Hainan wacht tot
markt rijp wordt
PZC
China's
wilde
zuiden
Orwell
vond 1984
in Japan
reportage
33
zaterdag 20 juni 1998
Het tropische eiland
Hainan, ooit de 'verste
uithoek van de wereld', het
'barbaarse hellegat' waar
zwaargestraften en politiek
andersdenkenden naar
werden verbannen, werd tien
jaar geleden China's dertigste
provincie. Tegelijkertijd werd
het benoemd als de nieuwste
Speciale Economische Zone,
ontworpen om de
economische successen van
zowel Hongkong als Taiwan te
overtreffen. Wat is er na tien
jaar van die plannen terecht
gekomen?
Een kokosnootverkoper ont
haart enorme noten, hakt er
gaten in en rangschikt ze keurig
naast elkaar op een krant op de
straat. Veel verkoopt hij niet. Be
woners van Haikou, hoofdstad
van China's enige tropische pro
vincie, geven de voorkeur aan ijs
koude blikjes cola en blijven in de
schaduw. Pas 's avonds, als het wat
koeler is, gaan de mensen massaal
de straat op om te eten in een van
de vele openluchtrestaurants en
zich te laten amuseren door zan
geressen, circusartiesten of boek
verkopers.
„Het is vrij hier", verzucht Ah
Long, een jongen uit de provincie
Sichuan die naar Hainan kwam
om een restaurant te openen.
„Maar veel geld valt er niet te ha
len." Ah Long volgde een enorme
stroom van werkloze arbeiders,
boeren en gelukzoekers. Zij waren
op het vasteland van China ont
slagen in verband met het massale
stroomlijning-programma van de
staatsbedrijven of konden op het
platteland geen emplooi vinden.
De helft van alle 'gastarbeiders' in
Hainan komt uit Sichuan en werkt
in de horeca. Veel taxichauffeurs
zijn afkomstig uit de noordooste
lijke provincies Heilongjiang en
Jilin. Vrijwel iedereen die op
straat dingen verkoopt, is niet uit
Hainan zelf afkomstig. Een zan
geresje, Feng Zhumei, kwam twee
jaar geleden uit de arme provincie
Anhui waar ze boerin was. Op de
akkers was niets meer te verdie
nen. „Ik kon goed zingen, en kocht
een gitaar." Sindsdien trekt ze
rond met een medley van revolu
tieliederen als 'Het Oosten Is
Rood' en volksmelodieën uit An
hui als 'Ik Hoop Dat Je Me Ver
geet'. „Soms vang ik per liedje tien
Yuan (twee gulden). Soms word ik
verdreven uit de restaurants."
Veel meisjes van het platteland
maken gebruik van Hainans rela
tief soepele bestuur en werken als
prostituée. De weg langs het Hong
Cheng ('Rode Stad') Meer is een
aaneenschakeling van 'kappers
zaken' die bemand worden door
tientallenmeisjes. Een onafgebro
ken rij zwarte BMW's en Merce-
dessen rijdt er langzaam langs.
„We noemen het hier de 'mensen
vleesmarkt", aldus een man Sin
gapore die al een paar jaar in Hai
kou woont. Prostituees worden
'kippen' genoemd, ze opereren
rond de hotels of in de kappersza
ken, massagehuizen, in de vier
honderd nachtclubs talloze Kara-
oke-bars die Haikou rijk is of
gewoon op straat.
Gokhuizen
Geïrriteerd door kritiek dat Hai
nan een poel des verderf' zou zijn
ondernamen autoriteiten in Hai
kou vorige maand wel stappen te
gen de talloze gokcentra waar te
gen een minimuminzet van 10
Yuan (en eep gratis kop koffie) kon
worden ingezet op een computer
gokspel dat doet denken aan de to
to. In de kelderverdieping van
Zhongguo Cheng (China City) zijn
alle gokhuizen met grote metalen
kettingen afgesloten.
Op slechte reclame zit Hainan be
paald niet te wachten. Het eiland
worstelt met een economie die
angstwekkend heen en weer
schommelt. Het ontwikkelen van
Hainan was een plan van voorma
lig premier Zhao Ziyang. Die be
zocht het eiland (toen nog een deel
van de provincie Guangdong) na
dat hij in Afrika was geweest en
was geschokt door de ai-moede die
hij er aantrof: „Ik dacht eerst dat
Afrika het minst ontwikkelde ge
bied ter wereld was. Ik weet nu dat
het Hainan is." Hainan kreeg be
lastingvoordelen die de Speciale
Economische Zones (Shenzhen,
Shantou, Zhuhai en Xiamen) ook
hadden.
