Kernfysica voor leken
Voor honderd piek een psycho-analyse
Portret van
Het Lab
W esterscheldetunnel
in cijfers op Internet
In de voetsporen
van Boris Becker
16
wetenschap en techniek
45
computertaal
puzzel
postzegels
zaterdag 20 juni 1998
Het is 1986. In Tsjernobyl
ontploft één van de vier
reactoren van de
kerncentrale, met als gevolg
een enorme radioactieve
uitstoot. Met een
geïmproviseerde opstelling
weet dr. R.J. (Rob) de Meijer
van het Kernfysisch
Versneller Instituut (KVI) in
Groningen aan te tonen, dat er
ook in Nederland radioactieve
deeltjes uit Tsjernobyl terecht
zijn gekomen.
Het is Bert Bakkers eerste con
tact met het KVI. Vanaf 1989
komt deze journalist en KRO-me-
dewerker er vaker voor een aantal
weken. Hij raakt gefascineerd
door wat daar gebeurt, wil erach
ter komen wat kernfysica in
houdt, hoe het onderzoek wordt
gedaan en wat de medewerkers op
het KVI beweegt.
Het werk in het instituut draait
om de deeltjesversneller, het cy
clotron, een reusachtig apparaat
dat onder meer uit een enorme
magneet bestaat, en waarin via
elektrische velden positief gela
den atoomkernen worden ver
sneld tot zo'n 180.000 km per
seconde. Deze versnelde kern
deeltjes laat men vervolgens, bij
elkaar in een bundel, op een plaat
je van een bepaald materiaal
botsen, waardoor de hierin aan
wezige atomen in 'brokstukken'
uiteenvallen.
Deze brokstukken en de energie
waarmee ze worden weggeslin
gerd kunnen met speciale detecto
ren worden aangetoond en helpen
de onderzoekers het 'gedrag' van
protonen en neutronen in de kern
van atomen verder te begrijpen.
Resultaten van botsingsproeven
worden vergeleken met wat in
sterren gebeurt, waar dergelijke
experimenten 'van nature' plaats
vinden,
Koosnaam
De vele gesprekken die Bakker
met medewerkers van het KVI
heeft gevoerd en de ontelbare vra
gen die hij ('een absolute leek') op
hen heeft afgevuurd, vormen de
ingrediënten van het onlangs ver
schenen boek 'Het Lab', de koos
naam van de medewerkers voor
hun instituut.
De oprichting van het KVI heeft
destijds heel wat weerstand on
dervonden, zo blijkt uit het boek.
Zowel in Groningen zelf, waar na
tuurkundigen bang waren dat het
KVI hen geld en personeel zou
kosten, als in Amsterdam en
Utrecht waar al met deeltjesver
snellers werd gewerkt.
Plannen voor het KVI bestonden
al in 1961, maar pas tien jaar later
kon men ook daadwerkelijk aan
de slag. Op het KVI werd zo'n
twintig jaar, vooral fundamenteel,
onderzoek gedaan met een Phi
lips-cyclotron, vanaf begin 1996
beschikt het instituut over de AG-
OR, de 'Accélérateur (versneller)
Groningen en ORsay'. Orsay is een
voorstad van Parijs waar de ver
sneller is ontworpen en gebouwd.
De bouw en problemen met de
AGOR komen in het boek uitvoe
rig aan de orde. Een belangrijke
vernieuwing in de AGOR vormen
de supergeleidende spoelen in de
magneet, waardoor de versneller
kerndeeltjes een ruim driemaal
hogere energie (van 190 MeV) kan
meegeven.
Plannen
Bakker heeft zich veel moeite ge
troost het onderzoek op het KVI te
begrijpen. Geen geringe opgave.
