W
Ziekenhuisscholen lopen gevaar
Bioklok tikt voor elk mens anders
Een rijk gevoel
CIRCUIT
ASSEN
varia vrijdag 4 september 1998
Staatssecretaris wil speciaal onderwijs aan doodzieke kinderen stoppen
standplaats
Jakarta
Heer Bommel en de Liefdadiger ©Toonder Studio's
recept
Zomerse groentegratin
puzzel
het weer
door Theo Haerkens
Het Indonesische geld heeft
in het afgelopen jaar drie
kwart van zijn waarde verloren
en dat leidt tot merkwaardige
taferelen. Bij het afrekenen van
drankjes, balpennen en tijd
schriften gaat het al snel om
duizenden en tienduizenden
roepia's. Een biertje kost tien
tot vijftienduizend roepia. Voor
een televisie moet een paar mil
joen worden neergeteld.
De roepia was nooit zo vreselijk
veel waard in vergelijking met
de gulden. Tot vorige zomer was
het ongeveer 2500 roepia en te
genwoordig 6500. Muntgeld
speelt in de economie van alle
dag dan ook nauwelijks een rol,
het is gewoon te weinig waard.
Er zijn al slimmeriken die van
de nood een deugd maken en ko
peren muntjes net zo lang be
werken met een boor en een vijl,
tot ze zijn omgevormd tot rin
gen, die voor een paar duizend
roepia weer aan de man worden
gebracht.
Papiergeld is het belangrijkste
Advertentie
Supergaaf, Supersnel
en Supersfeer
Zondag 6 september
(Trainingen 4 en 5 sept.)
WK Superbike
Supersport YVorldseries
op het TT Circuit Assen
Voor meer informatie:
bel (0592) 321321
http://tt-assen.com
S UPEFIB IK E
WORLD CHAMfiOMSMP
betaalmiddel, maar met een
bankje van honderd of vijfhon
derd roepia doe je niet veel. Ver
der zij n er bil j etten van duizend
vijf-, tien-, twintig-, en vijftig
duizend roepia. Dat laatste is
dus minder dan een tientje. Uit
de geldautomaat bij mij om de
hoek komen uitsluitend biljet
ten van twintigduizend in com
binatie met tienduizendjes en
dat levert een flink pak geld op
als je voor honderd gulden op
neemt Met driehonderd gulden
heb je al een pakket flappen in
handen met de dikte van een te
lefoonboek en dat geeft een rijk
gevoel. Al is het niet echt prettig
in een land waar je doorgaans
dun gekleed gaat, want waar
moet je het allemaal laten? Het
is geen wonder dat veel mensen
in dit ontwikkelingsland de hele
dag met him creditcards lopen
te zwaaien.
Toch zijn er substantiële aanko
pen die contant moet worden
betaald. De Indonesiërs lijken
er niet mee te zitten. Bij de bank
gaan de briefjes in bundels van
honderd letterlijk met pakken
over de toonbank. De klant
neemt ze aan en stapelt ze in
eenvoudige zakken van stevig
bruin pakpapier alsof hij bij de
supermarkt zes pakken melk of
een kilo appels een plaatsje
moeten geven.
Gelukkig hoef ik hier geen echt
grote dingen te kopen, want ik
zou me er knap ongemakkelijk
onder voelen om zo zichtbaar
met geld beladen de straat op te
gaan Maar onlangs moest ik
toch een fors bedrag - een paar
honderd gulden - contant beta
len. Zo'n transactie roept maf-
fia-achtige associaties op de
bundels bankbiljetten stapel je
als blokken op tafel en dan
blijkt wel hoe groot het onder
ling vertrouwen is, want het is
geen genoegen dat allemaal na
te tellen.
Bij het frankeren van post doet
zich een vergelijkbaar probleem
voor: veel papier, weinig waar
de. Op een ansichtkaart naar
Nederland moet 6400 roepia.
Dat zijn maar liefst vijf postze
gels.
