Penderecki dirigeert zichzelf in Den Haag Kt 'vm: Jong en oud talent op Terneuzens jazzfestival 1 11 Danstheater Telder Radio Kings eet met Van Goghs brengen Terneuzen f aardappeleters 12 vele muziekstijlen 13 Kleine Teun zweeft tussen hemel en polder 14 woensdag 3 juni 1998 Natte laarzentochten op de schorren bij Sint-Annaland 14 Goese Galerie Van den Berge laat kunst zoet smaken 15 Ooit bestookte de Poolse componist Krzy sztof Penderecki de luisteraar met gierende strijkers en mokerend slag werk. Maar de Penderecki die deze week voor het Residen tie Orkest in Den Haag staat om zijn eigen werken te diri geren is bekeerd. Hij werd traditionalist. Gesprek met een toondichter die van bomen houdt. door Aad van der Ven Wie naar Luslawice wil reizen heeft een goede landkaart van Polen nodig. Na twee uur rij den vanuit Krakow in zuid oostelijke lichting duikt het bewuste plaatsnaambord op, waarachter een landweg en een paar boerderijen liggen. Wie eenmaal in het gehucht gearriveerd is hoeft niet lang te zoeken naar het landhuis van Krzysztof Penderecki. Het opvallende, brede gebouw, dat oprijst achter hoge hekken lijkt wel een Zuid-Ameri kaanse hacienda, zoals die in de film 'The House of the Spi rits' naar het gelijknamige boek van Isabel Allende. In de centrale ontvangstruimte ver wachten we eerder een gemas kerd bal, dan een eenzame toondichter, omringd door grote vellen muziekpapier. Maar dat laatste is het geval. Penderecki werkt aan het 'Credo' van wat een omvang rijke mis moet worden. „Ik vraag me af of ik het ooit zal kunnen voltooien", verzucht- hij na een vriendelijke begroe ting. „Naarmate de ervaring toeneemt lijkt het componeren langzamer te gaan. Maar ik kom er niet van los. Ik schrijf al mijn hele leven religieuze mu ziek. Ik ben opgegroeid in een kleine stad. De kerk was daar belangrijk. Alleen daar voel den we ons veilig." Hij loopt moeilijk. Kort gele den dirigeerde hij zijn Derde symfonie bij het radio-orkest van Leipzig. Hij draaide zich naar de celh om een inzet aan te geven en verstapte zich. Nu is hij een gevangene in zijn ei gen huis. Buiten lonkt de grote tuin, die overgaat in een nog veel om vangrijker arboretum. „Tuin man is mijn tweede beroep ge worden", zegt hij. Over 20 hectaren strekt zich een enor me collectie bomen uit, in allerlei soorten. De gepassio neerde verzamelaar Penderec ki heeft een flink aantal in Ne derland gekocht. „Daar zijn ze goedkoper dan in Duitsland." Antiek In Wola Justowska, een voor stad van Krakow, bevindt zich zijn 'ofEiciële' woning waar hij en zijn vrouw Elzbieta om ringd zijn met antieke meube len, klokken en schilderijen (waaronder een doek van Frans van Miereveld). Maar tweederde van de tijd die Pen derecki in Polen doorbrengt woont hij in Luslawice. Om rustig te kunnen componeren. „En om bij mijn bomen te zijn", zegt hij. Op de achtergrond zijn de stemmen van twee huishoud sters hoorbaar. Mevrouw Pen derecki bevindt zich in Kra kow om het aan haar man gewijde festival voor te berei den, dat daar in de herfst gege ven wordt. Elzbieta Penderec ki heet 'artistiek directeur' van dat festival, dat in de oude uni versiteitsstad al wordt aange kondigd op over de straten ge spannen doeken. „Mijn vrouw is razend actief, zij loopt altijd veel harder dan ik", zegt de toondichter-hereboer. Het is het Penderecki-jaar. Niet alleen in Polen, ook in tal rijke andere landen wordt iets georganiseerd in verband met de 65-ste verjaardag van de componist, die in 1961 de aan dacht van de internationale muziekwereld op zich vestigde met 'Threnos' voor 52 strij kers, met de ondertitel 'voor de slachtoffers van Hiroshima'. Veel