Hervormingen
Aangemoedigd door beloftes op
meer autonomie pakte Lei Yudes-
tijds hoogste baas van Hainan, de
hei-vormingen kordaat aan. In
1984 keurde hij de (belastingvrije)
.import van 16.000 auto's goed die
uit Hong Kong werden ingevoerd
en betaald met geld bedoeld voor
de infrastructuur. In twee jaar tijd
werden in totaal 80.000 Japanse
auto's ingevoerd voor een totaal
bedrag van een miljard dollar. De
auto's werden vervolgens aan pro
vincies op het vasteland doorver
kocht voor drie tot acht maal de
waarde. Uiteindelijk werd Lei Yu
gedegradeerd en naar Guangdong
overgeplaatst, maar tot op de dag
van vandaag is hij een held in Hai
nan die 'het geld naar het volk
heeft gebracht'.
In Sanya, de hoofdstad van Hainan, torenen de moderne flatgebouwen boven de traditionele jonken.
Xinhua boekhandel in Sanya. Ondanks de traditionele inrichting met portret van calligraferende Mao
Zedong is de boekenmarkt in Hainan de meest liberale van heel China.
„Vijftien jaar geleden hadden de
mensen niet eens schoenen om op
te lopen", aldus David Lam, fi
nancieel directeur van een kracht
centrale in de oostelijke plaats
Wenchang. „Ondanks de corrup
tie en de schandalen houdt het
volk van mensen als Lei Yu."
Megastad
In 1988 werd Hainan uitgeroepen
tot China's dertigste provincie en
tegelijkertijd werd het de vijfde
Speciale Economische Zone. On
middellijk werd het plan gesmeed
om een deel van het eiland om te
toveren in een combinatie van Tai
wan, Hongkong en Manhattan,
die een nieuwe Aziatische tijger
moest baren. Een dochter van de
Japanse constructiegigant Kuma-
gai Gumi, Kumagai Gumi (Hong
Kong) kon voor een schijntje een
gebied van dertig vierkante kilo
meter pachten voor zeventig jaar
in Yangpu, een vrijwel braaklig
gend stuk land met een paar vis
sersdorpen, tweehonderd kilome
ter ten westen van Haikou.
Dankzij de steun van Hainans eer
ste gouverneur, Liang Xiang, wer
den alle bureaucratische hinder
palen uit de weg geruimd, en leek
alles klaar voor de snelle opbouw
van een nieuwe megastad. Het ge
bied zou uiteindelijk ruimte moe
ten gaan bieden aan een half mil-
j oen mensen, zware industrieën en
een vrijhandelshaven; een 'specia
le zone binnen een speciale zone'
die de motor van China's achterge
bleven onderbuik zou vormen.
Nu, tien jaar later, ligt de ontwik
kelingszone er troosteloos en ver
laten bij. Het is een enorme woes
tijnachtige vlakte waar precies in
het midden twee eenzame kan
toorgebouwen oprijzen. Een van
de hoofdwegen is afgesloten. „We
hebben geen zin om de schoon
maakkosten te betalen", aldus
projectleider van Kumagai Gumi
(Hong Kong), Terry Wong. „De
boeren gebruikten hem, en de
steenkool die van hun wagens af
viel veroorzaakte een geweldige
vervuiling." Nu ligt de weg te
wachten tot 'de markt rijp is'.
Critici (met name voorstanders
van de harde lijn binnen de Com
munistische Partij) wonnen aan
zienlijk aan invloed na de studen-
tenonlusten en het neerslaan
daarvan in Peking in juni 1989. De
grote steunpilaar van het Yangpu
project, gouverneur Liang Xiang,
werd uit zijn functie ontheven. Of
ficieel 'wegens corruptie', maar in
feite omdat hij een goede vriend
was van de in juni afgezette partij
secretaris Zhao Ziyang. Het Yang
pu project was op sterven na dood;
Hainan werd opnieuw een verge
ten plek op de kaart van China.
