Oude muziek
houdt adem in
Voor Gitbox! is minder steeds meer
PZC
Festival
wijzigt koers
in 2000
Akasha
raakt
een snaar
kunst cultuur
18
vrijdag 28 augustus 1998
Directeur Casper Vogel van de organisatie
Oude Muziek in Utrecht grijnst. ,,Ik
probeer de hele tijd geluid te maken en toch
niks te zeggen. Pogingen een voorproefje los
te krijgen van de nieuwe weg die het Festival
Oude Muziek onder zijn leiding zal inslaan,
stranden in vriendelijk zwijgen, moeizaam
geformuleerde algemeenheden en een flinke
portie abstractie die, ook bij de spreker zelf,
zo nu en dan op de lachspieren werkt.
Toch is de aanleiding voor het
gesprek heel serieus. Het rom
melt al enkele jaren in de leiding
van de stichting. Jan Nuchelmans,
programmeur en artistiek leider
van het festival sinds het eerste
uur, zag zich drie jaar geleden
plotseling uit zijn positie van ver
antwoordelijke gestoten toen de
Brit Simon Mundy werd aange
steld als algemeen directeur. Een
klap voor de gedreven festival-
leidder die echter meteen terug
sloeg door een halve baan te
accepteren aan de oude-muziek-
afdeling van het conservatorium
in Parijs.
Toen Mundy in juli '96 even plot
seling weer verdween hernam Nu-
chelmans zijn oude taken als pro
grammeur tot in april '97 Casper
Vogel directeur werd. De rust
keerde althans ogenschijnlijk te
rug, de taken werden naar redelij
ke tevredenheid verdeeld: Nu
chelmans werd - naast zijn
aanstelling in Parijs - op halve
kracht adviseur van zijn eigen fes
tival, Vogel de fulltime nieuwe di
recteur.
En toen kondigde Nuchelmans dit
voorjaar aan zijn taken volgend
jaar in Utrecht helemaal neer te
leggen. Ruzie? Nee, zeggen Vogel
en Nuchelmans. daags na elkaar.
Nuchelmans: „Er zijn nu twee ka
piteins op het schip, en die willen
een verschillende koers varen. Ik
wil graag op de koers blijven
waarmee we groot geworden zijn
en waarvan gebleken is dat die
goed is. Kort gezegd gaat het mij
om twee dingen. Ten eerste het op
diepen van repertoire waarvan het
nodig en nuttig is dat het opge
diept wordt. Mijn tweede opgave
is altijd geweest, en dat zal het
blijven, het zoeken naar nieuwe
ensembles, naar jong talent, dat
kwaliteit heeft. Het stichtingsbe
stuur en Casper willen een nieuwe
koers. Het probleem is alleen dat
die nieuwe koers niet erg duidelijk
is."
Overgangstijd
Dat spreekt Casper Vogel niet te
gen. „Overgangstijden zijn niet
makkelijk. Het betekent dat je op
een goede manier probeert af
scheid te nemen van een tijd en te
gelijkertijd hard bezig bent met
waar het naar toe moet. Dat zal
niet in alle opzichten iets totaal
anders zijn. Wat we zeker moeten
behouden is de ruime presentatie
van repertoire dat doorgaans geen
plaats krijgt in het reguliere con
certaanbod. Dat rijke aanbod is
ook altijd de verrassing van het
Ton Koopman....gevestigde orde....
festival geweest' en dat moet wat
mij betreft zo blijven. Wat wel al
veranderde was dat het gebied een
beetje opschoof in de tijd en zich
verbreedde. Naast Europese mu
ziek ging ook de rest van de wereld
er een beetje bij horen. Dat was op
zichzelf een heel goede beslissing,
maar het ging veel te voorzichtig,
niet geïntegreerd en ook niet hele
maal van harte bij iedereen."
Maar als de verandering niet meer
is dan een opgejaagde voortzet
ting van wat toch al speelde, waar
in zit dan het koersverschil?
Vogel: „Toen ik hier kwam werd er
al gezegd: de tijd dat we probeer
den te reconstrueren is voorbij.