Naast fundamenteel onderzoek
wordt er op het instituut ook toe
gepast onderzoek gedaan. Zo is
Rob de Meijer bezig met radioac
tief radongas in bouwmaterialen
voor huizen, en met (radioactieve)
zware metalen om meer over de
samenstelling van de bodem te
weten te komen. Ook.zijn er - ove
rigens al enkele jaren - plannen
om in nauwe samenwerking met
het Academisch Ziekenhuis pro
tonen te gebruiken bij de behan
deling van kanker. Met deze, voor
ons land unieke, protonenthera
pie is echter nog steeds geen begin
gemaakt. „Een nogal teleurstel
lend samenspel van bedenkingen
en aarzelingen op terreinen als
competentie, financiering en ver
antwoordelijkheid houdt de boel
voorlopig nog en in de houd- c.q.
wurggreep'", schrijft Bakker.
Uitleg
Verder praat Bakker onder meer
met wetenschappelijk astronaut
prof. dr. W.J (Wubbo) Ockels over
diens loopbaan en z'n streven om
Europa in het jaar 2000 een vlag
op de zuidpool van de maan te la
ten planten en er vervolgens een
bemand ruimte-onderzoekstation
te vestigen. Het boek is voor het
grootste deel in dialoogvorm ge
schreven, waarbij vooral de mede
werkers aan het woord komen.
Bakker komt er echter regelmatig
tussen met vragen om uitleg.
Het boek laat zich redelij k makke
lijk lezen, waar het niet altijd om
eenvoudige materie gaat. Het goe
de van Bakker is dat hij blijft
doorvragen, als hem iets niet dui
delijk is. Op deze wijze is een heel
aardig beeld ontstaan van het rei
len en zeilen van een wetenschap
pelijk instituut. 'Waarom doe je
dit onderzoek?', vraagt hij voort
durend, en: 'wat is het nut van het
onderzoek?' Dat nut is overigens
moeilijk aan te geven, gezien het
onvoorspelbare van wetenschap
pelijk onderzoek. De huidige di
recteur van het KVI, prof.dr.M.N.
(Muhsin) Harakeh, van geboorte
een Libanees, antwoordt met een
tegenvraag. 'Den Haag wil altijd
weten wat het voor de industrie
betekent. Maar ja, als ze dat ook
aan Kamerlingh Onnes hadden
gevraagd... Wat hij deed (hij expe
rimenteerde met vloeibaar helium
en ontdekte begin deze eeuw de
supergeleiding) was ook niet
gebaseerd op iets wat op een toe
passing leek. Wat als de beleids
makers van toen hem hadden te
gengehouden?'
Henk Hellema
Bert Bakker: Het Lab - Profiel Uitge
verij, f 24,95.
Tender Loving Care kun je eigenlijk
geen spel noemen, het is meer een
interactieve film, gebaseerd op de
gelijknamige videofilm. Het pakket
bestaat uit vier cd's en leidt de speler
door de levens en de privé-spulletjes van
de vier hoofdrolspelers. Aan hem of haar
de taak om te onderzoeken wat er
gebeurd is.
Het spel wordt gepresenteerd
en aan elkaar gepraat door de
bekende acteur John Hurt die voor
de gelegenheid voor psychiater
speelt. Dokter Turner (John Hurt)
was er eerder niet in geslaagd de
problemen van de vrouw des hui
zes Allison op te lossen. Zijn taak
wordt overgenomen door de zeer
aantrekkelijke en verleidelijke
psychiatrische zuster Cathryn. Op
dat moment begint het 'spel'.
In lange filmfragmenten wordt
langzaam maar zeker duidelijk
wat de problemen in het huis zijn
en hoe Cathryn hier in past.
Tussen de bedrijven door krijgt de
speler voor dezelfde prijs een psy-
cho-analyse. Er wordt je gevraagd
wat je van de hoofdrolspelers
denkt en wat je in sommige - soms
vrij intieme - situaties zou doen. Je
moet schilderijen bekijken en zeg
gen wat voor gevoelens ze bij je
losmaken.