Brieven, u begrijpt het al, zijn
zwaarder en daar moet dus meer
porto op. Nadat de eerste brief
geheel en al omzoomd met post
zegels zijn reis naar Nederland
was begonnen, ben ik toch maar
even naar de kantoorboekhan
del gegaan voor extra grote en
veloppen GPD
door Hans Leber
Het verschil tussen ochtend- en avond
mensen wordt niet veroorzaakt door
luiheid van de avondmensen bij het op
staan, maar door een biologische factor:
de 'bioklok.' Onderzoekers van de Rijks
Universiteit Leiden ontdekten een ver
schil van ongeveer twee uur in de veran
deringen in lichaamstemperatuur bij bei
de groepen. De meeste Nederlanders
hebben hun 'bioklok' tussen beide uiter
sten in.
Tot dusver werd aangenomen dat per
soonlijke eigenschappen als luiheid en ex
travert of sociaal gedrag zorgden voor
verschillen tussen 'ochtend- en avond
mensen'. De wetenschappers ontdekten
tussen beide groepen echter verschillen in
lichaamstemperatuur op verschillende
dagdelen.
De biologische 'klok' van mensen bevindt
zich in twee kleine groepjes hersencellen
en regelt aanpassingen van de hartslag, de
uitscheiding van hormonen en de li
chaamstemperatuur. De mens heeft 's
ochtends gemiddeld een lichaamstempe
ratuur die een graad lager ligt dan 's
avonds. De klok regelt ook de alertheid
die overdag nodig is en de slaperigheid als
het tijd is om 's nachts te rusten.
Ieder mens heeft een 'bioklok' met een ei
gen ritme. Weliswaar kunnen 'avondmen
sen' wennen aan vroeg opstaan en eerder
slapen gaan, zodra zij vakantie hebben
zullen zij echter het oude ritme herstellen.
Echt veranderen kan de 'bioklok' dan ook
amper. Volgens de Leidse wetenschappers
is het daarom aan te bevelen, zeker in een
24-uurs economie, om mensen op de tijd
stippen te laten werken waarop zij het
best in vorm zijn. GPD
Nautisch bericht
Matige zuidenwind, vanavond krimpend zuidoost en
Vannacht krachtige zuidwester, kracht 6.
Zicht vanochtend plaatelijk slechts door mist.
Verder goed. Vanavond en vannacht in regen matig.
Waterstanden
VRIJDAG Hoog water La
4 SEPTEMBER
uur
cm
uur
cm
uur
cm
uur
cc
Vlissingen
01.06
195
13.29
202
07.20
159
19.50
18
Terneuzen
01.26
220
13.52
228
07.46
168
20.15
13!
Bath
02.19
257
14.47
266
08.46
196
21.13
211
Roompot Buiten
01.10
148
13.30
149
07.20
114
19.45
1J
Zierikzee
02.30
151
14.55
149
08.35
119
21.05
13"
Stellendam Buiten
01.35
135
13.50
134
07.25
066
19.45
08!
Wemeldinge
02.35
170
14.55
169
08.35
133
21.05
15'
Philipsdam West
02.25
160
14.50
157
08.35
127
21.00
14'
ZATERDAG
5 SEPTEMBER
Vlissingen
Terneuzen
Bath
Roompot Buiten
Zierikzee
Stellendam Buiten
Wemeldinge
Philipsdam West
Hoog water
uur cm
01.55 227
02.11 254
03.07 296
01.50 172
03.25 168
02.15 160
03.30 190
03.35 174
uur cm
14.11 228
14.32 255
15.33 296
14.05 167
15.45 160
14.35 154
15.50 184
16.05 165
Laag water
uur cm uur en
08.06 173 20.38 20!
08.36 183 21.06 21'
09.35 213 22.09 23"
07.55 121 20.25 1ü
09.25 121 21.45 1-
08.00 070 20.20 05"
09.25 137 21.50 16!
