Levend dood
in Tipitapa
Liefdestoernooi op Venus
PZC
Wc is 'n gat
in de vloer
Achter de tralies van Nicaragua
Expositie
over mens
en heelal
reportage zaterdag 23 mei 1998 zsw 35
Water is er in overvloed. Het cellenblok is dan ook iva-
terschoon. De stank is niet weg te poetsen. Buiten is
het heet, binnen is er nauwelijks ventilatie. Achter
zware ijzeren deuren met kleine luikjes zitten de ge
vangenen.
In cel 5, 29 jongens van tussen de veertien en ach ttien.
Ze delen de acht bedden. Hoewel ze zeggen dat ze om
beurten op bed gaan liggen, is het opvallend dat de
schijnbaar oudste en vooral grootste jongens een bed
hebben. Dus liggen de 21 anderen op de grond. Let
wel: er zijn geen matrassen. De wc is een gat in de
vloer. Uit de douche komt wel water.
De vrouwencel telt vier bedden. Er huizen twaalf
vrouwen in die ruimte van vier bij vier. Het jongste
meisje is veertien.
In cel 5 zeggen de jongens dat ze nooit vechten. Ze zijn
er vrienden geworden. Samen delen ze ook heVeten
dat. van buiten komt. Een keer in de week mogen ze
naar buiten. Als de familie op bezoek komt. Een kioar-
tiertje. Eduardo Jos' Machado is al 3,5 maanden niet
meer gelucht. Zijn familie komt nooit. Hij is een keer
buiten zijn cel geiueest. Toen twee weken geleden een
arts langs kioam liet hij zich onderzoeken. Geslachts
ziekte luidde de diagnose. Dat ivist Eduardo ook wel.
Hij zag en voelde dat er wat loos was. Eduardo is ze
ventien.
Later vertelt de commissaris dat ze van Eduardo
weet. Er zijn medicijnen voorgeschreven. Maar waar
moetik die van betalen? Ze weet best dat Eduardo een
besmettingsbron is. Maar wat kunnen we? Luister, dit
is de realiteit. Ik kan er niets aan doen.
Denk niet dat Juanita Burghis onverschillig is. De
commissaris is politievrouiu in hart en nieren. Ze is
achttien jaar lid van het jonge Nicaraguaanse politie
korps. Ze heeft het zogezegd zien opgroeien. Haar
kantoor is haar woonkamer. In een kamertje ernaast
staat haar bed.
Met vier maatjes deelt hij de kleine cel. Op zijn linkerarm zijn een stuk of tien grote littekens te zien.
Alsof hij zijn arm overdwars als broodplank heeft gebruikt. „Ik dacht aan mijn familie. Toen deed
ik het." Luis Alberto Paterson is zeventien jaar oud. Hij zit voor een gewapende overval. Ook al mislukt.
Hij moet nog negen maanden. Zijn familie weet niet dat Luis in de gevangenis zit. Hij heeft geen geld om
een postzegel te kopen. Van de vijf jongens in deze cel zijner drie analfabeet. Twee geven toe, drie - Luis
incluis - zeggen onschuldig te zijn.
In het jongensblok zitten 144 gevangenen van onder de achttien hij elkaar in cellen gepropt. De helft
heeft geen bed. Matrassen zijn er niet.
Welkom in Tipitapa had Edwin Sandino kort daarvoor nog gezegd alvorens hij omstandig het
Nicaraguaanse gevangeniswezen begon te schetsen. Zijn betoog had hij met vier woorden af kunnen
doen: welkom en niet schrikken!
Do thermometer geeft in de schaduw
37 graden aan. De Tipitapa-gevan-
genis ligt een stuk buiten de hoofdstad
Managua te bakken in tie zon. Tipitapa is
een dodelijk saai gebouw. In letten i:ke
zin. De meest gebruikte medicijnen - voor
zover voorhanden: kalmeringsmiddelen.
De voornaamste ziekte ciie gevangenis
arts dr. Carballo behandelt: suïcidaal ge
drag.