In een psychologisch rapport valt
dan na te lezen wat voor soort per
soon dokter Turner je vindt. De
analyse is natuurlijk wetenschap
pelijk niet erg veel waard, maar
het kan verrassende en grappige
resultaten geven. Zo is de kans
groot dat de speler als tip krijgt om
eens aan oosterse vechtsporten te
gaan doen.
Gluren
Mensen - vooral mannen - met een
voorliefde voor gluren komen in
Tender Loving Care ruimschoots
aan hun trekken. De speler kan
naar hartelust in het zeer mooi ge
tekende huis rondstruinen en uit
gebreid in allerlei laden, kastjes en
computerbestanden kijken. Het is
zelfs mogelijk televisie te kijken
en naar de radio en de dictafoon te
luisteren.
Wanneer het zeer uitgebreide spel
uiteindelijk is afgewerkt krijgt de
speler een voor hem op maat ge
sneden film te zien, waarbij er ver
schillende ontknopingen mogelijk
zijn. Wat de mogelijke uitkomsten
zijn wordt in deze recensie niet
verklapt maar mogelijk dat één
van de hoofdrolspelers de hele ge
schiedenis niet kan navertellen.
Tender Loving Care bestaat uit
vier cd-roms en de speler is er
daarom ook heel wat uurtjes zoet
mee. Het nadeel is dan wel weer
dat na één keer spelen van het spel
de verrassingen er wel vanaf zijn.
Guido van der Heijden
De minimumeisen om Tender Loving
Care te kunnen spelen zijn: Een penti-
um 60Mhz computer met Windows '95,
8 Mb RAM, SVGA videokaart, 2speed
cd-rom-speler, Direct X 3.0, sound-
blaster compatible geluidskaart en 8
Mb vrije ruimte op de harde schijf.
Nieuwsgierige mensen komen in Tender Loving Care ruimschoots aan
hun trekken. Er kan in kastjes, laden en computers gesnuffeld worden en
zelfs de dictafoon is af te luisteren. foto Ruben Oreel
C*
3 iit
Seta. tvm Sefrïti 6uc
Fti< Seöi<ï lis
s
«*■'1 .CjXMdgllWffl'—IgncM-t
3_
Wie op zijn gemak alle ins
en outs rondom de bouw
van de Westerscheldetunnel
wil lezen en bekijken kan hier
voor op Internet terecht. Op de
pagina http//:
www.Terneuzen.com/tunnel/
wordt de lezer begroet door een
bijzonder overzichtelijke inlei
ding, waar in kort bestek de
ontstaansgeschiedenis van de
tunnel te lezen is. Vanuit het
centrale menu kan hij kiezen
uit verschillende goed geïllus
treerde en gedocumenteerde
pagina's
Het gedeelte 'Feiten en cijfers'
behandelt de planning \an de
tunnelbouw, met overzichtelij
ke grafieken wordt duidelijk
gemaakt in welke fase welk ge
deelte van het werk wordt aan
gevangen en beëindigt. Een
economisch overzicht geeft een
kosten-batenanalyse en in het
onderdeel 'Milieu' staat dat de
bouwmaatschappij ter com
pensatie ook een bijdrage le
vert aan de instandhouding
van de natuurgebieden in
Zuid-Beveland. Een kort over
zicht geeft een aantal artikelen
die recentelijk in de PZC ver
schenen zijn en op het tech
nisch overzicht worden de
bouwkundige gegevens voor
een buitenstaander duidelijk
gemaakt. De site is makkelijk
toegankelijk en heldere illu
straties zorgen ervoor dat de
bezoeker in korte tijd heel veel
te weten komt over dit Zeeuwse
megaproject.
Ben Oerlemans
Westerscheldetunnel: http://www-
.temeuzen.com/tunnel/
Het vermaarde Duitse Blue
Byte bouwde een reputatie
op met pc-spellen als Archime-
dian Dynastie, de Battle Isle-
serie, The Settlers en Incuba
tion. Het waren vooral games
met een hoog gehalte aan stra
tegie. Op het sportieve vlak
hebben de getalenteerde oos
terburen zich nauwelijks ge
waagd, behalve de sportsim
Pro Tennis Tom*, een tennisspel
dus.
