Zoeken naar nieuwe
Grote Drie is zinloos
PZC
Cabaret
troef
in theater
Anne-Wil Blankers
is verknocht
aan Wilhelmina
kunst cultuur vrijdag 28 augustus 1998 21
Actrice in
koninklijke
hoofdrol
Hans Teeuwen. foto Roland de Bruin
Herman Finkers.
Heeft ze daarna een half jaar de
tijd om een nieuwe publiekstrek
ker samen te stellen. Als het kan
eentje voor de grote zalen.
Keerzijde
Wat goed is, komt snel, zo luidt te
genwoordig de stelregel. Dus wat
het tempo betreft moeten Teeu
wen. Maassen, Van Dongen en
Wallis de Vries niet zeuren. Had
den ze maar niet zo goed moeten
zijn. Maar wie een beetje thuis is in
de voetballerij of de popmuziek,
twee andere populaire podium
kunsten die het zo goed doen op de
markt, kent ook de keerzijde. Wat
is er toch van Bryan Roy gewor
den? Voetbalfan Theo Maassen
weet het antwoord, Berry van Ae
rie is niet voor niets zijn idool. In
de popmuziek kunnen wereldster
ren al na twee cd's in de uitver-
koopbakken aangetroffen wor
den. Het is te hopen dat de
parafraseurs van de pop, Acda
De Munnik, het doorhebben voor
z'n hun cabaret-ode aan John
Lennon ('Life is what happens to
you, while you're busy making
other plans') op cd uitbrengen.
Het kan ook anders. André Manu
el zet bijvoorbeeld zijn stappen
naar het hoogste podium in alle
stilte. Komend seizoen is hij te
zien met 'Braaf', z'n vijfde en
meest brutale programma tot nu
toe. De cabaretier uit het Overijs
selse Diepenheim heeft zich om
hoog gewerkt zonder Amsterdam
en de daarbij behorende publici
teit aan te doen. Die meesterzet
heeft hem de tijd gegeven om in
kroegen en jongerensociëteiten zo
tot ontwikkeling te komen, dat hij
door een beetje tegenwind niet
van de weg wordt geblazen. Z'n
productiviteit vaart er wel bij.
Want tussen alle voorstellingen
door ziet hij ook nog eens tijd om
de meest innovatieve Nederlands
talige popgroep sinds de Osdorp
Posse aan te voeren: het bizarre
combo Krang.
Korte metten
Wim Kan bereikte pas tien jaar
voor zijn dood in 1983 wat popula
riteit betreft een absoluut hoogte
punt. Freek de Jonge had er al elf
jaar onrust stoken met Neerlands
Hoop op zitten, toen hij solo in
1980 korte metten maakte met het
traditionele cabaret. Het duurde
vervolgens tot ver in de jaren tach
tig totdat die vernieuwing werd
opgemerkt. Van Hans Teeuwen
worden al drie jaar na zijn solo
debuut met 'Hard en zielig' won
deren verwacht. Het is een beetje
veel van het goede voor iemand
van 33 jaar oud, die bovendien
tussen de bedrijven door de dood
van zijn vriend en mede-cabare
tier, Roland Smeenk, heeft moeten
verwerken. De carrière van Youp
van 't Hek, die al zo'n 25 jaar
duurt, verloopt zeker voor de bui
tenwacht wat dat betreft aanzien
lijk voorspoediger.
Het heeft ook eigenlijk helemaal
geen zin. dat zoeken naar de nieu
we Grote Drie. Niet in de laatste
plaats omdat de huidige Grote
Drie nog uit zes personen bestaan
en de vorige Grote Drie, eigenlijk
een Grote Twee-En-Een-Half wa
ren. Bovendien was het leukste ca
baret de afgelopen 25 jaar voorna
melijk op televisie te zien. bij Koot
Bie. Een duo dat er dit jaar een
punt achter zette, in relatieve stil
te, want door de verbijstering
durfde geen enkele krant of televi
siestation een dag van nationale
rouw af te kondigen.
