Ons het hom klaargeskiet
Boston wint strijd
tegen jeugdbendes
Zelfs voor rijden
zonder licht
keiharde aanpak
reportage zaterdag 3 oktober 1998 zbw 31
Berovingen van
blanke boeren
in Zuid-Afrika
Zijn naam is verborgen in de statistieken yan
de slachting onder blanke boeren in Zuid-
Af rika. Herman Prinsloo volgde de lokroep van
het land, zoals zoveel van zijn blanke
voorvaderen. Vrijheid en ruimte, gemeten in
honderden hectaren grond: de jonge Afrikaner
moest en zou boer worden. Toen Herman
Prinsloo in 1992 de boerderij 'Mooiplaas' kon
kopen, even buiten het dorp Heilbron in de
Vrijstaat, gaf hij zijn baan bij de gevangenis op.
Met zestig koeien en drie zwarte knechten
begon hij een melkbedrijf. Hij werkte van
donker tot donker, voor een mager inkomen,
maar hij klaagde niet. Hij was boer.
Het was eigenlijk een vreselijk zwaar
bestaan, zegt zijn weduwe Marina
Prinsloo. Ze is 34 jaar en woont nu met
haar drie kinderen Eduan (10), Sunet (8)
en Joanita (6) in een bungalow in Heil
bron. Ze heeft Mooiplaas verhuurd als
weidegrond. ,,Voor mij hoefde het niet zo
nodig, maar hij wilde zo graag. Boeren
was zijn droom."
Op een namiddag in februari vorig jaar
kwam Marina Prinsloo met haar twee
dochters thuis op de boerderij. Ze werden
opgewacht door vijf zwarte mannen, die
de wapens van de familie al in handen
hadden. Marina herkende een van de in
brekers: Petrus, die op de boerderij had.
gewerkt. „Dat had ik absoluut niet van
Petrus verwacht. Hij had altijd zo'n
vriendelijk gezicht, hij was netjes. Hij had
absoluut geen crimineel voorkomen."
Met het mes op de keel werden ze naar de
woonkamer geleid. Daar bonden de in
brekers de handen van Marina en haar
dochters op de rug, en plakten ze hun
monden af met tape. Vastgebonden op
haar stoel hoorde Marina Prinsloo haar
man thuiskomen.
gens mij zij n er radicale elementen bi nnen
de regering die de taak hebben om deze
aanvallen uit te voeren. Wij zijn de laatste
blanken in Afrika, we hebbenhier een rijk
land nagelaten, en nu willen ze ons weg
hebben, Ik zie geen andere uitkomst dan
een oorlog."
Boerenorganisaties dreigen geen belas
ting meer te betalen totdat de regering
optreedt tegen de misdadigers. Ze eisen
herinvoering van de doodstraf. Maar de
boeren in Zuid-Afrika voeren tegelijker
tijd een strijd tegen hun belabberde ima
go. Velen waren fervente racistische aan
hangers van de apartheid die door de
vorige regeringen in de watten werden ge
legd. Zwarte knechten kunnen getuigen
hoe arbeidsconflicten meer dan eens met
de 'sjambok' (zweep) werden beslecht.,.
Het wordt zelden openlijk uitgesproken,
maar bij menig Zuid-Afrikaan valt een
subtiele ondertoon van tevredenheid te
bespeuren: de boeren oogsten wat ze ja
renlang hebben gezaaid. „Zelfs als het
waar zou zijn dat een boer zijn personeel
slecht behandelt, heeft iemand dan het
recht hem daarvoor te vermoorden?",
vraagt Viljoen. De rechter in Heilbron
veroordeelde de vier jonge moordenaars
van Herman Prinsloo tot 30 jaar gevange
nisstraf, De vijfde was Petrus, de knecht,
die 35 jaar kreeg. „Petrus toonde als enige
berouw", herinnert Marina Prinsloo zich.
„Hij zei dat hij Herman had doodgescho
ten omdat hij nog loon te goed had. Her
man was een perfectionist. Als iemand
zijn werk niet goed deed, kon hij boos
worden. Maar hij heeft nooit iemand aan
gerand."
De Prinsloo's behoorden volgens Marina
niet tot extreem-rechts, zoals de meeste
boeren in de omgeving. Ze waren jong,
stemden op de Nationale Partijen geloof
den in het nieuwe Zuid-Afrika. Nu rest de
desillusie. „De totale wetteloosheid re
geert", zegt ze. „Iedereen doet maar wat
hij wil. De voorpagina's staan vol met roof
en moord. Nee, dit hadden we niet ver
wacht."
