Bulgarije boent
en bouwt driftig
Toerist uit het westen de nieuwe doelgroep
Sofia een stad voor doorbijters
45
§Ey©gB m Ym
'W
,:v Jf
zaterdag 27 juni 1998
vrije tijd
Radka Pelivanova 'gevangen' in haar moestuin tussen de ho- De stranden bij Nessebar zijn ruim, aan de hotels wordt hard gewerkt,
tels langs de Zwarte Zee.
ende vakantiecomplex 'hun' grond bijna
had opgeslokt, daar konden zij ook wei
nig aan doen.
Ivan (71) en Radka (67) vinden het best zo.
Veel contact met de toeristen hebben ze
niet, zeggen ze goedgemutst. „Boven
dien", zegt Ivan, „is het hier alleen in de
zomer druk. Buiten die periode zie je vrij
wel geen mensen." Die indruk wordt bij
een rondgang door het complex beves
tigd. Het is eind mei, maar er zijn meer
werklieden dan vroege zonzoekers. Die
moeten het ongemak van de opgebroken
wegen, trottoirs in wording en het geklop
van de timmerlieden maar voor lief ne
men. „Het is niet anders", zegt directeur
Tasho Jelev van Slantchev Briag veront
schuldigend. ,,Er moet zoveel gebeuren.
We hadden graag eerder willen beginnen,
maar het slechte voorjaarsweer gooide
roet in het eten." Hij somt op waarin zoal
is geïnvesteerd: de waterafvoer, zowel in
als buiten de hotels en appartementen. De
badkamers, de inrichting van de kamers.
De wegen en voetpaden. De barretjes en
strandtenten. Overal tv's - kabel! - ook
met het oog op WK-voetbal. En, hij meldt
het niet zonder trots, het telefoonnetwerk
wordt van deze tijd. Krakende lijnen en
weigerende telefoontoestellen zijn bin
nenkort verleden tijd. Een mega-investe-
ring, zeker voor Bulgaarse begrippen,
waarop door de Wereldbank met klem
was aangedrongen.
Het besef dat er iets moest gebeuren was
er misschien al wel wat eerder, maar het
opkalefateren van de hotels en apparte
menten heeft lang op zich laten wachten.
Te lang, geeft ook Jelev ruiterlijk toe.
„Toeristen wachten niet tot je je zaken be
ter voor elkaar hebt, uit een soort mede
dogen. Die zoeken gewoon andere plaat
sen. Zon en zee genoeg, ook in de buurt".
Hij doelt met name op het nabije Turkije.
Omwenteling
Wat Bulgarije danig parten speelde was
de omwenteling in 1989. Aan de commu
nistische alleenheerschappij kwam net
als in de andere Oostbloklanden in één
klap een einde. En niemand die er ook
maar een beetje op voorbereid was. „Wij
leefden een beetje buiten de realiteit. De
toeristen kwamen toch wel. Het was mis
schien wat ouderwets hier, maar de mooie
stranden, het aangename klimaat en de
lage prijzen vergoedden veel. Uit het hele
oostblok kwamen ze hier en uit West-Eu
ropa wisten vooral de Duitsers onze
stranden te vinden".
Onze oosterburen komen nog steeds - ze
zijn goed voor de helft van het totale aan
tal bezoekers, op ruime afstand gevolgd
door de Russen -, maar met name de 'broe
dervolken' lieten het na de omwenteling
lelijk afweten. De overgang van staats-
naar markteconomie eiste ook daar een
flinke tol. Een reis naar Bulgarije werd
plots te duur. En voor het aanboren van
nieuwe markten en het plegen van de in
vesteringen bleek geen geld meer in de
staatskas. In plaats van vooruit, hobbelde
het toerisme achteruit.
