Het is nuttig om af en toe
het bootje om te kieperen
Nijmegen viert eeuw Joris Ivens
PZC
Julia Roberts goed
voor 20 miljoen
kunst cultuur
13
Von Trier,
regisseur van
The Idiots
vrijdag 21 augustus 1998
Genre-films worden
afgezworen, close-ups van
vuurwapens zijn taboe. Er wordt
alleen nog gefilmd met video
camera's. Kleurfilters en
beeldtrucages zijn verboden. Alle
geluid dient op de set te worden
geregistreerd, het later toevoegen
van effecten of muziek is niet
toegestaan. Alles moet eerlijk zijn
en echt. De regisseur doet afstand
van persoonlijke smaak en de
pretentie kunstenaar te zijn. Een
paar regels uit de kuisheidsgelofte
die afgelegd moet worden door
filmers die zich aan willen sluiten
bij Dogma 95, het genootschap van
de Deense cineasten Lars Von Trier
en Thomas Vinterberg. Met alle
twee een markante film in de
competitie wisten ze dit jaar in
Cannes hun manifest kracht bij te
zetten. Von Trier vertoonde The
Idiots, die 27 augustus de
Nederlandse première beleeft.
Toen hij acht jaar geleden voor
zijn film Europa de (kleine)
Jury-Prijs won in Cannes en vond
dat hij te laag was aangeslagen,
schold Lars Von Trier voorzitter
Polanski uit voor dwerg. Toen hij
twee jaar terug de Grote Jury-
Prijs won voor Breaking The Wa
ves, kwam hij niet opdagen omdat
hij behept was geraakt met vlieg
angst. Dit jaar mei bleef Von Trier
onbekroond, maar hij was er wel
en genoot dubbel. Een keer omdat
hij met het Dogma-manifest alle
vakbroeders en journalisten aan
het discussiëren had gekregen. En
een keer omdat zijn film The Idiots
voor een fikse controverse zorgde.
Aan de debatten nam Von Trier
zelf niet deel. Op afstand liet hij
zich informeren, want hij is aller
gisch voor festivaldrukte. Wie
hem spreken wilde, moest er der
tig kilometer voor reizen en vond
hem in het badpaviljoen van Hotel
Du Cap, het meest afgeschermde
vijf sterren-hotel van de Cöte
d'Azur. Goedlachs gaf hij tekst en
uitleg over Dogma en The Idiots.
Lars von Trier als profeet van pu
rificatie. Hij neemt het zelf met
een korrel zout. Dogma 95 en de
kuisheidsgelofte zijn vooral sym
bolisch van betekenis. Het trak
taat van Von Trier en Winterberg
is niet te vergelijken met de brand
brief van Luther op de kerkdeur
van Wittenberg. En met The Idiots
blijkt de filmer niet eens zuiver in
de leer. Toch is Dogma 95 meer dan
een ludieke actie.
Belachelijk
Von Trier: „Mensen kunnen zeg
gen dat het Dogma-manifest bela
chelijk is en tot op zekere hoogte
geef ik hen dan gelijk. Maar elke
regisseur hanteert voor zichzelf
wel degelijk regels. Daar komt hij
dan niet mee naar buiten. Wij doen
dat wel in de hoop dat hier of daar
een paar filmers zich geprovo
ceerd zullen voelen om een keer
extra na te denken over wat ze aan
het doen zijn."
„Het is ook niet nieuw wat hier ge
predikt wordt. Het is in hoofdzaak
een derivaat van wat de Nouvelle
Vague 25 jaar geleden al uitdroeg,
behalve dan dat zij zworen bij au
teurschap. De Nouvelle Vague was
echt een golf die tot ver buiten
Frankrijk heeft doorgewerkt. Tot
in Amerika toe. Niet dat ze daar
toen ook zulke films zijn gaan ma
ken, maar sommige inzichten
werkten wel degelijk door. Het is
een steen gooien in de vijver. Die
veroorzaakt een rimpeling en die
breidt zich uit."
,Ik heb deze ideeën gelanceerd tij
dens een regisseursconferentie
drie jaar geleden in het Parijs the
ater L'Odéon. Daar was een dis
cussie over Europese cinema ver
sus Amerikaanse cinema. Ik heb
daar de microfoon gepakt en al die
regels voorgelezen en een stapel
pamfletten de zaal ingesmeten.