mensen waren danig on der de indruk van de naargees tige, gierende klanken, die dood en verwoesting leken uit te drukken. Degenen echter die later hoorden, dat Pende recki die ondertitel had ver zonnen nadat de partituur al bij de uitgever lag, haalden hun schouders op. Ook later is zowel de maat schappelijke betrokkenheid als de religieuze bewogenheid van Penderecki vaak in twijfel getrokken. Het kon ook niet op. De slachtoffers van Hiro shima, die van Auschwitz, de heroïek van Lech Walesa's 'So lidariteit', het zijn allemaal thema's die door hem met een opvallende gretigheid werden omarmd, alsof hij per se het muzikale geweten van de natie wilde zij nVerder zij n er religi- euze werken als de 'Lucas- Passie' en het 'Pools Requiem', die eerder uitblinken door pakkende effecten dan door piëteit. Beeldend In het kader van de na-oorlog- se muziek is echter belangrij ker, dat hij een sleutelpositie innam binnen wat wel de 'Poolse school' wordt ge noemd. Doordat Polen het meest liberale van de Oost- Europese landen was kon zich daar een levendig avantgarde- muziekleven ontwikkelen, met het jaarlijkse festival Warschause Herfst als belang rijkste evenement. De beeldende, dramatische composities van Penderecki en een aantal landgenoten wer den in de jaren zestig in het Westen met gejuich ontvan gen, een alternatief als zij vormden voor de academisch klinkende, 'officiële avantgar- de' van degenen, die in Cen De Poolse componist Krzysztof Penderecki „De twaalftoons-ziekte duurde bij mij wel héél kort." foto Katharina Vrij traal-Europa de toon aanga ven. „De twaalftoons-ziekte duur de bij ons kort en bij mij wel héél kort", zegt Penderecki nu. „Het seriële principe, waarbij de componist alles rationeel meent te kunnen beheersen, is misschien geschikt voor de Duitsers, maar het past niet bij ons. In 1961 reisde ik voor het eerst naar Darmstadt. Want dat was natuurlijk het cen trum van de nieuwe muziekIk was hevig teleurgesteld. Al die dingen die bij ons in Polen ver boden waren bleken niets nieuws en niets inspirerends op te leveren." De geschiedenis heeft Pende recki in grote trekken gelijk gegeven. Maar wat is er met de Poolse muziek gebeurd? „De Poolse stijl is verleden tijd", zegt Penderecki. „Zo gaat het nu eenmaal. Er ontstaat een school en die valt weer uit el kaar. Hoe kan het ook anders. Ook onze avant-garde was op een gegeven moment aan zijn einde. Alles was geprobeerd, meer kon niet. Net zoals in de schilderkunst van de jaren twintig. Niemand maakte een radica lere ommezwaai dan Krzysz tof Penderecki. De vroegere avantgardist, die muzieklief hebbers met gierende clusters en oorverdovend slagwerk om de oren had geslagen, ging te rug naar de 19e eeuw. In zijn voor Isaac Stern geschreven Eerste vioolconcert (1976-77) bij voorbeeld: een langdurige stroom van grauwe en lauwe, laatromantische klanken. En zijn Tweede symfonie (1979- 80): Bruckner in een nieuw jas je. Penderecki werd zowel van 'verraad' als van 'creatieve im potentie' beticht. Wat hem er niet van heeft weerhouden op dezelfde manier verder te gaan. Al wordt in zijn compo sities van de laatste jaren - zo als het recente Tweede viool concert, dat deze week bij het Residentie Orkest op het pro gramma staat - iets hoorbaar wat op een synthese van zijn vroege en latere stijl zou kun nen wijzen. Wie dat laatste op pert kan in elk geval op instemmend geknik van de componist rekenen. „Ik hoop het", zegt hij quasi beschei den. Zijn listige lachje is niet dat van iemand die aan zich zelf twijfelt. Geen gril Maar even later, op serieuze toon: ,,De veranderingen in de jaren zeventig waren geen