Componisten
gevangen
in hun studio
Cliff Morrison staat in het licht van zijn vader
Jan Boerman en
Dick Raaijmakers
Tarantino
uit het lood
geslagen
kunst cultuur vrijdag 26 juni 1998 23
Doors-zanger
liet zoon
zijn stem na
Zij maken elektronische muziek, maar tussen de snelle jongens van nu, met hun
synthesizers, computers, behoren zij tot een uitstervende diersoort: Jan
Boerman en Dick Raaijmakers. Hun levenswerk zit nu in twee kleine doosjes.
Ondanks het wereldwijde succes
van Jackie Brown is regisseur
Quentin Tarantino niet te genieten
de laatste tijd. Binnenkort zal hij
zich voor de rechter moeten verant
woorden omdat hij in een openbare
gelegenheid een opdringerige foto
graaf een mep wilde verkopen maar
alleen de vriendin van de fotograaf
stevig raakte. Zijn toneeldebuut als
inbreker in de klassieke thriller
Wait Until Dark werd door de critici
weggehoond.
Over Spike Lee, die Tarantino het
recht had ontzegd het woord 'nig
ger' zo veelvuldig te bezigen in de
dialogen van 'Jackie Brown', heeft
de regisseur gezegd dat Spike hem
zijn kont mag kussen. Die uitspraak
werd gedaan in de immens populai
re radioshow van Howard Stern en
werd in talrijke publicaties geci
teerd voor wie het niet gehoord
mocht hebben. Verder heeft actrice
Mira Sorvino het uitgemaakt met
Quentin om nu regelmatig te wor
den gesignaleerd in het gezelschap
van Kevin Costner. En die ontwik
keling verleidde 's werelds meest
gevierde cultregisseur tot de op
merking dat hij Costner nooit een
rol in een van zijn films zou geven al
was hij de laatst beschikbare acteur
op aarde.
Jeanne d'Arc
Voor uitgaan met Kevin Costner zal
Mira Sorvino vanaf augustus geen
tijd meer hebben want dan is ze de
'maagd van Orleans'. In de film Jo
an of Arc onder regie van Ron Max
well krijgt ze o.m. Albert Finney
Derek Jacobi en Jacqueline Bisset
als tegenspelers. Er is 50 miljoen
dollar uitgetrokken voor het ver
haal van de redster van Frankrijk
die eindigde op de brandstapel. Er
worden vier grote veldslagen be
loofd. Beroemde eerdere verfilmin
gen werden geregisseerd door Carl
Di-eyer (met Maria Falconetti in
1928), Victor Fleming (met Ingrid
Bergman in 1948), Otto Preminger
(met Jean Seberg in 1957) en vier
jaar geleden nog door Jacques Ri ve
tte die ten strijde trok met Sandrine
Bonnaire. Het is ook al zeker dat de
film van Maxwell niet de laatste
wordt over Jeanne d'Arc, want vrij
wel gelijktijdig start Luc Besson de
opnamen voor een epos met hetzelf
de onderwerp en met als heldin Mil-
la Jovovich, de actrice die in Bes
sons vorige film, The Fifth Element,
het buitenaardse meisje speelde
met de witte haren.
Hannibal
De filmindustrie gelooft klaarblij
kelijk weer in grote historische dra
ma's want er zijn gelijktijdig ook
twee producties in voorbereiding
over het leven van Hannibal, de
Carthaagse veldheer die via Spanje
en het Rhöne-dal over de Alpen
heen het Romeinse rijk binnenviel
met een leger op olifanten. Regis
seurs zijn nog niet aan deze projec
ten verbonden, maar producent
Neil Weisman (werkend voor Poly-
Gram) weet al wel zeker dat hij voor
de hoofdrol een zwarte acteur wil
contracteren. Het moet als muziek
in de oren klinken van Spike Lee die
de filmindustrie ei-van pleegt te be
schuldigen in het verleden systema
tisch de rollen van Afrikaanse his
torische helden aan blanke acteurs
te hebben gegeven. Als voorbeelden
noemt Spike dan Hannibal en Cleo
patra. Zowel het Carthago van
Plannibal als het Alexandrië van
Cleopatra waren destijds gelegen
aan de Middellandse Zee, op dus het
uiterste puntje van het Afrikaanse
continent en erg zwart kan men
daar in die tijd toch niet geweest
zijn. Speciaal het casten van Liz
Taylor als koningin van Egypte was
voor Spike Lee erger geweest dan
vloeken in de kerk. Die rol had vol
gens hem gespeeld moeten worden
door een zwarte actrice. Waarop de
filmer zich in Cleopatra's geval ver
kijkt is dat deze koningin stamt uit
het geslacht van de Ptolemeeën, na
zaten van Ptolemeus, een Macedo
nische generaal uit het leger van
Alexander de Grote en stichter van
Alexandrië. In het Egypte van die
tijd bestond bovendien het gebruik
dat koningen binnen hun eigen fa
milie trouwden, wat het waar
schijnlijk maakt clal. Cleopatra toch
eerder geleken zal hebben op Nana
Mouskouri dan op Whoopi Gold
berg.
