Walifornië
Op zoek naar
Zelfs de raki is niet langer van de Turkse staat
Wallonië heeft imago tegen
reportage zaterdag 5 september 1998 33
een miljoen passagiers af te handelen",
zegt de directrice Marie Desseaux, die
glimmend van trots de onlangs in capaci
teit verdubbelde terminal toont.
Aidsvirus
De universiteit van Namen oogt minder
geavanceerd dan die van Louvain la Neu-
ve, maar achter de kloosterachtige gevels
'gaan vele high-techbedrijfjes schuil.
Lambdatech is er daar een van: opgescho
ten uit het microbiologie-lab en inmid
dels in de voorhoede van firma's die zich
bezighouden met het aidsvirus. „Wij heb
ben een nieuwe techniek ontwikkeld voor
het volgen van het aidsvirus van patiën
ten die medicijncocktails gebruiken. In
plaats van in acht analyses kun je met on
ze kit in twee analyses van DNA-materi-
aal zien hoe actief het virus is'\ zegt direc
teur Pierre Lourty. Lambdatech staat op
het punt zijn aids-kit op de markt te bren
gen, maar is inmiddels alweer druk doen
de met een methode voor het vroegtijdig
opsporen van 'rot' in aardappelen. „Wal
lonië wordt beschouwd als verloren ge
bied, maar zo kijken wij daar niet tegen
aan. Dat beeld is volstrekt achterhaald",
vindt Lourty. De 'grote prijs voor techno
logische innovatie'ging in 1995 naar uit
vinder/ondernemer Joel Demarteau, op
richter van 'WOW', ook gevestigd op een
van de nieuwe high-techparken bij Na
men. In de fabriekshal van WOW danst in
een waterbassin een grote glimmende bal
op en neer. Bij elke beweging katapulteert
de bal uit het water, om er met een plons
weer in terug te keren. Zodra Demarteau
enkele toetsen op een PC beroert, komt de
bal tot rust, en verstomt het geklots. Het
ding blijkt volgepropt met veren, gewich
ten en elektromotoren, via een kabel ver
bonden met een computer: het 'brein' dat
de bal in beweging brengt. Met een bal
van WOW wordt een openbaar zwembad
in een mum van tijd omgetoverd tot een
golfslagbad zonder dat grote verbouwin
gen nodig zijn.
Energie
De ingenieur Demarteau voelde zijn 'Eu
reka!' opwellen toen hij met zijn zoontje
een golfslagbad bezocht en zich realiseer
de hoeveel energie nodig is om met schui
ven en luchtdruk een golf op te wekken,
die binnen luttele seconden aan de over
zijde van het zwembad alweer doodslaat.
Het hele zwembad laten 'klotsen' leek
Demarteau veel efficiënter. Zijn elektro
nische ballen doen precies dat: ze spelen
op een intelligente manier in op de bewe
gingen van het water door op het meest
geëigende moment een beetje te 'duwen'
zodat de golven in stand blijven of ver
sterkt worden. Het resultaat is een ener
gieverbruik dat een factor duizend lager
ligt dan in een traditioneel golfslagbad
WOW exporteert inmiddels naar landen
als Japan, China, Taiwan, Nieuw-Zee-
land. Frankrijk en Israël en voor de
WOW-ballen lijkt ook een mooie toe
komst weggelegd bij het mengen van
vloeistoffen op industriële schaal. Een
van 's werelds grootste brouwers - Inter-
brew - heeft er al een paar aan het werk.
De omzet van het bedrijfje verdrievou
digde in drie jaar van anderhalf tot vijf
miljoen gulden. In het jaar 2000 denkt
Demarteau voor tien miljoen gulden te
kunnen verkopen. „Voor het eerst hebben
we dit jaar problemen met het aantrekken
van gekwalificeerd technisch personeel.
Het wordt krap op de arbeidsmarkt", ver
zucht hij.
Bindmiddel
De ingenieur, luchthavendirectrice.
