Oude muziek houdt adem in Voor Gitbox! is minder steeds meer PZC Festival wijzigt koers in 2000 Akasha raakt een snaar kunst cultuur 18 vrijdag 28 augustus 1998 Directeur Casper Vogel van de organisatie Oude Muziek in Utrecht grijnst. ,,Ik probeer de hele tijd geluid te maken en toch niks te zeggen. Pogingen een voorproefje los te krijgen van de nieuwe weg die het Festival Oude Muziek onder zijn leiding zal inslaan, stranden in vriendelijk zwijgen, moeizaam geformuleerde algemeenheden en een flinke portie abstractie die, ook bij de spreker zelf, zo nu en dan op de lachspieren werkt. Toch is de aanleiding voor het gesprek heel serieus. Het rom melt al enkele jaren in de leiding van de stichting. Jan Nuchelmans, programmeur en artistiek leider van het festival sinds het eerste uur, zag zich drie jaar geleden plotseling uit zijn positie van ver antwoordelijke gestoten toen de Brit Simon Mundy werd aange steld als algemeen directeur. Een klap voor de gedreven festival- leidder die echter meteen terug sloeg door een halve baan te accepteren aan de oude-muziek- afdeling van het conservatorium in Parijs. Toen Mundy in juli '96 even plot seling weer verdween hernam Nu- chelmans zijn oude taken als pro grammeur tot in april '97 Casper Vogel directeur werd. De rust keerde althans ogenschijnlijk te rug, de taken werden naar redelij ke tevredenheid verdeeld: Nu chelmans werd - naast zijn aanstelling in Parijs - op halve kracht adviseur van zijn eigen fes tival, Vogel de fulltime nieuwe di recteur. En toen kondigde Nuchelmans dit voorjaar aan zijn taken volgend jaar in Utrecht helemaal neer te leggen. Ruzie? Nee, zeggen Vogel en Nuchelmans. daags na elkaar. Nuchelmans: „Er zijn nu twee ka piteins op het schip, en die willen een verschillende koers varen. Ik wil graag op de koers blijven waarmee we groot geworden zijn en waarvan gebleken is dat die goed is. Kort gezegd gaat het mij om twee dingen. Ten eerste het op diepen van repertoire waarvan het nodig en nuttig is dat het opge diept wordt. Mijn tweede opgave is altijd geweest, en dat zal het blijven, het zoeken naar nieuwe ensembles, naar jong talent, dat kwaliteit heeft. Het stichtingsbe stuur en Casper willen een nieuwe koers. Het probleem is alleen dat die nieuwe koers niet erg duidelijk is." Overgangstijd Dat spreekt Casper Vogel niet te gen. „Overgangstijden zijn niet makkelijk. Het betekent dat je op een goede manier probeert af scheid te nemen van een tijd en te gelijkertijd hard bezig bent met waar het naar toe moet. Dat zal niet in alle opzichten iets totaal anders zijn. Wat we zeker moeten behouden is de ruime presentatie van repertoire dat doorgaans geen plaats krijgt in het reguliere con certaanbod. Dat rijke aanbod is ook altijd de verrassing van het Ton Koopman....gevestigde orde.... festival geweest' en dat moet wat mij betreft zo blijven. Wat wel al veranderde was dat het gebied een beetje opschoof in de tijd en zich verbreedde. Naast Europese mu ziek ging ook de rest van de wereld er een beetje bij horen. Dat was op zichzelf een heel goede beslissing, maar het ging veel te voorzichtig, niet geïntegreerd en ook niet hele maal van harte bij iedereen." Maar als de verandering niet meer is dan een opgejaagde voortzet ting van wat toch al speelde, waar in zit dan het koersverschil? Vogel: „Toen ik hier kwam werd er al gezegd: de tijd dat we probeer den te reconstrueren is voorbij. Oude muziek is nu meer een men taliteit geworden, meer een hou ding dan een bepaalde historische periode. In de praktijk heb ik daar nog niet zoveel van gezien. Daar