuw, toen de bewoners naar
betere behuizingen gingen, was het het
weer dat de kolos 'brak'. Als ruïne wordt
Hermitage nu gekoesterd.
Het pad naar het slot is 'drooggelegd' met
planken, een bewijs dat het eerder dagen
lang regende. Het kasteel binnentredend
speelt het verhaal van die geheime ont
moeting door mijn hoofd. Hier in de voor
hof moet Mary hem gezien hebben. Was
het een formele begroeting of toch een
handkus? Ik zie bedienden, zorgend voor
wanne kleren, eten en drinken. Onbevan-
genen die van niets weten en anderen die
elk oogcontact tussen die twee opmerken.
Ik loop de stenen trap op naar de etage,
waar de kamers van Bothwell hebben ge
legen. Via een van de open vensters kijk ik
naar het groene land, dat toen zo kil moet
zijn geweest. De discussie moet over poli
tiek zijn gegaan. Over de vreugde van een
net geboren erfgenaam. Over de kansen
van Mary, of haar zoon, om naast de
Schotse ook de Engelse troon te bezitten.
Nu grazen schapen rond het kasteel, het
gras bespikkelend met keutels. Achter
omkijkend zie ik de slottoren, met daar
omheen de vier, iets lagere hoektorens. De
gedachten aan Mary komen niet los, dit
moet zij die dag ook gezien hebben. Als
een soort eerbetoon, en zonder het lot te
tarten, ga ik, via binnenweggetjes en
paadjes, ook naar Jedburgh. Niet alleen
voor de abdij-ruïne, maar ook voor het
House of Mary. De stek waar ze bijna om
kwam van liefdesverdriet.
Schotland, en vooral de Borders, bezoe
ken zonder Mary kan niet. Het 45-jarige
leven van deze royal was daarvoor te fas
cinerend, te triest. Een leven van geluk en
gevangenschap, van minnen en moord.
Zonder cynisme, Diana heeft in haar kor
te leven meer geluk gekend.
De ellende begon al vroeg. Kort voor de
geboorte op 8 december 1542 was haarva
der gesneuveld en om de Schotse troon te
x-edden werd ze als zes dagen oude baby
gekroond. Ook als peuter was zij het
slachtoffer van politiek en militair ge
weld. De Engelsen wilden per se dat zij al
vast met prins Edwai'd, zoon van koning
Hendrik de Achtste, zou trouwen, zodat
Engeland en Schotland onder één vorst
zouden komen. Toen de Mary's Franse
moeder Marie de Guise, die als regentes de
zaken waarnam, dat weigerde, kwamen
de Engelsen met hun 'Rough Wooing', een
ruwe hofmakerij. Dat betekende aanval
len in het grensgebied, de Borders. Waar
van de gewone Schot vertelt. En de oudste
Camera Obscura, waar met een spiegel
Edinburgh aan je voeten wordt geprojec
teerd.
Op de Esplanade, het voorplein van het
kasteel, staat de wacht in vol ornaat.
Soms marcheren ze even, die twee in uni
form, om de benen te strekken. Het ge
weer strak aan de schouder, de blik op on
eindig. In het kasteel zijn enkele musea,
maar ook de 'The Honours' te bezoeken.
Kroon, rijksappel en zwaard van het
Schotse vorstenhuis. De geschiedenis van
die attributen is bloedig, omdat Engelse
koningen, maar ook Oliver Cromwell ex-
levens voor over hadden om deze symbo
len van de Schotse macht te veroveren.
Ruim een eeuw lagen ze verstopt onder de
grond en pas in 18.18 werden ze door de
schrijver Sir Walter Scott ontdekt. Sinds
dien zijn ze in de 'Ci'own's Room' te zien.
Weerkom ik Mary tegen, op weg naar 'The
Honoux-s' is de kamer te zien waar haar
James werd geboren. Voor het eerst zie ik
een beeltenis van Henry, haar tweede
echtgenoot.
Na haar huwelijk in 1568 met Bothwell
verloor Mary veel sympathie, zeker ook
omdat bekend was dat haar nieuwe man
betrokken was bij de moord op Iienry Na
korte tijd was de machtige Schotse adel
het zat. Dat gold ook voor het gepeupel
dat in opstand kwam en eiste dat 'die hoer
zou worden verbrand'. James Hepburn,
de romantische Earl van Bothwell, bleek
een oppoxtunistische lafaard en vluchtte,
nog geen drie maanden na de trouwerij.