Gentse professor, coureur en high-tech
manager zijn het er allemaal over eens:
Wallonië heeft op de valreep van de vol
gende eeuw méér te bieden dan stoflon-
gen, steenkolengruis en failliete staalfa
brieken. „Het imago van Wallonië loopt
achter op de realiteit" zegt Marie Des
seaux van 'Brussels South'. „In het verle
den werden alle kaarten op de grote indu
strieën gezet. Nu ziet men in dat de groei
van kleine bedrijven moet komen", meent
Pierre Lourty van Lambdatech.
De Gentse professor George Allaert put
uit de opleving van de as Brussel/Namen-
/Luxemburg de hoop dat Belgie één kan
blijven en met langs de oost/westelijke
taalgrens als een overrijpe meloen zal
barsten. „Deze florerende noord-zuidas,
die je rustig kunt doortrekken van Brussel
via Mechelen naar Antwerpen, kan als
nieuw bindmiddel voor België gaan wer
ken. Economisch cement, dat voorkomt
dat België in een Waalse en Vlaamse staat
uiteenvalt. Ik zou dat laatste niet toejui
chen. Want het is uiteindelijk in het beste
belang van Vlaanderen dat het ook Wallo
nië voor de wind gaat."
Paul Koopman
De Gentse hoogleraar: „Voor het eerst is er een opleving." manier", zegt de manager van het snelst groeiende hightech
„Na vijftien jaar crisis is de mentaliteit veranderd", bedrijf in Franstalig België. Aan Wallonië kleeft het cliché
vindt de directrice van de luchthaven Charleroi. „Met de van verlaten steenkolenmijnen en failliete staalfabrieken,
vakbonden onderhandelen we nu op een Hollands-zakelijke maar in de 'brainparks' vindt men dat beeld achterhaald.
Wallonië - en dan vooral de oude mijn
streek van de Borinage - heeft zijn
imago niet mee. Steevast wordt het
Franstalige deel van België in asgrijze
kleuren geschilderd. De streek die medio
vorige eeuw nog de economische slagader
was van het hele koninkrijk werd in de ja
ren zestig getroffen door malaise en mas
sawerkloosheid. Als een spatader werd
Wallonië weggestopt onder een dikke
steunkous van Waalse subsidies en Euro
pese structuurfondsen. Maar veel soelaas
bood dat niet. De moord op SP-voorzitter
Cools, de corruptiezaken rond Agusta en
Dassault en de zaak-Dutroux stortte de
regio tenslotte ook nog in een morele cri
sis.
„Veel Vlamingen hebben Wallonië voor
goed afgeschreven, maar dat is niet te
recht", zegt professor George Allaert van
de Universiteit Gent. Allaert doet al vijf
tienjaar onderzoek naar de ontwikkeling
van het particuliere bedrijfsleven in Wal
lonië en Vlaanderen, en deze zomer signa
leerde hij voor het eerst een economische
opleving ten zuiden van de taalgrens. „Er
is een bescheiden verbetering van de be
drijvigheid. Vooral langs de as die van
Brussel via Namen naar Luxemburg
loopt zie je de zaak aantrekken. Hier is
een bijzondere biotoop van veelbeloven
de high-tech bedrijven aan het ontstaan,
met de grote steden en universiteiten als
aanjagers".
Lof
'Walifornië' is deze streek al gedoopt, in
een nogal gewaagde verwijzing naar de
Amerikaanse staat Califomië, waar en
kele jonge puistenkoppen in de jaren ze
ventig als bij toverslag 'Sillicon Valley'
uit de grond stampten. Dit economisch
wonder is nooit afdoende verklaard, maar
een mild fiscaal klimaat, een goed ge
schoold arbeidsleger en ondernemende
universiteiten hebben beslist een handje
geholpen. Terwijl de oude industriële reu
zen zoals General Motors en Chrysler
door hun lemen voeten leken te zakken,
groeiden de kleine dwergen Microsoft en
Apple uit tot giganten.
