Wisconsin
betuttelt
werklozen
niet langer
Kakkerlakkenbestrij der
welkome moordenaar
PZC reportage zaterdag 27 juni 1998 33
Bijstand
radicaal
hervormd
Moskou van
ongedierte
vergeven
is het maximaal toegestane percentage. In
combinatie met een toeslag naar prestatie
schept dit op de werkvloer een resultaat
gerichte cultuur die bij overheidsinstel
lingen nogal eens gemist wordt.
Schrik
De klant is hier koning. Werkzoekenden
hoeven niet langer dan een kwartier op
hun beurt te wachten en in beginsel is er
voor elke vraag een bruikbaar antwoord.
Ook daarom zijn alle relevante instellin
gen samengebracht onder één dak. Van
het kastje naar de muur is er niet bij. Het
Job Center van Kênosha is de belicha
ming van de één-loket-gedachte.
Twee jaar geleden zette president Clinton
tot schrik van een fiks deel van de Demo
cratische achterban zijn handtekening
onder een federale wet die de belangrijk
ste kenmerken van Wisconsins hervor
mingsprogramma voor de bijstand ver
taalt naar nationaal niveau. Simpel de
hand ophouden, is er nu niet meer bij in de
VS. Gewerkt zal er worden. Dat gaat des
noods stapsgewijs: van een baan bij de so
ciale dienst (papier prikken, parken
schoonmaken en dergelijke) naar een
werkervaringsplaats, om van daaruit
door te stromen naar een gesubsidieerde
baan. Het ultieme doel is het verkrijgen
van ongesubsidieerd werk. Een volwaar
dige baan biedt de beste kans op ontsnap
ping uit de armoede.
Werkloze inwoners van Wisconsin kun
nen gedurende hun leven maximaal vijf
jaar financiële ondersteuning verwach
ten van de overheid. Een ieder die het ver
tikt actief deel te nemen aan het verplich
te programma dat de werkzoekende moet
klaarstomen voor een baan, verliest zijn
uitkering. Dit geldt ook voor alleenstaan
de bijstandsmoeders met kinderen ouder
dan twaalf weken. Het dwingt hen tot
werken. Seymour Adler van het Departe
ment voor Welzijn in Kenosha heeft daar
moeite mee (,,De band tussen moeder en
kind is zo belangrijk"), maar hij ziet de zin
van de aangescherpte wetgeving wel in.
,,Dit land kent vele alleenstaande moe
ders die hard werken om hun kinderen te
onderhouden. Het is niet rechtvaardig als
hun belastingcenten naar bijstandsmoe
ders vloeien die lekker thuis bij de kinde
ren blijven zitten."
„De mensen die bij ons langskomen heb
ben één gemeenschappelijk kenmerk",
zegt Jankowski. „Ze hebben een buiten
gewoon lage dunk van zichzelf. Het eerste
wat wij met hen doen is hun zelfvertrou
wen opkrikken. Ze hebben het geloof in
eigen kunnen nodig om een werkgever te
gemoet te treden. Een andere prioriteit
van ons is vaststellen wat iemand kan en
wil. Ze kunnen niet allemaal hartchirurg
worden, dat is duidelijk. Maar in plaats
van stil te staan bij de mislukkingen, zoe
ken wij naar hetgeen iemand met enige
begeleiding zou kunnen bereiken."
Training
Wie bij het Job Center aanklopt, wordt
dezelfde dag aangemeld voor het W-2
programma. Uiterlijk zeven dagen latei-
participeert de werkzoekende in een trai
ning die hem of haar 40 tot 42 uur van de
week aan het Job Center kluistert. „Wij
bootsen hier zoveel mogelij k een reguliere
werkweek na", zegt Jankowski. „Het
draagt bij aan.de creatie van het juiste ar
beidsethos. De mensen worden geacht op
tijd te verschijnen voor de alfabetise
ringscursus, de basiseducatie, het ge
sprek met de bemiddelaar, et cetera."
Werklozen hebben een flinke stok achter
de deur. Komt iemand slechts 25 procent
van de tijd opdagen, dan betekent dat au
tomatisch dat zijn of haar uitkering met
75 procent wordt gekort. „Ongeveer 20
procent van onze cliënten heeft een nega
tieve impuls nodig om aangespoord te
worden", meent Jankowski. De klant mag
dan koning zijn, uitzonderingssituaties
zijn een zeldzaamheid geworden in Wis
consin. Chronische gezondheidsproble
men, lichamelijke of mentale gebreken,
een drugs- of alcoholverslaving, niets
weerhoudt de staat ervan om zijn werklo
zen op enigerlei wijze aan het werk te zet
ten. Of in de woorden van gouverneur
Thompson: „De bijstand is geschiedenis.