Peter ter Horst
Vier verdachten van moord op een blanke boer worden vanuit de rechtbank in Schwei-
zer Reneke afgevoerd. foto GPD
Weduwe Marina Prinsloo met haar kinderen bij hun bungalow in Heilbron.
foto Peter ter Horst
Een van de inbrekers bevestigde wat
Marina al wist. „Ons het hom klaarge
skiet." De vijf mannen laadden alles van
enige waarde op Hermans auto: tafels en
stoelen, de computer, de televisie, het ser
vies en het speelgoed van de kinderen. Na
dat ze weggereden waren in het donker,
wist Marina Prinsloo zich los te wurmen.
Ze vluchtte met haar dochters door de
achterdeur, zodat de kinderen hun vader
niet zouden zien, naar een nabijgelegen
boerderijDe burenvonden Herman Prin
sloo, 35 jaar, in de rug geschoten, dood.
Zuid-Afrika mag allerwege bejubeld zijn
na de relatief vreedzame overgang van
apartheid naar democratie, maar blanke
boeren hebben meer en meer het gevoel
dat zij in een ander land leven. Herman
Prinsloo was een van de ruim 560 boeren
die sinds 1994, het ja ar van de eerste alge
mene verkiezingen, werd vermoord tij
dens 2350 aanvallen op boerderijen. Dit
jaar werden al 427 boerderijen in Zuid-
Afrika aangevallen, en kwamen 94 men
sen om het leven. De 'plaasmoorde' zijn zo
alledaags geworden dat het televisie
nieuws er een speciaal logo voor heeft
ontworpen. Is dit de grote afrekening, de
vertraagde burgeroorlog? De blanke boe
rengemeenschap is ervan overtuigd dat de
moorden onderdeel zijn van een politiek
geïnspireerde campagne, bedoeld om de
blanken weg te jagen en het land over te
dragen - of terug te geven, in de woorden
die veel Zuid-Afrikanen prefereren - aan
zwarten. De boeren geloven dat het lied
van de zwarte bevrijdingsbewegingen uit
de jaren tachtig, 'Kill the Boer, kill the far
mer', nu in praktijk wordt gebracht. Maar
onderzoeken die de regering heeft gelast,
wijzen erop dat het bij de overgrote meer
derheid van de aanvallen gaat om pure
misdaad. De inbrekers stelen geld. wa
pens en huisraad. In de meeste gevallen
wachten de aanvallers de boer en zijn fa
milie op in hun huis. Vrouwen woi-den tij
dens de aanval gewoonlijk verkracht. „In
bijna iedere zaak is het geweld tegen de
slachtoffers totaal buitensporig. Veel van
de slachtoffers waren oudere, of hulpelo
ze mensen", aldus een rapport dat de in
lichtingendienst opstelde in opdracht van
president Nelson Mandela.
Oorlog
Nico Viljoen, voorzitter van de boerenor-
ganisatie in de omgeving van Heilbron,
gelooft niets van de theorie dat de mis-
daadgolf, een paar jaar later dan de ste
den, nu het platteland heeft bereikt. „Vol
het katje?", vraagt Ezekiel belangstellend
door het open raam van zijn politiewagen.
Maar dan klinkt vanaf de bovenverdie
ping van een aangrenzend huis een schelle
vrouwenstem: „Als de sodemieter naar
binnen jullie."
„Hij vroeg alleen maar naar het katje",
roept een van de kinderen vertwijfeld te
rug. Het voorval is tekenend voor de sfeer
van vijandigheid en wantrouwen tegen
over de politie, verzekert Ezekïel.
Jordan: „Veel zwarte inwoners van de
stad kwamen hier in de jaren zestig vanuit
het Zuiden naartoe. Natuurlijk hadden
zij op grond van hun ervaringen geen en
kel vertrouwen in de politie.Maar de po
litie is tegenwoordig tenminste 'on spea-
king terms' met de invloedrijke kerkelijke
leiders in de probleemwijken van Boston
en daarmee is een halve wereld gewon
nen.
Uitvaartdienst
Voordat het zover kwam zou er in Dor
chester nog een schril alarmsignaal klin
ken. En wel in de Morgenster Baptisten
Kerk, tijdens de uitvaartdienst voor een
zoveelste slachtoffer van een schietpartij
tussen teenagers. De rouwende familie
van het slachtoffer, diens vrienden, de do
minee. iedereen werd opgeschrikt toen er
tijdens de dienst een jongen de kerk bin
nenrende, achternagezeten door een
groep leeftijdsgenoten. De jeugdbende
kreeg de vluchtende jongen te pakken en
maakte voor de ogen van de onthutste
kerkgangers slaand, schoppend en ste
kend met vlijmscherpe messen een abrupt
einde aan zijn leven.