Maar de investeerders van Kuma
gai Gumi (Hong Kong) bleven niet
stilzitten. Samen met zes andere
partners (waaronder het Chinese
leger, Cheung Kong (Holdings)
Limited van de Hongkongse mag
naat Li Ka-hsing, enkele (vaste
land) banken en Great China Hol
dings Limited, een Taiwanees
bedrijf behorend tot de Ho fami
lie) richtten ze de Hainan Yangpu
Land Development Co. Ltd. op om
critici op een 'Japanse invasie' van
Hainan wind uit de zeilen te ne
men.
In 1992 leek het tij voor Yangpu, en
voor Hainan als geheel te keren.
„Deng Xiaoping deed tijdens zijn
geruchtmakende reis naar het zui
den uitspraken die de economie
nieuw leven inbliezen", aldus
Wong. Er ontstond plotseling weer
een enorme belangstelling voor
Hainan, de onroerend goedmarkt
begon als kool te groeien, en ook
Yangpu kwam terug in the picture.
„Prijzen voor onroerend goed re
zen de pan uit. Hainan was opeens
the place to be." De Yangpu Land
Development investeerde meer
dan een miljard gulden om wegen
aan te leggen. Siemens bouwde
een 310 Megawatt krachtcentrale,
bedrijven uit Thailand, Indonesië
en het Amerikaanse Western Steel
tekenden contracten voor de
bouw van fabrieken en alle grond
bedoeld voor commerciële wonin
gen werd verkocht voor prijzen
variërend van 62,50 tot 162,50
gulden per vierkante meter.
Biermarkt
Hainan leefde op. Investeerders
uit de gehele wereld stroomden sa
men in Haikou. De Heineken
dochter Asia Pacific Brewery zet
te een bierfabriek neer waar de
premiummerken Tiger en Anchor
worden gemaakt en ook Amstel
bier voor afzet op het Chinese vas
teland. Brouwerij manager Alex
Lowther: „Toen de plannen ont
stonden om hier een bierfabriek
neer te zetten zag alles er aantrek
kelijk uit. Investeringen groeiden;
er was een biermarkt voorspeld
met meer vraag naar premiumbi
er." De immigrantengemeenschap
groeide, bars schoten als padde
stoelen de grond uit.
Maar Pekings bezuinigingsmaat
regelen in 1994, die een halt toe
riepen aan leningen, betekenden
opnieuw een gevoelige klap voor
Hainan. De onroerend goed
markt stortte in. „Er waren tijden
dat we hier appax-tementen voor
175 dollar per nacht vei'huurden",
verzucht Roger Co, manager van
het Haikou International Com
mercial Centex-. Nu gaan de sex-vi-
ceflats weg voor hooguit 40 dollar.
Ook Haikou's bloeiende px-ostitu-
tiemax-kt kreeg klappen. Volgens
een nachtclubhouder 'liepen fooi
en voor meisjes hier vier jaar gele
den op tot 10.000 Yuan (2000 gul
den), maar nu komt het niet meer
boven de 1000 Yuan uit'. „Het aan
tal migx-anten is sterk afgeno-
mexx", aldus een ondei-zoeker van
de Chinese Academie voor Sociale
Wetenschappen. „Er is niets meer
in de bouw te vinden. Het toexisme
is ingezakt. Ik zie het exwan komen
dat mensen weggaan uit Hainan
om elders het geluk te gaan zoe
ken."
Gratis grond
De ontwikkelingszone Yangpu
symboliseert de slechte staat van
Hainans economie. „Wij hebben
gezox-gd voor de infrastx-uctuur",
aldus projectmanager Teny
Wong. „De wegen liggen er. De
electriciteitsvoorziening is er. De
grond is vex-kocht, maar nu wil
niemand er op bouwen. Er is niets
aan te doen; investeerders wach
ten tot de markt goed wordt."
Wong zegt dat Yangpu Land zich
nu concentreert op het aantrekken
van meer zware industi-ie in de
hoop dat de huizenmarkt in Yang
pu dan ook zal verbeteren. Kosten
voor de overdracht van de
landrechten zullen voor de eerste
drie bedrijven die zich aanmelden
'extreem laag' zijn. Hoe laag? Dat
wil Wong niet kwijt. Maar duide
lijk is dat bedrijven als BASF, Du-
Pont en General Electric, die
voorzichtigbelangstelling hebben
getoond, wij wel gratis grond zul
len kunnen pachten.
