waterstaat Vrije School wil weer van deze tijd worden PZC reportage 24 zaterdag 3 oktober 1998 RUDEN RIEMENS Sinds driekwart eeuw bestaan er Vrije Scholen in Nederland. Het zijn onderwijsinstellingen die altijd met enige achterdocht bekeken zijn. Een school zonder zittenblijvers, kan dat wel? Zonder examens., hoe moet dat op de universiteit? Het zijn ook scholen die een andere dan gebruikelijke levensopvatting uitdragen. Waar kunstzinnige vakken belangrijk zijn en waar de kinderen al heel jong Ieren aan zichzelf te werken. Het zijn ook scholen die enkele jaren geleden plotseling werden beschuldigd van racisme. Wij willen de kinderen enthousiast maken wanneer we een onderwerp behandelen. Zo'n ervaring raken ze niet meer kwijt. Daar leren ze van. Onze leer krachten zijn telkens op zoek naar zulke momenten. Wanneer hij dit zegt, straalt Hans Passe- nier, zakelijk leider van de Vrije School De Berkel in Zutphen, zelf het enthousiasme uit dat hij zo graag wil overbrengen op zijn leerlingen. Onderwijs op een Vrije School is, zegt hij, meer dan het traditio nele lesgeven op de weg naar zo goed mo gelijke cijfers. Het is ook wérken en zoe ken en discussiëren, zodat onderwerpen in een breder verband komen te staan. Natuurlijk wordt op deze scholen óók overhoord en moet er voor proefwerken worden geblokt. Toch is zo'n school an ders. „Wij geloven dat kinderen het beste leren van hun ervaringen. Niet de lesstof staat centraal, maar de belevingswereld van het kind. Die ervaringen passen bij de levensfase waarin de leerling verkeert." Onlangs herdacht de Bond van Vrije Scholen dat 75 jaar geleden de eerste school met tien leerlingen van start ging in een woonhuis in Den Haag. Inmiddels telt de bond negentig scholen en rond 20.000 leerlingen. Van hen volgen onge veer 15.000 het onderwijs in de onder bouw (basisschool). In de volksmond zijn de Vrije Scholen vooral bekend als de school waar je niet kunt blijven zitten en die geen examens afneemt. Dat is ook zo, zegt Passenier, maar de ki nderen worden wel beoordeeld. Het resultaat van een jaar schoolwerk wordt niet vastgelegd in een cijfer maar in een beschrijving, die ruimte biedt voor veel meer nuances. Het ontbreken van overgangscijfers maakt het feitelijk on mogelijk van de vrije scholen voor voort gezet onderwijs een kwaliteitskaart te maken, zoals de onderwijsinspectie van alle andere middelbare scholen heeft ver vaardigd, Zi j vormen een uitzondering. Tegelijkertijd verkeren de scholen ook fi nancieel in een bijzondere positie. Zij worden door het ministerie gesubsidieerd alsof het mavo-scholen zijn, ook al bieden zij havo- envwo-stromingen. Pas volgend jaar verandert dit, zodra de scholen hun lesplan hebben aangepast aan de wensen van het ministerie. Dat betekent dat bij voorbeeld de onderbouw (nu zeven jaar) met een jaar moet worden bekort. De bo venbouwen worden omgevormd tot mavo-, havo-, vwo scholengemeenschap pen. Passenier: „Na 75 jaar staan we op de drempel van een nieuw tijdperk. Het heeft te lang geduurd voor we beseften dat ook wij moesten veranderen. Ik denk dat het ons goed zal lukken, zonder dat we daar bij de visie van Rudolf Steiner geweld aan doen. Wij moeten ons onderwijs weer in deze tijd plaatsen en beseffen dat niet al les eeuwigheidswaarde heeft." Volgens Passenier heeft wat hij noemt 'de toestand' een belangrijke rol gespeeld bij het rijp maken van de geesten ten voorde le van de veranderingen. Met die 'toe stand' verwijst Passenier naar de rel van enkele jaren geleden toen er stereotypen over de verschillende rassen werden aan getroffen in het aardrijkskundeschrift van een leerling van De Berkel. In de me dia werd geconcludeerd dat Steiner racis tische opvattingen erop had nagehouden, en dat die opvattingen op De Berkel nog steeds werden gepropageerd. „Die erva ring heeft ons wakker geschud. De leer krachten hebben een gesprek gehad met de Anne Frank Stichting. De leerlingen zijn geïnformeerd en de lesstof is aange past. Het had nooit mogen gebeuren. Dit is zoiets waaraan je merkt dat je onge merkt bent blijven stilstaan." Racisme Als moeder van drie leerlingen is Joleen Caljouw uit Alm en het met deze verkla ring eens. „Ik wist dat de school niet racis tisch is. Maar het is moeilijk andere men sen daarvan te overtuigen. Mensen vinden iets dat anders is vreemd. Zeker na zo'n zaak heb ik het gevoel dat ik mij over al moet verdedigen. Typeringen, zoals die door Steiner zijn gébruikt, waren heel normaal in de jaren dertig. En in de jaren zestig vond je ze ook in gewone Neder landse schoolboeken nog terug." Naar aanleiding hiervan en van de hieruit voortvloeiende rel zijn de Antroposofi sche Vereniging en de Bond van Vrije Scholen diep door het stof gegaan. De ver eniging kwam met een lijvig rapport dat duidelijk maakte welke (twaalf) uitspra ken in Steiners omvangrijke werk in de belevingswereld van de jongeren. Vanc