Van de grote vakantiecomplexen aan de
Bulgaarse Zwarte Zee-kust is Slantchev
Briag niet alleen het grootst, het is ook het
meest 'achtergebleven' Waar in het noor
delijk kustgebied boven de havenstad
Varna Albena. Zlatni Piasaci (Gouden-
strand) en het relatief kleine Sunny Day -
De nationale luchthaven vormt de eerste
schok. Wie Bulgarije via Sofia Airport bin
nenkomt wrijft zich eerst een paar keer goed in
de ogen. Is dit het?
Ja, dit is het. Klein, armetierig, amateuristisch.
Alleen het houtsnijwerk aan een wand in de cen
trale hal - Bulgarije op schaal - valt in positieve
zin op.
Ook de snelweg naar Sofia, waar inmiddels bij
na een kwart van de ruim acht miljoen Bulgaren
ivoont, belooft weinig goeds. Het asfalt ligt er
geteisterd bij. Gevaarlijk grote en diepe gaten.
Links en rechts treurige, haveloze hoogbouw.
De gigantische, geschilderde reclames op de
kopse kanten vormen een aangename verras
sing. Zoals Sofia die bij een nadere beschouwing
wel meer blijkt te hebben.
Sofia is een stad voor doorbijters, misschien wel
voor een vreemd soort liefhebbers. De stad bezit,
hoewel de geschiedenis duizenden jaren terug
gaat, geen pittoresk oud centrum. Chaos is troef,
de straten lijken ondanks het tegenwoordig
grote verkeersaanbod veel te ruim van opzet.
Nieuwbouwwijken als Dianabad doen monstru
eus aan. Er is weinig tot geen variatie in de hoog
bouw en wat zich daartussen bevindt is op zijn
mildst geformuleerd een rommeltje.
De charme schuilt in de vervreemdende mix van
historische gebouwen en panden die nadrukke
lijk verwijzen naar het nog zo recente commu
nistische verleden. Zoals de betonkolossen die
als een fort ogen. De vijfpuntige rode ster is ge
heel uit het straatbeeld verdwenen. Groteske
beelden vormen de stille getuigen van de oude
hang naar ontzagwekkende verbeeldingsdrift.
Sofia is een stad ivaar een grauwsluier overheen
ligt, maar die nu toch nijvere pogingen doet om
die af te werpen. Geholpen door het kapitaal
van grote Westerse bedrijfsketens heeft de stad
ook enige kleur gekregen, zij het veelal in de
vorm van overbekende lichtreclames. Ander
zijds, een Audi-dealer naast een nog oriëntaalse
groentenboer, het heeft wel wat.
Of deze twee werelden nog lang naast elkaar
zullen bestaan is natuurlijk de vraag. De daden
drang van de nieuwlichters in Bulgarije ver
raadt ook een kapitalistische denkwijze en dan
is er doorgaans geen plaats voor sentiment. Ten
slotte is ervan de Turkse invloeden - de Bulga
ren hebben eeuwen gezucht onder het Otto
maanse juk - behoudens enkele moskeeën ook
weinig meer terug te vinden. Zo lang is het nu
ook weer niet geleden dat de Slavische broeders
uit Rusland een einde maakten aan die over
heersing.
De twee oorlogen die daarvoor nodig waren
hebben de banden tusseri Russen en Bidgaren
wel aanzienlijk versterkt en het heeft ook een
monumentaal pand opgeleverd: de Alexander
Nevski-kerk. Een schitterend neo-Byzantijns
bouwwerk, dat in 1912 is neergezet ter nage
dachtenis aan de naar schatting 200.000 Russi
sche soldaten die sneuvelden voor de onafhan
kelijkheid van Bulgarije. Wie in het centrum
belandt kan het niet missen. In de directe omge
ving zijn meer memorabele panden te vinden,
maar het zal niet meevallen om hetgeen beziens
waardig is in één dag te aanschouwen. Wie er
een beetje greep op toil krijgen dient daarvoor de
tijd te nemen. Echt mooi is Sofia niet, wel boei
end.
