Srebrenica lijkt
één grote doofpot
Onderzoek Van Kemenade naar optreden Dutchbat
Zou ook Jos van Kemenade, de Noord-
Hollandse commissaris van de konin
gin, aangetast zijn door het Srebrenica-
virus? Het virus dat alles en iedereen be
smet en beschadigd die er mee in aanra
king komt? Van Kemenade onderzocht of
de krijgsmacht dan wel de departementa
le top onderzoeken naar het Srebrenica-
falen beïnvloedde. Ondanks een reeks bij
na onverklaarbare stommiteiten die hij
tegenkwam, oordeelde Van Kemenade
echter dat er geen opzet in het geding was.
Toch is met gemak een bloemlezing uit
Van Kemenades eigen werk te vervaardi
gen waaruit zou blijken dat het opzette
lijk feiten verdoezelen welhaast afdruipt.
De opsomming van zo veel stommiteiten
die af en toe zo consequent werden be
gaan had voor Van Kemenade gemakke
lijk aanleiding kunnen zijn een ander
eindoordeel te geven. Veel zaken bleven
onopgehelderd of eindigden met de con
statering dat er iets mis was gegaan met
de communicatie.
in deze bijlage
p reportage 23
zaterdag 3 oktober 1998
Generaal Couzy
foto Roland de Bruin
Minister De Grave van Defensie.
foto Cees Zorn
'Vergeet het fotorolletje', riep Van Keme
nade gedecideerd bij de presentatie van
zijn rapport, terwijl hij toegaf de betrok
ken laborant die het belangrijke rolletje
van een Dutchbatter verprutste nimmer
had gesproken. Geruchten over 's mans
inmiddels 'overtallig' geworden status als
burger-employé bij zijn onderdeel, als
mede zijn door drank en scheiding geruï
neerd privé-leven, helderde de onderzoe
ker daardoor niet op. Van Kemenade was
afgelopen maandag zeker van zijn zaak
en hoorde vervolgens de nieuwe minister
van defensie De Grave verzuchten dat de
„integriteit" van Defensie niet was aan
getast.
Onschuld
Het eindrapport van Van Kemenade doet
de buitenstaander nog geloven in de uit
eindelijke uitkomst van onschuld en on
bedoeld falen. Maar wie alle verhoren van
direct betrokkenen, brieven en medede
lingen in de acht centimeter dikke bijlage
leest, fronst de wenkbrauwen. Daar valt
op hoe vaak de 35 topambtenaren en mili
tairen tijdens gesprekken zich iets niet
kunnen herinneren, net op vakantie wa
ren en hoe ongelukkig achteraf ook, niets
notuleerden van belangrijke en beslissen
de bijeenkomsten. Ambtenaren noteren
toch alles? In dat deel van het rapport valt
ook te lezen dat toenmalig bevelhebber
Couzy twee marechaussees van het kazer
neterrein wilde laten verwij deren; zij sta
ken hun neuzen te diep in zijn zaken. Het
waren hete tijden, zoveel wordt duidelijk.
Van Kemenade zocht misschien naar de
openlijk uitgesproken wens van diverse
betrokkenen om de waarheid onder het
tapijt te houden. Die vindt hij niet. Wel
spreekt hij met de kolonel-arts Gerrie
Kremer, als chirurg op 11 juli 1995 oogge
tuige van de val van de moslimenclave. De
arts zegt onverbloemd tegen Van Keme
nade over het debriefingsrapport: „Ten
dentieus en een verkrachting van de
waarheid."
Kremer praat zich in meerdere sessies de
blaren van de tong. Om duidelijk te ma
ken dat een moslimvrouw aan schotwon
den overleed, omdat de commandant van
de verbandplaats haar niet wilde helpen.
Uiteindelijk wordt hem een reeds ge
schreven verklaring voorgelegd waarin
staat dat de vrouw niet is overleden. Het
kost hem opnieuw moeite de waarheid op
Landmacht: „Slecht nieuws heeft ook de
neiging slecht te worden doorgegeven."
Bert Kreemers vond het uiterst onver
standig dat de Landmacht het onderzoek
mocht uitvoeren. „Ik vond het een 'recipe
for disaster'. Het is rechter in eigen zaak
spelen." Machteloos constateert hij dat er
voortdurend 'hiaten' zaten in de informa
tievoorziening vanuit de landmacht rich
ting zijn directie.
Landmacht
De top van de landmacht speelt een cen
trale rol in de Srebrenica-affaire. Dutch
bat bestond uit manschappen van de
Landmacht (De luchtmobiele brigade) en
de debriefing, uitvoerige gesprekken om
de gebeurtenissen op een rij te zetten,
werd uitgevoerd onder verantwoordelijk
heid van Landmacht-bevelhebber Couzy
en de zijnen. Uit veel blijkt dat de gene
raals de hakken diep in het zand zetten om
de reputatie van de landmacht, en die van
hun zelf in het bijzonder, overeind te hou
den. Zij waren goed bevriend met de lei
ding van de Koninklijke Marechaussee
(Fabius en diens 'plv' Roos) en de officier
van justitie Besier liet zich wel heel erg
makkelijk op een zijspoor rangeren; die
wist meer niet dan wel.