leerlingen wordt verwacht dat zij over et project, dat zo'n drie weken duurt, eenei gen verslag maken. Joleen Caljouw steunt de aanpak vanc school. Reeksen cijfers zijn niet nodie vindt zij. „Het is heel goed mogelijk ee kind te beoordelen in woorden. Zo ka: een kind te horen krijgen dat ze wel alle maal voldoendes heeft, maar toch niet he uiterste uit zichzelf had gehaald.Kindt ren vallen minder gemakkelijk uit c boot, zegt ze: „Een van mijn kinderend dyslectisch is, kreeg de kans de havol halen. Dat zou op een andere school noo. zijn gelukt." Aangepast Directeur Ton ten Böhmer van de bos benadrukt daarnaast dat het belangrijk ste kenmerk van de school, namelijk c aandacht voor het individuele kind, oc bij een toekomstig, aangepast leerph blijft bestaan. „Onze scholen concentrf ren zi ch op de leerling, waar het bij andet scholen vooral gaat om de leerstof." Me dan op andere scholen mogelijk is, hout het leerplan rekening met waar de kinde ren innerlijk aan toe zijn. Het probeert' mogelijkheden en potenties, die een b; paalde levensfase bieden, optimaal tefe nutten. Vandaar dat het doel van het ot derwijs niet primair de toets is. Ten Böhmer: „Dat maakt deel uit vano: ze visie op de mens en de ontwikkelii van de mens. Wij proberen de mens in zij totaliteit te benaderen zonder dat wee maatschappelijke vraag buiten bescho: wing laten. Belangrijk is dat wij het kit niet van buitenaf de maat nemen. De let ling zelf is de maat." Hij spreekt over twee rugzakjes: de pedi gogische visie en de maatschappelijk toerusting. Ook leerlingen van een vii school moeten uiteindelijk naar het vc volgondex-wijs en dienen zich in de maa schappij te kunnen handhaven. D maakt compromissen noodzakelijk. To» wil de Vrije School kinderen bijbreng» dat zij verantwoordelijk zijn jegens» aarde en jegens andere mensen: Het kind zal zich niet kunnen ontplooi als je hem ook geen sociaal bewustzijn] brengt, zegt Ten Böhmer. Hij verwi naar reacties vanuit vervolgopleiding' leerlingen van Vrije Scholen blijken ves al vrijmoediger te zijn, evenwichtiger» gemotiveerder dan leeftijdgenoten. J leraren en docenten pikken de kinder van de Vrije School er direct uit." Louis Burg' foto CeesZorn citeiten. Vrije Scholen baseren zichin hun wereldvisie op de opvattingen van Stei ner, de grondlegger van de antroposofie. In zijn visie is alles in de wereld van gees telijke afkomst. De moderne cultuur moet weer de eenheid van het leven, de mens en de wereld besef fen. Het onderwijs op de school beperkt zich daarom niet alleen tot 'hoofd'werk, maar biedt ook aansporingen voor hart: en handen. Het lesplan wordt gecompleteerd met kunstzinnige en praktische vakken. Pas senier: „Die nadruk op het kunstzinnige is echter geen doel op zich. Wij gebruiken het als een middel tot ontwikkeling van het kind." Dagelijks ook werken de leer lingen aan een eigen boek, een verslag van de zogenaamde ervaringsperioden. Het is het moment van de dag waarop de docent, die net alle kinderen een hand heeft gege ven en ze even in de ogen kijkt, een onder- werp behandelt dat aansluit bij de Vrije School De Berkel in Zutphen. huidige tijd onaanvaardbaar zijn. Nog eens vijftig citaten kunnen gemakkelijk verkeerd begrepen worden begrepen. Toch is er in Steiners werk geen sprake van rassenleer, zegt de commissie in haar verslag. Met het rapport 'Hand in eigen boezem' maakt de bond duidelijk zelf ook alle ui tingen van racisme af te wijzen. Eigenlijk is het meest opvallende dat in de periode tussen 1934 en 1985 de inhoud van het on derwijs op de vrije school nauwelijks is getoetst aan de veranderende opvattin gen. Ruim tien jaar geleden verscheen het eerste, kritische artikel over wat Steiner 'volkenkunde' noemde. De beschouwing, gepubliceerd door een eigen docent, ging ook in op de wijze waarop het Nederlandse onderwijs met zijn gedachtegoed was omgegaan. De conclusie: het onderdeel volkenkunde was te weinig getoetst aan de veranderen de opvattingen. Aan de hand van het rap Overheid De Vrije School heeft haar naam gekregen omdat het onderwijs vrij is van overheids bemoeienis en niet - wat veel mensen denken - omdat het er anti-autoritair zou toegaan. Integendeel, het onderwijs be nadrukt de waarden van structuren en van de autoriteit van de opvoeder. Het is geïnspueerd door het werk van de Oos tenrijkse filosoof en pedagoog Rudolf Steiner. Nog steeds wordt boven alles re kening gehouden met de leeftijd van het kind en met zijn of haar individuele capa- port van de Antroposofische Vereniging en de brochure denken de vrije scholen de kritiek gepareerd te hebben. Passenier: „In potentie hebben de vrije scholen veel in zich. Jammer genoeg zijn we niet be trokken geraakt bij de nieuwe ontwikke lingen. We zaten op een eilandje, in een ivoren toren. Ik hoop dat we daar in de toekomst anders mee omgaan."

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1998 | | pagina 24