Meer water
en minder
verdroging
Goedkoop op eerste rang
Tijd voor paddestoelen
Oostduinen proefgebied
weerwoord
natuurjournaal
Architecten
mogen
niet roddelen
over elkaar
28
Wel de eitjes,
maar niet
de productie
29
Boodschap
in een fles
30
Landelijk
Haasdonk
lommerrijk
31
27
Meeuwen acm land,
storm op zee
Nieuwe weerspreuken zijn welkom
bij de redactie van de PZC, postbus
18, 4380 AA, Vlissingeiu fax 0118-
470102, e-mail redactie@pzc.nl.
door Andries Molengraaf
De Oostduinen liggen ten
noordoosten van Ouddorp en
ten noordwesten van Goedereede-
stad. Het duingebied is ongeveer
honderd hectare groot en behoort,
samen met de ernaast gelegen
Middelduinen, tot de meest
waardevolle natuurgebieden van
Nederland. Decennia lang wordt
er al drinkwater gewonnen én
omdat men daar vroeger nog geen
open oog en oor voor had, is veel
van de oorspronkelijke natuur
verloren gegaan. De winning van
grondwater zorgde voor
verdroging. Maar ook de
'infiltratiemethode', waarbij
water van elders via kanalen in het
duin wordt gebracht om - door
zand gefilterd - ondergronds te
worden opgevangen, hielp mee
aan de achteruitgang.
De infiltratiekanalen zijn immers
rechtuit gegraven, de oevers stijl
en de overgangen tussen nat en
droog te abrupt. Verder zorgt de
infiltratiemethode ervoor dat
waar water de bodem in zakt, de
grondwaterstand onnatuurlijk
hoog is, terwijl het peil
onnatuurlijk laag is waar het
water via drains wordt afgevoerd.
Het vochtregime wordt gestuurd
door de bedrijfsvoering van
DELTA en niet door natuurlijke
processen. Bovendien werd tot
1996 het infiltratiewater, dat al
jaren uit het Haringvliet wordt
betrokken, niet voorgefilterd. Tal
van fosfaten en ander dwarrelend
materiaal werden zo op de bodem
en oevers van de kanalen afgezet,
wat een enorme verruiging van de
vegetatie tot gevolg had.
Zeldzame planten- en
kruidensoorten die alleen gedijen
op voedselarme, natte
zandgronden werden massaal
verdrongen door brandnetels en
struweel, die profiteerden van de
onbedoelde bemesting.
Bovendien moesten de kanalen
door al dat slib regelmatig
uitgebaggerd worden, wat een
extra verstoring van de natuur
teweegbracht. Om nog maar niet
te spreken van de ondergrondse
drains, die - in tegenstelling tot nu
- vroeger alleen door vergraving
van de duinen konden worden
aangelegd.
In de pas
Maar tijden veranderen. En
inzichten ook. We proberen
steeds meer de waterwinning in de
pas te laten lopen met de natuur",
zegt hydroloog J. Rijk van DELTA
Het lijkt met elkaar in tegenspraak: meer water winnen en ook
nog eens zorgen voor vernatting en natuurherstel. Toch kan
het. Waterproducent DELTA Nutsbedrijven heeft dat op kleine
schaal in de Goereese Oostduinen aangetoond en wil-er nu mee
verder. De waterproductie daar moet van 3,6 tot 4,5 miljoen
kubieke meter stijgen om ook in de toekomst in de
drinkwaterbehoefte van de eilandbevolking te voorzien.
Tegelijkertijd zal gepoogd worden de natuur zodanig te herstellen,
dat oude tijden weerkeren. Tijden, waarin zeldzaam geworden
planten en dieren welig tierden in kletsnatte duinvalleien.
foto's DELTA Nutsbedrijven.
Nutsbedrijven. „Dat betekent dat
we behoorlijk wat gaan doen. De
laatste twintig jaar hebben we
door een zorgvuldiger beheer al
bereikt dat diverse soorten die op
de 'rode lijst' stonden, terug zijn
gekomen. Maar er moet meer
oorspronkelijke natuur
terugkeren." Op het programma
staat daarom een grootschalige
aanpassing van de
infiltratiekanalen. Ze zullen
breder en bochtiger worden
gemaakt, zodat ze
landschappelijk beter zijn
ingepast. Ook zullen ze worden
voorzien van flauw aflopende
oevers, wat voor tal van zeldzame
duinplanten een ideale pias-dras
illustratie Adri Karman
Het duurt nog wel even voordat het echte najaar zijn intrede doet. De herfstperiode wordt nogal eens
vereenzelvigd met paddestoelentijd. Dit betekent echter niet dat in andere jaargetijden geen
paddestoelen voor komen. Weliswaar vertonen de meeste vruchtlichamen v$n de ondergrondse zwam,
het mycelium, zich in het najaar, maar het hele jaar door zijn er voor wie er attent op is wel
paddestoelensoorten te vinden.