Tijdens de voetbalgekte van
wege het WK in Frankrijk komt
Blue Byte evenwel niet met een
footie. Voortbordurend op het
succes van Pro Tennis Tour
(ruim een half miljoen verkoch
te exemplaren) en indachtig
Wimbledon komt ze opnieuw
met een tennisspel: Game, Net
Match.
Het blijkt een alleszins aardige
tennis-sim met een paar leuke
extraatjes. Blue Byte heeft de
zelfde programmatuur ge
bruikt als voor haar eigen
schietspel Extreme Assault, die
garant staat voor vloeiende
beelden ook als je niet beschikt
over een beest van een pc.
Op een P13 3 is een meer dan ac
ceptabel grafisch niveau haal
baar, zonder dat het al te veel
ten koste gaat van de speel
baarheid. Want dat is natuur
lijkvan eminent belang. Tennis
is reactievermogen en dus moet
je je soepel over de court kun
nen bewegen. De interface is
ook daarom eenvoudig. Bewe
gen doe je door middel van de
pijltjestoetsen en slaan met de
spatiebalk of een van de letters
in het rijtje daarboven, waar
mee dropshots, lobjes, volleys,
smashes etcetera gesimuleerd
worden.
Zonder meer vermeldenswaar
dig is dat Blue Byte een eigen
tennis-server heef t opgezet, zo
dat je on-line via Internet tegen
de hele wereld kunt spelen. Een
world ranking hoort daar na
tuurlijk bij, zodat je op de lad
der kunt opklimmen (of naar
beneden kunt duikelen).
Rob Siebelink
Game, Nel Match. Blue Byte.
Prijs: 79,95 gulden. Minimum sys
teemeisenPentium. 16 Mb RAM
(32 Mb aanbevolen). 100 Mb vrije
ruimte op de HDD. Windows 95 of
Horizontaal: 1. Galakostuum; 6. bijval; 12. stadium; 13. koppelriem; 14. regeringsreglement; 16. cassettebandje; 18. post
(Eng.); 19. nachtspiegel; 20. deel van een etmaal; 22. straalsgewijze; 24. dicht; 25. heilige vogel; 26. leeg; 27. hevig; 28. ten-
nisterm; 30. ongebonden; 32. Chinese deegwaar; 33. Verenigde Naties; 34. dierlijk product; 36. gevangenis; 37. vogelpro
duct; 39. opening achter in de keel; 43. edelsteen; 45. lezer; 47. eikenschors; 48. muzieknoot; 50. cijfer; 51jokken; 54. akeli
ge man; 56. vrachtschip; 57. rechercheur; 60. altijd; 64. Griekse bosgod; 65. Spaanse uitroep; 67. wilde haver; 68. geleide;
70. herkauwer; 72. toevoer; 74. deel van de bijbel; 76. ondergang; 77. brander; 78. holmium; 79. door middel van; 81bo
vendien; 83. vaartuig; 84. wachthuisje; 85. zoetwatervis; 87. gentleman; 88. elasticiteit; 89. afmeting; 91. spoedig; 92. ka
raat; 93. stengel; 94. kerkvorst; 96. klaar; 97. eens; 98. Griekse zuilengang; 100. aantekenen; 101. stom.