is dus kennelijk een nieuwe wind voor nodig. Die wat bredere bena dering en die andere repertoirepe- riode's, dat zal na het afscheid van Jan wat meer kans krijgen. Ik las in ons eigen blad dat hij Verdi al een randgeval vond. Nou ja, dat tekent zijn visie. Voor mij is Verdi helemaal geen randgeval". Jonge ensembles Nuchelmans: „Het is op zich een logisch vervolg van eerdere stap pen dat we dit jaar Rossini hebben op oude instrumenten. Maar ik vind niet dat het ten koste mag gaan van wat daarvoor zit. Klak keloos opschuiven in de tijd heeft geen zin, want dan geef ik je op een briefje dat we publiek gaan verlie zen. Ik ben ook bang dat er in de toekomst te makkelijk met ensem bles in zee zal worden gegaan. Als je niet precies weet wat er in om loop is aan ensembles dan ben 'je niet kritisch. Er zijn een paar we reldberoemde ensembles die de dienst uitmaken, en de grote be dragen toegespeeld krijgen op subsidiegebied. Voor de jonge en sembles op het gebied van oude muziek is er niets. Die hebben een plek als dit festival nodig om in de wereld te kunnen zeggen, kijk, we hebben daar gespeeld. Vanuit de hele wereld wordt er naar dit festi val gekeken. Dat is een heel be langrijke functie van het festival." De voorhoedefunctie van het fes tival in zijn beginjaren, die pro beert Vogel in de nieuwe koers te rug te vinden, zoveel wil hij nog wel kwijt. En daarvoor moeten al le vaststellingen gewoon weer op nieuw onderuit gehaald. Vogel: „Tegenspraak brengt je verder. Al les wat je zelf met een heilige over tuiging hebt geponeerd, daarvan moet je ook bereid zijn de tegen spraak toe te laten. In zeker zin ge beurt dat in het Basso Continuo symposium. Daar gaat Ton Koop man, die toch zo langzamerhand tot de gevestigde orde is gaan be horen, in discussie met iemand als Jesper Christensen, een man met absoluut nieuwe inzichten op dat gebied. De uitkomst is ongewis." Nuchelmans: „Ik sta nog steeds achter een heleboel dingen die we tien jaar geleden gedaan hebben, domweg omdat het goede ensem bles heeft opgeleverd, en goede muziek. Er zit ook een opvoedend aspect in. Ooit ben ik een muzikale altruïst genoemd. Daar kan ik me in vinden. Als ik iets moois hoor dan wil ik dat delen. Dat heeft toch in de loop der jaren bij veel mensen liefde voor oude muziek teweeggebracht, die steeds weer gevoed werd bij een volgend festi val. Ik weet niet of daar een einde aan moet komen.' Carte blanche Nuchelmans is niet meteen ver trokken. Komend festival met zijn zes thema's toont nog duidelijk de sporen van zijn hand en voor het volgend jaar, zijn laatste, krijgt hij carte blanche. Nog één keer zal hij dan in Utrecht een festival maken zoals hem dat voor ogen staat, vooropgesteld dat de immer te kortschietende subsidie dat toe laat. De ommezwaai in het festival zal dus pas in 2000 gestalte krijgen. Wat het precies wordt, dat moet nog wachten tot het voorjaar, wanneer ook de plannen voor '99 worden bekend gemaakt. Vogel: „Ik wil niet de voorbereiding van Jans afscheid dwarsbomen door nu al een enorme discussie over hoop te halen. Vorig jaar heb ik fris van de lever verteld wat ik vind en wat mijn mentaliteit is. Op dit mo ment krijg je het achterste van mijn tong niet. Het festival houdt een beetje de adem in". Joke Dame De bronnen van de wijsheid: de muziek van abdis Hildegard von Bingen is een van de centrale thema's van het zeventiende festival Oude Muziek, dat tussen vandaag - vrijdag - en 6 september in Utrecht wordt gehouden. Andere thema's voor de tientallen concerten zijn kruisvaarders, Oorlog en Vrede en het Spanje