Oude muziek is nu meer een men
taliteit geworden, meer een hou
ding dan een bepaalde historische
periode. In de praktijk heb ik daar
nog niet zoveel van gezien. Daar is
dus kennelijk een nieuwe wind
voor nodig. Die wat bredere bena
dering en die andere repertoirepe-
riode's, dat zal na het afscheid van
Jan wat meer kans krijgen. Ik las
in ons eigen blad dat hij Verdi al
een randgeval vond. Nou ja, dat
tekent zijn visie. Voor mij is Verdi
helemaal geen randgeval".
Jonge ensembles
Nuchelmans: „Het is op zich een
logisch vervolg van eerdere stap
pen dat we dit jaar Rossini hebben
op oude instrumenten. Maar ik
vind niet dat het ten koste mag
gaan van wat daarvoor zit. Klak
keloos opschuiven in de tijd heeft
geen zin, want dan geef ik je op een
briefje dat we publiek gaan verlie
zen. Ik ben ook bang dat er in de
toekomst te makkelijk met ensem
bles in zee zal worden gegaan. Als
je niet precies weet wat er in om
loop is aan ensembles dan ben 'je
niet kritisch. Er zijn een paar we
reldberoemde ensembles die de
dienst uitmaken, en de grote be
dragen toegespeeld krijgen op
subsidiegebied. Voor de jonge en
sembles op het gebied van oude
muziek is er niets. Die hebben een
plek als dit festival nodig om in de
wereld te kunnen zeggen, kijk, we
hebben daar gespeeld. Vanuit de
hele wereld wordt er naar dit festi
val gekeken. Dat is een heel be
langrijke functie van het festival."
De voorhoedefunctie van het fes
tival in zijn beginjaren, die pro
beert Vogel in de nieuwe koers te
rug te vinden, zoveel wil hij nog
wel kwijt. En daarvoor moeten al
le vaststellingen gewoon weer op
nieuw onderuit gehaald. Vogel:
„Tegenspraak brengt je verder. Al
les wat je zelf met een heilige over
tuiging hebt geponeerd, daarvan
moet je ook bereid zijn de tegen
spraak toe te laten. In zeker zin ge
beurt dat in het Basso Continuo
symposium. Daar gaat Ton Koop
man, die toch zo langzamerhand
tot de gevestigde orde is gaan be
horen, in discussie met iemand als
Jesper Christensen, een man met
absoluut nieuwe inzichten op dat
gebied. De uitkomst is ongewis."
Nuchelmans: „Ik sta nog steeds
achter een heleboel dingen die we
tien jaar geleden gedaan hebben,
domweg omdat het goede ensem
bles heeft opgeleverd, en goede
muziek. Er zit ook een opvoedend
aspect in. Ooit ben ik een muzikale
altruïst genoemd. Daar kan ik me
in vinden. Als ik iets moois hoor
dan wil ik dat delen. Dat heeft
toch in de loop der jaren bij veel
mensen liefde voor oude muziek
teweeggebracht, die steeds weer
gevoed werd bij een volgend festi
val. Ik weet niet of daar een einde
aan moet komen.'
Carte blanche
Nuchelmans is niet meteen ver
trokken. Komend festival met zijn
zes thema's toont nog duidelijk de
sporen van zijn hand en voor het
volgend jaar, zijn laatste, krijgt hij
carte blanche. Nog één keer zal hij
dan in Utrecht een festival maken
zoals hem dat voor ogen staat,
vooropgesteld dat de immer te
kortschietende subsidie dat toe
laat.
De ommezwaai in het festival zal
dus pas in 2000 gestalte krijgen.
Wat het precies wordt, dat moet
nog wachten tot het voorjaar,
wanneer ook de plannen voor '99
worden bekend gemaakt. Vogel:
„Ik wil niet de voorbereiding van
Jans afscheid dwarsbomen door
nu al een enorme discussie over
hoop te halen. Vorig jaar heb ik fris
van de lever verteld wat ik vind en
wat mijn mentaliteit is. Op dit mo
ment krijg je het achterste van
mijn tong niet. Het festival houdt
een beetje de adem in".
Joke Dame
De bronnen van de wijsheid: de muziek van abdis Hildegard von Bingen is een van de centrale thema's van het
zeventiende festival Oude Muziek, dat tussen vandaag - vrijdag - en 6 september in Utrecht wordt gehouden.
Andere thema's voor de tientallen concerten zijn kruisvaarders, Oorlog en Vrede en het Spanje van Philips II.