John Wanders
In Nederland is een gevecht om de
privatisering van de sociale zekerheid
aan de gang. De sociale partners,
werkgevers en werknemers, willen daarbij
verder gaan dan het kabinet. Als
uitkeringen verstrekt worden door
commerciële bedrijven wordt de sociale
zekerheid goedkoper en vinden werklozen
sneller een baan, is de gedachte. Daarbij
wordt steevast de Amerikaanse staat
Wisconsin als bewijs opgevoerd, waar de
bijstand is geprivatiseerd. Correspondent
John Wanders ging er een kijkje nemen.
„De tijd dat werklozen in de watten
worden gelegd is hier definitief voorbij."
In Kenosha, halverwege Milwaukee en
Chicago, zijn de littekens van de reces
siejaren goed zichtbaar. Ooit was eender
de van de werkende bevolking van dit
stadje in het middenwesten van de VS in
dienst van de automobielindustrie. Tien
jaar geleden keerde Chrysler als laatste
grote lokale werkgever het arme Kenosha
de rug toe.Iedereen hier werd erdoor ge
troffen", vertelt Larry Jankowski. Het
stadje, grenzend aan het grote meer Lake
Michigan, holde zienderogen achteruit.
Jankowski is directeur van een bedrijf dat
zich door het bestuur van Kenosha liet in
huren om het plaatselijke Job Center te
managen. Het 'Kenosha County Job Cen
ter' is de verzamelnaam voor alles wat in
deze regio in de staat Wisconsin te maken
heeft met het ontbreken, het zoeken en het
verkrijgen van werk. Ondergebracht in
een verlaten winkelcentrum vind je er zij
aan zij de Amerikaanse tegenvoeters van
de sociale dienst, het arbeidsbureau, het
uitzendbureau en het centrum voor edu
catieve en sociale vorming. Het gebouw
en zijn parkeerplaats ogen vreselijk droef
maar eenmaal binnen valt snel op hoe
open en klantvriendelijk het er is.
„Wij hebben de traditionele infrastruc
tuur bewust achter ons gelaten", stelt
Jankowski, doelend op vervlogen tijden
van benauwde, overvolle wachtruimtes,
geünifoi-meerde veiligheidsbeambten,
dubbeldik plexiglas tussen behandelend
ambtenaar en cliënt, benauwde spreek
kamers waar de ambtenaar zijn hand
dichtbij de alarmknop houdt voor het
waarschijnlijke geval dat de uitkerings
trekker tegenover hem door het lint zal
gaan.Jankowski en zijn mensen hebben
geleerd dat het ook anders kan. Dat zelfs
zij die weinig geluk hebben in het leven
vrijwel zonder uitzondering kalm en be
leefd blijven zolang ze althans respectvol
worden bejegend.
Geweer
Voor een handvol lastige klanten van het
Job Center in Kenosha geldt nog altij d dat
er voorafgaand aan hun komst een paar
onopvallende veiligheidsmaatregelen
.worden getroffen, bekent Jankowski.
„Een van hen heeft hier een tijdje op de
parkeerplaats gewoond, met in de koffer
bak van zijn auto een dubbelloops geweer.
Maar weet u wat hij zei toen ik hem sprak?
'Dit is de enige plaats op aarde waar met
belangstelling naar mijn vragen wordt
geluisterd, de enige plaats waar niet on
middellijk gezegd wordt wat ik moet
doen'. Begrijpt u? Wij zeggen niet wat ie
mand moet doen, wij vragen wat iemand
wil doen en denken vervolgens mee over
een oplossing. Het betekent ook dat je
moet kunnen onderscheiden wanneer ie
mand langskomt voor een baan en wan
neer iemand langskomt omdat hij honger
heeft", zegt Laura Busch, coördinator bij
In de Amerikaanse staat Wisconsin worden werklozen via een radicaal programma begeleid bij het zoeken naar een nieuwe baan. foto Scott Olson
Goodwill Industrieseen van de bedrij ven
die participeren in het Job Center.
Wat niet wil zeggen dat het Job Center van
Kenosha een liefdadigheidsinstelling is.
De staat Wisconsin vervult in de VS een
pioniersrol inzake hervorming van de bij
stand en gaat daar prat op onder het veel
zeggende motto 'Wie kan werken, moet
werken'. „De dagen dat de staat cheques
uitschreef voor mensen die niets uitvoer
den zijn voorbij", sprak de Republikeinse
gouverneur Tommy Thompson van Wis
consin op 25 april 1996, de dag waarop
zijn baanbrekende programma 'Wiscon
sin Werkt' - kortweg aangeduid als 'W-2-
tot wet werd verheven.
