Een eigen taal en
een eigen cultuur
PZC
bu jten gebied
Bourgondisch
Bergen op Zoom
door het oog
van Wim Riemens
0°M
I J I 8 I
woensdag 30 september 1998
fotografie Lex de Meester
Een handvol boerderijen en een
paar woningen vormen samen
het gehucht Sint-Janskerke,
oftewel Ecclesia Sint-Johannis.
Dat is de oplossing van de
fotoprijsvraag in Buitengebied
van vorige week. Het gehucht ligt
tussen Zoutelande en Meliskerke,
tegenwoordig gemeente Veere. De
haastige automobilist is er
doorheen voordat hij er erg in
heeft. Afgezien van het gevaar dat
de hardrijders veroorzaken,
vinden de inwoners - sommigen
zijn er geboren en getogen,
sommigen zijn import - het geen
enkel probleem dat er weinig
belangstelling is voor Sint-
Janskerke. Ze zijn op hun rust
gesteld. En rust is er altijd volop
geweest in de vriendelijk ogende
buurtschap.
Sint-Janskerke was ooit een
dochterparochie van Westkapelle.
Ontstaan omstreeks het midden
van de dertiende eeuw. De
parochie werd genoemd naar
Johannes de Doper en behoorde
aan de abt in Middelburg, die er
een uithof had, de Zuidtiende. Er
zijn processen gevoerd over het
patronaatsrecht, dat in 1259 werd
toegewezen aan de abt te
Middelburg. Het kerkgebouw
raakte danig in verval en daarom
werd in 1439 aan de paus gevraagd
een aflaat te verlenen aan hen die
op de feestdag van Johannes de
Doper en op andere feestdagen de
kerk zouden bezoeken en tot haar
herstel zouden bijdragen.
Na de Reformatie werd de kerk
niet meer gebruikt en in de
zeventiende eeuw afgebroken. De
stenen werden hergebruikt bij de
aanleg van fort Rammekens. De
toren is in de negentiende eeuw
gesloopt. Het gebied van de
parochie werd bij Zoutelande
gevoegd. Enig leven in de
brouwerij ontstond toen het
station Zoutelande/Meliskerke
van de stoomtram werd gebouwd.
De tram reed tussen 1906 en 1937.
Het waren vooral scholieren en
arbeiders van De Schelde die er
gebruik van maakten. Van de tram
is niets meer te vinden en het
stationsgebouw is onherkenbaar
in een woonhuis veranderd
(rechtsop de foto). De naam van
een mooie boerderij (links op de
foto) herinnert er nog wel aan:
Tramzicht; de hofstede dateert uit
1801 en staat op de
monumentenlij st
Slechts twee onjuiste oplossingen:
Poppendamme en Ter Moere. Bij
de goede oplossingen vermelden
verschillende inzenders dat het
om de Baaiweg gaat en om een
ambachtsheerlijkheid. De
winnaars zijn: M. Nagelkerke,
Vlissingen, J. de Witte,
Zoutelande en C. Kluijfhout-
Geschiere, Koudekerke. Zij
ontvangen een waardebon.
De vraag van de nieuwe opgave
luidt: wat is de naam van de plaats
waar Wim Riemens
fotografeerde? Oplossingen
kunnen tot en met uiterlijk
zaterdag 3 oktober worden
ingezonden naar: redactie PZC.
Buitengebied, postbus 18, 4380
AA, Vlissingen. fax 0118-470102.
e-mail redactie@pzc.nl. Onder de
inzenders van goede oplossingen
worden drie waardebonnen
verloot.
door Mooike de Moor
Nee, Bergen op Zoom is geen
Zeeland. Ja, de stad ligt dicht
bij de Zeeuwse provinciegrens,
maar is toch echt Brabant. Niet
dat de Bergse bevolking iets tegen
hun Zeeuwse buren heeft,
verzekeren ze. Alleen zien zij
zichzelf als oer-Brabants,
bourgondisch stadje. Met een
eigen cultuur en een eigen taaltje.