09.25 130 21.50 IS
lichte sneeuw
sfr matige sneeuw
zware sneeuw
lichte regen
matige regen
zware regen
Europa: Glijbaan
door Hans Leber
De 5-jarige Monique Reijn-
ders uit Boxtel lijdt aan
leukemie. Zij en duizenden an
dere doodzieke kinderen krij
gen les van een leraar van het
ziekenhuis die met de school
overlegt wat er gedaan moet
worden. De regering wil nu een
streep zetten door dit onderwijs.
De lerares van de 'thuisschool'
dient in de toekomst naar het
ziekenhuis te komen. Ondoen
lijk en onverantwoord, vinden
de betrokkenen.
Mevrouw Y. Reijnders, de moe
der van Monique, loopt met de
drinkbeker van haar dochter
over de gangen van de afdeling
oncologie van het Radboudzie-
kenhuis in Nijmegen. Ze hebben
samen tanden gepoetst na de
lunch. Tussen het personeel kan
mevrouw Reijnders blijven
'moederen' over Monique; zij is
het grootste gedeelte van de dag
bij haar dochter. ,,Maar lesge
ven kan ik niet. Dat is een vak.
Mijn dochter heeft de zieken-
huisschool heel hard nodig."
Voor de lerares van Monique op
school in Boxtel is het lesgeven
onbegonnen werk. „Hoe goed en
betrokken zij ook is. want Moni
que heeft een fantastische juf",
vindt mevrouw Reijnders. „Al
leen al de afstand Nijmegen-
Boxtel is te groot. Het zou alleen
's avonds of op woensdagmid
dag kunnen, maar leraren heb
ben hun vrije tijd hard nodig.
Bovendien is er op die tijden
vaak bezoek, zoals in alle zie
kenhuizen."
Wendelien Huttmg is lerares
van de ziekenhuisschool in het
Radboudziekenhuis. In alle
vakken van zowel het basis- als
voortgezet onderwijs zijn do
centen voorhanden. Alle zie
kenhuizen in de regio worden
bezocht. Hutting zit vol woede
en onbegrip over het voornemen
van de regering. „Hoe kan de ei
gen leraar dat nou volbrengen?
Die heeft toch ook tijd nodig
voor de klas die achterblijft?"
In een tijd waarin onderwijzend
personeel protesteert tegen de
grootte van de klassen en er op
menig school geen vervangers
voor zieke leraren zijn, kunnen
niet meer en zwaardere taken
aan die scholen worden gege
ven, vindt Hutting. „Een docent
krijgt tijdens een carrière maar
een of twee keer met zo'n ernstig
ziek kind te maken. Die leert er
nooit mee om te gaan. Natuur
lijk is de eigen leraar of lerares
voor een ziek kind altijd het
fijnst. Maar lesgeven aan zieke
kinderen kan niet iedereen. Dat
is zeer emotioneel als je het niet
gewend bent. En een lerares die
maar één of twee keer in de week
komt, gaat natuurlijk met zo'n
kind zitten praten. Van lesgeven
komt dan niets, logisch."
Strijd
De ziekenhuisleraar is er daar
entegen iedere dag, komt later
terug als het even niet kan, en is
gewend aan de strijd tegen de
dood van kleine kinderen. Hut
ting: „Zeker op afdelingen on
cologie, waar kinderen met
kanker, zoals Monique, liggen,
komt het vaak voor dat kinde
ren misselijk zijn door de che
motherapie. Juist dan moet je
proberen iets met ze te doen, om
ze afleiding te verschaffen. Wij
weten dat door ervaring. We be
spreken met artsen wat een kind
aankan. Korte lijnen zijn heel
belangrijk."
De Radboudschool waar Hut
ting werkt, is een van de twaalf
ziekenhuisscholen die worden
gesloten als het voorstel van
voormalig staatssecretaris Ne
telenbos van Onderwijs volgen
de week door de Kamer wordt
aangenomen. Volgens Hutting
betekenen de plannen vrijwel
het einde van dit onderwijs.