Wel zo verstandig natuurlijk,
want er staan altijd wel weer ca
baretiers op om het gat te vullen
Let dit seizoen bijvoorbeeld eens
op Thomas van Luyn. Alhoewel,
doe eigenlijk ook maar niet. Kun
nen we er nog veel langer van ge
nieten.
Joep van Ruiten
Twee jaar terug was
musical nog de absolute
trend was in de Nederlandse
theaters, het komend seizoen
is het vooral cabaret, cabaret
en nog eens cabaret wat de
klok slaat. Een grove
schatting geeft aan dat
schouwburgen met ingang
van het nieuwe seizoen hun
zalen voor bijna eenderde met
gelach hopen te vullen. Voor
de vrolijke theaterdiscipline
lijkt weer eens gouden periode
aangebroken. En dus kan de
traditionele zoektocht naar de
nieuwe Grote Drie beginnen.
T Tolgens de één ligt het aan het
V niveau. De ander houdt het op
het marktdenken van de schouw
burgdirecteuren. Terwijl eenderde
richting televisie wijst: van zeven
dagen in de week zappen wordt
een mens ook niet vrolijk. Het ca
baret mag zich momenteel in Ne
derland op een ongekende popu
lariteit verheugen. Als de door het
Centraal Bureau voor Statistiek
(CBS) gesignaleerde ontwikkeling
doorzet, trekken de voorstellingen
van cabaretiers komend seizoen
meer dan twee miljoen bezoekers.
Het is een onwaarschijnlijk aantal
voor een genre dat ruim een eeuw
geleden door ene Eduard Jacobs in
ons land werd geïntroduceerd.
Het meest hij zich nog verbazen
over de navolging die hij de afge
lopen honderd jaar heeft gekre
gen. Pisuisse, Speenhoff. Davids.
Kan, Sonneveld. Hermans. De
Jonge, Van 't Hek, De Leeuw. Het
reservoir aan namen in het cabaret
is enorm. Ondertussen worden via
de festivals in Groningen, Leiden,
Rotterdam en Amsterdam in een
niet aflatend tempo nieuwe ge
zichten naar voren geduwd. Al
dan niet speciaal opgeleid, mogen
ze met en zonder rauwe liedjes de
planken op. De zaal zit vol, het pu
bliek wacht. Er moet gelachen
worden. En als dat lukt, kan de
volgende dag een platen- en recla
mecontract worden getekend.
foto Cees Zorn
Anne-Wil Blankers: „Wilhelmina kruipt in mij en ik niet in haar."
foto Pan Sok
Moraal
Veen, Herman Finkers en Hans Li-
berg. Stuk voor stuk zijn het caba
retiers die, net als voorheen Wim
Kan, Toon Hermans en de ook op
andere fronten actieve Wim Son
neveld, al j aren aan de weg timme
ren en seizoen na seizoen aan be
wondering en (soms tot over de
grenzen) aan populariteit weten te
winnen. Tot ze worden afgelost
door de nieuwe Grote Drie.
Afgaand op de recensies en be
schouwingen over het hedendaag
se cabaret, hebben ongeduldige
volgers de nieuwe sten-en van
straks al zien optreden. De defini
tieve keuze is nog niet gemaakt,
maar de namen zijn-wel al bekend:
Theo Maassen, Hans Teeuwen,
André Manuel, Lenette van Don
gen en Sanne Wallis de Vries. Ter
wijl de gearriveerde artiesten, in
geheel eigen tempo en op eigen
voorwaarden aan nieuwjaarscon
ferences, televisieprogramma's en
doorbraken in de buitenlanden
werken, houden zij het theaterpu
bliek aan het lachen. En op
schaarse avonden dat ook de nieu
we garde doorhaalt in de kroeg,
zorgen Paul van Vliet, Tineke
Schouten of Hans Dorrestijn er
wel voor dat de pret niet helemaal
wordt gedrukt.