Er is echt niets dat vrolijk maaktaanTipi-
tapa. Daar is iedereen die ook maar iets
van doen heeft met de N icaraguaanse ge
vangen issen het over eens. Van gevange
nen tot aan Edwin Sandino,.sinds een jaar
de baas van het Nicaraguaanse gevange
niswezen. En iedereen die er tussen zit. De
ellende begint al met het eten. Toch een
van de voornaamste verstrooiingen in de
gevangenis
Sandino heeft per gevangene een gulden
per dag te besteden. Dus kijken de bewo
ners van de Tipitapa tegen een chronisch
gebrek aan calorieën aan; eenderde van
wat ze binnen zouden moeter krijgen. De
familie mag voorde rest zorgen. Maarniet
iedereen verkeert in de gelukkige omstan
digheid dat familieleden de dagelijkse
portie bruine bonen met soja aanvullen.
Daarom ook zijn de gevangenen gek op
huisdieren. Sandino vertelt dat er katten
zijn gevangen, die geroosterd en al als
aanvulling op het dieet zijn verwelkomd.
Het leven buiten de Tipitapa is al geen
vetpot. Armoede wordt in Nicaragua nog
met hoofdletters geschreven. Wat mijn en
dijn is, is dan ook betrekkelijk. Althans
voor de man in de straat. Wettelijk ligt die
scheidslijn er wel Glashelder. Vandaar
dat Tipitapa het heet een vijf-sterrenge-
vangenis te zijn - continu is volgeboekt.
Als je met een rammelende maag de ge
vangenis binnenkomt, blijft ciie ramme
len. Kr is geen betere voedingsbodem voor
ziekten En word je ziek, dan heb je pech
gehad. Sandino heeft uitgerekend dat hij
per gevangene jaarlijks drie tientjes no
dig heeft. Maar er is op de begroting niet
eens een post gereserveerd voor medische
zorg. Sandino krijgt niets, nada. Een ge
vangene die zwak of ziek binnenkomt is
wederom overgeleverd aan de goedwil
lendheid van zijn familie. Wil die de kos
ten voor de rekening nemen, dan komt er
medische hulp. Wil de familie niet, of -
wat normaal is - heeft die stomweg het
geld niet, dan wordt de zieke zieker.
Is er dan helemaal niets goeds te melden?
Weinig.
Sandino en de zijnen hebben een systeem
in de huisvesting van de gevangenen uit
gedokterd. Alle zware jongens zitten bij
elkaar. De minderjarigen hebben hun ei
gen afdeling. En Nicaraguanen die voor
het eerst in de gevangenis zitten, worden
gescheiden van recidivisten.
Ook de twee bekende aidsgevallen zitten
apart. Maar nee, er worden geen HIV-tes
ten gedaan. En nee. condooms verstrekt
de gevangenisleiding niet. 'Geen geld' en,
zeker zo belangrijk, 'je denkt toch niet dat
wij homoseksuele contacten goedkeuren!
En psychisch gestoorde gevangenen de
len de cellen met gewone gevangenen.
De keuken van deTipitapagcvangcnis: het onlbijt biedt honen met rijst en soja, de lunch bestaat uit rijst niet bonen
en soja en het avondeten uit soja met rijst en bonen. fotografie Toon Mesman
TBS komt in het Nicaraguaanse gevange
nishandboek niet voor.
Werken wel. De gevangenen produceren
nummerplaten voor auto's en laarzen
voor de politie. Niet bepaald producten
waarmee je je met ziel en zaligheid aan
overgeeft. De laarzen waren aanvankelijk
van zo'n beroerde kwaliteit dat de Nica
raguaanse politiemensen ze weigerden.
Maar de tegenwoordige kwaliteitscon
trole maakt dat de gevangenen er geen lol
meer aan beleven de dienders aan knel
lende kistjes te helpen. De bewoners van
de Tipitapa hebben ook nog een tijdje in
de bouw gewerkt. Ze werden gebruikt om
het gevangeniscomplex uit te breiden op
dat er wat meer ruimte zou komen. Maar
die activiteiten zijn gestaakt na klachten
van niet-gouvernementele organisaties
die er schande van spraken dat gevange
nen werden gebrüikt om de leefomstan
digheden in de gevangenis te verbeteren.
Sandino lacht niet eens als hij het verhaal
vertelt.
De chef van het gevangeniswezen is er
heel eerlijk in: als je het over schending
van mensenrechten hebt, dan is de gevan
genis in Nicaragua er een. Gevangenen
hoor je zo niet te houden. En in alle op
rechtheid vertelt hij dat hij zijn straatje
nog redelijk schoon weet te houden ,door
zijn overvolle gevangenissen niet propvol
te laten worden. Hij hanteert naar de poli
tie toe - ook in Nicaragua de boevenvan-
gers - heel consequent vol is vol.
