Penderecki dirigeert
zichzelf in Den Haag
Kt
'vm:
Jong en oud talent op
Terneuzens jazzfestival
1
11
Danstheater Telder Radio Kings
eet met Van Goghs brengen Terneuzen
f
aardappeleters
12
vele muziekstijlen
13
Kleine Teun
zweeft tussen
hemel en polder
14
woensdag 3 juni 1998
Natte laarzentochten
op de schorren bij
Sint-Annaland
14
Goese Galerie
Van den Berge
laat kunst
zoet smaken
15
Ooit bestookte de Poolse componist Krzy sztof Penderecki
de luisteraar met gierende strijkers en mokerend slag
werk. Maar de Penderecki die deze week voor het Residen
tie Orkest in Den Haag staat om zijn eigen werken te diri
geren is bekeerd. Hij werd traditionalist. Gesprek met een
toondichter die van bomen houdt.
door Aad van der Ven
Wie naar Luslawice wil reizen
heeft een goede landkaart van
Polen nodig. Na twee uur rij
den vanuit Krakow in zuid
oostelijke lichting duikt het
bewuste plaatsnaambord op,
waarachter een landweg en
een paar boerderijen liggen.
Wie eenmaal in het gehucht
gearriveerd is hoeft niet lang
te zoeken naar het landhuis
van Krzysztof Penderecki. Het
opvallende, brede gebouw, dat
oprijst achter hoge hekken
lijkt wel een Zuid-Ameri
kaanse hacienda, zoals die in
de film 'The House of the Spi
rits' naar het gelijknamige
boek van Isabel Allende. In de
centrale ontvangstruimte ver
wachten we eerder een gemas
kerd bal, dan een eenzame
toondichter, omringd door
grote vellen muziekpapier.
Maar dat laatste is het geval.
Penderecki werkt aan het
'Credo' van wat een omvang
rijke mis moet worden. „Ik
vraag me af of ik het ooit zal
kunnen voltooien", verzucht-
hij na een vriendelijke begroe
ting. „Naarmate de ervaring
toeneemt lijkt het componeren
langzamer te gaan. Maar ik
kom er niet van los. Ik schrijf al
mijn hele leven religieuze mu
ziek. Ik ben opgegroeid in een
kleine stad. De kerk was daar
belangrijk. Alleen daar voel
den we ons veilig."
Hij loopt moeilijk. Kort gele
den dirigeerde hij zijn Derde
symfonie bij het radio-orkest
van Leipzig. Hij draaide zich
naar de celh om een inzet aan
te geven en verstapte zich. Nu
is hij een gevangene in zijn ei
gen huis.
Buiten lonkt de grote tuin, die
overgaat in een nog veel om
vangrijker arboretum. „Tuin
man is mijn tweede beroep ge
worden", zegt hij. Over 20
hectaren strekt zich een enor
me collectie bomen uit, in
allerlei soorten. De gepassio
neerde verzamelaar Penderec
ki heeft een flink aantal in Ne
derland gekocht. „Daar zijn ze
goedkoper dan in Duitsland."
Antiek
In Wola Justowska, een voor
stad van Krakow, bevindt zich
zijn 'ofEiciële' woning waar hij
en zijn vrouw Elzbieta om
ringd zijn met antieke meube
len, klokken en schilderijen
(waaronder een doek van
Frans van Miereveld). Maar
tweederde van de tijd die Pen
derecki in Polen doorbrengt
woont hij in Luslawice. Om
rustig te kunnen componeren.
„En om bij mijn bomen te
zijn", zegt hij.
Op de achtergrond zijn de
stemmen van twee huishoud
sters hoorbaar. Mevrouw Pen
derecki bevindt zich in Kra
kow om het aan haar man
gewijde festival voor te berei
den, dat daar in de herfst gege
ven wordt. Elzbieta Penderec
ki heet 'artistiek directeur' van
dat festival, dat in de oude uni
versiteitsstad al wordt aange
kondigd op over de straten ge
spannen doeken. „Mijn vrouw
is razend actief, zij loopt altijd
veel harder dan ik", zegt de
toondichter-hereboer.
Het is het Penderecki-jaar.
Niet alleen in Polen, ook in tal
rijke andere landen wordt iets
georganiseerd in verband met
de 65-ste verjaardag van de
componist, die in 1961 de aan
dacht van de internationale
muziekwereld op zich vestigde
met 'Threnos' voor 52 strij
kers, met de ondertitel 'voor de
slachtoffers van Hiroshima'.