Daarom begrijpen de Bergenaren
ook niet dat mensen 'boven de
rivieren' Bergen op Zoom vaak bij
Zeeland indelen. De Bergenaren
zijn trots op hun stad en dat mag
iedereen weten. Ze schamen er
zich ook niet voor. Vraag een
Bergenaar wat er zo speciaal aan
zijn stad is en hij antwoordt: het
chauvinisme en de middeleeuwse
uitstraling van de binnenstad.
Met de trein of met de auto, iedere
bezoeker van Bergen op Zoom
wordt bijna automatisch naar de
binnenstad gedirigeerd. Het
centrum is de Grote Markt. Dit
stadsplein met de kinderkopjes
wordt door menige hooggehakte
dame vervloekt. De Bergenaren
reageren dan steevast met de
opmerking: „Ja, maar in
Antwerpen hoor je ze niet klagen.
Dan zijn die stenen ineens
gezellig.'- Bergen op Zoom is erg
op die 'vloerbedekking' gesteld.
Sterker nog, de straatjes die
uitkomen op de Grote Markt
worden op dit moment opnieuw
betegeld met natuursteen. Dit om
de middeleeuwse uitstraling nog
sterker te benadrukken.
Ruim zeshonderd monumenten
heeft Bergen op Zoom. Op de
Grote Markt staat het
middeleeuwse stadhuis. Vlak
naast het gemeentehuis bevindt
zich Nederlands oudste herberg
'De Draak'. De markt staat vol
met terrasjes. Af en toe passeert er
een groepje mensen met een
wandelroute in de hand. Op de
Grote Markt rust het
winkelpubliek even uit en
toeristen die de stadswandeling
volgen, kunnen de gebouwen
vanaf het terras op hun gemak
bekijken.
Tegenover het hotel is de
stadsschouwburg De Maagd.
Voordat het in 1990 theater werd,
was het parochiekerk. Het
interieur van de kerk is nog
gedeeltelijk intact gebleven, maar
het grootste gedeelte van het
meubilair is overgebracht naar de
Sint Gertrudiskerk aan de
overkant van de Grote Markt. De
Sint Gertrudis is niet alleen een
mooie kerk, waar vaak grote
diensten worden gehouden, de
kerktoren heeft bij de Bergse
bevolking een speciaal plekje in
het hart. 'De Peperbus' wordt de
toren liefkozend genoemd. De
naam stamt uit de tijd van de
Franse belegering. Bij
beschietingen werd de kerk bijna
geheel vernield. De toren bleef
echter overeind en kreeg als
bekroning Peperbus als bijnaam.
Bij elke speciale gelegenheid
wordt de toren aangekleed. Is de
aanleiding officieel, dan hijsen de
Bergenaren hem in smoking, met
Mechelen ben geweest en de mooie
historische panden daar zie, denk
ik: 'Goh, OnsMai-kiezenhof istoch
wel erg mooi'."
Natuurlijk is dat chauvinistisch,
weet horecamedewerker Van
Tilborg. Maar hij vindt dat hij in
het niet valt bij het fanatisme van
sommige klanten in café Het
Zwij nshoofd, wat bekend staat als
een 'oer-Bergs' café. „Ja, ons
chauvinisme gaat soms wel ver,"
vertelt Cees Friens. „Maar we zijn
wel gastvrij, hoor. Bergenaren
hebben echt zo'n bourgondische
instellingzo van 'We nemen er
nog eent j e'Friens lacht en zegt
„Wat is Bergen op Zoom voorstad?
Bergen is echt een stad van
verkleedpartijen. Met de Maxia
Ommegang, Vastenavond,
eigenlijk elke keer als er iets
cultureels te beleven valt."