van Philips II. Gitbox! met rechts Roeland van Nielc....niet in een keurslijf... Het zijn geen beunhazen die als gastmusici hun opwach ting maken op Soulsharks. het nieuwe popjuweel van de Nij meegse formatie Gitbox! Zange res Carol van Dijk en bassist Her man Bunskoeke van Bettie Serveert, zanger Mauro Pawlow- ski van Evil Superstars, zanger Pascal Deweze van het gereani meerde Metal Molly en cello-spe ler Simon Lenski van DAAU zijn te horen op Soulsharks. Het is het derde album van een steeds uitdijende formatie met afwijkende popmuziek die van alle tijden is en ditmaal connec ties heeft met werk van Nick Lo we, Joy Division, The Moonies en Bettie Serveert. Er zit veel intri- gerends in het dwarse, maar toch aanstekelijke Gitbox!, dat dooi de komst van bassist Camille Courbois (Fur Tips) live inmid dels een kwartet is. Tijdens het opnemen van het plu riforme Soulsharks was veel mo gelijk. Aan een strak keurslijf van een in zichzelf gekeerd band je heeft Gitbox! immers een grote hekel. „Het is natuurlijk een groot cliché, maar de gastmuzi kanten voegen op Soulsharks ie der hun eigen karakter toe. Met ons doet Carol van Bettie Ser veert mee, maar ze heeft aanbie dingen van grote bands afgesla gen, omdat ze dacht: 'wat moet i k er mee'. Ik was heel benieuwd hoe de stemmen van Carol en mij sa men zouden klinken", stelt zan ger Roeland van Niele die terecht zeer tevreden i s over de vocale i n- put van Van Dijk. „En Herman is een opvallende bassist met een eigen, sensueel geluid. Sowieso horen gast musici bij Gitbox! Gastmusici mee laten spelen is hartstikke leuk om te doen en het is vreselijk spannend. Muziek maken is een heel sociale aangelegenheid. Communicatie tussen muzikanten is prachtig. Dat is zó mooi." Gitbox! is inmiddels drie albums ver, maar Van Niele draait al lan ger mee in de prikkelende marge van de Nederlandse popmuziek. Midden jaren tachtig was hij zan ger van The Moonies. Later speelde hij in The Shanks, waarin ook Gitbox!-gitarist Maarten Verdwaald een plek gevonden had. Het luidruchtige spoor liep evenwel dood. Op wereldreis aanbeland in het Amerikaanse Minneapolis zag Van Niele, op dat moment zonder band, het licht. Met minder kun je meer doen. Simpel „Ik moest terug naar het spelen van een simpel liedje voordat ik begreep hoe ik verder kon met muziek. Mijn benadering van muziek was steeds intellectueler en geraffineerder geworden. Er was binnen The Moonies en The Shanks ook geen ruimte om gas terug te nemen. Nu is de uitda ging veel groter, omdat ik het ge voel heb dat ik meer controle heb om kleuren aan te brengen. Ik kon mij vroeger met The Moonies verbergen achter een muur van noise. Toen ging het ook om iets anders, om jeugdige frustratie." „Als een muzikant zich niet meer kwetsbaar durft op te stellendan is het wat mij betreft over. Goed voorbeeld zijn de Dead Kenne dys. Die band deed mij op een ge geven moment helemaal niets meer. Wat een patsers zijn het ei genlijk, dacht ik. Ze schoppen te gen alles en iedereen, maar ze ge ven helemaal niets van zichzelf bloot. Ze hebben helemaal geen zelfspot en ze tonen zeer weinig zelfinzicht. Het is pubermuziek." Anonimiteit Van popmusici op relatief hoge leeftijd moet Van Niele (33) ook niet veel hebben. „Oude popmu zikanten zijn vaak gewoon af schuwelijk. Er zijn er niet zoveel die zich blijven ontwikkelen en niet gezapig worden. Aan de an dere kant draait popmuziek vaak om het jonge en jeugdige gevoel. Als na twee platen het nieuwe van een groep af is, verdwijnen de bands gewoon in de anonimiteit. Ik draai nu al een tijd