Bastion en bolwerk verhalen van vrijheid u Evenementen en excursies in oude vestingsteden vrije tijd zaterdag 20 juni 1998 J J Arsenaal, bastion, bolwerk, glacis, contrescarp. Het zijn vestingbouwtermen die op menig plek in Zeeland inspiratiebron vormden voor straatnaamgeving. Zeeuws-Vlaanderen heeft er zelfs een plaatsnaam aan overgehouden: Retranchement. Dat betekent zoveel als een uit een walmuur bestaande afsnijding om de verdediging voort te zetten wanneer de vijand door een bres is binnengedrongen. fotografie Lex de Meester van de 16e-eeuwse aanleg intact. De drie stadspoorten van Zierikzee herinneren aan de aanleg, in de 13e en 14e eeuw, van imposante verdedigingswerken, van be lang in de strijd tussen Holland en Vlaan deren om het bezit van Zeeland. Van de moderne fortificaties rest slechts het Blauwe Bolwerk aan de zuidwestzij de. Invalshoeken Het door het VW-wezen opgezette ves- tingstedenproject omvat vijftien invals hoeken. Daartoe behoren, dicht bij het Zeeuwse huis, Brielle, Hellevoetsluis en Willemstad. Nergens in het land wordt het doorbreken van verdedigingsstelsels zo beeldend weergegeven als in DenBriel. Elk jaar op 1 april raakt de lucht bezwan gerd door kruitdampen, klinkt vervaar lijk kanongebulder en tromgeroffel, schalt het dringende advies 'in naam van Oranje, doe open die poort' en maken nep- Watergeuzen zich meester van de stad. Dank zij een met zorg uitgevoerd restau ratieplan verkeren de negen bastions en vijf ravelijnen in een uitstekende staat. Van de stadspoorten is weinig indruk wekkends meer over. De vestingwerken van Hellevoetsluis zijn in 1665 aangelegd om de stad te verdedi gen tegen aanvallen vanaf het water. De monding van het Haringvliet was in die tijd de belangrijkste poort naar de Noord zee. De vesting bestaat uit een langgerekt havenbekken, omringd door gebouwen met een marineverleden. Er bestaan am bitieuze plannen de vesting toeristisch op te waarderen. Daarbij ligt het accent op een voor scheepsrestauratie en histori sche replicabouw in te richten droogdok in één van de bastions. Dat de vesting Wil lemstad er puntgaaf uiziet is vooral te danken aan het uitstekende onderhoud door de Stichting Menno van Coehoom. Evenementen De Nederlandse vestingsteden organise ren jaarlijks een dag waarop de historie wordt gevierd en herleven. Dit jaar is het in Bergen op Zoom te doen. De organisatie is goed voor een bont spektakel rond schutterijen en gildes, verkleedpartijen naar historische trant, en geluiden en be wegingen die horen bij een nagespeelde inname of verdediging van de stad. De viering is gepland op 11 en 12 juli met als bjzondere trepleister de opvoering, op de binnenplaats van het Markiezenhof, van een historische voorstelling 'Diederick, het kind van de rekening' door 150 ac teurs en figuranten. Op zondagmiddag 12 juli vindt een presentatie plaats van 14 vestingsteden. Door de binnenstad is een wandelroute uitgezet met tal van demon straties en troubadours en minstrelen. Schutterijen, gildes en muziekgroepen reconstrueren het beeld van het vroegere leven in een vestingstad. Onder de titel, 'beleef de historie' is een driedaags verblijfsarrangement in Ber gen op Zoom gegroepeerd. Ook Hulst biedt met een meerdaags verblijfsarran gement de mogelijkheid tot verbazing over de architectuur van de vestingstad. Er staan een 'stalen ros' en een goed gevul de picknickmand gereed voor een nadere verkenning. Daarna is het voldaan bijkomen met een glas van een speciaal door de vestingste den ontwikkeld gerstenat. Het biermerk sluit naadloos aan bij de zojuist onderga ne proeverij van de vroegere sfeer in een even zwaar bewaakte als belaagde veste: 'Grof Geschut'. Jacques Cats Vestingwerken Veere. Enthousiaste tuiniers houden hun rug recht Tuinontwerpen op maat Stofzuiger voor het zwembad Over kernfysica kun je gewoon praten John Hurt speelt psychiater op cd- rom puzzel en postzegels Nobelpoort Zierikzee. Het is niet zo vreemd dat vestingbou w- termen zijn benut om straten en plek ken aan te duiden. Ze verwijzen naar de stille getuigen van de eeuwenlange strijd om het behoud van de vrijheid. Immer zoekend naar aanknopingspunten om het eigen publiek eens met andere ogen naar het erfgoed van naast de deur te laten kij ken heeft het VW-wezen een pro j eet ont wikkeld onder de titel 'in een vestingstad komt het verleden tot leven'. Met excursies, evenementen en arrange menten worden beelden opgeroepen uit tijden toen kanonnen spraken, het een vast gebruik was om personen over de kling te jagen en het bonkige kabaal klonk van het rammeien der stadspoor ten. Bestorming De ANWB heeft, exclusief voor de leden, een boekje samengesteld, dat uitzicht biedt op een interessante kennismaking met over tweeduizend jaar uitgesmeerde defensieve bouwactiviteiten. De eerste bestormingen van Nederlands grondge bied komen voor rekening van de Romei nen. Bedwelmd door het succes van het in recordtijd ingepalmde Gallië dachten de soldaten van Julius