De actie 'voorkom verdere beschadiging
Landmacht' begon toen minister Voor
hoeve van defensie een maand na de val de
enclave een groot onderzoek eiste naar
strafbare feiten van Dutchbatters en oor
logsmisdaden van Serviërs. Het aanvan
kelijke onderzoek door de Marechaussees
met opsporingsbevoegdheid onder lei
ding van een voormalig procureur-gene
raal wordt onder druk van de landmacht
top enigszins anders opgezet: Het wordt
een debriefing van alle Dutchbatters, on
der leiding van Landmachtgeneraal O.
van der Wind. De marechaussees mogen
helpen, maar dienen daarbij hun opspo
ringsbevoegdheid in de aktetas onder de
tafel achter te laten.
Generaal Van der Wind meldt tegen Van
Kemenade dat hij direct de tweeslachtig
heid van de debriefing inzag; een vertrou
welijk gesprek waarbij mogelijke straf
rechtelijke aspecten aan de orde kwamen.
Afgesproken werd dat dan een 'time out'
werd aangevraagd en betrokkene een ad
vies zou krijgen aangifte te doen bij de
Marechaussee. Dat zou ook gebeuren als
de kans bestond dat de ondervraagde
kwalijke zaken over zichzelf zou verkla
ren. De aangiftes zouden linea recta naar
de officier van justitie Besier gaan.
Rapport
Wat enkele marechaussees i n een pas twee
jaar later boven tafel gekomen 'manage-
mentsrapportage' oplekenden, passeert
ook tijdens de debriefing de revue. Mede
werking van Dutchbatters aan het schei
den van moslimmannen en -vrouwen, het
mogelijk achteroverdrukken van geld van
moslimvluchtelingen, het overrijden in
hectische situaties van vluchtelingen en
de mogelijke verkoop van wapens... niets
van dat al bereikt in die dagen de officier
van justitie.
Van Kemenade wordt argwanend: „Is het
niet merkwaardig dat er zo'n manage-
mentsrapportage bestaat? Dat de gene
raal van de KMAR daarover beschikt?
Dat hij de minister daarover mondeling
mededeling doet? Dat hij dat rapport
schriftelijk doet toekomen aan de waar
nemend bevelhebber der landstrijd
krachten, maar dat de meest directe staf
rond de minister en secretaris-generaal
twee jaar lang niet beschikt over dat rap
port?"
Plaatsvervangend secretaris-generaal
Hulshof wil het antwoord wel geven:
„Nee, dat is niet gebruikelijkEn over de
interne cultuur zegt hij: „Veel mensen
zeggen dan op een gegeven moment: Ja,
dat kan niet waar zijn en even op je tellen
passen. Er zijn nog heleboel andere
Dutchbatters die het ontkennen en wil je
even bedenken dat zoveel mensen getrau
matiseerd zijn, zullen we dat weer niet al
lemaal naar boven halen.
Recherchechef Küijs van de marechaus
see beschrijft wat er is gebeurd met de
conclusies van de 'analyseteams' die de
verslagen van de debriefing tegen het
licht hielden. Eén van de drie teams be
handelde de strafbare feiten, maar de be
vindingen van dat team bereikten het
openbaar ministerie niet. Kuijs: „Er be
staan maar twee exemplaren van dat ver
slag. Eén heb ik hier voor me liggen en het
andere ligt in de kluis bij de landmacht."
Dat alleen het OM oordeelt over vervol-
ging van strafbaar handelen of niet, bleek
niet zo van belang. „Sterker nog, het was
zo afgesproken dat wij vanuit het team
niet eens aan het OM zouden hoeven te
melden dat zich strafbare feiten hadden
voorgedaan."
Vlucht
KMAR-rechercheur Rutten die het mana-
genientsrapport opmaakte maar buiten
de debriefing wordt gehouden, valt van de
ene verbazing in de andei-e. Er werd niet
gezocht naar strafbare feiten. Kwamen de
feiten die hem anoniem waren verteld
door Dutchbatters dan niet tijdens de de-
briefing naar boven, hadden de vijf in een
emotionele bui hem maar wat op de mouw
gespeld?
Rutten merkte veel later dat het uiteinde
lijke verslag van de debriefing, bestemd
voor de buitenwacht en de politiek, niet
bepaald alles omvattend was.. De com
mandant van een observatiepost in de en
clave meldde hem dat een pantservoer
tuig tijdens de vlucht naar de basis over
moslims heen was gereden. Daarvan
stond in het algemeen verslag geen letter.