Anne-Wil Blankers is dezer dagen
koningin Wilhelmina. Royalty-
watchers die destijds de eigenzinnige
vorstin van nabij hebben meegemaakt,
maken gewag van 'punten van
frappante herkenning', als zij de actrice
de hoofdrol zien spelen in Wilhelmina:
Je Maintiendrai. Maar het stuk, dat op
maandag 31 augustus in première gaat,
is niet uitsluitend bedoeld voor
verstokte monarchisten en ouderen met
nostalgische gevoelens, benadrukt
Anne-Wil Blankers. „Laatst gingen
twee jonge kennisjes, van rond de dertig,
kijken. En die vonden Wilhelmina zo'n
wonderlijk mens. Ze gingen meteen
alles van haar lezen."
Haar onderkomen in het hoofd
stedelijke hotel is tijdelijk
omgetoverd tot een handwerk-
winkeltje. Het script ligt even nut
teloos te wezen op de bank Vol
overgave knutselt Anne-Wil Blan
kers met naald en draad aan wat
een toepasselijke verrassing voor
haar medespelers moet worden.
Met hetzelfde enthousiasme ver
telt de actrice over haar rol van de
oud-vorstin in Wilhelmina: Je
Maintiendrai. Een rol die op haar
lijstje met favorieten komt, waar
op al Maria Stuart, Elizabeth I en
Shirley Valentine prijken. „Het is
aparter dan andere stukken", ver
klaart ze. „Het
gaat over onze
koningin, het is
dichtbij ons.
Maar vóór alles:
ik vind het een
mooie rol om te
spelen."
Over de Moeder
des Vaderlands,
die honderd jaar
geleden als ko
ningin werd in
gehuldigd in
Amsterdam,
schreef Ton Vor-
stenbosch een to
neelstuk dat start
aan het einde van
1934. „Vóórhaar
begon het toen
echt", verklaart
Anne-Wil Blan
kers. „In dat jaar
overleden haar
moeder en haar
man. Het was een
heel moeilijke
periode voor
haar. Alles zit
haar dwars: ze zit middenin de
overgang, ze heeft het gevoel dat
ze het niet redt met het regeren.
Dat ze niet zo groot is als haar
voorvaders Willem de Zwijger en
koningstadhouder Willem III. Ze
had zo graag iets betekend voor
het volk."
Maar vanaf dat moment gaat het
gebeuren. „Wilhelmina heeft
Mem Kampf gelezen, ze voelt aan
dat Hitier heel erg verkeerd zit. Ze
zegt: er komt oorlog en die komt
uit Duitsland. Wilhelmina voelde
de dingen heel erg goed aan
Dan volgt de oorlogsperiode, Wil
helmina's beslissing om naar Lon
den uit te wijken, haar contacten
met de Engelandvaarders, haar
toespraken voor Radio Oranje
('Sla de Mof op de kop'). „Dan
komt ze opeens heel dicht bij haar
volk en denkt ze: 'verrek, het is
heel anders dan ik dacht'", ver
volgt de actrice. „Aan het einde
van de oorlog raakt ze wezenlijk
geïnteresseerd in de mensen. Ze
droomt ook van een nieuwe ma
nier van regeren. Maar na de be
vrijding komen in de Kamer acht
tien partijen, in plaats van de door
haar gewenste drie of vier. Wilhel
mina vond die politici maar een
stel kruideniers. Men zegt dat ze
zo graag de macht naar zich toe
trok, maar ik betwijfel dat. Ze was
efficiënt, ze wilde opschieten, sa
men met drie, vier mannen rond de
tafel het land besturen."