Gitbox! met rechts Roeland van Nielc....niet in een keurslijf...
Het zijn geen beunhazen die
als gastmusici hun opwach
ting maken op Soulsharks. het
nieuwe popjuweel van de Nij
meegse formatie Gitbox! Zange
res Carol van Dijk en bassist Her
man Bunskoeke van Bettie
Serveert, zanger Mauro Pawlow-
ski van Evil Superstars, zanger
Pascal Deweze van het gereani
meerde Metal Molly en cello-spe
ler Simon Lenski van DAAU zijn
te horen op Soulsharks.
Het is het derde album van een
steeds uitdijende formatie met
afwijkende popmuziek die van
alle tijden is en ditmaal connec
ties heeft met werk van Nick Lo
we, Joy Division, The Moonies en
Bettie Serveert. Er zit veel intri-
gerends in het dwarse, maar toch
aanstekelijke Gitbox!, dat dooi
de komst van bassist Camille
Courbois (Fur Tips) live inmid
dels een kwartet is.
Tijdens het opnemen van het plu
riforme Soulsharks was veel mo
gelijk. Aan een strak keurslijf
van een in zichzelf gekeerd band
je heeft Gitbox! immers een grote
hekel. „Het is natuurlijk een
groot cliché, maar de gastmuzi
kanten voegen op Soulsharks ie
der hun eigen karakter toe. Met
ons doet Carol van Bettie Ser
veert mee, maar ze heeft aanbie
dingen van grote bands afgesla
gen, omdat ze dacht: 'wat moet i k
er mee'. Ik was heel benieuwd hoe
de stemmen van Carol en mij sa
men zouden klinken", stelt zan
ger Roeland van Niele die terecht
zeer tevreden i s over de vocale i n-
put van Van Dijk.
„En Herman is een opvallende
bassist met een eigen, sensueel
geluid. Sowieso horen gast musici
bij Gitbox! Gastmusici mee laten
spelen is hartstikke leuk om te
doen en het is vreselijk spannend.
Muziek maken is een heel sociale
aangelegenheid. Communicatie
tussen muzikanten is prachtig.
Dat is zó mooi."
Gitbox! is inmiddels drie albums
ver, maar Van Niele draait al lan
ger mee in de prikkelende marge
van de Nederlandse popmuziek.
Midden jaren tachtig was hij zan
ger van The Moonies. Later
speelde hij in The Shanks, waarin
ook Gitbox!-gitarist Maarten
Verdwaald een plek gevonden
had. Het luidruchtige spoor liep
evenwel dood. Op wereldreis
aanbeland in het Amerikaanse
Minneapolis zag Van Niele, op
dat moment zonder band, het
licht. Met minder kun je meer
doen.
Simpel
„Ik moest terug naar het spelen
van een simpel liedje voordat ik
begreep hoe ik verder kon met
muziek. Mijn benadering van
muziek was steeds intellectueler
en geraffineerder geworden. Er
was binnen The Moonies en The
Shanks ook geen ruimte om gas
terug te nemen. Nu is de uitda
ging veel groter, omdat ik het ge
voel heb dat ik meer controle heb
om kleuren aan te brengen. Ik
kon mij vroeger met The Moonies
verbergen achter een muur van
noise. Toen ging het ook om iets
anders, om jeugdige frustratie."
„Als een muzikant zich niet meer
kwetsbaar durft op te stellendan
is het wat mij betreft over. Goed
voorbeeld zijn de Dead Kenne
dys. Die band deed mij op een ge
geven moment helemaal niets
meer. Wat een patsers zijn het ei
genlijk, dacht ik. Ze schoppen te
gen alles en iedereen, maar ze ge
ven helemaal niets van zichzelf
bloot. Ze hebben helemaal geen
zelfspot en ze tonen zeer weinig
zelfinzicht. Het is pubermuziek."
Anonimiteit
Van popmusici op relatief hoge
leeftijd moet Van Niele (33) ook
niet veel hebben. „Oude popmu
zikanten zijn vaak gewoon af
schuwelijk. Er zijn er niet zoveel
die zich blijven ontwikkelen en
niet gezapig worden. Aan de an
dere kant draait popmuziek vaak
om het jonge en jeugdige gevoel.
Als na twee platen het nieuwe
van een groep af is, verdwijnen de
bands gewoon in de anonimiteit.