De groep van de schimmels en zwammen behoort tot de organismen die organisch afval omzetten in
anorganisch materiaal, zoals mineralen. Die kunnen met behulp van vocht weer door planten
opgenomen worden. Zwammen hebben derhalve een belangrijke taak in het verloop van de
voedselketen. Niet voor niets geldt de benaming reducenten.
Sommige soorten zijn gewoon niet over het hoofd te zien. Zoals de reuzen-bovist, een zwam die al vanaf
juni-juli waar te nemen is in boomgaarden, sterk bemeste weilanden, bermen en parken. Deze
paddestoel kan een doorsnee van maar liefst tachtig centimeter bereiken. De jonge exemplaren hebben
een teemachtig witte kleur. Al snel komen er zwavelgele en bruine vlekken op. Naarmate het
vruchtlichaam rijpt vertonen zich barsten en openingen in de bovenkant van de bol. Dan wordt
duidelijk dat de reuzen-bovist tot de familie van de stuifzwammen behoort, want uit de openingen
ontsnappen duizenden sporen. Dikwijls veroorzaakt dat een rookpluimpje boven de bol. De reuzen-
bovist is een eetbare zwam, waaraan men een flinke kluif heeft.
zie ook pagina 30
situatie zal veroorzaken. Verder
zullen ze uitgebaggerd worden,
voor zover dat nog nodig is nadat
sinds 1996 het infiltratiewater in
Ouddorp voorgezuiverd wordt.
Bovendien wordt gedacht aan de
aanleg van baaien en - in de
infiltratiekanalen - eilandjes.
Ook buiten de kanalen om zullen
ingrijpende
natuurherstelmaatregelen
worden genomen. „We willen een
voedselarme ondergrond, zodat
zeldzame planten en kruiden
genoeg ruimte krijgen om te
gedijen en niet overwoekerd
worden door grassen en
brandnetels. Daarom gaan we de
voedselrijke bovenlaag in een
groot deel van het gebied
afplaggen", zegt Rijk. „Mogelijk
laten we het duin ook begrazen,
om kruidenrijke begroeiing
mogelijk te maken en grassen en
struweel geen kans te geven."
Uiteindelijk moeten tal van
plantensoorten terugkeren die
aan het begin van deze eeuw
veelvuldig voorkwamen in het
gebied. DELTA is overtuigd van
het succes vanhet plan', dat in
samenspraak met de Stichting
Duinbehoud en de provincie
Zuid-Holland tot stand is
gekomen. Een tweejarige proef
met een van de infiltratiekanalen
(Kanaal 7) heeft immers positieve
resultaten laten zien.
Overgangen
De verandering van Kanaal 7 van
een kaarsrecht infiltratiekanaal
tot een quasi-natuurlijke
waterpartij met vloeiende
overgangen naar de directe
omgeving, heeft reeds tijdens de
korte proefperiode verschillende
'doelsoorten' doen terugkeren,
zoals kranswier, krielparnassia en
zilte wateranonkel. Ook het
afplaggen van een deel van het
proefgebied lijkt nu al effect te
hebben. Diverse pioniersoorten
van de voedselarme, vochtige
duingrond zijn er inmiddels te
vinden. Behalve planten en
kruiden zijn ook tal van dieren
teruggekeerd, zoals de groene
kikker, de kleine
watersalamander, de
rugstreeppad en de tiendoornige
stekelbaars. Ook tal van
libellensoorten worden sinds kort
rondom Kanaal 7 aangetroffen.
Bovendien is een aantal
vogelsoorten in het proefgebied
gesignaleerd, zoals de kleine
zilverreiger, de lepelaar, de
groenpootruiter, het witgatje en
de oeverloper.
Maar natuurherstel is niet het
enige dat DELTA nastreeft. Het
zal moeten samengaan met een
forse toename van de
waterwinning. Het een gaat
samen met het ander, weet
hydroloog Rijk. Het proefproject
in Kanaal 7 heeft dat uitgewezen.
Het breder maken van de kanalen,
de aanleg van bochten en
verdrassing van het gebied, zorgt
ervoor dat meer infiltratiewater
kan worden ingebracht (en dus
gewonnen).
En dat zorgt weer voor een
verhoging van de
grondwaterstand wat de gewenste
vernatting van het gebied tot
gevolg heeft.
door Rinus Antonisse
Dat natuurgebieden in
Nederland nu ook via CD-
Rom worden open gelegd is zinvol
en plezierig. Hoe groter het bereik
van datgene wat de weinige
resterende natuur te bieden heeft,
hoe beter. Door middel van het
betrekkelijk nieuwe medium van
de CD-Rom kan voor een deel een
publiek bereikt worden, dat
anders meestal de natuurgebieden
links laat liggen. Op zich een goed
idee dus van AND Publishers om
een CD-Rom uit te geven over
interessante natuurgebieden:
Natuurgebieden in kaart '98. In
totaal worden er 75 belicht,
waarvan drie in de provincie
Zeeland. De selectie en de
toelichtingen duiden helaas meer
op het maken van een snelle CD-
Rom gericht op puur commercieel
gewin, dan op het verantwoord in
kaart brengen van de waarden en
omstandigheden van die
natuurgebieden.