Het schokkende incident was het start
sein voor een radicale koerswijziging.
Een groep invloedrijke dominees vormde
een coalitie en besloot in gesloten blok de
confrontatie aan te gaan met de jeugd
bendes. Op straat. De coalitie sloot een
belangrijk akkoord met de politie. De
deal was: wij helpen jullie met het oprui
men van de rotte appels en in ruil daar
voor geven jullie ons de kans de meelopers
weer in het rechte spoor te krijgen.
Jeugdbendes hebben een klei ne kern van
door en door slechte types", stelt Frank
Hartmann, criminoloog aan Harvard, de
fameuze universiteit in Cambridge, op
een kwartier lijden van het centrum van
Boston. „Die kern wordt omgeven door
een grote groep öpportunisten, meelopers
en f'igui-en die denken dat ze zonder de
bende niet kunnen overleven op straat."
Onderzoekex's van Hartmanns faculteit
foto's John Wanders
zijn nauw betrokken bij de aanpak van de
jeugdcriminaliteit in Boston en een stuk
of acht andere grote steden in het land.
Hun advies aan politie en justitie: concen-
tx-eer je op de jongens in de kenx en pak ze
genadeloos aan. Geef ze geen centimeter
speelnximte. Maak ze het leven zuur Pak
ze voor alles op. Geef ze waar mogelijk een
uitgaansvei'bod vanaf zeven uur 's
avonds. Hang foto's van veroordeelde
bendeleiders in toiletten van bars en dis
cotheken en laat iedereen weten welke
sukkels de koixxcnde tien, twintig of dertig
jaar vastzitten in een federale gevangenis
in Kansas of Pennsylvania.
Een actievere benadering van jeugdben
des, met de nadiruk op pi-eventie, noemt
Hartmann dit. „We gingen ze aanhouden
voor zaken als een kapotte autolamp",
zegt Joixlan. „Geen enkele teenager vindt
een dexgelijke intensieve vorm van con
trole pi-ettig. Onze boodschap was: hou op
met schieten, dan zitten wij niet meer zo
vx'eselijk dicht op jullie huid."
Een ander steekwoord is 'anticipatie'.
Haxtmann: „Lokaliseer waar de grootste
risico's zijn op nieuw geweld." Het is een
intelligentere benadering van de jeugd
criminaliteit met betere gebruikmaking
van de in Boston in ruime mate beschik-
bai'e wetenschappelijke kennis en statis
tische gegevens. De onderzoekers van
Hai*vard constateerden dat 64 procent
van alle alarmerende telefooxxtjes die de
politie van Boston in een jaar tijd ontving
afkomstig was uit niet meer dan 5 procent
van alle huishoudens. En dat zeven van de
tien mannen die hun echtgenote in elkaar
sloegen zich ook buitenshuis als schoften
gedroegen. En dat driekwart van alle
moorden onder jongeren een connectie
had met jeugdbendes. „Ons advies aan
politie en justitie: concentreer je niet op
incidenten, want dan ben je te volgend be
zig", zegt Hartmann. „Zie de patronen en
handel daar naar."
Niet elke politiecommissaris in de VS is
gevoelig voor de gegevens en de argumen
tatie van de deskundigen van Harvard,
verzucht hij, puttend uit eigen ervai'ing.
„Sommigen laten stilzwijgend merken
datzebij voorkeur alles bij hetoude laten.
'Waarom publicitaii'e risico's lopen met
een plotselinge verandering van stijl en
aaxxpak?', zie je ze denken. Het zijn de ty
pes die beleefd en stilletjes de jaren willen
uitzitten die hen nog vei-wijdeixl houden
van hun veilige pensioen."
John Wanders
Amerika's grote steden werden in de late jaren tachtig plotseling overspoeld
door een onafzienbare reeks fatale schietpartijen tussen teenagers. De
epidemie van geweld hing samen met de komst van crack, de ruime
beschikbaarheid van semi-automatische vuurwapens en de bloei van jeugdbendes.
De noox-doostelijke stad Boston wist met vallen en opstaan het tij te keren en geldt
nu als lichtend voorbeeld voor de natie. Politieman Jim Jordan: „Kijk op de kaart en
je ziet dat het hart uit onze stad werd weggebombardeerd."