Een beetje: terug naar de jaren ze
ventig, zo'n gebaar. En de reacties
waren furieus. De meeste regis
seurs voelden zich diep beledigd.
'Waarom haat jij film?', zo werd
me toegebeten. Die woede was
heel interessant omdat ik niemand
verplicht die regels op te volgen. Ik
zeg alleen maar dat ik dat zal
doen. Dat is heel onschuldig, toch?
Orgie
The Idiots gaat over een commune
van geestelijk gestoorden die in
werkelijkheid kunstenaars zijn
die met hun ongeremd gedrag de
burgers willen derailleren. Dat
lukt uitstekend. Maar met de pro
vocaties en speciaal een zonder te
rughoudendheid gefilmde orgie
werden in Cannes ook talloze
filmliefhebbers op de kast ge
jaagd. Grinnikend neemt het
'enfant terrible' van de Deense ci
nema kennis van wat hij heeft
aangericht. Het maken van de film
waarvoor hij elke vonn van on
waarachtig effectbejag had afge
zworen, noemt hij een bevrijdende
eivar ing.
„In de zin dat het vergelijkbaar is
met terechtkomen in een rolstoel.
Je hoeft niet meer te lopen en
wordt zo bevrijd van een heleboel
beslissingen die je niet meer hoeft
te nemen. Als je een keer besluit
om een film op te nemen met video
en bestaand licht, dan ben je gelijk
verlost van een heleboel techni
sche kopzorg. Het betekent dat
een regisseur zich volledig kan
concentreren op de acteurs. Alle
films die ik eerder heb gemaakt,
waren eigenlijk al tot stand geko
men voorafgaand aan het opne
men. Ze kwamen voort uit ideeën
die je tevoren al had. The Idiots
komt volledig voort uit de momen
ten dat de camera draaide.
Van de expliciete seksscènes is me
nigeen zich een beroerte geschrok
ken. Dat was ook ongetwijfeld de
bedoeling?
„Ik mag graag de kijkers af en toe
door elkaar schudden, om ze wak
ker te houden. Seksscènes met
echte penetratie schijnen dat ef
fect te hebben. Er zitten nog een
paar van dat soort schokeffecten
in de film. Bij voorbeeld het mo
ment dat er op die set met nep-ge-
stoorden een groep echte mongo
len komt binnenwandelen. Ik
houd van dat soort prikkels. Een
film heeft een vloeiende beweging
en iedereen die ernaar kijkt heeft
de neiging zich door de stroom te
laten meevoeren. Ik neem geen ge-
De Deense regisseur Lars Von Trier: „Ik mag graag de kijkers af en toe
door elkaar schudden, om ze wakker te houden." foto GPD
noegen met meedobberaars. Ik
vind het nuttig het bootje af en toe
om te kieperen en de kijkers ,te
dwingen tot zwemmen."
Pornografie
,.Ik kan me voorstellen dat het pu
bliek en ook de critici zich een on
geluk schrikken als ze onvoorbe
reid ineens getuige zijn bij een
orgie die niets meer aan de ver
beelding over laat. Maar ik heb er
bezwaar tegen als men dan on
middellijk roept dat dit pornogra
fie is. Want in porno zie je niets an
ders dan penetratie en dat wordt
heel snel vervelend. Hier gaat het
om een incident in een logisch gro
ter verband. Maar verder meen ik
dat penetratie een daad is die on
der mensen verre van ongewoon
is. Mijn overtuiging is dat alles
wat in de wereld plaatsgrijpt op
film getoond mag worden, ge
toond móet worden zelfs."
Vind je dat van acteurs geëist mag
worden dat ze daarin meegaan.
Dat ze bereid moeten zijn om el
kaar te penetreren, ten behoeve
van zoiets als een film? Of heb je
'inserts' gebruikt; close ups van li
chaamsdelen die niet werkelijk
toebehoren aan de acteurs die we
zien?
..In een paar gevallen is dat inder
daad gebeurd, ja."
Maar staat dat dan met op gespan
nen voet met het Dogma-manifest.