Pieter van Lierop
Quentin Tarantino
Dick Raaijmakers: Speels en ietwat grotesk.
perkingen van de muziek als zelfstandige
taal. Hij is een conceptueel kunstenaar,
die de muziek die hij maakt aan een idee
ophangt.
Het speelse, soms ietwat groteske, dat
Raaijmakers enigszins met Kagel gemeen
heeft, is Boerman volkomen vreemd. En
Raaijmakers zal nooit in staat zijn zoals
Boerman een gigantisch werk als De zee
te maken, een bouwwerk dat oprijst als
een symfonie van Bruckneriaanse dimen
sies. Boerman is honderd procent compo
nist, ernstig en rechtlijnig. Raaijmakers
meer een knutselaar, speels en inventief.
Weergave
Doordat Boermans elektronische muziek
volkomen op" zichzelf staat en moet zij
voor weergave via de cd wel geschikter
zijn dan het werk van Raaijmakers. Bij de
laatste doen immers theater en beeldende
kunst - performance, installaties - op een
ingrijpende manier mee.
Maar net als bij Kagels 'instrumentale
theater' valt het bij Raaijmakers vaak
mee, wat puur als luisterervaring rest.
Dat geldt zeker voor zijn filmmuziek.
Daarvan bevatten de drie aan hem gewij
de drie cd's boeiende voorbeelden. Het
gaat hier om drie in opdracht van grote in
ternationale bedrijven gemaakte functio
nele elektronische composities, bedoeld
voor documentaire-films, die machine
rieën te zien geven. Fascinerend hoe
Raaijmakers dat in synthetische klanken
heeft vertaald in de geest van de vroeg-re-
volutionaire Sovjet-futuristen.
Luister ook naar het manipuleren van
menselijke stem, toonhoogte en snelheid
in Der Fall Leiermann (1991). En naar de
spookachtige rit door de ether met hon
derden op tape verzamelde radiosignalen
in de Ballade Erlkönig voor luidsprekers
(1967). Dit zijn ideeënstukken, maar ze
hebben ook zuiver als klankcomposities
iets dat intrigeert.
Drie aanMao gewijde werken maken dui
delijk, dat de 'gevietnamiseerde' geest
van de jaren zeventig Raaijmakers niet
onberoerd heeft gelaten. Eén daarvan,
Chairman Mao is our Guide, bestaat niet
meer. De band is gewist. Terecht, meent
Raaijmakers. We krijgen hier acht minu
ten bandruis te horen, opgebrande idea
len symboliserend.
Bescheiden
De kunst van Jan Boerman, de tussen tus
sen mengpanelen en sinusgeneratoren bi
vakkerende, bescheiden componist, mist
al deze anekdotiek. Denker in gestructu
reerde klanken is hij. Schepper van auto
nome muziek, die zowel grootser als om
vangrijker is dan die van Raaijmakers.
foto Jacques Zorgman
Wat in zijn beste, meest representatieve
stukken opvalt - De zee, Kompositie 1972
en Vocalise - is bovenal de weidsheid, die
hier wordt opgeroepen. Boerman zelf
spreekt graag van 'landschappelijkheid'.
Wie naar zijn muziek luistert krijgt ook
nooit de indruk, dat iets 'zo maar' ge
beurt. Boerman zou, gezien zijn metier,
modernist moeten zijn, maar hij straalt
traditionele ambachtelijkheid uit in com
binatie met streng vormbesef. De klank-
golven - ver verwijderd van wat naar sci-
ence-fiction-sfeer of new-age-gedoe
zweemt - lijken onderworpen aan een ho
gere orde.
Menige muziekliefhebber vindt per defi
nitie de aansluiting met puur elektroni
sche stukken niet omdat hij daarin 'het
menselijke' mist. Niet voor niets is de
elektro-instrumentale muziek gaan do
mineren. Daaraan komen tenminste weer
musici te pas. Maar in het werk van zowel
Boerman als Raaijmakers is de hand van
de meester aanwezig. Tussen de snelle
jongens van nu passen beiden niet meer.
Alle reden om hun werk in ere te houden.
Aad van der Ven
The complete tape music of Jan Boerman -
NEAR/Donemus (5 cd's boek).
The complete tape music of Dick Raaijmakers -
NEAR/Donemus (3 cd's boelc).