Naar Nooi-wegen, waar hij later overleed.
In een kerker
Mary bleek flinker, werd gevangen geno
men en gedwongen a fstand te doen van de
troon. Wel lukte het haar te ontvluchten
en een leger van vrienden te verzamelen.
De actie duurde tien dagen, waarna ze via
Glasgow uitweek naar Engeland om hulp
aan haar achternicht te vragen. Elizabeth
I voldeed daar gaarne aan en bood haar,
bijna twintig jaar, huisvesting. Die na
verloop van tijd veranderde in huisarrest
ealater tot gewoon gevangenschap.
James
Haar 1-jax-ige zoon James was inmiddels
gekroond tot James VI en James, de Earl
of Moray en halfbroer van Maxy, werd re
gent. Na al het gekonkel en moorden was
hij de enige die er beter van was gewor
den. Van korte duur ovei'igens, want drie
jaar later werd hij zelf 'vermoord.
Op 11-jarige leeftijd ontdeed James VI
zich van zijn regenten; in 1578 ging hij zelf
regeren, cynish genoeg financieel ge
steund door zijn achterachternicht in
Londen. Na haar dood in 1603 volgde hij
Elizabeth zelfs op als James I, waarbij hij
ook James VI voor de Schotten bleef
En Maxy zelf?
Ondanks haar steeds maar nauwere be
wegingsvrijheid deed ze pogingen terug
te komen. Ze ging zo ver, dat ze ook deel
nam aan complotten tegen haar 'gast
vrouw'. Dat kostte Mary de kop, al zou
Elizabeth I met tegenzin haar handteke
ning onder het doodvonnis hebben gezet.
De bijl viel op 8 februari 1587.
Die zondagmorgen zingt het koor tijdens
de 'mass' in de presbytei-iaanse kathe
draal van St. Giles aan de Royal Mile. De
psalmen klinken massaal. De prediker
preekt protestants, maar oogt als een
priester. De roomse Mary heeft hier vrij
wel zeker nooit gekerkt, dat deed ze veelal
in haar kapel in Holyroodhouse. Toch is
zij ook de Queen of Scots voor deze gelovi
gen „Ze was heel liberaal. Ondanks haar
geloof accepteerde ze ook John Knox, on
ze religieuze voorman", zegt de ouderling.
„Maxy was, en is nog steeds, onze konin
gin. Van alle Schotten".
Kon ze het maar horen...
Rien van den Anker
Informatie: Brits Toeristenbureau, Stadhou
derskade 2, 1054 ES Amsterdam, tel. (020) 685
50 51. Aanbevolen reisgidsen: (Vooral) Nelles
Guide Schotland (f 32,50, uitg. Hel Spectrum)
en het Reishandboek Schotland van Elmar
(f 34,50). De ANWB-gids Noord-Engeland en
Schotland (Gouden Serie, f 34,95) ispraktïsch.
Bron: Mary, Queen of Scots, a Pitkin Guide.
Dubbelportret van Mary en haar zoon James. foto Pitkin Guides
De ruïne van Hermitage Castle wordt gekoesterd door de Schotten.
bij ze niet alleen gebieden vex-overden,
maar ook abdijen, zoals die in Jedburgh,
Kelso, Melrose enDryburgh, in brand sta
ken. Geen wonder dat de Schotten ze nu
als monumenten bewaren.
De Fransen brachten uitkomst en wilden
de Schotten wel helpen, maar als voor
waarde stelden zij dat Mary met hun
dauphin Francois zou trouwen. Haar re
gentes stemde toe, waar-na het 6-jarige
kind voor een goede, en vooral rustige op
voeding naar een kasteel aan de Loix-e
vex-huisde. Achteraf waren dat, tot haar
zestiende, haar gelukkigste jaren. Hier
groeide ze uit tot een prachtmens met
rood haar, met een voor die tijd opmerke-
lijke lengte van 1,80 meter. Hier groeide
haar voox-liefde voor mooie kleren en ju
welen. Gefascineerd door de Fx-ansen pas
te ze haar naam Stewart aan in Stuai-t.