W-2 vervangt de oude bijstandswet
(AFDC) die in de eerste helft van deze
eeuw werd ingevoerd door de Democrati
sche president Franklin Roosevelt en die
volgens Republikeinse ciïtici als Thomp
son generaties van werklozen in de wat
ten heeft gelegd en tot een leven van luizi
ge lamlendigheid heeft veroordeeld.
Kenosha had in de late jaren tachtig de
hoogste werkloosheid (meer dan tien pro
cent) van de staat. Het werkloosheidsper
centage schommelt nu onder de drie pro
cent. Natuurlijk is vooral de gezonde
Amerikaanse economie oorzaak van die
ontwikkeling. Maar de statistieken tonen
aan dat de kentering ten goede voorafging
aan de hoogconjunctuur. In Wisconsins
hoofdstad Madison zijn ze er dan ook van
overtuigd dat de heivorming van de bij
stand vruchten afwerpt.
Naast het begrip zelfredzaamheid zijn de
sleutelwoorden van de hervormingsope
ratie 'privatisering' en 'decentralisatie'.
Het contract met een duur van 27 maan
den dat Jankowski sloot met Kenosha
County staat hem - en andere particuliere
bedrijven die een rol spelen in de Job.Cen-
ters van Wisconsin - toe winst te maken op
het werklozenbestand van de staat. Hoe
sneller de werklozen uit de bijstand wor
den geholpen, hoe meer federaal geld er
overblijft voor ondernemers als Larry
Jankowski. Een winst van zeven procent
Manager Larry Jankowski (midden) van het Job Center in Kenosha (Wisconsin), ge
flankeerd door Seymour Adler, directeur van het departement voor welzijn (r) en Laura
Busch, coördinator van een van de bedrijven die deelnemen in het Job Center.
foto John Wanders
Kakkerlakken behoren tot de insec
tenorde Dictyoptera. De platte,
meestal bruine, soms rode insecten eten
voornamelijk afval en houden van vieze,
warme plekken. Ze verspreiden een on
aangename geur door afscheiding uit de
rugklier. Die geur wordt op voedsel over
gedragen, dat dan direct kan worden
weggegooid. Ook kunnen ze ziektekie
men verspreiden. Er zijn zo'n 3500 soor
ten kakkerlakken. In Rusland komen
vrijwel alleen de Amerikaanse (Peripla-
neta americana) en de Duitse (Blatella
germanica) voor. Maar dan wel zeer mas
saal. Nog altijd wordt gedebatteerd over
de vraag hoe dit van origine tropische
beestje in het koude Rusland is beland.
Een van de theorieën is dat ze zo'n twee
eeuwen geleden zijn meegekomen met de
troepen van Napoleon. Maar bewezen is
dat nooit.
Svetlana, een aardige vrouw van mid
den dertig, trekt haar witte jas aan en
zet een gasmasker op. „Een makkie. Dat
zouden meermensen moeten doen, maar
ja, het geld." Svetlana is kakkerlakken-
doder of exterminator, zoals het met een
mooi woord heet, in de Russische hoofd
stad. Samen met honderden collega's le
veren deze gemaskerde moordenaars een
uitzichtloze strijd tegen de tientallen
miljoenen tarakanni (kakkerlakken) die
de flats van arm en rijk, schoon en vuil,
teisteren.
Voor de kakkerlakkenbestrijder blijft
geen deur gesloten. Hij komt op bezoek
bij ministers, bankiers, de armen en de
alcoholisten, als er maar wordt betaald.
Ook bij ons komt eens per jaar de gifspui-
tende dienst op bezoek. Kakkerlakken
zien we weliswaar zelden of nooit, maar
voorkomen is beter dan genezen. De man
die vorig jaar de klus klaarde, is ermee
opgehouden. „Vanwege mijn gezond
heid. Ik kreeg te veel rotzooi binnen. Pro
blemen met mijn longen en mijn lever.
Het verdiende prima, maar mijn gezond
heid is toch belangrijker."
Mooie verhalen
Het was dezelfde man die, toen hij zijn
moordwerktuig had klaargezet, het gif
tige mengsel had geprepareerd en zijn
masker opzette, zei: „U kunt rustig blij
ven werken." En dat met een serieus ge
zicht. Maar hij had wel mooie verhalen.
Zo vertelde hij over een oude vrouw die
hem had laten opdraven. Toen hij haar
smerige van de kakkerlakken vergeven
flatje betrad, bleek dat ze niet de kakker
lakken wilde laten uitroeien, maar haai
man.
Een ander sterk verhaal was dat hij bij
een dametje kwam dat een heel onsa
menhangend verhaal ophing. Het kwam
er op neer dat ze steeds twee kakkerlak
ken in huis had gehad, maar dat die hun
vriendjes hadden uitgenodigd en nu was
het hele huis vergeven van de kakkerlak
ken. Onze 'held': „Als ik u goed begrijp,
wilt u dat ik ze allemaal uitroei, behalve
die twee. Nou, dat komt voor elkaar."