Ik draai nu al een tijd mee en ik
zie het soms met angst en huiver
aan. Daar heb je weer zo'n hart
stikke enthousiaste jonge band
met een vette platendeal en dan
denk ik: 'ach jongens, pas toch
op, pas toch op. Als het niet lukt,
kom je de klap misschien nooit
meer te boven'."
Jazz-muzikanten kunnen daar
entegen hun hele leven groeien,
meent Van Niele. „Bassist Char
lie Haden ziet het maken van mu
ziek ook als een levenstaak. Dat
2ie je niet zo vaak in de popmu
ziek. Hoewel ik een popmuzikant
ben, is Haden op een bepaalde
manier een voorbeeld voor mij.
Hij heeft een ontzettend open
geest en een heel groot begrip van
muziek. En hij lijkt heel gevoels
matig te werken. Haden is ook
geen muzikant die iets moet be
wijzen. Of iets om moet stoten.
Daar gaat het helemaal niet om.
Je moet gewoon proberen om alle
kanten van je belevingswereld zo
goed mogelijk te tonen. In mijn
teksten spelen seks en dood een
belangrijke rol."
Routine
In '96 toerde Gitbox! door de Ver
enigde Staten. „Die tournee is
een van de hoogtepunten in mijn
muzikantenleven. Je krijgt er
veel routine door. Je kunt op een
gegeven moment de nummers zo
uit je mouw schudden. Daardoor
hoef j e niet meer na te denken wat
je speelt en kun je heel open zijn
naar het publiek. En voor mij was
het ook interessant om er achter
te komen dat je in hét land van de
popmuziek heel serieus genomen
wordt. Alleen heeft ons platenla
bel Brinkman nooit het geld ge
had om Gitbox! daar een plek in
de markt te geven. Als je in Ame
rika echt iets gedaan wilt krijgen,
dan moet je een hele hoop geld
hebben. Of dat frustreert? Dat
valt best wel mee."
Het zit Van Niele meer dwars dat
in de huidige maatschappij niets
blijvende waarde lijkt te hebben.
„Dat komt omdat door de infor-
matie-overkill alles steeds snel
ler gaat. Wie praat er nu nog over
Jeff Koons? Dat was toch degene
die nog niet zo lang geleden de
tijdsgeest verwoordde, of niet
soms?"
Vluchtiger
Maar begin deze zomer heeft Van
Niele nog staan huilen bij een
schilderij van de negentiende
eeuwse landschap- en zeezicht
schilder Joseph Turner, „Dat
schilderij raakte mij zo diep. Dat
zeezicht met een zinkend schip is
een totaal overweldigende uiting
van vergankelijkheid. Je ziet
mensen in hun doodsstrijd onder
een van onheil zwangere lucht.
Tegenwoordig lijkt het wel alsof
de markt steeds meer de uiting
van de kunstenaar als waardevol
bestempelt. En omdat de markt
steeds sneller gaat, lijken de ui
tingen ook steeds vluchtiger te
worden."
Dat legt geen druk op Van Niele
als scheppend muzikant. „Dat
komt omdat mijn kunst commer
cieel gezien nauwelijks interes
sant is geweest. Wel bevind ik mij
in de fijne situatie dat mijn vol
gende plaat weer bij hetzelfde la
bel wordt uitgebracht. Wij wer
ken met een stel mensen die
elkaar goed mogen en respecte
ren. Vroeger maakte je een plaat
je en als dat niet verkocht moest
je weer iemand anders gaan zoe
ken die het volgende wilde uit
brengen."
Van Niele: „Niemand wordt toe
vallig populair. Je moet ook geluk
hebben. De juiste mensen moeten
zeggen dat het goed is en je moet
het hele verhaal ook mee willen
spelen. Mensen moeten er ook
geld instoppen. Ik ben er trou
wens absoluut van overtuigd dat
er op onze planeet vijftigduizend
mensen zijn die door onze nieuwe
plaat geraakt kunnen worden."
René Megens
Het geluid komt in golven. Dat lijkt
op het intrappen van een open deur.
Tegelijkertijd is het precies wat de
muziek van John van der Lugt uniek
maakt. De platenbazen kunnen het ook
niet verklaren. Wat ze wel weten, is dat
via het Boeken- en Platenclub-circuit
tienduizend mensen individueel de
beslissing namen om de eerste CD van
Akasha, want zo noemt John zich als hij
CD's maakt, aan te schaffen. En nu is er
een tweede album: Transparency, dat
gewoon in de handel is gebracht.