gril. Er moest toen een reactie ko men, een zuivering vooi'al. Ik heb geprobeerd de grote 19e- eeuwse symfonische traditie voort te zetten. Toen deden an deren dat nog niet. Nu wel." Penderecki maakt het zie-je- nou-wel-gebaar van iefnand die altijd al heeft geweten dat hij gelijk had. „De avant-gar de is aan zijn einde gekomen. Misschien past het bij het ein de van een eeuw. Het terug blikken. Het goede van de hui dige situatie is, dat het muziekleven zulke uiteenlo pende componisten als Schön- berg en Sibelius in gelijke ma te waardeert. Al zijn er ook puristen, die vinden dat kunst altijd vernieuwend moet zijn. Zeker in Duitsland. En waar schijnlijk ook in Nederland." Het Nederlandse muziekleven heeft in de jaren tachtig en ne gentig weinig interesse voor het werk van Penderecki ge toond. Het had meer belang stelling voor zijn landgenoot Lutosla wski, die vaak door het Concertgebouworkest is ge speeld. Een festivalletje in Noord- Brabant (eindjaren tachtig), hier en daar een korte compo sitie van zijn hand, dat was het wel ongeveer wat betreft Pen derecki in Nederland. Hij lijkt er niet onder gebukt te gaan. Zegt dat hij tot het jaar 2010 vol zit met opdrachten. Hij wil zijn Zesde symfonie voltooien, een pianoconcert voor Krysti- an Zimerman schrijven en een kinderopera maken. Daarnaast zal zijn werk als di rigent ook in de komende jaren veel tijd vragen. Hij voert niet alleen met veel bekende orkes tenzijn eigen werk uit, hij diri geert ook het grote romanti sche repertoire. „Meestal doe ik mijn eigen muziek voor de pauze en daarna een klassiek meesterwerk. Anders komen de mensen niet." „Doordat ik vaak als dirigent optreed ben ik financieel ona f- hankelijk. Zo kan ik compone ren wat ik wil. Trouwens, als ik niet zou dirigeren, hoe zou ik dan mijn arboretum kunnen betalen. Ook dat is een stuk van mijn leven. Als jongetje verzamelde ik al bladeren van planten. Het zit in de familie. Mijn overgrootvader was bos wachter." Krzysztof Penderecki diri geert het Residentie Or kest in zijn Tweede viool concert (soliste Chantal Juillet) en Vierde symfonie vrijdag 5 juni, Philipszaal, Den Haag (20.15 uur). Het 26-ste Schelde Jazz Festival in Terneuzen staat dit jaar in het teken van de verbreding. Zowel op muzikaal gebied als op het gebied van de locaties. Naast de vaste 'stekken' Porgy Bess, de Markt, Brouwerijstraat en de Nieuwstraat komt er een extra Bluespodium en het alter natieve jazzpodium in Kalashnikov. De muzikale verbre ding heeft veel te maken met het duidelijke Zeeuws- Vlaamse stempel dat de organisatie op het festival wil drukken. Talenten uit de hele streek zijn daarvoor uitge nodigd. Jongeren zijn dit jaar ook goed vertegenwoordigd in het programma. aflaxor Amsieiraflarëe Zevenbergen Nieuw op het Schelde Jazz fes tival is het experiment tussen poëzie en jazz. Daarin gaat de dichter en schrijver J. Bemlef donderdag 4 juni het gevecht aan met de Nederlandse jazz formatie Dig d'Diz, met de Zeeuws-Vlaamse bariton saxofonist Jan Menu. Bemlef houdt dan zijn lezing Haalt de jazz de 21-ste eeuw, waarin hij het fin de siècle-gevoel kop pelt aan de vraag of de jazz als kunstvorm zal overleven. Hoe de 'overlevende' jazz er uit zal zien... Bernlef en Jan Menu en zijn band zijn te beluisteren in Porgy Bess vanaf 20.00 urn-. Hoogtepunt van de tweede festivaldag, vrijdag 5 juni, is de traditionele galavondinhet Zuidlandtheater. Piet Noor- dijk brengt dan een ode aan Charlie Bird Parker. Noordijk wordt bijgestaan door zijn ei gen kwartet, de Amerikaanse trompettist Benny Bailey en het strijkkwartet van Ernö Oiah. Onder de naam Piet Plays Bird zal Noordijk ter