Gedenkboeken
In anderhalf jaar tijd is Anne-Wil
Blankers een heuse Wilhelmina-
expert geworden. Nadat ze op ba
sis van Vorstenbosch' synopsis en
twee uitgewerkte scènes had toe
gestemd in het spelen van de
hoofdrol, ging ze op onderzoek uit
Tot dan toe had de in 1940 geboren
actrice weinig binding met de vor
stin. „Ik zag haar als een oude, for
se vrouw. Mijn herinneringen be
perkten zich tot filmbeelden in de
Cineac en berichten in kranten en
tijdschriften." Inmiddels is ze
tientallen boeken verder en heeft
ze tal van films over haar gezien.
„Er is me niet veel ontgaan." Bij
antiquairs vond Blankers enkele
gedenkboeken over de vorstin.
..Met hele mooie foto's, die goede
indrukken gaven van haar hou
ding en hoe ze uit haar ogen keek.
Onthullend
Het impresariaat spreekt over
Wilhelmina als een 'onthullend,
afwisselend en amusant stuk'.
Onthullend is volgens schrijver
Vorstenbosch Wilhelmina's ge
bruik van stimulerende middelen
tijdens haar verblijf in Engeland
en haar verhouding ten opzichte
van veiligheidsadviseur Francois
van 't Sant (gespeeld door Cas En
klaar). Volgens Blankers ligt het
onthullende in het 'binnenska
mers kijken' in kringen, waar dat
anders nooit gebeurt. „Het toneel
stuk laat een ongebruikelijk beeld
zien van iemand die geen zijpaad
jes kent. van iemand die één door
gaande beweging is. We laten ook
zien dat de manier waarop ze op
mensen reageert, bepaald niet
misselijk is. Wilhelmina was nogal
rigoureus als dingen haar niet be
vielen, er sneu
velde wel eens
een servies. Tege
lijkertijd werkt
dat heel humo
ristisch: je ver
wondert je dat
een vorstin zo te
keer kan gaan."
Blankers vindt
niet dat ze veel
met haar perso
nage gemeen
heeft. „Ze was
nogal energiek
en to the point.
Dat ben ik ook
wel, maar daar
blijft het bij. En
dat is maar goed
ook. Want ik vind
het leuker om
mensen te spelen
die ver van me af
staan. Die men
sen mogen zich
met mijn huid
omhullen. Als ik
op het podium
sta, heb ik Arme-
Wil Blankers, mijn hele denkwe
reld en zo, in de coulissen achter
gelaten. Mijn verschijning wordt
dan gevuld met Wilhelmina, haar
wezen, haar manier van denken en
doen. Dus zij kruipt in mij en ik
niet in haar. Dat doe ik in elk stuk.
zo denk ik over toneelspelen."
Kwetsbaar
Wilhelmina: Je Maintiendrai ein
digt in de winter van 1957. De 77-
jarige oud-vorstin legt dan de
laatste hand aan haar autobiogra
fie Eenzaam maar met alleen.
Blankers vindt het de mooiste scè
ne om te spelen. „Je ziet dan haar
kwetsbaarheid. De storm om haar
heen is gaan liggen. Tevoorschijn
komt een mens met al haar onze
kerheden en angsten. Het is dank
baar werk om zo'n scène tot een
mooi geheel te krijgen. Ik ben aan
haar verknocht geraakt."
Als in maart volgend jaar, na ruim
120 voorstellingen, het doek valt
over Wilhelmina, ligt er al weer
een nieuwe rol op Anne-Wil Blan
kers te wachten. Het betreft een
stuk van Hugo Claus. De verlos
sing, dat ze met Het Toneel Speelt
op de planken zal brengen, Dan
volgt opnieuw een periode van dag
in, dag uit repeteren. Wekenlang.
„Repeteren is heel leuk, maar ook
af en toe een lijdensweg", erkent
de actrice, die bijna vier decennia
aan het toneel is. „Maar als je de
tekst eenmaal te pakken hebt, dan
heb je soms een goudklomp in je
handen."