Na het Provinciale Volkscongres
waren er voorzichtig optimisti
sche geluiden te horen. Du Qing-
lin, de nieuwgekozen paxi ij voor
zitter van Hainan, belooft dat
'armoede rxiet de 21ste eeuw bin
nengedragen zal woi'den'. Er
wordt een hulpprogramma be
loofd voor de arme binnengebie-
den, die hoofdzakelijk worden
bewoond door de minderheidsvol
ken Li en Miao, en die een gemid-
foto's Jan van der Made
deld inkomen hebben van 21 gul
denper maand.
Ook zal het plan 'Een Provincie,
Twee Gebieden' worden uitge
voerd. De ontwikkelingszone
Yangpu zal zich, samen met de
diepzeehaven Dongfang en een
gebied van ijzemiijnen rond Shi-
lu, op zware industrie concentre
ren. Het oostelijke deel van het ei
land met zijn kilometex-s aan
maagdelijk strand zal hoofdzake
lijk voor toeiisme worden ge
bruikt.
Stranden
Maar de financiële malaise heeft
ook toegeslagen in Hainans toe
ristenplaats nummer één Sanya.
„Er zijn talloze stranden. Prach
tig, wit. Bij een strand hebben ze
vier vijfsterrenhotels neergezet.
Maar er is geen infrastructuur, ex-
zijn geen ondersteunende win
kels, niets. Er is geen geld voor",
klaagt een touroperator. Vijfster
renhotels als de'Zhujiang Hu-
ayuan hebben hun pxijzen vanwe
ge het dalende aantal toeristen
moeten halveren. „We waren voor
een groot deel afhankelijk van
toeristen uit Zuid-Oost Azië', al
dus een manager van een van de
hotels. „Maar sinds de financiële
crisis blijft die groep weg." Er zijn
wel grote groepen toexisten van
het Chinese vasteland, maar die
'geven gemiddeld tien keer zo wei
nig uit als Japanners of Zuid-Ko-
reanen en vex-blijven in de goed
koopste hotels'.
Er gaan stemmen op dat Hainan
eiland onafhankelijk moet wor
den, of tenminste een semi-afhan-
kelijke status moet krijgen als
Hongkong. Twee jaar geleden
werd zo Hainans eigen munteen
heid (de 'Qiong') al in omloop ge
bracht en er bestonden plannen
om deze internationaal inwissel
baar te maken. Maar volgens Liao
Xun, verbonden aan het China
(Haikou) Centrum voor Onder
zoek en Ontwikkeling mag d$t
nooit gebeuren. „Na de crisis in
Zuid-Oost Azië hebben we meer
leegstaand onroerend goed dan in
welk gebied hier dan ook. We heb
ben pix-amideschema's gehad die
die van Albanië evenaren en ex-
was een aandelenbeurs die nog
chaotischer was dan die van Rus
land. Alleen dankzij de steun van
de centx-ale regex-ing in Peking is
het gelukt om de ergste excessen te
ondex-dx-ukken. Anders hadden we
nu met de pet in de hand kunnen
aankloppen bij het Internationaal
Monetair Fonds."
Jan van der Made
De première van Titanic op Hainan; de film draaide maar twee dagen.
DatGeorge Orwells beroemde social
fiction-roman '1984' bij zijn
verschijnen in 1946 een visionair
toekomstbeeld gaf van de tweede helft
van deze eeuw, zal niemand betwijfelen.
Dat de huidige realiteit van
vervlakkende massacultuur, subtiele
manipulatie van de media en de
openbare opinie en de gestuurde roep
naar 'social and ideological
correctness', schoolvoorbeelden zijn
voor wat Orwell in '1984' heeft
voorspeld, zal bij velen ook instemming
vinden.
Litex-atuurcritici, historici en
Orwell-analysten hebben de
inspiratie van de schrijver altijd
gezocht in de stalinistische en na-
tionaal-socialistische totalitaire
i-egim.es. Die meer dan aanvaard-
baar lijkende vei'klaxing is on
langs op de tocht gezet door de
Duitse literatuur-histox-icus Mi
chael Rademacher.
Radenxacher publiceerde een op
merkelijke studie, waax-in hij uit-
voex-ig gedocumenteerd stelt dat
niet zozeer het stalinisme en nazi-
Duitsland, maar wel het
totalitaire keizeiiijke Japan mo
del heeft gestaan voor Onveils
'1984'.