Zo lijkt het wel meer eraan toe te
gaan in de wereld van de CD-
Roms. Er wordt een onderwerp
ontdekt dat lekker in de markt ligt
en Jjups er wordt een project
opgetuigd. Dat mag niet teveel
kosten en het moet evenmin veel
tijd in beslag nemen. Veel putten
uit bestaande informatie,
goedkope illustraties en
videobeelden - het begint zo
langzamerhand een beproefd
concept te worden in dit
marktsegment. In plaats van
mensen warm te maken voor een
bepaald onderwerp, worden ze er
eerder door afgestoten. In de geest
van: eens maar nooit meer. CD-
Rom-producenten verwijderen
zich hierdoor eerder van een
potentiele groeimarkt, in plaats
van zich er geliefd te maken.
Goed, Natuurgebieden in kaart
'98. De opzet is veelbelovend, de
uitwerking magertjes. Als het de
bedoeling is komende jaren
meerdere malen met zo'n CD-Rom
te komen, dan verdient het
aanbeveling de koper meer serieus
te nemen. Een goede opzet, omdat
de 75 meestal zeer verschillende
natuurgebieden (hoewel duinen in
Noord-Holland niet wezenlijk
anders zijn dan die op Walcheren)
in soorten gerangschikt zijn. Dat
levert handzame hoofdstukken op
als daar zijn: Deek- en rivierdalen,
heuvellandschappen, veenweiden
en poldergebieden,
getijdengebieden, duinen,
zandgrondgebieden,
landgoederen en parken,
veengebieden, esdorpen en
kampenlandschappen, plassen en
meren. Die verdeling maakt een
snelle selectie van het gebied of de
gebieden waar de belangstelling
naar uitgaat mogelijk.
Niet nagedacht
In Zeeland zijn de Manteling van
Walcheren, de Kop van Schouwen
en het Verdronken Land van
Saeftinghe geselecteerd. Het
waarom is niet duidelijk. Waarom
twee duingebieden en niet de
wereldwijd unieke Oosterschelde
of de voor Zeeland zo
karakteristieke slikken, schorren
en inlagen? Saeftinghe is
weliswaar ook slik en schor, maar
van een heel andere orde van
grootte dan de inlagen langs de
noordkust van Noord-Beveland
en de zuidkust van Schouwen-
Duiveland, die zoveel vertellen
over het ontstaan van Zeeland. Er
is niet echt over nagedacht in
natuurvriendelijke zin, maar
waarschijnlijk meer gekeken naar
de gemakkelijkst beschikbare
informatie en plaatjes.
De beschrijvingen van de
(Zeeuwse) natuurgebieden zijn
naar het zich laat aanzien van
grote afstand gemaakt. Ze zijn, in
tegenstelling tot wat de uitgever
belooft, niet uitgebreid en niet
voorzien van 'prachtige videoclips
en schitterende foto's'. Ze geven
derhalve geen 'optimale indruk
van de natuurgebieden en hun
flora en fauna'. In de tekst over de
Manteling van Walcheren wordt
herhaalde malen gewag gemaakt
van de door de zee grillig
gevormde bomen (de kruin is
oostwaarts gewaaid). Leuk om
daarvan een foto mee te nemen.
Helaas, het blij ft beperkt tot zeer
algemene afbeeldingen van de
reuzenberenklauw, die volgens
het bijschrift ook aantrekkelijk is
voor bijen. Het Verdronken Land
van Saeftinghe moet het doen met
foto's van de gerande
schijnspurrie en bergeenden.
Als gezegd: het idee is goed. Maar
het heeft er alles van weg dat AND
Publishers speculeert op de
aanschaf-gewilligheid van een
onstuimige markt. Vlug voor een
dubbeltje op de eerste rang gaan
zitten. Mensen die overwegen een
CD-Rom aan te schaffen in de In
Kaart-serie (er komen er in elk
geval nog over markten, kastelen
en attracties), doen er goed aan
zich eerst ervan te vergewissen dat
het gebodene aan de wensen
voldoet. Voor het bekijken van de
CD-Roms zijn minimale
systeemeisen van kracht. Ook die
eisen moeten vooraf worden
getoetst aan de persoonlijke PC-
mogelijkheden.
Natuurgebieden in kaart '98. Uitgave
AND Publishers te Rotterdam. Prijs
39,95 gulden. Nadere informatie: http:
flwwic.andpub.nl.
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en landschap,
land- en tuinbouw, streektaal en
streekcidtuur, architectuur en
stedenbouw, recreatie en vrije tijd,
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redaptie van de PZC, postbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax 0118-
470102, e-mail redactie@pzc.nl