„Ook erg zieke kinderen moeten
leren als ze ziek zijn. Als ze het
niet hoeven, hebben ze dat heel
goed door. En denken ze: ik ben
opgegeven, anders moest ik wel
leren van mijn ouders."
Monique Reijnders is met haar
vijf levensjaren voor dat besef
nog te jong, denkt haar moeder.
„Maar dit kleine meisje is al wel
met vragen van leven en dood
bezig. Ze heeft heel goed in de
gaten hoe het er voor staat. De
chemokuren die zij gedurende
27 maanden moet doorstaan,
maken haar ouder. Het zou heel
erg zijn als ze door haar ziekte
ook nog eens een klas wordt te
ruggezet, weg van haar vrien-
dinnetjes."
Jaarlijks moeten vele duizenden
kinderen in ziekenhuizen be
handelingen voor langere tijd
ondergaan. Als het nodig is,
komt de ziekenhuisleraar aan
de rand van het bed zitten. Maar
voor kinderen die hun bed uit
mogen van de arts, zijn in veel
ziekenhuizen zelfs aparte
schoollokalen. „Zodat ze even
van de afdeling af zijn, in een
andere, voor hen vrolijker om
geving waar ze de gedachten in
een andere richting kunnen zet
ten. Een veilige plek waar ze
niet geprikt worden", aldus
Hutting.
Ook aan deze klassen maakt de
nieuwe regeling een einde. Hut
ting en haar collega's hebben
zelf Kamerleden benaderd. Er
kwam geen reactie. Zij zijn bang
dat ze te laat zijn. „Ons werd
steeds gezegd dat we even moes
ten wachten omdat er nog over
de invulling van de nieuwe rege
ling werd gesproken. De zieken
huisdirecties en veel andere
partijen ondersteunden onze vi
sie volledig. En toch ontneemt
de politiek doodzieke kinderen
hun onderwijs."
De bezuinigingsoverwegingen
voor de reorganisatie, vindt
Hutting onbegrijpelijk. „Zieke
kinderen en hun ouders zijn niet
georganiseerd op onderwijster
rein. Die hebben het eventjes
drukker met het leven in het al
gemeen, begrijpelijk. En er zijn
maar 150 ziekenhuisleerkrach
ten. niet bepaald een groep
waarvan ze in Den Haag wakker
liggen. Maar wat nu dreigt te ge
beuren, is een ernstige verslech
tering ten koste van kinderen
voor wie we eigenlijk het beste
zouden moeten regelen. Ze heb
ben al zo'n pech." GPD
Onderwijzeres Wendelien Hutting op het bed van Monique Reijnders in het Radboudziekenhuis. foto Ger Loeffen/GPD
Heer Bommel stond op en klopte zijn jas af.
'Helpen?' vroeg hij dof. 'Hoe kan ik helpen? Die lieden zijn geen he
ren. Het zijn vlegels en dat zullen ze blijven. Zo denk ik erover.'
'Kom mee', zei de heer Brekel. 'Ik zal je mijn plannetje uitleggen.'
Met deze woorden liep hij de weg op en toen heer Ollie hem met
tegenzin volgde, hernam hij: 'Deze landlieden zijn niet slecht. Ze
passen zich moeilijk aan, dat is de hele kwestie! Men ziet dat tegen
woordig in alle kringen. Maar de oplossing is niet moeilijk. Veran
der hun woningtoestanden - en de zaak is in orde. Zo zie ik het. Leer
ze om aardig voor elkaar te zijn, en te lachen. Wat jij?'
'Lachen', herhaalde heer Ollie bitter. 'Mijn hoofd klopt en mijn tul-
penbedis geknakt. Bah!'
'Juist,' vervolgde de ander, 'je wilt graag helpen, dat wist ik wel. Als
je me nu dit stukje bouwland verkoopt, zorg ik voor de rest. Ik zet
daar een keurig, modern flatgebouw neer en dan zal je eens wat
zien!'
Heer Ollie hield de pas in en wierp een geschokte blik op het veld dat
de ander aanwees.