Verticaal: 1Tropische vogel; 2. voegwoord; 3. huisdier; 4.
rivier in Duitsland; 5. Aziatisch land; 7. kwelling; 8. niveau;
9. gestold vleesnat; 10. spil; 11. urgent; 15. jongensnaam;
17. adellijk; 18. graansoort; 19. huidopening; 21. mollen-
gang; 23. aanbeden figuur; 24. gedwee; 29. schaakterm; 31
blijk; 35. bijb. figuur; 36. taxi (Eng.); 38. gebak; 40. kunst
werk; 41. bitter vocht; 42. insnijding; 44. valies; 46. laster;
49. oom (D); 52. goedgeefs; 53. ontkenning; 54. tijdperk; 55.
zwarte delfstof; 57. dier dat nog gezoogd wordt; 58. Engel
se lengtemaat; 59. beroep; 61kipkarretje; 62. fruit; 63. snel-
schrift; 65. domoor; 66. ik (Lat.); 69. hoeveelheid; 71boom;
73. devoot; 75. autonome provincie van China; 78. uitroep
van vreugde; 80. woonboot; 81. maatstaf; 82. bak; 83.
paardje; 85. wending; 86. voorzetsel; 89. sportief; 90. ballet-
rokje; 93. op welke wijze; 95. zeepwater; 97. deel van de bij
bel; 99. tandeloos zoogdier.
De letters uit de vakjes:
45-91-85-17-14-24-68-53-69-71-47 en 73-56-15-39-
2-77-46-21 vormen twee sleutelwoorden.
Schrijf uitsluitend de gevonden sleutelwoorden op een
briefkaart en stuur dit naar onze puzzelredactie.Uw brief
kaart moet uiterlijkwoensdagmorgen in ons bezit zijn op het
volgende adres:
Puzzelredactie PZC
Postbus 466
4380 ALVLISSINGEN
Vermeldt uw naam, adres en woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen beschikbaar: eerste prijs
een VW-bon van 50,Tweede, derde en vierde prijs
een VW-bon van 25,
De oplossing en de namen van de prijswinnaars vindt u in de
PZC-bijlage 'Vrije Tijd' van volgende week.
Oplossing doorloper
zaterdagsweater
idolaataterling
tepelnobelveneb
t roge i1anderopa
ingangtraantras
norneneddamieet
gratiemiddenvlo
giftespnegenalg
aaiirtoerorkaan
sme rge1oorkonde
totaalurnsoepel
heeslegaateslea
uilomgangottawa
iteme,en j euknier
serailoerwoudes
De prijswinnaars van de doorloper van vorige week zater
dag zijn:
M. de Bel, Ericalaan 1,Yerseke (VW-bon 50,=);deVW-
bonnen van 25,= gaan naar: J. Ringelberg-Moes, Inlaag
6, Scharendijke; I.C. Hoogenheide-Seton, Deltastraat 10,
Scharendijke en J.P. Kootstra-Rouffaer, Kanariesprenk
435, Vlissingen.
De prijzen worden zo spoedig mogelijk toegezonden.
De Koninklijke Bibliotheek in
Den Haag viert dit jaar haar
200-jarig bestaan. In 1798 besloot
de Volsvertegenwoordiging van de
Bataafse Republiek de oude stad
houderlijke bibliotheek om te
vormen tot nationale bibliotheek;
Lodewijk Napoleon gaf het predi
kaat 'koninklijk' en onder zijn in
vloed werden ook de eerste aanko
pen gedaan. Later groeiden de
collecties gestaag, mede door be
moeienis van koning Willem I.
Een van de belangrijkste taken
van de KB is het behoud van het
Nederlands cultureel erfgoed in
geschreven, gedrukte en elektro
nische vorm. Inmiddels bezit de
KB ruim drie miljoen items: 45 ki
lometer boeken (2,2 miljoen)
stuks, 17 km. periodieken (waar
onder 15.000 lopende abonne
menten) en ruim 1 km. micromate
riaal.
Het 200-jarig bestaan van de KB
wordt 7 juli herdacht met de uit
gifte van een 80 c.-zegel, waarvan
8 milljoen stuks van de persen zijn
gekomen. De zegel geeft duidelijk
twee kernfuncties van de KB aan:
het opslaan en het raadplegen.
Links wordt, in het blauw, een
beeld gegeven van alle in Neder
land uitgegeven boeken, rechts
zien we een hand op een toetsen
bord van een computer en in het
midden ligt, in zwart-wit, het
opengeslagen Geuzenboekje.