Officier van justitie Besier komt in de ver
slagen gemakzuchtig over waar het Sre
brenica betreft, maar geeft steeds aan een
ander heikel punt te willen bespreken:
Een onderzoek naar wangedrag van mili
tairen in Angola, dat werd uitgevoerd
door de inspecteur-generaal der Krijgs
macht. Officier Besier zag duidelijke ver
klaringen van strafbare feiten, zoals seks
met minderjarige meisjes, maar mocht
geen justitieel onderzoek instellen. Het
frustreerde hem en de leden van de mare
chaussee die de zaak ook bekeken dat de
Krijgsmacht zichzelf mocht onderzoe
ken. Er volgde slechts een veroordeling
wegens hasj-bezit.
„En juist bij Angola, zeg ik hardop, speelt
het 'doofpotgebeuren' wellicht een rol",
vertelt Besier Van Kemenade veelbelo
vend. Maar een koude douche volgt als die
reageei-t: ,,U begrijpt dat dit niet tot mijn
opdracht en mijn competentie behoort."
Hans Leber en
Cees van der Laan
Slecht nieuws over de rol van Dutchbat in het Srebrenica-debacle is niet in de doofpot
gestopt. Deze geruststellende boodschap van onderzoeker J. van Kemenade veroorzaakte
deze week een zucht van verlichting in de Defensietop. Maar wie het zeer uitgebreide verslag
leest, kan ook tot een andere conclusie komen.
Oud-minister Van Kemenade licht zijn rapport over Srebrenica toe. foto Cees Zorn
Vrouwen uit Srebrenica bekijken foto's die ze van Dutchbat militairen hebben gekregen. foto Rob Keers
papier te krijgen. Hij meldt ook dat de me
dici tijdens beschietingen een bunker
werden ingestuurd, terwijl tientallen me
ters verderop in een onbeschermd gedeel
te van de hal 40 gewonde moslims lagen.
De voorraad medicamenten voor de mili
tairen mocht niet voor burgers worden
aangewend, was een motief. Een bescha
mend dienstbevel, volgens de arts, die dit
negeei'de en is gaan helpen.
Beerput
Volgens Kremer is de Tweede Kamer in
het ongewisse gelaten over veel feiten
rond Srebrenica. Daar vernam men in ie
der geval niet de har-de waarheid van Kre-
mers ervaringen. Over de vraag of er een
justitieel onderzoek moet worden inge
steld, oppert de Koninklijke Marechaus
see in een notitie een mogelijk nadelig ef
fect. „Niet mag worden uitgesloten dat er
dan een beerput open gaat.Waar zijn on
derzoeken voor, vraagt de lezer zich a fEn
sinds wanneer bepaalt de Defensietop of
een justitieel onderzoek opportuun is?
Kolonel Kremer rept zonder omwegen
van een 'cover up' (doofpot): „Er is heel
bewust geprobeerd om van'antwoorden
van Dutchbatters op vragen zoveel moge
lijk de scherpte af te halen, zodat deze
antwoorden in ieder geval geen schade
konden veroorzaken in de publiciteit."
En de kolonel-arts staat niet alleen in zijn
kritiek. Ook C.RC. Kuijs, toenmalig re
cherchechef bij de Koninklijke Mare
chaussee (KMAR), oordeelt hard over het
onderzoek: „Deze debriefing had het ka
rakter van een huishoudelijk onder-zoek,
om dat woord maar eens te gebruiken.
Dat was een huishoudelijk onderzoek
binnen Defensie. Door eigen personeel
gedaan. Daar werden dan kwaliteitscon
troleurs boven gezet in de vorm van gene
raal Huyser en meneer De Ruiter maar het
is en blijft een huishoudelijk onderzoek."
Kortom, Defensie onderzoekt Defensie.
Voormalig chef Defensiestaf 'generaal
Huyser, nota bene één van de controleurs
van het debriefingsrapport, weet uit ei
gen ervaring hoe militairen elkaar de
hand boven.het hoofd kunnen houden.
„Om de doodeenvoudige reden dat elke
keer als er wat aan de hand is en je moet
een onderzoek doen, dan wordt beslist
niet verteld wat er verteld moet worden.
Ik geef het u op een briefje. Dan zeggen ze:
we sluiten de rijen en we vertellen lekker
niet wat er gebeurd is."
Plaatsvervangend directeur Defensie
voorlichting Kreemers, burgerambte
naar, geeft in zijn verhoor tegenover de
onderzoekscommissie blijk van wantrou
wen jegens de berichtgeving door de
Na aankomst op Soesterberg kust een blauwhelm de Nederlandse bodem.
foto Roland de Bruin
Vrije Scholen gaan met de tijd mee
Fotorubriek: Waterstaat
Aad van den Heuvel en de maakbare samenleving
Kortingen straks taboe voor apothekers
Britten bouwen aan millennium-droom
Lekker skaten in Parijs