Peter Kuijt
Wilhelmina. Je Maintiendrai door Ton
Vorstenbosch. Regie: Mette Bouhuijs
Première: 31 augustus. Stadsschouio-
burg Amsterdam. Dinsdag 26 en
woensdag 27 januari m de Stads
schouwburg Middelburg en zaterdag
20 februari in De Maagd te Bergen op
zoom.
Er is veel veranderd in de Neder
landse cabaretwereld, de afgelo
pen honderd jaar. Toch is er ook
veel hetzelfde gebleven. De struc
tuur zoals die in 1970 door kenner
Wim lbo werd gegeven in zijn
overzicht 'En nu de moraal van het
lied' werkt nog steeds. Het cabaret
spoelt als een zee over het land: in
golven, soms hoog en dan weer
laag. Met eb wordt er even ver
deeld geklaagd en daarna snel een
andere kant opgekeken. Met vloed
kunnen we er geen genoeg van
krijgen en is het enthousiasme niet
van de lucht. En tussen het verglij
den van tijden staan af en toe men
sen op, die al het voorgaande doen
vergeten. Traditiegetrouw werden
dat soort mensen in het cabaret de
Grote Drie genoemd.
De jaren negentig zouden de jaren
negentig niet zijn, als over de Gro
te Drie van dit moment overeen
stemming konbestaan. Bovendien
beschikt het cabaret aan het einde
van dit millennium over zeveel ex
treem populaire artiesten, dat het
getal drie nodig aan een nieuwe
definitie toe is. Zo hebben we aan
de ene kant Freek de Jonge, Youp
van 't Hek en Paul de Leeuw; aan
de andere kant staan Hei-man van
Op hol
Wie een blik werpt op de verse pro
gramma's van schouwburgen en
theaters kan maar één conclusie
trekken: het gaat goed met het ca
baret. Er zijn sterren, er zijn talen
ten en Toon Hermans leeft nog.
Maar zoals zo vaak is de werke
lijkheid net weer iets anders. Door
de enorme waag van het publiek
en de slagvaardigheid van impre
sariaten dreigt het wereldje op hol
te slaan. Het is een ontwikkeling
die nog eens wordt versterkt door
de schouwburgen, die in het caba
ret een geldmachine hebben ont
dekt, waarmee 'zwaarder' toneel
kan worden betaald. De nieuwe
Grote Drie worden zo snel en uit
gebreid voor het voetlicht ge
bracht, dat ze al uitgeput zijn voor
de echte carrière goed en wel kan
aanvangen.
Zo zou supertalent Hans Teeuwen
volgens de planning al vorig jaar
Tineke Schouten.
met een nieuw programma komen,
zijn derde. Het ding is er nog
steeds niet, omdat Teeuwen na een
bliksemstart met 'Hard en zielig'
en 'Met een breiendeck' de lat zo
hoog heeft gelegd, dat hij nieuwe
inspiratie nodig heeft. En die is
nog niet gevonden. Z'n vriend
Theo Maassen heeft wel een nieuw
programma, 'Ruwepit'. Voortbor
durend op het succes van 'Neuk
het systeem' had het al lang en
breed gespeeld moeten worden,
maar ook Maassen bezweek onder
de druk: 'Ruwe pit' gaat nu dan
eindelijk deze maand in première.
foto Harry Verkuylen
Lenette van Dongeh en Sanne
Wallis de Vries - ze staan nog maar
net op het podium en de zaal is ver
kocht. Van Dongen speelde al met
haar tweede programma 'Nee, nee
en nog eens nee' voor uitverkochte
zalen, en dat waren geen kleintjes.
Sanne Wallis de Vries won in 1996
het Leidse Cabaretfestival en
toert sindsdien met 'Sop' door het
land. Tijd voor het schrijven van
het 'altijd lastige tweede pro
gramma' is er niet. De enorme
vraag heeft haar impresariaat er
toe gezet 'Sop' in ieder geval tot in
februari op agenda te zetten.