Een componist moet óf heel goed zijn,
óf heel goede contacten hebben. Zon
der de goede wil van de vertolker is hij
nergens. Was hij maar onafhankelijk van
al die pianisten, violisten en dirigenten
die meer van Beethoven en Tsjaikovski
houden, denkt hij vaak. Jan Boerman en
Dick Raaijmakers kennen dat probleem
niet. Zij maken elektronische muziek.
Niet af en toe, tussen een symfonie en een
strijkkwartet door, maar als belangrij kste
uiting van him artistieke creativiteit.
Zij zijn componist en vertolker in één.
Maar zijn zij te benijden? Wie - uitvoerder
of toehoorder - zit op elektronische mu
ziek te wachten? Muziek zonder podium,
componist zonder publiek. Wat moet dat
een miserabel bestaan zijn. Altijd maar
werken tussen de vier muren van een stu
dio. Nooit in een concertzaal een dirigent
kunnen bedanken of een sopraan kunnen
kussen.
TochhebbenBoerman(1923)enRaaijma-
kers (1930) het allebei ver gebracht. Al
hebben zij geen villa met privé-zwembad
aan hun werk overgehouden, we kunnen
in hun geval over een mate van artistieke
erkenning spreken, die slechts weinig an
dere Nederlandse componistenten deel is
gevallen. Maar het is een erkenning in
kleine kring. Zij behoren langzamerhand
tot een uitstervende diersoort, aangezien
zij de zegeningen van computers en syn
thesizers aan zich voorbij laten gaan.
Maar aan het Koninklijk Conservatorium
worden hun namen nog steeds met respect
uitgesproken.
Eén cling ontbrak nog: het vastleggen van
hun levenswerk op cd. Dat laatste is nu
gebeurd. Kort na elkaar verschenen 'The
complete tape music' van zowel Jan Boer
man als van Dick Raaijmakers in twee
identiek uitgevoerde doosjes, vergezeld
van ook identiek ogende boekwerkjes.
Generatiegenoten
Boerman en Raaijmakers. Hun namen
worden vaak in één adem genoemd. Zij
zijn generatiegenoten, richtten gezamen
lijk een elektronische studio op - in 1964
kwamen zij in een Haags afbraakband te
recht - en waren allebei docent aan het
Koninklijk Conservatorium. Daar ston
den zij aan de wieg van wat nu een om
vangrijke afdeling is, waarin de afdelin
gen sonologie, muziekregistratie en de
interfaculteit 'beeld en geluid' zijn sa
mengekomen. Daar ook zijn de meeste
werken op deze cd's tot stand gekomen en
vastgelegd.
Maar Boerman en Raaijmakers verschil
len heel erg, qua persoonlijkheid en qua
artisticiteit. Boerman is een componist
zoals we ons een componist voorstellen:
verzonken in een eigen wereld, naar bui
ten brengend wat in hem zit, autonome
klanken scheppend. Raaijmakers daar
entegen treedt voortdurend buiten de be-
Jan Boerman: Verzonken in een eigen wereld. foto Hans de Bakker
Hij heeft, zegt hij, 'de grootste erfenis van
Jim Morrison gekregen die je je maar kunt
bedenken: zijn stem.' Niemand in de
popbusiness had er tot nu ook maar het
flauwste benul van dat hij bestond. Maar vorige
week stapte hij doodmoe uit een vliegtuig op
Schiphol: Cliff Morrison, 28 jaar, zoon van Jim
Morrison, de legendarische Doors-zanger die
zichzelf in 1971 naar de andere wereld hielp met
een overdosis heroïne. In zijn koffer had Cliff
een stapeltje cd's, opgenomen met zijn eigen
band Lizard Sun.
En hij kon het bewijzen. Cliff is écht een
nazaat van de krullebol die verant
woordelijk was voor onsterfelijke num
mers als Riders On The Storm, Light My
Fire en The Unknown Soldier. Een man
die ondanks zijn horizontale rustpose nog
steeds een magische aantrekkingskracht
uitoefent op jonge mensen. Maar tijdens
zijn korte leven heeft Jim dan ook hard
gewerkt aan zijn eigen legende-vorming.
Een middagje kletsen met zoon Cliff leert
echter dat hij de tegenpool is van zijn pa.
Geen agent zal hem ooit in de boeien slaan
in verband met 'provocerend seksueel ge
richt gedrag in het openbaar'.
De keren dat Jim Morrison in de roerige
jaren zestig voor zijn choquerende gedrag
voor de rechter werd gesleept, zijn niet te
tellen. Morrison ging onverdroten voort
met drugsexperimenten. Hij wilde de
meest vreemde combinaties uitproberen
en die werden hem uiteindelijk fataal. Op
3 juni 1971 kwam officieel het bericht dat
de Amerikaan in Parijs aan een hartaan
val was overleden. De werkelijkheid was
anders: Jim Morrison was gestorven aan
een overdosis drank en drugs.