Ook wist hij te vertellen over een collega
die zijn klanten gewoon bedondert. „Hij
vraagt altijd of er standaardgif moet
worden gebruikt of speciale chemica
liën. Natuurlijk zeggen ze dan dat ze dat
bijzondere spul willen, maar het is pre
cies hetzelfde. Het zit alleen in een ande
re fles. Maar ja, ons volk gelooft nu een
keer alles. Vaak vragen ze dan ook nog of
het tegen rupsen en bladluizen werkt.
Uiteraard zegt hij dan 'ja' en dan kopen
ze nog een paar liter voor hun datsja. Zo
verdient hij soms honderd gulden per
dag extra."
Onbegonnen werk
Svetlana is te serieus voor dit soort ver
halen. „Ik werkte als voedings-expert in
een fabriek, maar die draaide niet best
meer. Salaris zagen we zelden. Toen ben
ik drie jaar geleden hiermee begonnen.
Het betaalt prima, maar volgend jaar
houd ik op. Ik kan aan de slag in een che
misch laboratorium." Svetlana is in
dienst van een semi-particulier bedrijf,
waarvan er negen zijn in Moskou. Maar
hoeveel van de 123,50 gulden die de
beurt van flat en kantoor kost, naar de
gemeente gaat, blijft haar geheim.
Ze doet hoofdzakelijk flats van mensen
die het kunnen betalen. „De chemicaliën
die ik gebruik, kosten tweehonderd gul
den per liter, maar ze zijn zeer goed en na
een half uurtje is een flat weer bewoon
baar. We geven ook een garantie van een
half jaar." In studentenflats zien ze haar
niet meer: „In de eerste plaats kunnen ze
niet betalen en in de tweede plaats is het
onbegonnen werk. Spuit je daar, dan
hoor je binnen een kwartier duizenden
kakkei-lakken naar beneden vallen. Er
ligt dan een compleet lijkentapijt." Lena
(28) woont in zo'n obzjezjittii (gemeen
schappelijke flat). „Het is een ramp. Als
we 's avonds thuiskomen doen we de deur
op een kiertje, licht aan, deur dicht en
dan hoor je ze wegrennen. In onze kamer
zitten er duizenden." Soms leggen stu
denten, die vaak rond moeten komen van
een beurs van een gulden of vijftig per
maand, botje bij botje om zelf met che
micaliën hun bewegende muren te lijf te
gaan. Maar daar lijden ze meestal zelf
meer onder dan de kakkerlakken. In de
'kommunalkis', gemeenschappelijke
flats in grote oude gebouwen, is de kak
kerlak vaste klant. Vaak delen vier, vijf
gezinnen een keuken, een wc en een bad
kamer. Ook al zijn de bewoners nog zo
schoon, de kakkerlak weet zijn weg wel
te vinden. Veel van die oude gebouwen
hebben een gemeenschappelijke vuil-
stortkoker, vaak in de keuken, en er lo
pen allerlei onduidelijke buizen, waarin
het voor de kakkerlak uitstekend toeven
is. Dina woont met haar twee kinderen in
zo'n 'kommunalki': „We beleven net
weer een invasie. Op de begane grond is
een modem kantoor gekomen. Alles be
tegeld en zo en de kakkerlakken die daar
in de oude muren zaten, zijn nu naar ons
verhuisd. Het is een ramp." De kakker-
lakkendienst is haar te duur. Dina:
„Eerst hebben we zelf gespoten, maar
dat hielp niet. Nu hebben we doosjes
neergezet. Daarin zit gif dat ze meene
men en volgens de beschrijving besmet
ten ze daarmee de hele kolonie. Wie weet
werkt dat."
Alexander Slobodin van het gemeente
lijke Sanitair Station Twee heeft zijn
twijfels: „Kakkerlakken zijn binnen de
kortste keren resistent tegen bepaalde
chemicaliën." Wetenschappers in Rus
land zeggen wel eens ironisch dat de kak
kerlak zelfs een mondiale kernoorlog zal
overleven. En de kakkerlakkenbestrij
ders zijn er van overtuigd dat zij werk
hebben tot het einde der tijden. Maar ze
erkennen ook dat er één probaat middel
is. Kakkerlakken kunnen namelijk niet
tegen de kou. En wie hartje winter, bij
dertig graden onder nul, al zijn ramen
openzet, heeft de exterminator niet no
dig. Maar welke Moskoviet is daartoe be
reid?
Hans Hoogendijk
Kakkerlakkendoder Svetlana levert een uitzichtloze strijd tegen de tientallen mil
joenen kakkerlakken die de flats in Moskou teisteren. foto Hans Hoogendijk