Wie van Het Zwijnshoofd een
zijsti-aatje inschiet, komt uit in de
oudste straat van Bergen op
Zoom: de Lievevi-ouwestraat. Een
straat met vele monumentale
panden. In 1994 kreg de straat een
plaquette met 'mooiste straat van
Nederland'. Schilders en
tekenaars leggen het straatbeeld
vaak vast, omdat aan het eind de
Lievevrouwepoort staat en dat
levert een fraai plaatje opDe oude
stadspoort heet ook wel de
Gevangenpooi't. Omdat de stad in
de vijftiende eeuw haar
omwalling verloor, werd de poort
voortaan als gevangenis gebnaikt.
Het gerucht gaat, dat prins
Hendi*ik weieens in de kerker
heeft gezeten voor
prostitutiebezoek. Friens: „Er
wordt ook verteld dat koningin
Wilhelmina als ze langs Bergen
moest reizen, resoluut de
goi'dijnen van haar voextuig
dichttrok."
Onder de Gevangenpooxd dooi*, de
weg over en daar is het oude
havengebied, ook wel De Kaai
genoemd. Vi-oeger onder water, nu
gedempt en gebi*uikt als
standplaats voor de weekmarkt.
De hei*enhuizen zijn blijven staan.
Maar bestaat Bergen op Zoom dan
alleen uit de monumentale
binnenstad? Natuui'lijk zijn er
verschillende wijken en is er het
buitengebied. Vorig jaar is de stad
nog gegi*oeid met de herindeling.
Met Halsteren, Lepelstraat, de
Heimolen en een stukje
Steenbergen erbij heeft Bergen op
Zoom nu ruim 60.000 inwoners.
De laatste echte 'landaanwinst' is
de Bergse Plaat, gebouwd op een
ingepolderd stuk Binnenschelde.
Het Markiezaats- of het
Zoommeer is in de plaats van de
zee gekomen. Veel Bergenai'en
vinden dat jammer. Ze zien de
Plaat dan ook als een apart stuk
van Bei-gen op Zoom. „Er wordt
gewoon afstandelijk over gepraat.
Zo van: 'Bouw er nog een kerk en
bi'eek de brug af'," vertelt Gilbert
Doggen. Toch is de plaat een
stokpaardje van de gemeente die
er een toeiistische trekpleister van
wil maken. Langs het surfstrand
loopt een boulevard met een
paviljoen en een hotel. Veel
Bergenai*en zijn er ook met zonnig
weer te vinden. „Bei*gen op Zoom
is misschien wel een beetje
behoudend en chauvinistisch,
maar ik voel me hier echt thuis,"
zegtWeijdt. „Als ik langer dan
tien dagen op vakantie ben, word
ik sjacherijnig. En als ik dan het
puntje van De Pepei'bus weer zie,
ben ik blij. Want dan ben ik weer
thuis."
Bergen op
Zoom
carnaval staat hij in boei-enkiel en
zakdoek De toren krijgt dan zelfs
een gezicht. „Ja, de Peperbus is
dan voor mij een echte
persoonlijkheid. Het leuke is dat
ze hem met carnaval ook laten
praten. Een Bergenaar herkent uit
duizenden de stem van De
Peperbus," vertelt Ad Weijdt.
Vanaf de Grote Mai*kt loop je via
het Fox-tuinstx-aatje naar het
Markiezenhof, de trots van Bergen
op Zoom alias de Markiezenstad.
Het majestueuze complex is een
grote vesting met vele gebouwtjes,
zalen, binnenplaatsen en een tuin
Het monumentale Markiezenhof
is nu museum en de grootste
toei'istische trekpleister van de
stad. De Bergse bevolking komt
vaak in het hof, want de openbai'e
bibliotheek is er gevestigd. „Ik
woon er tegenover en vergeet soms
weieens hoe speciaal het is,"
bekent Ranny van Tilborg. „Maar
als ik dan weer een keer in Gent of