Het laatste authentieke wat van hem ge
vonden werd, dateert uit 1987: in San
Francisco werd een geldkluis aangetrof
fen met daarin nooit eerder gepubliceerde
songteksten en gedichten. Genoeg om de
mythe nieuw leven in te blazen. En nu als
,,Ik ben pas na mijn 21ste begonnen met
liedjes schrijven en zingen. Vooral nadat
mijn moeder me had onthuld wie mijn va
der was. Vanaf dat moment dacht ik dat ik
een traditie moest voortzettenDat k pre
cies moest klinken als mijn vader. Dat
werd nog versterkt door het feit dat mijn
stem zo lijkt op die van hem. Maar ik kom
er zo langzamerhand achter dat ik mijn
eigen weg moet zoeken. Mijn moeder had
me al in contact gebracht met Robbie
Krieger en via hem leerde ik zijn zoon
Waylon kennen, die een eigen band had.
Het lag voor cle hand dat we een nieuwe
versie van de Doors zouden worden.
Daarom klinkt onze cd als een eerbetoon
aan de groep van onze vaders. Nu weten
we dat we toch niet op deze weg door moe
ten gaan."
Licht
Cliff heeft inmiddels heel wat sceptici op
zijn weg gevonden. Mensen die van me
ning zijn dat hij alleen maar een platen
contract in de wacht heeft gesleept omdat
hij de zoon van Jim is. „Ze zeggen soms
dat ik in de schaduw sta van mijn vader.
Maar dan zeg ik: ik sta in het licht. Mijn
vader heeft me 'zijn stem' nagelaten en
daar moet ik wat mee doen. En hij heeft
me geleerd wat ik niet moet doen: drinken
en spuiten. Ik wil een gezinnetje. Lekker
knus leven zonder excessen. Naast mu
ziek is koken mijn hobby. Mijn moeder
heeft die huiselijke kant ook. Ze nam me
zelfs mee naar de kerk en zorgde ervoor
dat ik in kerkkoren mee kon zingen. Ik
kom tegenwoordig nooit meer in een kerk,
maar ik geloof toch in een God."
Ongewild illustreert Cliff Morrison even
later op passende wijze dat hij zijn vader
in diens levensstijl allerminst imiteert. De
Nederlandse vertegenwoordiging van
zijn platenmaatschappij trakteert in een
Japans restaurant in Amsterdam op een
etentje. Cliff gluurt over de menu-kaart
naar een kleuter die een roze goedje uit
een flesje drinkt. „Wat heeft zij daar?"
vraagt hij de serveerster. „Limonade",
antwoordt het meisje. De zoon van de le
gendarische zuipschuit en heroïne-spui-
ter hoeft niet na te denken: „Doe mij ook
maar zo'n flesje."
Harry de Jong
donderslag bij heldere hemel zoon Cliff
ten tonele is verschenen, is het hele Doors-
verhaal weer toe aan een nieuw hoofd
stuk.
In de traditie
Jim zingt in de traditie van pa. Wat dat be
treft heeft hij met zijn debuut-cd Know
Peaking de familiefakkel overgenomen.
Ook het feit dat een zekere Waylon Krie
ger deel uitmaakt van Cliffs begeleiders,
zorgt voor een feest der herkenning. Want
die knaap is de zoon van niemand minder
dan Doors-gitarist Robbie Krieger. Tel
daarbij het feit dat ex-Doors toetsenman
Ray Manzarek heeft meegewerkt aan de
productie van het album en je kunt bijna
spreken van een heuse Doors-revival.
Maar die kant moet het niet uit, vindt
Cliff. Uiteindelijk is het de bedoeling dat
de nieuwe generatie zijn eigen muzikale
weg vindt.
Cliff werd geboren op 2 september 1969
uit een kortstondige relatie van Jim met
Lennie Lorain. Hij heeft zijn vader nooit
gekend. „Maar mijn moeder hield echt
van hem. Ze werkte in de reclamewereld
en we hebben overal in Amerika ge
woond. Ik heb nog meer broers en zusters.
Allemaal van verschillende vaders. Ja,
mijn moeder is een vrije wouw. Ze is een
paar keer getrouwd geweest, maar dat
liep elke keer weer op een scheiding uit.
Het belangrijkste is dat ze van al die man
nen hield. Ze heeft me vaak verteld hoe
Jim was en die verhalen koester ik. Daar
om lees ik al die boeken over hem bewust
niet. Die film van Oliver Stone over Jim
heb ik ook nooit willen zien. Ray Manza
rek is nu bezig met een boek over de Doors
en ik denk dat hij als eerste een reëel beeld
van pa gaat geven."
Cliff Morrison, eerbetoon aan The Doors van onze vaders.