Veel mensen waren danig on
der de indruk van de naargees
tige, gierende klanken, die
dood en verwoesting leken uit
te drukken. Degenen echter
die later hoorden, dat Pende
recki die ondertitel had ver
zonnen nadat de partituur al
bij de uitgever lag, haalden
hun schouders op.
Ook later is zowel de maat
schappelijke betrokkenheid
als de religieuze bewogenheid
van Penderecki vaak in twijfel
getrokken. Het kon ook niet
op. De slachtoffers van Hiro
shima, die van Auschwitz, de
heroïek van Lech Walesa's 'So
lidariteit', het zijn allemaal
thema's die door hem met een
opvallende gretigheid werden
omarmd, alsof hij per se het
muzikale geweten van de natie
wilde zij nVerder zij n er religi-
euze werken als de 'Lucas-
Passie' en het 'Pools Requiem',
die eerder uitblinken door
pakkende effecten dan door
piëteit.
Beeldend
In het kader van de na-oorlog-
se muziek is echter belangrij
ker, dat hij een sleutelpositie
innam binnen wat wel de
'Poolse school' wordt ge
noemd. Doordat Polen het
meest liberale van de Oost-
Europese landen was kon zich
daar een levendig avantgarde-
muziekleven ontwikkelen,
met het jaarlijkse festival
Warschause Herfst als belang
rijkste evenement.
De beeldende, dramatische
composities van Penderecki en
een aantal landgenoten wer
den in de jaren zestig in het
Westen met gejuich ontvan
gen, een alternatief als zij
vormden voor de academisch
klinkende, 'officiële avantgar-
de' van degenen, die in Cen
De Poolse componist Krzysztof Penderecki „De twaalftoons-ziekte duurde bij mij wel héél
kort." foto Katharina Vrij
traal-Europa de toon aanga
ven.
„De twaalftoons-ziekte duur
de bij ons kort en bij mij wel
héél kort", zegt Penderecki nu.
„Het seriële principe, waarbij
de componist alles rationeel
meent te kunnen beheersen, is
misschien geschikt voor de
Duitsers, maar het past niet bij
ons. In 1961 reisde ik voor het
eerst naar Darmstadt. Want
dat was natuurlijk het cen
trum van de nieuwe muziekIk
was hevig teleurgesteld. Al die
dingen die bij ons in Polen ver
boden waren bleken niets
nieuws en niets inspirerends
op te leveren."
De geschiedenis heeft Pende
recki in grote trekken gelijk
gegeven. Maar wat is er met de
Poolse muziek gebeurd? „De
Poolse stijl is verleden tijd",
zegt Penderecki. „Zo gaat het
nu eenmaal. Er ontstaat een
school en die valt weer uit el
kaar. Hoe kan het ook anders.
Ook onze avant-garde was op
een gegeven moment aan zijn
einde. Alles was geprobeerd,
meer kon niet. Net zoals in de
schilderkunst van de jaren
twintig.
Niemand maakte een radica
lere ommezwaai dan Krzysz
tof Penderecki. De vroegere
avantgardist, die muzieklief
hebbers met gierende clusters
en oorverdovend slagwerk om
de oren had geslagen, ging te
rug naar de 19e eeuw. In zijn
voor Isaac Stern geschreven
Eerste vioolconcert (1976-77)
bij voorbeeld: een langdurige
stroom van grauwe en lauwe,
laatromantische klanken. En
zijn Tweede symfonie (1979-
80): Bruckner in een nieuw jas
je.
Penderecki werd zowel van
'verraad' als van 'creatieve im
potentie' beticht. Wat hem er
niet van heeft weerhouden op
dezelfde manier verder te
gaan. Al wordt in zijn compo
sities van de laatste jaren - zo
als het recente Tweede viool
concert, dat deze week bij het
Residentie Orkest op het pro
gramma staat - iets hoorbaar
wat op een synthese van zijn
vroege en latere stijl zou kun
nen wijzen. Wie dat laatste op
pert kan in elk geval op
instemmend geknik van de
componist rekenen. „Ik hoop
het", zegt hij quasi beschei
den. Zijn listige lachje is niet
dat van iemand die aan zich
zelf twijfelt.
Geen gril
Maar even later, op serieuze
toon: ,,De veranderingen in de
jaren zeventig waren geen gril.
Er moest toen een reactie ko
men, een zuivering vooi'al. Ik
heb geprobeerd de grote 19e-
eeuwse symfonische traditie
voort te zetten. Toen deden an
deren dat nog niet. Nu wel."