Dat verbiedt immers om het pu
bliek te bedriegen. Je mag geen
muziek gebruiken die niet al in de
scènes zelf te horen is. Het wordt
verboden om te trukeren met len
zen of lichteffecten. Maar 'inserts'
mogen wel?
„Ja, als je het zo stelt, moet ik in
derdaad het Dogma-waarmerk
van mijn film afhalen. Het is waar,
wat ik gedaan heb is tegen de in
tenties. Maar het is een kwestie ge
weest van 'nood breekt wet'. Niet
dat de inzet van de acteurs niet
volledig zou zijn geweest. Maar. .e-
h...een erectie krijgen op comman
do is makkelijker gezegd dan ge
daan. Ik bedoel, niet dat ik daar
problemen mee heb. Maar voor
een acteur, met de camera er bo
venop en de hele crew erbij, dat is
erg lastig. En ik houd vol dat die
scènes nodig waren. Er is een im
mens verschil tussen het kijken
naar Hollywoodacteurs die doen
of ze vrijen en naar wat je hier in
eens voor ogen krijgt, omdat hier
bruusk een link wordt gelegd naar
de realiteit. Dat is schrikken, maar
het is in The Idiots van wezenlijk
belang dat het gebeurt."
Je bent zelf behept met een paar
stoornisjes, is het niet? Je hebt een
fobie voor niensenmassa's. Je bent
bang voor reizen in het algemeen
en voor vliegen in het bijzonder....
„Het komt allemaal neer op angst
voor levenEn het wordt steeds er
ger. Ik zal je niet met details verve
len. Soms kom ik terecht in de he
vigste depressies, uit angst voor
alles wat je maar bedenken kunt
én voor wat je niet bedenken kunt.
Maar er is één soort angst die ik
pertinent niet bezit en dat is angst
voor filmen. Dat is dus echt ont-
zet-tend belangrijk voor me. Bij
alle angsten en onzekerheden die
ik heb, ben ik nooit ten prooi ge
weest aan de minste twijfel ten
aanzien van wat ik op filmgebied
gedaan heb of aan het doen ben.
Als ik aan het filmen ben, weet ik
niet wat angst is."
Je zei net iets over pornofilms die
altijd zo vervelend zijn. Is het
waar dat je plannen ontwikkelt
voor kwaliteitsverbetering van
het genre?
„Nou, ik houd me daar niet zelf
mee bezig. Mijn zakelijk partner is
zoiets van plan. Maar ik heb er wel
een mening over. Ik geloof dat het
mogelijk is veel betere porno te
maken dan er nu wordt aangebo
den. Het idee was eigenlijk om
pornofilms te maken speciaal voor
vrouwen, gewoon omdat we dach
ten dat daar nog een gat in de
markt zat. En ik vind dat niet on
sympathiek. Dan moet het ook
door vrouwen gemaakt worden,
natuurlijk. We hebben een advies
raad, die daar al intensief over aan
het delibereren is."
Je schijnt ook een plan te hebben
voor een grote Amerikaanse musi
cal, die opgenomen moet worden
in Zweden. Is dat serieus?
„Ik zou dat volgend jaar willen
doen, als ik mezelf ertoe kan bren
gen om zo ver te reizen.
Ik heb nog niets op papier staan,
behalve een enkele regel die me te
binnen schoot toen ik liep te wan
delen in het park hier rond het ho
tel. Een enkele regel, vier woor
den. En ik zeg niet hoe die gaan,
maar ik heb er een kwartier om
moeten huilen. Het gaat over een
meisje. En ze sterft, vanzelfspre
kend. Want dat doen ze altijd. Het
zijn haar laatste woorden. En het
is zó goed, zó raak..."
Musical
„Ik heb ik er altijd naar verlangd
om ooit een musical te maken..
Het zal evenwel moeilijk worden,
extreem moeilijk, zeker als ik er
ook nog de Dogma-regels bij over
eind wil houden. Maar die laat ik
rustig vallen als dat me beter uit
komt. Ik weet niet echt hoe een
musical er dient uit te zien, dus ik
dien nog een hoop research te ple
gen. West Side Story is altijd mijn
favoriet geweest als film, maar ge
woon als musical ken ik niets
mooiers dan The Sound of Music.