Boeiend omdat ivat op het oog zo'n onsamen
hangend geheel lijkt op den duur een tamelijk
logische mix wordt. De ergernis over de rotzooi
op straat, de slechte trottoirs, de vele schurftige
zwerfhonden en de gore uitlaatgassen van de
nog immer ruim vertegenwoordigde Wartburgs,
Lada's en Trabantjes ebt van lieverlee weg. Ja,
krijgt zelfs een vreemd soort aantrekkings
kracht.
Er ontstaat ruimte voor het gevoel dat deze stad,
zo lang opgesloten in het beklemmende Oost
blok, wanhopig aansluiting zoekt bij de moder
ne tijd. Een worsteling die sympathie opwekt.
Het loont zeer de moeite om de stad ook nog eens
van een andere kant te bekijken. Hoog boven So
fia uit torent Vistosha, ruim 2200 meter boven
zeeniveau. Iti de winter een toevluchtsoord voor
de stedelingen om al skiënd even aan hun dage
lijkse beslommeringen te ontsnappen. Het
uitzicht is adembenemend en de stad krijgt er
bovendien een veel lieflijker aanzien door. Ten
minste, als de altijd aanwezige smogdeken niet
al te dik is.
vroeger exclusief voor leden van De Partij
- al aardig wat hebben gedaan aan kwali-
teitsverbetering, begint het in Slantchev
nu pas echt.
Privatisering
Dat geldt ook voor de privatisering. Aan
het eind van dit toeristische seizoen moe
ten 29 'eenheden' (hotels/appartementen)
zijn verkocht, zo'n dertig procent van de
totale bedden-capaciteit. De toerist
merkt daar in de regel weinig van. Die
verkoop betekent echter wel dat de nieu
we eigenaar(s) zich verplichten om een
concreet plan op tafel te leggen wat ze aan
hun complex gaan opknappen. Dat is niet
vrijblijvend, het moet binnen drie jaar
worden gerealiseerd.
Bang dat de inhaalslag te laat komt is Je
lev niet. „Het is alleen jammer dat we van
de staat, die tenslotte ook het geld krijgt
van de verkoop, niet wat meer financiële
ondersteuning voor promotie krijgen. Als
je dat vergelijkt met Turkije! Imago is zó
belangrijk in het toerisme. En zeker als je
zoals wij wilt laten zien dat er heel veel
dingen ten goede veranderen."
Pareltje
De concurrentie met Albena en Zlatni
Piasaci noemt Jelev alleen maar gezond,
in geen geval bedreigend. „Bovendien
hebben wij een groot pluspunt: Nesse-
bar." Het schiereilandje ligt op fietsaf-
stand van Zonnestrand en is een van de
pareltjes aan de Zwarte Zee. Oud, schil
derachtig, int iem. En ook in Nessebar is te
zien dat de Bulgaren beginnen te begrij
pen waar de toerist anno 1998 voor komt.
Het wemelt er van de kleine eettentjes
(vis!) en restaurants. Gelukkig wordt
daarbij de eigen identiteit niet direct
overboord gegooid en alles 'gleich' in het
Duits vertaald.
Zlatni Piasaci en Albena moeten het meer
op eigen kracht doen, al is de naburige
stad Varna zeker de moeite waard en zijn
er ook noordelijker enkele aardige 'uit
wijkplaatsen'. Maar de complexen ogen
verzorgder en de mooie ligging aan het
strand, met het groene achterland in de
directe nabijheid, vormt een grote troef.
Ook hier geldt evenwel dat er nog een
hoop werk aan de winkel is.
Verleden
Mariella Popova, contracting manager
van Zlatni Piasaci, is typisch een dame
.van de nieuwe lichting. Ze gaat als prille
dertiger niet gebukt onder het rode verle
den en denkt vooral vooruit. En prak
tisch. „We hebben veel tijd verspild, he
laas. Maar het heeft geen zin daarom te
blijven treuren."
De omslag in het denken is volgens haar
gelukkig eindelijk gekomen, al gaan veel
dingen nog te langzaam. De nadruk moet
liggen op kwaliteit, niet op kwantiteit.
„Niet méér bedden, maar betere bedden.
Het moet in alle opzichten schoon zijn.