De muziek van John wordt ge
boren in het wonderschone
Kortenhoeflinksaf bij de Zuwe in
het Loosdrechtse land. Hij heeft er
z'n hele leven gewoond en hij ziet
geen aanleiding om er weg te gaan.
Hij speelde er vanaf zijn twaalde
bij het tamboerkorps. Maar ook
hij kende een puberteit en toen
ging hij in lawaaiige bandjes spe
len. Toen hij op z'n negentiende
een beetje was uitgeraasd voegde
hij zich bij de plaatselijk nog zeer
bekende symphonische rockband
OZON.
Dat gebeurde toen de toetsenman
van OZON zes weken met vakan
tiegingen hij vroeg of zij nappara-
tuur zo lang bij John thuis mocht
staan. „Dat was de kat op het spek
binden. Ik kon niet van die synthe
sizer afblijven. De geluiden die ik
met dat instrument kon oproepen:
het fascineerde me. Al heel gauw
ben ik zelf deuntjes gaan schrij
ven."
Gevoel
Inmiddels was zijn eigen muzikale
ontwikkeling verder gegaan. „Zo
als iedereen die creatief is. heb ik
bepaalde perioden gekend. Een
tijdlang was ik jazzy bezig, dan in
hardrock. Maar altijd heb ik puur
vanuit mijn gevoel gewerkt. Mijn
criterium is altijd geweest: maakt
die muziek iets ii) mij los. Op een
gegeven moment realiseerde ik me
dat ik al die tij d toch bezig was ge
weest vanuit de gedachte aan een
band. Ik maakte almaar partijen
voor diverse instrumenten. Ik
dacht opeens: Waarom doe ik dat
eigenlijk? Waarom houd ik het niet
puur bij de klank?"
Wonderwel werd hij in die gedach
te gesterkt door zijn werk over
dag.
„Het waren niet de geringste mu
zikanten die bij ons hun spullen
kochten. Ton Scherpenzeel van
Kayak bijvoorbeeld. Die man ging
zitten om een instrument uit te
testen en wat er dan uit zijn han
den kwam Eerst werd ik daar
heel deemoedig van. Ik dacht: dat
leer ik nooit. Maar langzaamaan
drong tot me door: de een is goed in
dit en een ander in dat en mijn
sterke punt ligt: in klanken en in
de emoties die die oproepen. En
toen dacht iki k ga een pro j eet ma
ken." Het project mondde uit in de
CD 'Mystic Moods', die via een re
latie uit de zakenwereld zijn weg
vond naar boeken-en platenclubs
in Duitsland en Nederland. John
bracht het album uit onder de
naam Akasha.
„Weliswaar zijn de composities
van mijn hand, maar met projec
ten als deze is het mixen heel erg
belangrijk. Nu ben ik aan een kant
doof, dus ik kan de stereo-effecten
die ik in mijn hoofd heb, niet zelf
aanbrengen. Dat doet een van
mijn beste vrienden: Mario Hans-
sens. Daarom wilde ik niet mijn ei
gen naam aan het project verbin
den. Uiteindelijk ben ik op
'Akasha' gekomen: dat is de India
se benaming van het vijfde
chakra, de bundeling van energie
rond de keel. Dat staat behalve
voor de keel zelf ook voor creativi
teit en communicatie."
Diepte
Wat uit de verkoopcijfers van de
eerste CD bleek, was dat Akasha
werkelijk emoties bij mensen op
roept. En waar dat nou aan ligt?
Op de een of andere manier weten
de klanken die John oproept een
snaar te raken,
„Ja, en zonder dat het van mij uit
effectbejag is. Ik ben zelf absoluut
iemand van de diepte, dus ook in
mijn muziek. Ik wil toch wel men
sen raken. Wat mij betreft, kan het
niet diep genoeg gaan. We hebben
allemaal een donkere kant. Die
stoppen we het liefste weg, maar
ik vind het van mezelf niet verve
lend als ik anderen daaraan herin
ner."
Els Smit
John van der Lugt: „Wat mij be
treft kan het niet diep genoeg
gaan."