Penderecki maakt het zie-je-
nou-wel-gebaar van iefnand
die altijd al heeft geweten dat
hij gelijk had. „De avant-gar
de is aan zijn einde gekomen.
Misschien past het bij het ein
de van een eeuw. Het terug
blikken. Het goede van de hui
dige situatie is, dat het
muziekleven zulke uiteenlo
pende componisten als Schön-
berg en Sibelius in gelijke ma
te waardeert. Al zijn er ook
puristen, die vinden dat kunst
altijd vernieuwend moet zijn.
Zeker in Duitsland. En waar
schijnlijk ook in Nederland."
Het Nederlandse muziekleven
heeft in de jaren tachtig en ne
gentig weinig interesse voor
het werk van Penderecki ge
toond. Het had meer belang
stelling voor zijn landgenoot
Lutosla wski, die vaak door het
Concertgebouworkest is ge
speeld.
Een festivalletje in Noord-
Brabant (eindjaren tachtig),
hier en daar een korte compo
sitie van zijn hand, dat was het
wel ongeveer wat betreft Pen
derecki in Nederland. Hij lijkt
er niet onder gebukt te gaan.
Zegt dat hij tot het jaar 2010
vol zit met opdrachten. Hij wil
zijn Zesde symfonie voltooien,
een pianoconcert voor Krysti-
an Zimerman schrijven en een
kinderopera maken.
Daarnaast zal zijn werk als di
rigent ook in de komende jaren
veel tijd vragen. Hij voert niet
alleen met veel bekende orkes
tenzijn eigen werk uit, hij diri
geert ook het grote romanti
sche repertoire. „Meestal doe
ik mijn eigen muziek voor de
pauze en daarna een klassiek
meesterwerk. Anders komen
de mensen niet."
„Doordat ik vaak als dirigent
optreed ben ik financieel ona f-
hankelijk. Zo kan ik compone
ren wat ik wil. Trouwens, als ik
niet zou dirigeren, hoe zou ik
dan mijn arboretum kunnen
betalen. Ook dat is een stuk
van mijn leven. Als jongetje
verzamelde ik al bladeren van
planten. Het zit in de familie.
Mijn overgrootvader was bos
wachter."
Krzysztof Penderecki diri
geert het Residentie Or
kest in zijn Tweede viool
concert (soliste Chantal
Juillet) en Vierde symfonie
vrijdag 5 juni, Philipszaal,
Den Haag (20.15 uur).
Het 26-ste Schelde Jazz Festival in Terneuzen staat dit
jaar in het teken van de verbreding. Zowel op muzikaal
gebied als op het gebied van de locaties. Naast de vaste
'stekken' Porgy Bess, de Markt, Brouwerijstraat en de
Nieuwstraat komt er een extra Bluespodium en het alter
natieve jazzpodium in Kalashnikov. De muzikale verbre
ding heeft veel te maken met het duidelijke Zeeuws-
Vlaamse stempel dat de organisatie op het festival wil
drukken. Talenten uit de hele streek zijn daarvoor uitge
nodigd. Jongeren zijn dit jaar ook goed vertegenwoordigd
in het programma.
aflaxor Amsieiraflarëe
Zevenbergen
Nieuw op het Schelde Jazz fes
tival is het experiment tussen
poëzie en jazz. Daarin gaat de
dichter en schrijver J. Bemlef
donderdag 4 juni het gevecht
aan met de Nederlandse jazz
formatie Dig d'Diz, met de
Zeeuws-Vlaamse bariton
saxofonist Jan Menu. Bemlef
houdt dan zijn lezing Haalt de
jazz de 21-ste eeuw, waarin hij
het fin de siècle-gevoel kop
pelt aan de vraag of de jazz als
kunstvorm zal overleven. Hoe
de 'overlevende' jazz er uit zal
zien... Bernlef en Jan Menu en
zijn band zijn te beluisteren in
Porgy Bess vanaf 20.00 urn-.
Hoogtepunt van de tweede
festivaldag, vrijdag 5 juni, is
de traditionele galavondinhet
Zuidlandtheater. Piet Noor-
dijk brengt dan een ode aan
Charlie Bird Parker. Noordijk
wordt bijgestaan door zijn ei
gen kwartet, de Amerikaanse
trompettist Benny Bailey en
het strijkkwartet van Ernö
Oiah. Onder de naam Piet
Plays Bird zal Noordijk ter ge
legenheid van zijn eigen ver
jaardag en zijn 50-jarig jubile
um, een hommage brengen aan
zijn grote voorbeeld. Na dit
concert treedt Jazzy 5 voor het
voetlicht. Aansluitend gaat in
Porgy Bess een nachtconcert
van start onder de naam A tri
bute tot Johnny Meyer The
Dutch Swing College Band.