mee en ik zie het soms met angst en huiver aan. Daar heb je weer zo'n hart stikke enthousiaste jonge band met een vette platendeal en dan denk ik: 'ach jongens, pas toch op, pas toch op. Als het niet lukt, kom je de klap misschien nooit meer te boven'." Jazz-muzikanten kunnen daar entegen hun hele leven groeien, meent Van Niele. „Bassist Char lie Haden ziet het maken van mu ziek ook als een levenstaak. Dat 2ie je niet zo vaak in de popmu ziek. Hoewel ik een popmuzikant ben, is Haden op een bepaalde manier een voorbeeld voor mij. Hij heeft een ontzettend open geest en een heel groot begrip van muziek. En hij lijkt heel gevoels matig te werken. Haden is ook geen muzikant die iets moet be wijzen. Of iets om moet stoten. Daar gaat het helemaal niet om. Je moet gewoon proberen om alle kanten van je belevingswereld zo goed mogelijk te tonen. In mijn teksten spelen seks en dood een belangrijke rol." Routine In '96 toerde Gitbox! door de Ver enigde Staten. „Die tournee is een van de hoogtepunten in mijn muzikantenleven. Je krijgt er veel routine door. Je kunt op een gegeven moment de nummers zo uit je mouw schudden. Daardoor hoef j e niet meer na te denken wat je speelt en kun je heel open zijn naar het publiek. En voor mij was het ook interessant om er achter te komen dat je in hét land van de popmuziek heel serieus genomen wordt. Alleen heeft ons platenla bel Brinkman nooit het geld ge had om Gitbox! daar een plek in de markt te geven. Als je in Ame rika echt iets gedaan wilt krijgen, dan moet je een hele hoop geld hebben. Of dat frustreert? Dat valt best wel mee." Het zit Van Niele meer dwars dat in de huidige maatschappij niets blijvende waarde lijkt te hebben. „Dat komt omdat door de infor- matie-overkill alles steeds snel ler gaat. Wie praat er nu nog over Jeff Koons? Dat was toch degene die nog niet zo lang geleden de tijdsgeest verwoordde, of niet soms?" Vluchtiger Maar begin deze zomer heeft Van Niele nog staan huilen bij een schilderij van de negentiende eeuwse landschap- en zeezicht schilder Joseph Turner, „Dat schilderij raakte mij zo diep. Dat zeezicht met een zinkend schip is een totaal overweldigende uiting van vergankelijkheid. Je ziet mensen in hun doodsstrijd onder een van onheil zwangere lucht. Tegenwoordig lijkt het wel alsof de markt steeds meer de uiting van de kunstenaar als waardevol bestempelt. En omdat de markt steeds sneller gaat, lijken de ui tingen ook steeds vluchtiger te worden." Dat legt geen druk op Van Niele als scheppend muzikant. „Dat komt omdat mijn kunst commer cieel gezien nauwelijks interes sant is geweest. Wel bevind ik mij in de fijne situatie dat mijn vol gende plaat weer bij hetzelfde la bel wordt uitgebracht. Wij wer ken met een stel mensen die elkaar goed mogen en respecte ren. Vroeger maakte je een plaat je en als dat niet verkocht moest je weer iemand anders gaan zoe ken die het volgende wilde uit brengen." Van Niele: „Niemand wordt toe vallig populair. Je moet ook geluk hebben. De juiste mensen moeten zeggen dat het goed is en je moet het hele verhaal ook mee willen spelen. Mensen moeten er ook geld instoppen. Ik ben er trou wens absoluut van overtuigd dat er op onze planeet vijftigduizend mensen zijn die door onze nieuwe plaat geraakt kunnen worden." René Megens Het geluid komt in golven. Dat lijkt op het intrappen van een open deur. Tegelijkertijd is het precies wat de muziek van John van der Lugt uniek maakt. De platenbazen kunnen het ook niet verklaren. Wat ze wel weten, is dat via het Boeken- en Platenclub-circuit tienduizend mensen individueel de