Dus zitten er in de acht gevangenissen die
het Midden-Amerikaanse land telt vier
duizend gevangenen en in politiebureaus
nog eens drieduizend.
Politiecel
Als de Tipitapa al erg is voor een gevange
ne, dan is het leven in een politiecel rond
uit stuitend. Overdrijven is een kunst,
maar voor de toestand in het cellencom
plex van politiepost TV in hoofdstad Ma
nagua biedt zelfs het synoniemenwoor
denboek geen uitkomst. Normaal is een
politiecel het voorportaal van de gevan
genis, hier het voorportaal van de hel.
District IV heeft zeven cellen om mensen
de wettelijke 48 uur vast te houden. Er
passen 52 verdachten in. In district IV zit
ten er 163 achter slot en grendel. De re
cordhouder zit er al ruim vijf maanden.
Geen enkele gevangene heeft een rechter
gezien.
Er wordt een simpele methode toegepast.
Een cel is voor de minderjarigen. Een cel
voor vrouwen en de rest gaat in de andere
vijf. Overigens: de cellen variëren van
klein (vier bedden) tot groot (acht bed
den).
District IV zit al twee jaar in deze misère.
Het record was in december: 220 stuks.
Het verhaal is weer heel eenvoudig: er
staat een gulden per dag per gevangene
voor het eten. De bijvoeding moet de fa
milie maar leveren. De gevangenen eten
eigenlijk hetzelfde als het politieperso
neel. Althans van wat er overblijft, ze
krijgen de restjes. Ze mogen blij zijn als
twee keer per dag wat te eten krijgen.
De 163 mannen en vrouwen worden door
twee bewakers in de gaten gehouden. Ze
zijn het mikpunt van de opgekropte
agressie van de in holen opgesloten nicas.
Commissaris Juanita Burghis vertelt dat
er veeluitbraakpogingen zijn. Ze kijkt er
bij van: geef ze eens ongelijk.
Niet alleen de bewakers hebben het zwaar
te verduren. De agressie tussen de gevan
genen ondeiiing is groot. Zelfs een tan
denborstel mag de cel niet in. Ze breken er
de kop af en schuren het plastic aan de
muur tot ze een vlijmscherp wapen in
handen hebben. Een ballpoint is net zo
gevaarlijk.
En of het al niet lastig genoeg is, is 40 pro
cent van de gevangenen verslaafd. Op
enige medicatie of hulp anderszins hoe
ven ze niet te rekenen.
Medische hulp is er sowieso nauwelijks.
Soms komt er een arts die spreekuur
houdt. Behandeling volgt als de patiënt
geld heeft en/of het ziekenhuis de zieke
wenst te behandelen.
De cellen zullen er voorlopig niet leger op
worden. Er is duidelijk sprake van toege
nomen criminaliteit. Er is meer geweld in
de straat. Intussen groeit ook het vertrou
wen van de bevolking in de politie en zijn
ze vaker bereid aangifte te doen. Ergo:
meer gevangenen. Grootste probleem: het
Luis Alberto Paterson deelt met vier
maatjes een cel in het jongensblok in de
Tipitapa-gevangenis.
alcoholmisbruik. De commissaris is niet
boos op haar collega Sandino van het ge
vangeniswezen dat hij haar niet van de
vele gevangenen afhelpt. Ze kunnen er
ook niets aan doen.
Juanita Burghis en Edwin Sandino moe
ten roeien met riemen die ze niet hebben.
Tussen de politie en de gevangenissen zit
de rechtspraak. Die ligt in Nicaragua op
zijn gat. Vorig jaar zijn er vijftig rechters
op straat gezet. Vanwege corruptie, of
omdat ze domweg nog nooit een wetboek
hadden gezien. Van de driehonderd ver
dachten die in 1997 werden aangehouden
voor drugssmokkel is er niet eentje in de
cel beland.
Maar in het cellencomplex van politie
post IV van Managua zuchten al maanden
jongens die gepakt zijn voor de diefstal
van een zak garnalen of twee biljartbal
len. Ook zit er al drie maanden die vrouw
die een verkrachter van zich heeft probe
ren af te slaan. De man zit thuis, Esperan-
za Perez, dus niet. Recht is krom in Nicara
gua.