Troonpretendent
In 1558 trouwde ze met Francois en was ze
behalve tx-oonpretendent van Schotland,
ook kroonprinses van Frankrijk. Met,
volgens velen, ook rechten op de Engelse
troon, die net was beklommen door haar
achtex-nichtElizabethl, dochter van Hen
drik de Achtste. Die had, om van zijn
vrouw te kunnen scheiden, de RK-kerk
verlaten en zijn Anglicaanse kerk opge
richt. Voor vele katholieken had Maxy de
echte roomse nazaat dus meerrechten.
Het noodlot loste de problemen snel op.
Francois overleed twee jaar later, waar
door de kinderloze Maxy door andere
Franse troonop1volgers werd gepasseex-d.
Dat jaar stiex-f ook haar moeder, waarna
ze terug ging naar Schotland. Met Eliza
beth kwam ze overeen dat ze haar Engelse
troon zou accepteren, zolang die maar
haar rechten daaróp, na Elizabeths dood,
zou aanvaax-den. Als 19-jaxige werdzepas
effectief Maxy, Queen of Scots. Met als ze
tel het Palace of Holyroodhouse in Edin
burgh.
De binnenhof van Holyroodhouse ligt be
zaaid met bijzonder gras. Alle spxietjes
zijn even lang, de randen zijn met een
scheennes gesneden. Het Schots geklede
personeel beweegt, alleen als het nodig is.
Het praat, beleefd, maar vooral fluiste
rend. Alsof de koningin niet mag weten
dat er volk in haar huis loopt.
Ze komen er nog steeds, de huidige royals
als Elizabeth en Charles, als ze in het
noorden van hun rijkzijn. In tegenstelling
tot de Oranjes laat het Engelse konings
huis veel privé zien. Het mooist is de schil
derijenzaal, met ook Mary's portret. Een
etage hoger ligt haar slaapkamer. Met he
melbed, stoel en tafeltje.
Dwalend door haar huis komt het verhaal
naar boven dat ze als jonge weduwe in
1565 opnieuw ti-ouwde, met neef Henry,
Lord Darnley. Het was liefde op het eerste
gezicht, ze trouwden binnen drie maan
den. Óndanks waarschuwingen van
vrienden en nicht Elizabeth in Londen.
Macht
Binnen een jaar was het huwelijk als hu
welijk over. Henry wilde geen tweede-
x-angs rol en eiste evenveel macht als
Mary. Die op haar beurt meer vertrouwen
had in de Italiaanse adviseur David Riz-
zio. De strijd liep zo op dat Henry mee
deed aan de messen-moord op de Italiaan,
volgens velen een spion uit Rome.
Maxy, inmiddels zwanger, leefde daarna
gescheiden van Henry en ontmoette Ja
mesde Earl van Bothwelldie zoals blijkt
uit de missie naar Hermitage Castle, haar
niet alleen adviseerde. Toen Henry's zoon,
James, eenmaal was geboren was er vrij
wel geen contact meer. In 1567 werd Hen
ry ernstig ziek. Vanwege besmettingsge
varen woonde hij buiten de stad, waar
Maiy hem, met Bothwell (toevallig!) op
weg naar een feest, bezocht.
De volgende morgen ontplofte dit huis,
met Darnley, al blijft het nog onduidelijk
waarom zijn lichaam met wurgstrepen in
de tuin werd gevonden. Vaststaat dat
Bothwell bij de aanslag was betrokken.
Enige medeplichtigheid van Mary is niet
aangetoond, maar ook nooit echt onder
zocht. Mary maakte toen wel dé fout van
haar leven; drie maanden na Henry's
dood, liet Bothwell zich scheiden en
trouwde Maiy met hem. Zelfs vx-ienden
vonden dan gênant.
De Royal Mile, de bijna 1600 meter lange,
en ook de mooiste straat van Edinburgh,
heeft een gemeen soox-t vals plat. Vanaf
het Palace of Holyroodhouse naar het
Castle Edinburgh is het soms licht om
hoog, dan eventjes vlak om daarna onge
merkt weer naar boven te gaan. Behalve
pubs en eethuizen zijn er boeiende pleis
terplaatsen zoals het poppenmuseum en
het volksmuseum, dat de geschiedenis