Het bedrijf 'Ion Beam Applications' kan
gelden als een prille Waalse tegenhanger
van dit Californische succesverhaal. In
minder dan vijf jaar werd IBA wereld
marktleider bij de productie van cyclo
trons: deeltjesversnellers die gebruikt
worden voor medische toepassingen. „We
hebben tachtig procent van de markt",
zegt Pierre Mottet zonder met de ogen te
knipperen en in vlekkeloos Engels. „Onze
cyclotrons gebruiken driemaal minder
energie en zijn vijfmaal productiever dan
die van onze concurrenten. Dat scheelt
per cyclotron jaarlijks zo'n honderddui
zend dollar op de energierekening. Daar
zijn veel klanten gevoelig voor."
Mottet is vol lof over het Waalse onderne
mersklimaat. „Onze prototypes werden
gefinancierd via een renteloze lening van
het Waals gewest op 'no cure no pay-ba
sis'. Zestig procent van de onderdelen
voor onze cyclotrons worden in Wallonië
zelf vervaardigd: het vakmanschap dat je
hier aantreft voor zeer hoogwaardige in-
Pierre Mottet van Ion Beam Applications, het snelst groeiende high-techbedrijf van
Franstalig België. foto's Paul Koopman
strumenten is elders in de wereld echt
moeilijk te vinden. De universiteit van
Louvain la Neuve staat aan de top op het
gebied van kernfysica." Rondom de cam
pus is een dicht weefsel van middelgrote
technologiebedrijfjes gegroeid, waarvan
de meesten door voormalige profs en in
genieurs werden gesticht.
Vliegveld
De Waalse overheid heeft begin jaren ne
gentig de bakens vrij radicaal verzet, na
dat de miljardensteun aan oude indu
strieën grotendeels weggegooid geld
bleek. De subsidies voor de oude staalfa
brieken werden afgebouwd en de bedrij
ven te koop gezet.De opleving van de be
drijvigheid is ook te merken bij het regio
nale vliegveld van Charleroi, dat decen
nia lang een sluimerend bestaan leidde.
Maar sinds de luchthaven werd omge
doopt tot 'Brussels South' en in de nabij
heid het bedrijvenpark 'Aeropole' werd
geopend, gaan de zaken er crescendo. ..We
zijn natuurlijk nog feteeds een kleine
luchthaven, maar het aantal passagiers is
vanaf 1995 gegroeid van 40.000 tot ruim
220.000. Binnen enkele jaren denken we
De bierbrouwerij van de familie Bomonti in Istanbul 1907.
Op de Aziatische oever van de Bo
sporus, de zee-engte die twee conti
nenten van elkaar scheidt, staat ter
hoogte van het door Istanbul opgeslokte
dorp Beykoz een groep verwaarloosde
gebouwen. Naast een houten boothuis
liggen grote aluminium vaten, klaar om
verscheept te worden. De lucht ruikt zoet
naar anijs. Op een raam van een van de
gebouwen hangt een pamflet: Reden:
puur winstbejag. Excuus: toerisme.
Doel: de fabriek sluiten, het volk verja
gen. We laten Beykoz niet verkopen.
Hier aan het blauwe water van de Bo
sporus staat Turkije's grootste fabriek
van raki, de alcoholische anijsdrank. De
arbeiders van deze rakifabriek, waar 20
miljoen liter per jaar, of bijna een derde
van de landelijke consumptie, geprodu
ceerd wordt, zijn bang hun banen te ver-
liezen. „Als ik het voor het zeggen had,
zou ik twee derde van het personeel ont
slaan", zegt directeur Ahmet Tugay.
Maar hij is, net als zijn personeel, ambte
naar in dienst van de staat en heeft het
niet voor het zeggen. In alle staatsbedrij
ven zijn banen politieke cadeautjes en
het zou erg vervelend zijn als een direc
teur zijn minister in de wielen reed.