Discipline
De Nicaraguaanse overheid heeft geen
geld voor een fatsoenlijke opvang van ge
vangenen. Het Internationaal Monetair
Fonds heeft het straatarme Midden-
Amerikaanse land een uiterst strenge be
grotingsdiscipline opgelegd. Bezuinigen
is het parool. Daarbij lijkt de rechtse pre
sident Aleman ook niet bepaald veel zin te
hebben, al erkent hij dat de overbevol
king in de cellen een schending van de
mensenrechten is: marteling zelfs. Maar
het gevangeniswezen en de politie wor
den gedomineerd door Sandinisten.
En Sandinisten en Aleman, dat zijn water
en vuur. Aleman gelooft in de vrije markt
economie. Als iedereen werkt, dan valt.
het met de criminaliteit vanzelf wel mee.
Ai-moede en werkloosheid zijn de grootste
problemen in Nicaragua.
Veelzeggend is zijn opmerking dat Nica
ragua geen Colombiaanse toestanden
kent. Dat is Aleman ten voeten uit. Want
als het nog erger kan, dan is het niet erg.
En meer cynisch: iedereen zegt natuurlij k
dat hij onschuldig is. Niemand in de ge
vangenis heeft een misdaad begaan. Of
wel, het zijn en blijven boeven. Zo erg is
het dus ook weer niet. Gemakshalve ver
geet hij dat meer dan 40 procent van de
gevangenen geen proces heeft gehad.
Toch is er hoop. Het ontwikkelingspro
gramma van de Verenigde Naties, de
UNDP, heeft zich ontfermd over de recht
spraak en het gevangeniswezen in Nica
ragua. Met miljoeneninjecties - in dollars
uitgedrukt - van donoren uit het Westen,
inclusief Nederland, gaat de UNDP het
gevangeniswezen en de rechtspraak her
vormen. Opdat er recht wordt gesproken,
sneller recht wordt gesproken en alleen
die mensen in de gevangenis komen die er
thuis horen,
Toon Mesman
In een Afrikaanse woestijn werd met
behulp van enorme papieren letters de
volgende vraag aan de bewoners van Mars
gesteld: 'Waarom sturen jullie signalen
naar ons?' Het antwoord, gelukkig in het
Engels: 'We hebben het helemaal niet
tegen jullie. We proberen Saturnus te
bereiken'.
Dat schreef, rond de vorige eeuwwisseling, een
astronoom die de (nog steeds) heersende
Marsrage wilde relativeren. Deze gekte komt
ruimschoots aan bod op de tentoonstelling Groe
ten uit de Kosmos, die van 21 mei tot en met 27 sep
tember te zien is in het Leidse Boerhaave Museum
en de verhouding mens-heelal tot onderwerp heeft.
Er behoort een welverzorgde catalogus bijvol met
kostelijke informatie.
Ongeveer gelijktijdig met het schrift, rond 5500
jaar geleden, leerden de Mesopotamiërs enEgypte-
naren uit de bewegingen van de zon en de sterren
de cyclus van de seizoenen te voorspellen. En de
stap naar een kalender is dan niet zo groot meer. De
zon, maan, planeten en sterren werden nog wel
aanbeden als goden. Hieruit ontstond in de loop
van de tijd de astrologie: voorspelling van het per
soonlijk lot en dat van de hele wereld aan de hand
van de hemelse configuraties. Tot vandaag de dag
voor sommigen een wetenschap, voor anderen
hooguit een spelletje.
W|
Omdat alles rondom de aarde leek te draaien, bleef
dit geocentrische wereldbeeld tot in de zestiende
eeuw bestaan. Een 'armillairsfeer' (miniplanetari-
Zo zag de Amerikaanse kunstenaar Don Davis de
ondergang van de dinosauriërs door een inslag
vanuit de ruimte.
um met de aarde in het middelpunt) maakt deze
opvatting in Boerhaave aanschouwelijk. In 1543
bracht de Poolse geleerde Copernicus de aarde te
rug tot wat zij in werkelijkheid is: een nietig pla
neetje in een baan om de zon. En daarmee zorgde
hij voor een scheiding tussen de astrologie en de as
tronomie, de wetenschap die zich met de wetma
tigheden in de bewegingen van de hemellichamen
bezighield. De ontdekking van de planeten Uranus
in 1781, Neptunus in 1846 en Pluto in 1930 bracht
de astrologie wetenschappelijk de nekslag toe.