'Bouwland?!riep hij uit. 'Dit is geen bouwland; dit zijn groene wei
degronden, die bij Bommelstein horen. Dacht u, dat ik die ging ver
kopen voor dat tuig van Richel, als u begrijpt wie ik bedoel? Nooit
De heer Brekel betrok.
'Helaas', zei hij met een zucht. 'Wat is dat nu toch jammer! Dag en
nacht probeer i k wat licht in het leven van ongelukkigen te brengen.
Maar als ik geen hulp krijg, sta ik machteloos.'
(4-6 personen)
Behalve aardappelen bevat deze gratin allemaal groen
ten en kruiden uit de zonnige zuidelijke Provence; cour
gettes, aubergine, paprika, tomaten, ui, knoflook, tijm en
olijfolie. Geef er lekker knapperig stokbrood bij.
Voor een pittige smaak kunt u de gratin extra op smaak
brengen door er vlak voor het serveren een pikante oude
goudse of geraspte parmezaanse kaas over te strooien.
Ingrediënten:
6 aardappelen
2 paprika's
1 grote aubergine
2-3 courgettes (afhankelijk van de grootte)
1 grote ui
1-2 tenen knoflook
olijfolie
tijm
versgemalen peper
4-6 vleestomaten.
Bereiding:
Vet een grote ovenschaal in met olijfolie en wrijf de schotel
in met een doorgesneden teentje knoflook (bewaar het
teentje om uitte knijpen).
Schil de aardappels en snijd ze in plakken. Maak de papri
ka's schoon en snijd het vruchtvlees in repen. Was de au
bergines en snijd deze in dunne plakken. Was de courget
tes en snijd deze in iets dikkere plakken dan de aubergines.
Pel de ui en snipper deze fijn. Pers de knoflook uit.
Verwarm de oven voor op 200 °C. Bekleed de ovenschaal
dakpansgewijs met de plakken aardappel. Verdeel de helft
van de schoongemaakte groente en ui over de plakken
aardappel, kruid metpeper, tijm en knoflook en besprenkel
het geheel met olijfolie. Verdeel hierover de rest van de
groente en ui en kruid opnieuw met peper, tijm en knoflook.
Besprenkel op nieuw licht met olijfolie. Ontvel de tomaten
en snijd ze in plakken. Leg de plakken tomaat dakpansge
wijs op de groente en bestrooi met peper en tijm. Dek de
ovenschotel af met aluminiumfolie en plaats de schotel in
het midden van de voorverwarmde oven. Laat de gratin in
ongeveer 1 uur tot 1 uur en 15 minuten gaar worden. Ver
wijder het folie ongeveer 10 minuten voor het einde van de
oventijd.
Doorloper
HORIZONTAAL: 1. Vis, omzetbelasting: 2. ontleding, persoonlijk vnw.; 3. Nederland
se omroep, klein kind, loopvogel; 4. dierengeluid, kanon (afk.), weefsel; 5. rijstbran
dewijn, leerling van een militaire school; 6. ten bedrage van, selenium, populier; 7.
niets, entstoffen; 8. automerk, ondernemingsraad, elk; 9. gerecht; 10. Engelse ont
kenning, tijdsaanduiding; 11. traag, item (afk.), vrouwelijke dominee; 12. zelfzuchtig
mens, eikenschors; 13. zeehond, water in Brabant, de oudere, briefaanhef.
VERTICAAL: 1. Aap,
methode; 2. onaange
naam, gorilla; 3. skelet,
snoepje, rivier in Azië;
4. geluid, Ierland, zang
stuk; 5. Itali (op auto's),
plant, kleur, aanspo
ring; 6. Nederlandse
Spoorwegen, schaal
dier, bijbelse figuur,
treksluiting; 7. uit de
nood geholpen, gelof
te, viseter; 8. familielid,
boomvrucht, behou
densvergissingen (Lat.
afk.), noblesse; 9. ver
hindering, jongens
naam, nalatig.