Som' als ik je diep ontgoochel. En
ooit nog eens een Wagner-opera
regisseren in Bayreuth, dat het zou
het ultieme doel zijn van mijn le
ven."
Pieter van Lierop
Met een zonder terughoudendheid gefilmde orgie joeg Von Trier in Cannes talloze filmliefhebbers op de kast.
Ter viering van de 100ste ge
boortedag van de cineast Joris
Ivens hebben in november (met
uitloop tot voorjaar 2000) in Ivens'
geboortestad Nijmegen een aantal
bijzondere activiteiten plaats met
betrekking tot het oeuvre van de
filmer en de cultureel historische
context ervan.
De viering '100 jaar Joris Ivens'
begint met twee openluchtvoor
stellingen op bijzondere locaties
en staat verder onder meer uit een
filmretrospectief, een symposium
en een expositie.
Onder het motto 'De Brug onder
de brug' wordt 5 september onder
de Waalbrug een compilatiepro
gramma van korte films gebracht,
met onder meer 'De wigwam', op
13-jarige leeftijd door Ivens ge
maakt; 'De brug' (1928), een studie
over ritme en beweging waarmee
Ivens internationale roem vef-
wierf en het filmgedicht 'Regen'
(1929) over een regenachtige dag
in Amsterdam.
Indrukwekkend
Op het plein voor het nieuwe mu
seum Het Valkhof wordt 25 sep
tember 'Het verhaal van de wind'
(1988) vertoond. Deze laatste en
zeer persoonlijke film van Ivens
geeft een indrukwekkend beeld
van zijn veelbewogen leven, dat
reikte van Europa tot in het Verre
Oosten. Hij werd bij het maken
van deze film terzijde gestaan
doorzijn levensgezellin Marceline
Loridan. Van 19 november tot en
met 3 december wordt in filmthea
ter Cinemariënburg een uitge
breid retrospectief vertoond on
der de titel 'Joris Ivens: pionier
van de documentaire filmkunst'.
'De documentaire context' is het
motto van een internationaal
symposium dat van 30 november
tot en met 2 december wordt ge
houden in conferentiecent rum
Jonkerbosch.
'Passages: Joris Ivens en de beel
dende kunst van de 20e eeuw' heet
de tentoonstelling die van decem
ber volgend jaar tot in het voor
jaar van 2000 te zien zal zijn in Het
Valkhof (de opening van dit muse
um is volgend jaar zomer).
Als nevenactiviteiten van '100
jaar Joris Ivens' staan op het pro
gramma schoolvoorstellingen, fo
rumgesprekken, workshops, le
zingen en een expositie in het
gemeentelijk informatiecentrum
Het Open Huis.
Op 18 november 1898 werd Ivens
in de Van Berchenstraat te Nijme
gen geboren. Hij maakte ruim
tachtig films overal ter wereld,
van Spanje tot China en van Indo
nesië tot Rusland. Over zijn poli
tieke stellingname zijn de discus
sies ook na zijn dood in 1989
doorgegaan, waarbij vriend en
vijand het er wel over eens zijn dat
Ivens als de belangrijkste docu
mentairefilmer van zijn tijd kan
worden beschouwd. GPD
Als het op honoraria aan
komt zijn wat Hollywood
betreft de vrouwen in één klap
geëmancipeerd. De topsalaris
sen voor een handjevol ster-ac
teurs hadden de astronomische
hoogte bereikt van 20 miljoen
dollar per film, de ster-actrices
bleven hangen op ongeveer de
helft.
Vorige maand heeft Sigourney
Weaver een contract getekend
voor Alien 5, a raison van 18
miljoen dollar, waarmee het ni
veau van de heren dicht wordt
benaderd. Maar ze is dat record
al weer kwijt, want Julia Ro
berts zette vorige week haar
handtekening voor een vervolg
op My Best Friend's Wedding
en kan daarvoor 20 miljoen
toucheren.