De Turken zijn zo dol op raki dat ze er de
Koran voor met een korreltje zout ne
men. „Allah verbiedt het drinken van
wijn, van gefermenteerde druiven, maar
over raki heeft hij niets gezegd"luidt het
excuus van iedere Turkse drinkebroer.
De dis in een 'meyhane', een taveerne
waar meestal mannen onder elkaar uren
aan een stuk tafelen, is niet compleet
zonder raki. „We houden onszelf voor de
gek", mompelt een in een grijs fabrieks-
uniform gehulde oude baas die de distil-
leervaten controleert. „Raki wordt ook
van druiven gemaakt." Hij drinkt er ove
rigens geen druppel minder om.
Kwaliteit
„Raki stoken is een zaak van fijngevoe
ligheid. Je moet er voortdurend bovenop
zitten. Maar als de distillateur in de
nachtdienst zit te pitten, dan gebeurt het
dat het eerste distillaat van mindere
kwaliteit zich vermengt met de hoge
kwaliteit. Dat gaat natuurlijk ten koste
van de raki", vervolgt Tugay. Hij heeft
ook geen zeggenschap over de grondstof
fen, maar moet afnemen wat hem aange
boden wordt. „De anijs ziet er soms uit
als zeezand. Modder. Onbruikbaar. Ik
gooi het allemaal weg, maar moet er wel
voor betalen." Een geschikt anijszaadje
behoort tussen de 3 en 5 millimeter lang
en 1 tot 2 millimeter breed te zijn. Gebrek
aan kwaliteit is voor Turkse politici
nooit een reden tot bezorgdheid geweest.
Ondanks alle boosheid en teleurstelling
om de recente afwijzing op de Europese
top in Luxemburg, blijft Turkije zich
voorbereiden op toetreding tot de Euro
pese Unie. In de douane-unie die eind
1996 opgericht werd als opstap naar dat
volledige lidmaatschap, past geen
staatsmonopolie op de productie en dis
tributie van sterke drank en sigaretten.
Het conglomeraat Tekel (Monopolie)
staat dan ook op de lijst om geprivati
seerd te worden. Op dit moment beheerst
Tekel 70 procent van de sigarettenmarkt,
95 procent van de sterke drank en 43 pro
cent van de wijnmarkt.
„Een fantastische hervorming, de be
langrijkste verandering in honderd jaar
tijd", noemde onlangs Tekel-minister
Eyup Asik zijn wetsvoorstel dat de pri-
vésector toestaat om sterke drank te
gaan produceren Mits de capaciteit gro
ter is dan een miljoen liter, mag het zelfs
geheel buiten Tekel om. De staat produ
ceert naast raki, ook brandewijn, gin en
wodka. 'Turkse raki' is inmiddels geregi
streerd als internationaal handelsmerk.
Wie dat wil produceren, zal aan de voor
waarden moeten voldoen die Tekel stelt
aan zijn raki.
Drank stoken is plezierig werk. maar
binnen een staatsbedrijf is er weinig
ruimte voor creativiteit Basmaci:
„Griekse ouzo en Franse pastis bestaan
uit graanalcohol waaraan anijsaroma
wordt toegevoegd. Voor ouzo moet het
aroma bijvoorbeeld uit Chios komen.
Raki wordt gemaakt van gefermenteer
de druiven die gedistilleerd worden. De
'suma' die zo ontstaat, wordt in koperen
vaten van maximaal 5000 liter samen
met anijszaad van Turkse bodem nog
maals gedistilleerd."
Niemand kent meer de mooie merkna
men uit het verleden als 'Hanim' (Me
vrouw), 'Keyif* (Plezier), 'Dem' (Slok) of
'Ruh' (Geest). Er bestaan nog maar drie
merken raki van de tientallen die ge
dronken werden tot 1942, toen de staat
alle productie naar zich toetrok. Een
goede 'raki-meester' die proeft, ruikt,
hoort en ziet wanneer hij welk kraantje
op de kolven open of dicht moet draaien,
is waardevol en mag niet met vervroegd
pensioen. Hij kan zijn kennis echter
evenmin te gelde maken binnen het mo
nopolie.