Oplossing donderdag
Strip, graat, karaf,
staart, mango, kozijn,
eikel, bizon, pegel, kar
kas, pioen, tabel, stier,
kabel.
Het citaat is van Jean
de Boisson:
"De mens begint eerst
daar, waar de natuur
ophoudt".
Voorlopig is het volop herfst en Door: Phil van Hare
beslist geen nazomer zoals eind au
gustus nog in de weerkaarten af te lezen viel. Gisterennacht trok
een regengebied met zwaartepunt pal over onze regio. In Vlissin
gen werd 20 mm afgetapt en in Haamstede zelfs 28 mm. Verder
oostwaarts in de regio kwamen de regenmeters op circa 15 mm.
Elders in Nederland viel 's nachts maar 2 tot 10 mm regen, maar
kwam het overdag met bakken uit de lucht. Terwijl het gisteren bij
ons ook geregeld helemaal droog was. Vanochtend starten we ma
enkele mistbanken en al de eerste opklaringen. De zonnige perio
den van vanochtend worden vanmiddag geleidelijk overschaduwt
door bewolking op nadering van een volgende storing die van
avond de regenkans zeer snel zal doen stijgen. De wind is matig uc
het zuiden en draait vanavond bij naar zuidoost en neemt op de
Scheldes en voor de kust toe tot vrij krachtig. Vannacht regent het
flink door en steekt een krachtige zuidwester op. Ook morgen over
dag verloopt het beslist niet
droog want vele losse buien
zullen de regen volgen.
Daar zit een enkel pittig
exemplaar tussen met kans
op onweer. Bij een vrij krach
tige zuidwestenbries wordt
het ongeveer 20 graden.
's Avonds wordt de dag afge
rond met gestage regen.
Vandaag en morgen snelt de
volgende ex-tropische
cycloon Danïëlle over de
Atlantische Oceaan richting
West-Europa. Mogelijk laat
zij de nu nog aardige zondag
middag al vroeg in het water
vallen, want de verwachtin
gen worden behoorlijk
onzeker.
Vooruitzichten
weer
max.
min.
wind
21°
14°
ZW 5
21 o
16°
ZW 5
19°
15°
ZW 5
vrijdag
onder 20.25
O zaterdag
op 7.04
Maan
vrijdag
O onder 4.05
zaterdag
op 19.57
Zeeland: Adempauze
a
03 O \Yo 33 I
VERWACHTING VOOR VRIJDAGMIDDAG 4 SEPTEMBER 19S_
Een sterke westelijke stroming heeft het Europese weer nu stevig
in z'n greep. Met zo een stroming, die werkt als een glijbaan voor
storingen, is in het een vrij groot deel van Europa wisselvallig.
De actiefste storingen trekken de komende dagen via de Britse
Eilanden naar het Europese vasteland. Eén zo een systeem, met
daarin de restanten van de wervelstorm Bonnie, bracht vandaag
zeer veel regen in de Benelux. Vrijdag is het in dit deel van EuropJ
even iets beter, maar in Ierland en Engeland regent het dan alweff
volop. Dit regengebied ligt op koers om weldra ook het West-Euro
pese vasteland van flink wat regen te voorzien. Dit gaat tot na hel
weekeinde zo door. Je moet dan het geluk hebben dat de droge in
termezzo's met opklaringen ook eens overdag vallen. De tempera
turen blijven ondanks alles op een redelijk nivo, en liggen 's mid
dags vaak in de buurt van de 20 graden. Het zuiden van Europa
komt er dan ook betervanaf. In de gebieden rond de Middellands
Zee blijft het aangenaam zomerweer. Buien blijven er beperkt tot
zeer plaatselijke exemplaren. Temperaturen boven de 25 graden
zijn er de regel. Het zeewater in de Middellandse Zee ligt in het al
gemeen nog op minimaal 25 graden. Vooral kustplaatsen hebben
er erg zwoele nachten met temperaturen boven de 20 graden.