Caesar in een even snel tempo het noorden naar hun hand te kunnen zetten. Maar ze bleken niet erg berekend op het vechten in moerassige streken of dichte wouden. In een later sta dium begon er gevaar te dreigen uit het noorden en roerden de Vikingen zich duchtig in deze contreien. Waar de veroveraars ook vandaan kwa men, altijd weer stuitten ze op ingenieuze constructies om invallen en plunderingen tegen te gaan. Ze kregen vorm in forten, burgen, kastelen, ommuringen, poorten, torens en vernuftige stelsels. Nederland zou er nog steeds vol van hebben gestaan als het parlement niet in 1874 de Vestings- wet had aangenomen. Bij die gelegenheid werd bepaald dat niet langer de steden zelf verantwoordelijk waren voor hun ei gen defensie, maar dat de vijand op natio naal niveau tot stilstand moest worden gebracht. Voor de stadsbesturen lag er niets meer in de weg om zich te ontdoen van het nauwe keurslijf van de fortifica ties teneinde uitgebreid aan nieuwbouw te gaan doen. Overblijfselen Daarmee werden op grote schaal histori sche sporen uitgewist; stadsmuren gingen tegen de vlakte, vestinggrachten werden gedempt, stadspoorten geveld en bastions en wallen omgevormd tot plantsoenen. Maar er is gelukkig nog een boel overge bleven. Her en der langs de kust bevinden zich overblijfselen van cirkelvormige for ten. Ze worden ringwalburgen genoemd. De grootste locatie van deze forten of res Toegangspoort Hulst. Alfa-top in nieuw jasje Tips voor een veilige auto vakantie Mazda ontwerpt nieuwe combi tanten daarvan bevindt zich in Zeeland. Een ringwalburg bestond uit een, door een brede waterpartij omzoomde aarden wal met op verschillende punten een overbrugde doorgang. De plaatselijke be volking legde ze met name in het laatste deel van de 9e eeuw aan ter bescherming tegen al te opdringerige Seandinaviërs. De ringvorm van de straten rond de Mid delburgse Abdij doet vermoeden dat hier een ringwalburg lag. Ook elders in de pro vincie - Oost-Souburg, Burgh - zijn diver se voorbeelden te vinden. In het aantrekkelijk bij de monding van de Schelde gelegen Hulst werden halver wege de veertiende eeuw geen halve maatregelen getroffen om de stad te be hoeden voor vijandelijkheden. Het leidde tot de realisering van een netwerk van constructies: negen bastions, drie ravelij nen en een buitenwal. En alsof dat al niet afschrikwekkend genoeg was kwam daar een gordel bij van forten en schansen, die reikte tot aan Sas van Gent. De dertig Spaanse en Nederlandse forten en schansen rond Hulst zijn zoveel eeu wen later nauwelijks meer herkenbaar in het toch vlakke landschap. De vesting werken van de stad verkeren in een uitste kende staat. Een drie kilometers lange wandelroute leidt over de wallen en bas tions. Belangrijke schakel Bergen op Zoom, als bewaker van de monding van de Schelde ooit belangrijk ste schakel in de West-Brabantse verdedi gingslinie, moet het met heel wat minder restanten stellen: een ravelijntje en een poort, die nog niet eens deel uit heeft ge maakt van de 17e-eeuwse fortificaties Sluis dankt de vestingwerken aan de oor sprong als havenstad. Gelegen aan het Zwin was het een voorhaven van Brugge. De in dertienhonderdzoveel opgeworpen en nu met bomen beplante wallen tonen aan dat de eerste vestingwerken ruim wa ren opgezet. Sluis zit iets te royaal in het jasje en dat is zo gebleven. Om zijn positie te versterken liet prins Maurits op het bij de monding van het Zwin gesitueerde eiland Cadsandria een aarden retranchement ofwel verschan sing aanleggen, de kern van wat nu het dorp Retranchement is. De schans ligt er nog gaaf bij en nodigt uit tot een ontspan nende wandeling met lieflijke doorkijk jes. In de vroegere vestingstad Aarden burg herinnert alleen de naam aan een vestingwal. Op de Westpoort ha zijn de fortificaties al in een vroeg stadium ge sloopt. Het was weer prins Maurits die in 1604 het naburige IJzendijke transfor meerde tot een zeshoekige vesting. Wat daarvan resteert is een ravelijn en een stukje gracht. De grootte van de Markt herinnert eraan dat dit een excercitieter- rein was. Nog meer Zeeuwse verdedigingswerken: Tholen bezit sinds 1620 een wal met zeven bastions die redelijk in tact zijn gebleven. In Veere zijn met name de 19e eeuwse de len zichtbaar van de vestingwerken. De Campveerse Toren, vermoedelijk de oud ste herberg van het land, maakte deel uit van de laat-middeleeuwse stadsmuur. Van de 16e-eeuwse stadsmuur in Vlissin- gen rest een deel van de Westpoort in de vorm van een bij een restauratie enigszins opgevijzelde Gevangenpoort. Op de kop van de boulevard bevinden zich nog enke le kazematten en het zogenaamde Kei- zersbolwerk. Fort Rammekens bij Ritthem mag zich het oudste West-Europese fort van dit type noemen. Hoewel er Napoleontische aan passingen zijn gepleegd zijn er grote delen Van gras kun je kaas maken Kersen zijn uit de mode Rabarber met krijt voor de slanke lijn

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1998 | | pagina 37