beslissing namen om de eerste CD van Akasha, want zo noemt John zich als hij CD's maakt, aan te schaffen. En nu is er een tweede album: Transparency, dat gewoon in de handel is gebracht. De muziek van John wordt ge boren in het wonderschone Kortenhoeflinksaf bij de Zuwe in het Loosdrechtse land. Hij heeft er z'n hele leven gewoond en hij ziet geen aanleiding om er weg te gaan. Hij speelde er vanaf zijn twaalde bij het tamboerkorps. Maar ook hij kende een puberteit en toen ging hij in lawaaiige bandjes spe len. Toen hij op z'n negentiende een beetje was uitgeraasd voegde hij zich bij de plaatselijk nog zeer bekende symphonische rockband OZON. Dat gebeurde toen de toetsenman van OZON zes weken met vakan tiegingen hij vroeg of zij nappara- tuur zo lang bij John thuis mocht staan. „Dat was de kat op het spek binden. Ik kon niet van die synthe sizer afblijven. De geluiden die ik met dat instrument kon oproepen: het fascineerde me. Al heel gauw ben ik zelf deuntjes gaan schrij ven." Gevoel Inmiddels was zijn eigen muzikale ontwikkeling verder gegaan. „Zo als iedereen die creatief is. heb ik bepaalde perioden gekend. Een tijdlang was ik jazzy bezig, dan in hardrock. Maar altijd heb ik puur vanuit mijn gevoel gewerkt. Mijn criterium is altijd geweest: maakt die muziek iets ii) mij los. Op een gegeven moment realiseerde ik me dat ik al die tij d toch bezig was ge weest vanuit de gedachte aan een band. Ik maakte almaar partijen voor diverse instrumenten. Ik dacht opeens: Waarom doe ik dat eigenlijk? Waarom houd ik het niet puur bij de klank?" Wonderwel werd hij in die gedach te gesterkt door zijn werk over dag. „Het waren niet de geringste mu zikanten die bij ons hun spullen kochten. Ton Scherpenzeel van Kayak bijvoorbeeld. Die man ging zitten om een instrument uit te testen en wat er dan uit zijn han den kwam Eerst werd ik daar heel deemoedig van. Ik dacht: dat leer ik nooit. Maar langzaamaan drong tot me door: de een is goed in dit en een ander in dat en mijn sterke punt ligt: in klanken en in de emoties die die oproepen. En toen dacht iki k ga een pro j eet ma ken." Het project mondde uit in de CD 'Mystic Moods', die via een re latie uit de zakenwereld zijn weg vond naar boeken-en platenclubs in Duitsland en Nederland. John bracht het album uit onder de naam Akasha. „Weliswaar zijn de composities van mijn hand, maar met projec ten als deze is het mixen heel erg belangrijk. Nu ben ik aan een kant doof, dus ik kan de stereo-effecten die ik in mijn hoofd heb, niet zelf aanbrengen. Dat doet een van mijn beste vrienden: Mario Hans- sens. Daarom wilde ik niet mijn ei gen naam aan het project verbin den. Uiteindelijk ben ik op 'Akasha' gekomen: dat is de India se benaming van het vijfde chakra, de bundeling van energie rond de keel. Dat staat behalve voor de keel zelf ook voor creativi teit en communicatie." Diepte Wat uit de verkoopcijfers van de eerste CD bleek, was dat Akasha werkelijk emoties bij mensen op roept. En waar dat nou aan ligt? Op de een of andere manier weten de klanken die John oproept een snaar te raken, „Ja, en zonder dat het van mij uit effectbejag is. Ik ben zelf absoluut iemand van de diepte, dus ook in mijn muziek. Ik wil toch wel men sen raken. Wat mij betreft, kan het niet diep genoeg gaan. We hebben allemaal een donkere kant. Die stoppen we het liefste weg, maar ik vind het van mezelf niet verve lend als ik anderen daaraan herin ner." Els Smit John van der Lugt: „Wat mij be treft kan het niet diep genoeg gaan."

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1998 | | pagina 18