Over de Escher- en Vestdijk-zegels
de volgende week meer.
Het gemeenschappelijke thema
van de Europa-zegels is dit jaar,
zoals inmiddels bekend zal zijn,
nationale festivals/feesten Ge
volg is, en dat is in het verleden va
ker gebeurd bij dit soort thema's,
dat we voor ons vaak niets of niet
veel zeggende onderwerpen krij
gen voorgeschoteld.
De zegel is ontworpen door Felix
Janssens (1966) uit Rotterdam. Hij
is ook verantwoordelijk voor de
Escher- en Vestdijk-zegels die
eveneens 7 juli verschijnen: samen
vormen ze een culturele serie.
zien op het doel van de Rode Dui
vels. T\vee andei*e zegels (beide 17
+4 f r.) staan in het teken van kaats
bal (pelote) en handbal.
België heeft zich op 4 mei in de rij
geschaard met twee 17 fr.-zegels
die aandacht besteden aan het
T/W-(pop)festival (Torhout/
Werchter) en het (klassieke) Festi
val van Wallonië,
De jaarlijkse zegel 'Dag van de
postzegel' verscheen eveneens op
4 mei. Op de 17 fr.-zegel een post
directeur Edmond Struyf (1912-
1996).
De al vele jaren lopende fran-
keerserie van het type 'vogels'
werd 4 mei uitgebreid met een ze
gel van 1 frank die de kuifmees
laat zien.
België heeft, net als Nederland (19
mei/FC Knudde), zijn WK-voet-
balzegel laten ontwerpen door een
striptekenaar en wel door Ray
mond Reding. De Belgische zegel
verscheen 8 juni en maakt deel uit
van een sportserie met bijslag. De
voetbal-zegel van 30+7 fr. zit in
een velletje die een aanval laat
De Luxemburgse Europa-zegels
(nationale feesten/festivals) ver
schenen eveneens 18 juni. Symbo
lisch worden in beeld gebracht: de
nationale feestdag (16 f., 23 juni,
de verjaardag van groothertog
Jean) en de nationale herden
kingsdag, een dag in oktober (25 f.
herdenking slachtoffers nazi-re-
gime)
Tot slot herdenkt een zegel met A-
waarde 16 fde tweede A-zegel in
de Luxemburgse postgeschiede
nis) het feit dat Luxemburg 700
jaar geleden van Hendrik VII
(graaf van Luxemburg en vanaf
1308 keizer van Duitsland) het
recht kreeg een jaarlijkse markt-
/beurs te houden. De zegel toont
(links) Hendrik met wapenschild
en rechts een beursgebouw met
vlaggen, o.a. die van Nederland.
Veldpost-Ter gelegenheid van de
Open Dag van de Koninklijke
Luchtmacht op 4 juli op de vlieg
basis Leeuwarden zal in het tijde
lijk ingericht veldpostkantoor het
speciale luchtmachtveldpost-
stempel worden gebruikt. Aan het
loket worden tevens gelegen
heidsenveloppen verkocht.
Voor meer informatie: dhr. Van
Dellen (commissie Open Dag
KLU), Dr. Wumkeswei 7, 8915 DJ
Leeuwarden: tijdens kantooruren
tel: 058-2346315.
Hero Wit
foto CeesSmit
De deeltjesversneller AGOR van het Kernfysisch Versneller Instituut in Groningen.
HanflboWandball
BELG1È-BELGIQUE
Luxemburg heeft 18 juni ter gele
genheid van de internationale
postzegeltentoonsteling Juvalux
98 (18 t/m 21 juni) twee emissies
uitgebracht: een velletje met twee
waarden (16 f. en 80 f.) met daarop
doorlopende beelden van de ves
tingstad Luxemburg (1861) en een
serie van drie zegels met een stads
postbode, 1880 plattelandspost
bode, 1880 (50 f.).
IUX6MBOURG
eceosiTiON pwxAmiCJ< MOMW*C