Rademacher toont aan dat in het
vooroorlogse Japan tah'ijke en fr
appante sporen terug te vinden
zijn van de totalitaire nachtmei-rie
die Ox-well in '1984' beschrijft. Zo
was er bij de heersende Japanse
elite een afkeer voor alles wat naar
on-Japans gedachtegoed zweem
de. In 1911 werd zelfs een 'Ideeën-
politie' opgericht die de verspx-ei-
ders van 'gevaarlijke gedachten'
moest opsporen. Een speciale af
deling van het ministex-ie van Jus
titie vaardigde nonnen en straf
maatregelen uit tegen afwijkende
en on-Japanse meningen.
'Andei-sdenkenden' dienden niet
aanstonds te worden bestraft,
maar veeleer 'bekeerd' en 'her
schoold' te worden en de pi'oeve
voor een geslaagde ideologische
heropvoeding bestond uit een
openbax-e verklaring van trouw en
gehoorzaamheid aan de keizer
In de px-aktijk wax-en deze maatre
gelen vooral tegen de communis
ten gex-icht, maar Rademacher
stelt dat hiex-door een veralge
meend klimaat van intellectuele
zelfcensuur werd geschapen.
Ook in Oiwells roman woi'dt de re
bellerende hoofdpersoon Winston
Smith aan een heropvoeding on-
derwox-pen tot hij bex-eid wordt ge
vonden 'Big Brother' blindelings
te volgen en te gehoorzamen. De
gelijkenis met het Japanse model
is inderdaad tx-effend en men zou
zelfs de gedachte kunnen aanhan
gen dat de latex-e stalinistische en
nazistische dictaturen zich op het
Japanse voorbeeld hebben geïn-
spii-eerd.
Rademacher ziet vex-der ook een
pai-allel tussen het motto 'War is
peace' in Oi"wells '1984' en de Ja
panse opvatting van 'verlichte
vx-ede' die door de keizerlijke pro
pagandamachine in de voor Azië
bestemde slogan 'Fx-eedom is sla
very' wex-d vex-taald.
Afleiding
Zijn deze en andere voorbeelden
echter ovex-tuigend genoeg om Ja
pan daadwei-kelijk als model voor
'1984' te aanvaax-den? Radema
cher zelf geeft toe dat Ox-well in
zijn boeken, publicaties en biie-
ven Japan nauwelijks vernoemt,
in tegenstelling tot zijn talrijke
vex-wijzingen naar de Sovjetunie,
Duitsland en Italië. Dat is wellicht
een bewust afleidingsmanoeuvre
geweest, aldus de Duitse histori
cus, want Oi-well heeft zich be
roepsmatig wél intensief met de
Aziatische situatie beziggehou
den. Als medewerker van de BBC
verzorgde hij van 1941 tot 1943 de
propaganda-uitzendingen die
voor India en andere door de Ja-
pannex-s bezette Aziatische landen
bestemd waren.
Oiwell zelf heeft zijn propagan
distische BBC-ax-beid verdedigd
door zichzelf en zijn luisteraars
voor te houden dat het op ontwik
keling en onafhankelijkheid ge
richte Britse koloniaal bestuur
vei'reweg te verkiezen was boven
de gruwelijke en verslavende be
zetting door de Japanners.
Orwell moet volgens Rademacher
voor deze BBC-uitzendingen zon
der twijfel uitstekend op de hoog
te zijn geweest van de achtergron
den en de actuele situatie in Japan
en Azië, daarbij voor zijn informa-
tie al dan niet geholpen door de
Britse en geallieerde geheime
diensten.
Twijfel
Japan dus als inspiratiebron voor
Orwell? Bij vele Orwell-deskundi-
gen is dat met enig scepticisme
ontvangen. Het zou het resultaat
kunnen zijn van een onderzoeks
methode die te eenzijdig gericht is
op bestaande historische voor
beelden en die voorbijgaat aan het
typisch Blitse literaii'e social fic
tion-genre van de zogenaamde
'anti-utopisten, dat in de periode
van 1900 tot 1945 meer dan 200 ro
mans en novellen opleverde.
Hoe dan ook, alle ai'gumenten en
bewijzen van Rademacher kun
nen niet zomaar van tafel worden
geveegd en het eventuele Japanse
peterschap van '1984' kan voor
deskundigen ongetwijfeld een
aanzet zijn tot verder kritisch lite-
rair-historisch onderzoek.
Johan Lamoral