Diversiteit is ook heel wezenlijk. Duitsers
zijn en blijven van harte welkom, maar ze
zijn nu oververtegenwoordigd. We zullen
onze service moeten opvoeren, andere ac
tiviteiten moeten ontwikkelen, meer aan
entertainment moeten doen."
Hoopgevend noemt ze het dat 1997, on
danks de politieke problemen niet eens
echt een slecht jaar was. „Drie procent
minder dan 1996, dat viel reuze mee. Er
kwamen zelfs meer mensen uit de Scandi
navische landen en Rusland. Het aantal
Nederlanders vormde echter een diepte
punt."
Ze pakt er een staatje bij, dat begint in
1988. Bijna achtduizend Hollanders to
gen toen naar Goudenstrand. In het jaar
van de omwenteling was dat nog maar de
helft en dat zakte verder weg naar 1394
mensen vorig jaar. Mariella Popova zucht
eens diep. „Nederlanders zijn kennelijk
heel gevoelig voor dit soort zaken. Maar ik
wanhoop niet. Zon, zee en strand zullen
altijd trekken. Zelfs in Bulgarije". En ze
lacht aanstekelijk.
Jos Pak
De Alexander Nevski-kerk in Sofia, gebouwd uit eerbetoon aan 200.000 gesneuvelde Russen.
In 1989 kwam in Bulgarije niet
alleen een einde aan de
communistische heerschappij. Ook
het toerisme stortte in. De gasten uit
andere Oostbloklanden kwamen
niet meer.
En verwende toeristen uit het
Westen moesten niks hebben van
die 'ouderwetse' accommodaties.
Inmiddels wordt er driftig gebouwd
en geboend. En de telefoon werkt
ook, zonder kraken.
Een levende ansichtkaart presenteert
zich zomaar aan het oog. Pal achter
hotel Gramada scharrelt een bejaard stel
door een flinke moestuin. Gegroefde ge
zichten die een hard en zorgelijk leven
verraden. Verdwaald lijken ze, Ivan Peli-
vanov en zijn vrouw Radka, daar in het
enorme vakantieoord Slantchev Briag,
aan de Bulgaarse rivièra. Maar dat blijkt
allerminst het geval. Glunderend verkla
ren ze zich nader, onderwijl een sigaretje
rokend. 'Wilt u onze Rakija ook even
proeven?'. Zo'n aanbod kun je, hoewel de
dag nog jong is, niet weigeren. Het snoep-
mandje gaat en passant ook nog even
rond.
Vier j aar geleden kregen ze deze lap grond
van vijfhonderd vierkante meter. Ooit
was het land eigendom van Ivans vader.
Dat was voordat de communisten de
macht kregen, eind Tweede Wereldoor
log. Het stond allemaal keurig op papier
en zo kon het gebeuren dat ze in 1994 - vijf
jaar na de omwenteling in Bulgarije - zo
maar de beschikking kregen over een fijne
lap vruchtbare grond. Dat het in Slant
chev Briag (Zonnestrand) lag, was hen om
het even. Het was tenslotte altijd eigen
dom geweest van de familie en dat het in
de jaren zestig en zeventig almaar uitdij-
me
Schoonmaakartikelen
als uitdaging voor
studenten design en
vormgeving
Speeltoestellen en
veiligheidseisen
Overzicht van de
hypotheken
Trends in mineraalwater,
steeds meer smaken op
tafel
Tassenmuseum: van
hedendaagse poezentas
tot eeuwenoud reuktasje
De voetbalpot is een
gerecht van gesmoord
rundvlees
De Daihatsu Sirion
is stil en compact
Nieuwe
dieselmotoren in
Mercedes A-klasse
zuinig en schoon
Honda Deauville
houdt zich goed bij
slecht weer
De laatste versies van
fotobewerkingsprogramma's
ontlopen elkaar niet veel
Zeeuwse meidengroep
Close II you steunt Oranje
op Internet
Dolfijn bundelt Zeeuws
duiknieuws op Internet