Tijdens het Osmaanse Rijk verboden re
ligieuze sultans bij tijd en wijle hun on
derdanen te drinken. Wie betrapt werd,
kon daarvoor opgehangen worden. In de
vorige eeuw had het rijk echter zo hoge
schulden dat alcoholproductie toege
staan werd, en zwaar belast, om met dat
geld de buitenlandse banken te kunnen
betalen Na de Eerste Wereldoorlog
kwam generaal Mustafa Kemal (later
Atatürk) in opstand tegen de sultan die
zijn rijk verkwanseld had aan de Wester
se mogendheden. Het rebellenparlement
dat Kemal en consorten in Ankara op
richtten, vaardigde een alcoholverbod
uit. dat van kracht bleef tot 1926.
„De meesten van die parlementariërs
waren fundamentalisten Maar een deel
van hen was verlicht", weet Ali Gok, de
directeur van het Instituut voor Alcoho
lische Dranken. „Die intellectuelen gin
gen iedere avond naar het hoofd van de
politie, die stiekem zijn eigen raki stook
te. Ze noemden het 'Dilaver-water', naai
de naam van de politiechef Mustafa
Kemal Atatürk nodigde later zijn vrien
den uit in het presidentiële paleis voor
lange gespreksavonden waar de raki rij
kelijk vloeide. De grote man stierf in
1938 aan levercirrose.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef
het land weliswaar neutraal, maar de ar
moede was zo groot dat in mei van het
jaar 1942 de hoeveelheid brood (het eni
ge voedsel voor velen) die beschikbaar
was, verminderd werd van 300 gram per
persoon naar 150 gram. Rijk waren ech
ter de christenen en joden, die van ouds
her de handel in handen hadden. Een
speciale belastingwet werd aangeno
men, die al gauw ontaardde in een hek
senjacht op de vermogende minderhe
den. Op hun bezittingen werd beslag
gelegd. Wie niet kon betalen, werd tot
dwangarbeid in kampen veroordeeld. De
drankindustrie, in handen van de chris
tenen, betaalde onder de republiek geen
belasting. Het lijkt aannemelijk dat de
regering, in acute geldnood, om die reden
zelf die bron van inkomsten wilde heb
ben. Wijn (maar geen bier) mochten par
ticulieren overigens wel blijven maken.
De zwaar bekritiseerde vermogensbe
lasting werd twee jaar later afgeschaft,
maar Tekel is nog steeds een feit.
Voorbeeld
„Het was in belang van de volksgezond
heid", zegt Mehmet Demirci, directeur
van de whiskystokerij op de Atatürk-
boerderij in Ankara. „Iedereen stookte
zelf zijn drank, er was geen controle op
de kwaliteit van de alcohol. Het was een
levensgevaarlijke situatie De staat had
bovendien een voorbeeldfunctie in die
dagen. Deze boerderij is opgericht om de
boeren te onderrichten in landbouw- en
veeteelttechnieken,
Binnen is een klein museum met spulle
tjes van de Vader der Turken Dit was de
bierbrouwerij die hij in 1933 opende op
zijn modelboerderij. Aan de achterkant
van het gebouw strekt zich een park uit.
De bomen werden door Atatürk zelf ge
plant. „Op dit terras zat hij soms een
biertje te drinken. Hier heeft hij de toe
spraak geschreven ter ere van het tienja
rig bestaan van de republiek", zegt De
mirci trots. „Hij hield het meest van raki,
net als ik. Ik heb nooit whisky of wijn le
ren drinken."
Jessica Lutz
Directeur Pierre Lourty van Lamdalech: „Wallonië wordt beschouwd als een verloren
gebied."