John Ezekiel manoeuvreert zijn pa-
ti'ouillewagen behendig door de stra
ten van Dorchester; de ruigste wijk van de
stad Boston, in het nooxxloosten van de
Verenigde Staten. De motor van de poli
tiewagen gromt als Ezekiel het gaspedaal
dieper indrukt. „Volgende sti'aat links",
klinkt vanaf de achtei-bank de x-ustige
stem van luitenant Joseph Zinck, zelf al
een leven lang inwoner van het ovexwe-
gend zwarte Dorchester. Het blauwe
schijnsel van de zwaailichten scheert in
ijltempo langs de gevels van de huizen aan
Washington Sti-eet. De sirene blaft twee
kéer als Ezekiel het stuur met een ruk
naar links gooit.
Drie straten verderop heeft het drugteam
van Bureau 11 vier crackdealers klem ge
reden. Het team heeft dringend assisten
tie nodig. Als Ezekiel en Zinck axTiveren,
oogt de situatie gespannen maar onder
controle. De vier verdachten, die zich in
middels omringd weten door negen agen
ten, worden gefouilleerd. Met als voorlo
pige opbrengst twee boterhamzakjes vol
bolletjes crack en dollarbiljetten. Dan
slaat ineens de vlam inde panDe grootste
van de vier dealers, een atletisch gebouw
de, zwarte jongen van een jaar of twintig,
weet zich los te rukken. Met een wilde
zwaai slaat hij de lip kapot van een re
chercheur-. Onmiddellijk woi'dt hij van al
le kanten besprongen. Er klinkt ge
schreeuw. Een van de andere verdachten,
een zwarte jongen met op zijn hoofd een
honkbalpetje, de klep naar achteren, pro
beert van de plotselinge chaos gébruik te
maken. „Staan blijven, jij", schreeuwt
Ezekiel hem dreigend toe.
Honkbalknuppel
De al wat oudere Zinck, dienstdoend chef
van Bureau 11, bemoeit zich niet actief
met de worsteling. Hij behoudt het ovex--
zicht en jaagt een klein jongetje weg dat
op de plaats van de arrestatie met een
honkbalknuppel tegen een verwx-ongen
hek staat te timmeren.Als die grote kerel
die honkbalknuppel te pakken had gekre
gen, dan hadden we hem moeten neer-
schieten; je zag zelf hoe sterk hij was", zal
Zinck later zeggen. De boomlange vech
tersbaas wordt uiteindelijk met enige
moeite in de boeien geslagen. Hij
schreeuwt het uit: „Mijn arm, mijn aim!
Ik ga dood."
Zwijgend kijkt de hele straat toe hoe de
opstandige jongeman weinig zachtzinnig
achterin een politiewagen wordt gewerkt.
Luitenant Zinck ziet intussen hoe Mike
Pinto, lid van het dx-ugteam, de jongen
met de honkbalpet ter fouillering mee
neemt in het portiek van een bouwvallige
woning. De ex*varen Zinck stuurt meteen
een geüniformeerde agent achter hen aan
om Pinto ï-ugdekking te geven voor het ge
val er in het donkere pand onvex-wachts
gevaar opduikt.
Voorzichtig
Een politieman in de VS kan niet voor
zichtig genoeg zijxx. Van de klas van 49 as
pirantenwaarmee Zinck achttien jaar ge
leden op de politieacademie zat, zijn er al
drie omgekomen tijdens de uitoefening
van hun functie. Eentje werd moedwillig
omver gex-eden. De tweede werd in zijn
buik geschoten (Zinck: „Hij keek de ver
dachte in de ogen, aarzelde even en werd
ver-volgens getroffen; dood"). De dex-de
stierf tijdens een inval in een drugspand.
Ezekiel stuurt zijn patx-ouillewagen op
verzoek van de luitenant langs de plaat
sen waar de drie misdx-ijven plaatsvon
den. Aangekomen bij het bewuste crack-
huis haalt Zinck bittere herinneringen op.
„Mijn klasgenoot opent de deur en op het
zelfde moment woi'dt zijn hoofd van de
romp geschoten."