Verhoeven
Paul Verhoeven die een half
jaar geleden een film over Hou-
dini als zijn eerstvolgende pro
ject in het vooruitzicht had ge
steld, heeft deze filmbiografie
over de legendarische boeien-
koning van zijn werkschema
gehaald. Ang Lee (van Sense
and Sensetivity en The Ice
Storm) is nu aangeworven om
Houdini te maken. De Neder
lander heeft nu twee andere
projecten in voorbereiding:
The Hollow Man en Official As-
sasin. Dat hij ook die tweede
film zal x'egisseren heeft Ver
hoeven vorige week bevestigd.
Official Assasin wordt een spi-
onagefilm die speelt in het Ber
lijn van vlak na de Tweede We
reldoorlog. Basis voor het
script is de autobiografie van
Peter Mason, een man die be
weert een professionele moor
denaar te zijn geweest in dienst
van het Britse inlichtingenbu
reau MI6. De filmrechten op het
boek waren gekocht door een
maatschappij die eigendom is
van Nick Nolte, wat niet wil
zeggen dat deze acteur zelf in
de film zal meespelen. De voor
keur voor de hoofdrol gaat uit
naar Ralph Fiennes die be
roemd werd via Schindler's
f List en vooral The English Pa
tient.
Met de jarenlang kwakkelende
gezondheid van Elizabeth Tay
lor gaat het nu weer zo goed dat
ze een come-back voorbereidt
als actrice. Dat moet gebeuren
in een vervolg op The Wizard of
Oz. Liz speelt Dorothy, het in
middels 60 jaar oud geworden
meisje uit de oorspronkelijke
film (in 1939gspeeld door Judy
Garland) dat terugverlangt
naar het sprookjesland aan de
andere kant van de regenboog.
De nieuwe film wordt opgezet
voor televisie en heeft een
script dat werd geschreven
door Rod Steiger met wie Liz
Taylor dik bevriend is. Er komt
trouwens ook een nieuwe film
over dat andere meisje (Alice)
in dat andere 'wonderland'. In
Engeland wordt een verfilming
van Lewis Carroll's fameuze
Alice, Through The Looking
Glass groots aangepakt met
Kate Beckinsale in de hoofdrol
tegenover verder o.m. Ian
Holm, Ian Richardson, Steve
Coogan en Geoffrey Palmer. De
opnamen zijn onlangs van start
gegaan op het eiland Man, on
der regie van Nick Vivian.
Zwarte soldaten
Vorige week vond een eerste be
sloten persvoorstelling plaats
van Saving Private Ryan, de
doorsteven Spielberg vervaar
digde oorlogsfilm die op 3 sep
tember tijdens het Festival van
Venetië in Europese première
wordt gebracht en een week
later in de Nederlandse biosco
pen zal arriveren. Een algeme
ne eerste indrukSaving Priva
te Ryan is inderdaad de
overrompelende én zinnige
film waar de Amerikaanse me
dia het over hadden. Wat wel
opviel is dat er alleen maar
blanke Amerikaanse soldaten
in te zien zijn. Dat laatste is ook
waar de National Association
Of Colored People tegen in het
geweer is gekomen. Veel zwarte
oorlogsveteranen voelen zich
miskend omdat de film net doet
alsof er alleen maar blanken
aan de invasie van Normandië
hebben deelgenomen. Het ver
weer in The New York Daily-
News namens Spielberg klinkt
overigens best plausibel. In die
tijd werden blank en zwart on
dergebracht in meestal nog ge
scheiden onderdelen van het le
ger. Deze film gaat over een
kleine groep soldaten van een
op Omaha Beach aan land ge
zet bataljon waar nog geen in
tegratie heeft plaatsgevonden.
Als men er een paar zwarte sol
daten tussen had gezet om het
'politiek correct' te maken, zou
dat historisch niet correct zijn
geweest.
Mike Tyson
Mike "fyson gaat acteren. De
bokser, die veroordeeld werd
wegens aanranding en nadien
slechte reclame voor zijn sport
maakte door een tegenstander
een oor af te bijten, is aange
kondigd voor de filmproductie
Black And White. Daarin
speelt Tyson zichzelf en
probeert zich dan nuttig te ma
ken door blanke scholieren in
het rechte spoor te houden als
die zich dreigen te verliezen in
de New Yorkse hip-hop-we-
reld.
Pieter van Lierop
Steven Spielberg met zijn vrouw Kate Capshaw na de première
van 'Saving Private Ryan'. foto AP