ge legenheid van zijn eigen ver jaardag en zijn 50-jarig jubile um, een hommage brengen aan zijn grote voorbeeld. Na dit concert treedt Jazzy 5 voor het voetlicht. Aansluitend gaat in Porgy Bess een nachtconcert van start onder de naam A tri bute tot Johnny Meyer The Dutch Swing College Band. De Belgische accordeonist Ro- ny Verbiest zal samen met de tubaspeler, bassist en arran geur Jose Fontaine en een aan tal professionele muzikanten uit de Belgische jazzwereld een programma brengen waarin de muziek centraal staat uit de tijd dat de befaam de Amsterdamse accordeonist Johnny Meyer opnamen maakte met de Dutch Swung College Band. Jonge Honden Zaterdag 6 juni biedt tal van optredens op diverse locaties. Dit jaar is opnieuw het Jonge Hondenpodium opgesteld in de Brouwerijstraat, 's Middags treedt daar het Arno Krijger Quartet, ook wel bekend als Trio Sius Plau, op. Dit van oor sprong Terneuzense trio speelt een jazzy, groovy, latin en bluesy programma. In de na middag betreedt het Arno Franke Quartet het podium, onder leiding van de Zeeuws- Vlaming Arno Francke. Het kwartet speelt muziek in de stijl van Bill Evans en Scott Lafaro. Ook zondag biedt het Rony Verbiest. foto Jelle Binsma podium ruimte aan jong jazztalent met optredens van het Frank van de Berg Quartet en Cross Current. Het Engelse blues combo The Hoax behoort ook tot de jongere categorie. Deze musici brengen eigentijd se blues. Opvallend is ook het optreden van The ra dio Kings. Deze band speelt eveneens een he dendaags bluesprogram ma. Over jongeren ge sproken, de 12-mans -salsa formatie Banda 21 uit Havanna is zaterdag avond te horen op de Markt met een mix van salsa, cumbia, merengue maar ook raps en nieuwe ritmes. De leeftijd van de bandleden is gemid deld 2 5 j aar. Verder treedt zaterdagavond het bekende quintet van David Sanchez op in Porgy Bess. Deze jon ge Puerto Ricaan wordt gevolgd door de Brazi liaanse formatie Mé- cleim. Oude Stijl Oude stijl jazz komt aan bod in de Nieuw straat, voor de gele genheid omgedoopt tot Bourbon Sreet. Op de terrassen spelen zowel zaterdag als zondag streetparade orkesten New Orleans Brass-muziek. Het oude stijl buitenpodium is als vanouds gesitueerd bij de Graanbeurs. Daar treden on der meer op de New Orleans Music Company van klarinet tist Jan Leerbuch, de Australi sche band Hotter than six, het Bredase huisorkest Scat Cats en het Terneuzense huisorkest Flying Dixies. Alternatieve jazz komt zater dagavond aan bod op het podi um van Kalashnikov met on der meer de Eindhovense formatie P. B. Sandwich. Deze 5-mansformatie speelt een mix van soul, funk, rap en jazz. Hexable Workforce uit Ter neuzen betreedt eveneens het podium. Vast onderdeel van het Schel de Jazz festival zijn de street- parades op zaterdag en zon dag. Het karakter hiervan is wat veranderd. De meeste bands houden zich niet bezig met het aloude 'marching work' maar zullen stilstaand optredens verzorgen. Dit jaar is er naast de traditionele New Orleans Brass-muziek ook la- tin zuidelijke muziek met de groep Santo Y Fiesta. Daar naast zijn de Terneuzense bands Flying Dixies en N. O. Longfield Jazz Crackers van de partij. Publiektrekker is ongetwijfeld het voor het fes tival samengestelde straator kest Rony's Dixies onder lei ding van Rony Verbiest met onder andere Nick Fissette en de Belgische trombonist Mark Godfroid. Schelde Jazz Festival Ter neuzen, donderdag 4 juni tot en met zondag 7 juni. Verschillende locaties waaronder Zuidlandthea ter, Porgy Bess en podia in de Nieuwstraat, Brou werijstraat en bij Kalashni kov.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1998 | | pagina 11