Want wat stelden zonder die planeten alle voor
gaande astrologische berekeningen dan nog voor.
Amoureus
Wonen in de hemel was heel lang voorbehouden
aan de opperwezens. De opmars van de weten
schap veranderde deze visie. In 1686 nam de Frans
man Bernard le Bovier de Fontenelle de veronder
stelde omstandigheden op de planeten als
uitgangspunt voor zijn beschrijvingen. De bewo
ners van Venus waren klein, zwartgeblakerd door
de zon en amoureus van karakter: ze hielden toer
nooien ter ex-e van hun minnax-essen. De Jupiteria-
nen waren juist zwaarmoedig en traag. Ze hadden
minstens een dag nodig voor het beantwoorden
van de eenvoudigste vraag.
De Nederlander Christiaan Huygens zag echter
geen reden waai-om de Schepper het op andere pla
neten anders zou hebben aangepakt dan op de aai--
de. De levensvormen in Amerika weken immers
nauwelijks af van die in Europa?
Engelsman sir Humphrey 'Lunatic' beschi-eef in
1764, hoe hij op de maan door menselijke wezens
werd rondgedragen in een draagstoel. En ene Ara-
tus deed in 1793 verslag van maanbewoners in de
vorm van Engels sprekende slangen die rechtop
liepen. De krant New-York Sun kwam in 1835 nog
met een ludieke reeks artikelen over maanbewo
ners die door de befaamde Engelse astronoom Her
schel zouden zijn waax-genomen: eerst een rechtop
lopend, beverachtig schepsel met een kind in de ar
men, een paar dagen later, in een boom, kleine
mensachtigen met een korte rode vacht en grote
vleugels.
De Fx-ansman Louis Guillaume de la Folie was in
1775 de eerste die van een 'alien' op de aarde ver
haalde, Een bewoner van Mei'curius kwam een
ruimteschip demonstrex-en. Nu hebben we ufo's en
graancirkels.
Kometen waren ontvlambare uitwasemingen van
de aarde, hoog in de atmosfeer. Ze wex-den in de as
trologie gezien als voorboden van natuurrampen,
hongersnoden en epidemieën. Aan het denken ge
zet door een komeet in de winter van 1680- 81
toonde Newton aan dat kometen banen beschrij
ven, die gehoorzamen aan de universele wet van de
zwaartekracht. Halley berekende daarop de banen
van een aantal kometen en voorspelde op grond
daaxwan hun temgkomst. Voor 'zijn' komeet is dat
om de 76 jaar, met de zomer van 2061 als eerstvol
gende periode.
Toch bleef de angst bestaan. De Engelse theoloog
en wiskundige Whiston verkondigde in 1696 de
theorie, dat de bijbelse zondvloed was verooi'zaakt
door een langsschei'ende komeet, en wel op don
derdag 27 noveqxber 2348 voor Christus omstreeks
elf uur in de ochtend. Halley had in 1694 in een le
zing al een dergelijke ixiogelijkheid geopperd,
maar een publikatie toen niet aangedurfd.
Over bombai'dementen door kometen, planetoïden
of meteoxieten is zeker de afgelopen jaren door we
tenschappers heel wat geschreven en gezegd. Zo
zou het leven ontstaan kunnen zijn na 'bevruch
ting' van de aarde door organisch komeetmateri
aal. Anderzijds zou het uitsterven van de dinosau
russen te wijten zijn geweest aan de inslag van een
reuzenbrok uit de x-uixnte.
Er zijn paleontologen die menen dat zulke wereld
catastrofes met regelmaat geschieden. Dit zou het
werk zijn van een onzichtbai'e begeleider van de
zon, Nemeis, genoemd naar de Griekse godin der
wrake. Death Star mag ook. Dit hypothetische he-
mellichaamzou een omloopperiode van 26 miljoen
jaar om de zon hebben. Bij elke dichtste nadering
verstoort het de kometen dan zodanig, dat vele er
van naar de zon toe vallen, waax'bij een trefkans
met de aarde groot is.
Mark Glotzbach
PASTEI
FRANZ
Een poster van de speelfilm Mars Valt Aaxx is te zien
op de tentoonstelling Groeten uit de Kosmos in
Leiden.