De Belgische accordeonist Ro-
ny Verbiest zal samen met de
tubaspeler, bassist en arran
geur Jose Fontaine en een aan
tal professionele muzikanten
uit de Belgische jazzwereld
een programma brengen
waarin de muziek centraal
staat uit de tijd dat de befaam
de Amsterdamse accordeonist
Johnny Meyer opnamen
maakte met de Dutch Swung
College Band.
Jonge Honden
Zaterdag 6 juni biedt tal van
optredens op diverse locaties.
Dit jaar is opnieuw het Jonge
Hondenpodium opgesteld in
de Brouwerijstraat, 's Middags
treedt daar het Arno Krijger
Quartet, ook wel bekend als
Trio Sius Plau, op. Dit van oor
sprong Terneuzense trio speelt
een jazzy, groovy, latin en
bluesy programma. In de na
middag betreedt het Arno
Franke Quartet het podium,
onder leiding van de Zeeuws-
Vlaming Arno Francke. Het
kwartet speelt muziek in de
stijl van Bill Evans en Scott
Lafaro. Ook zondag biedt het
Rony Verbiest.
foto Jelle Binsma
podium ruimte aan jong
jazztalent met optredens
van het Frank van de Berg
Quartet en Cross Current.
Het Engelse blues combo
The Hoax behoort ook tot
de jongere categorie. Deze
musici brengen eigentijd
se blues. Opvallend is ook
het optreden van The ra
dio Kings. Deze band
speelt eveneens een he
dendaags bluesprogram
ma. Over jongeren ge
sproken, de 12-mans
-salsa formatie Banda 21
uit Havanna is zaterdag
avond te horen op de
Markt met een mix van
salsa, cumbia, merengue
maar ook raps en nieuwe
ritmes. De leeftijd van
de bandleden is gemid
deld 2 5 j aar. Verder
treedt zaterdagavond
het bekende quintet van
David Sanchez op in
Porgy Bess. Deze jon
ge Puerto Ricaan wordt
gevolgd door de Brazi
liaanse formatie Mé-
cleim.
Oude Stijl
Oude stijl jazz komt
aan bod in de Nieuw
straat, voor de gele
genheid omgedoopt
tot Bourbon Sreet. Op
de terrassen spelen
zowel zaterdag als
zondag streetparade orkesten
New Orleans Brass-muziek.
Het oude stijl buitenpodium is
als vanouds gesitueerd bij de
Graanbeurs. Daar treden on
der meer op de New Orleans
Music Company van klarinet
tist Jan Leerbuch, de Australi
sche band Hotter than six, het
Bredase huisorkest Scat Cats
en het Terneuzense huisorkest
Flying Dixies.
Alternatieve jazz komt zater
dagavond aan bod op het podi
um van Kalashnikov met on
der meer de Eindhovense
formatie P. B. Sandwich. Deze
5-mansformatie speelt een
mix van soul, funk, rap en jazz.
Hexable Workforce uit Ter
neuzen betreedt eveneens het
podium.
Vast onderdeel van het Schel
de Jazz festival zijn de street-
parades op zaterdag en zon
dag. Het karakter hiervan is
wat veranderd. De meeste
bands houden zich niet bezig
met het aloude 'marching
work' maar zullen stilstaand
optredens verzorgen. Dit jaar
is er naast de traditionele New
Orleans Brass-muziek ook la-
tin zuidelijke muziek met de
groep Santo Y Fiesta. Daar
naast zijn de Terneuzense
bands Flying Dixies en N. O.
Longfield Jazz Crackers van
de partij. Publiektrekker is
ongetwijfeld het voor het fes
tival samengestelde straator
kest Rony's Dixies onder lei
ding van Rony Verbiest met
onder andere Nick Fissette en
de Belgische trombonist Mark
Godfroid.
Schelde Jazz Festival Ter
neuzen, donderdag 4 juni
tot en met zondag 7 juni.
Verschillende locaties
waaronder Zuidlandthea
ter, Porgy Bess en podia
in de Nieuwstraat, Brou
werijstraat en bij Kalashni
kov.