Voor een sloppenwijk bezit Dorchestei-
opvallend veel groen. Ook vind je er oog-
vex-blindend mooie huizen die, ofschoon
vex-waax-loosd, herinneren aan betere tij
den. De x-ondrit door de wijk is voor Eze
kiel en Zinck een vertrouwde x-oute vol
herinnex-ingen aan grof geweld. Ze tonen
dichtgespijkerde craekpanden en weten
ook de overige littekens van de wijk feil
loos aan te duiden. Aangekomen bij een
parkje waar pubers de tijd doden met
rondhangen, zegt Zinck wijzend naar de
stx-aathoek: „Op die plek wex-d afgelopen
maand iemand door zijn hoofd gescho
ten."
„De eerste ooggetuige zei dat het fatale
schot uit een huis kwam", vult Ezekiel
aan. „De tweede beweerde dat de kogel
Appèl op Politiebureau 11 in Dorchester, de ruigste wijk van Boston.
werd afgevuurd uit een voorbij rijdende
auto. Tegenstrijdige verklaringen... Al
tijd hetzelfde liedje."
In de late jaren tachtig werd Boston (Mas
sachusetts) net als andere grote steden in
de VS vrij plotseling overspoeld door zin
loze schietpaxiijen tussen kansax-me teen
agers. Het oplaaiende geweld hing samen
met de komst van cx-ack, de bloei van
j eugdbendes en de snelle verspreiding van
moderne, semi-automatische vuurwa
pens. Boston (600 duizend inwoners) wist
zich evenals de andere steden in het land
aanvankelijk geen raad met de willekeu
rige moordpartijen. De politie stond met
de handen in het haar en klaagde dat dit
'maatschappelijke probleem' haar macht
te boven ging. Het waren de dagen waaxdn
prominente politiecommissarissen pu
bliekelijk verklaarden dat de autoriteiten
de controle over de binnensteden kwijt
raakten. Boston kende wijken waar
brandweer en ambulancepersoneel niet
zonder politiebegeleiding binnengingen.
Probleemwijken
Het geweld concentreerde zich in Boston
vooral in Dorchester en Roxbury, ook nu
nog de voornaamste probleemwijken, te
vens de belangrijkste verkooppunten
voor drugs in de noordoostelijke haven
stad. De twee armoedige wijken grenzen
aan de binnenstad. „Kijk op de kaart en j e
ziet dat in de late jax-en tachtig het hax-t uit
onze stad werd weggebombardeerd", zegt
Jim Jordan met gevoel voor dramatiek.
Jordan is directeur Strategische Planning
op het splinternieuwe hoofdbureau van
politie in Boston. „We hadden elke week
gemiddeld drie moox-den. Op klaarlichte
dag werden er kinderen van hun fiets ge
schoten."
De reactie van de autox-iteiten was gefrag
menteerd. De instanties werkten zonder
uitzondex-ing langs elkaar heen. Jordan:
„Wij hadden hier bij de politie de stellige
John Ezekiel bij zijn patrouillewagen in Boston.
indruk dat mede dankzij onze inspannin
gen de situatie alleen maar verder ver-
slechterde." Hij spreekt tex-echt in de ver
leden tijd. Bostoxx is anno 1998 zeker niet
vrij van vuurwapengeweld, maar het aan
tal moorden is er de afgelopen jaren op
vallend stex-k teruggelopen. Van 152 in
1990 tot 43 in 1997. Over de eerste jaar-
helft van 1998 vonden ex- 'slechts' veertien
moorden plaats. „In 1990 hadden we er
soms veeidien per maand", zegt Jordan.
Wonder
Met de schex-pe daling van het aantal
moox-den, speciaal onderteenagex-s, speel
de Boston zich nationaal in de schijnwer
pers. Het fenomeen, x-esultaat vaxx een
doelgerichte campagne, wordt in de VS
populair aangeduid als 'TheBoston Mira
cle' ('Het wonder van Bostoix'). President
Clinton overlaadde de stad met lof en riep
andere door geweld verscheurde Amei'h
kaanse steden op het voox-beeld te volgen.
Bostons antwoord op de epidemie van
vuux-wapengeweld? Nauwex-e samenwer
king tussen politie, justitie, reclassering,
scholen, kerken en buui-tcomités, onder
het motto: 'gezamenlijk belang en ge
meenschappelijke verantwoordelijk
heid'. Te lang leefden wijkbewoners en
politie op voet van ooi-log. 'Samenwer
king' is de nieuwe slogan.
Nog altijd wordt de politie in Dorchester
met wantrouwen bejegend. Dat blijkt als
John Ezekiel, een klassieke 'Boston-cop'
met Iex-se voor-ouders, op een sti-aathoek
drie zwarte kindei-en toespi-eekt die een
jong katje omhoog houden. „Hoe oud is
