Luchtmacht
krijgt nieuw
werkpaard
Boem, daar gaat weer een Scud-raket
PZC
Joint Strike Fighter
volgt F-16 op
reportage
29
zaterdag 23 mei 1998
Rond het begin van de volgende eeuw zal Nederland een opvolger
voor de F-16 Fighting Falcon moeten bestellen. Er zijn wel een
paar Europese kandidaten, maar voor het moderne spul wordt toch
vooral naar de VS gekeken.
De F-16 heeft niet het eeuwige leven.
Het toestel vliegt al bijna twintig j aar
in Nederlandse dienst en kan na een mo
dernisering nog ruim tien jaar mee, maar
dan moet het werkpaard van de Konink
lijke Luchtmacht toch echt worden ver
vangen. En niet alleen in Nederland, ook
bij andere luchtmachten die hun lucht
verdediging hebben opgebouwd rond dit
Amerikaanse gevechtsvliegtuig.
Juist de wereldwijde behoefte aan een op
volger van de F-16 Fighting Falcon en in
mindere mate de F-18 Hornet komt als ge
roepen voor de def ensietop aan het Haag
se PleinEn niet in de laatste plaats omdat
Uncle Sam tot de categorie 'behoeftigen'
behoort. Met Amerikaanse deelname
woi'dt de productie astronomisch, daalt
de stuksprijs en zijn het onderhoud en de
training gegarandeerd. Zo ging het met de
F-16 en zo zal het ook gaan met de opvol
ger van de F-16, de Joint Strike Fighter
JSF) die rond de eeuwwisseling gaat vlie
gen.
Nederland heeft zich voor tien miljoen
gulden ingekocht in het JSF-programma
en sedert vorig j aar zetelt dan ook kolonel
Jouke Eikelboom in de kantoren van het
Joint Strike Fighter Program nabij Was
hington. Inkopen in de ontwikkeling be
tekent niet dat het JSF-toestel ook zal
worden aangeschaft, zo bezweert men bij
Defensie vroom, maar niemand die het
zelf gelooft. De Eurofighter, de Franse
Rafale, de Zweedse JAS 39C/D en de F-
18E/F Super Hornet zijn over tien jaar
'oude beestjes' die het afleggen tegen de
moderne JSF.
Kolonel Eikelboom is met 2500 vlieguren
F-16 vlieger in hart en nieren. In de zomer
van 1995 leidde hij het Nederlandse squa
dron F-16's dat met andere NAVO-landen
de Bosnische Serviërs naar de onderhan
delingstafel bombardeerde. In de hitte
van de strijd leerde hij de sterke en zwak
ke kanten van de F-16 kennen. De F-16
wordt weliswaar gemoderniseerd (in jar
gon: de 'midlife update' of MLU), maar
dan nog. Het einde van een tijdperk is
aangebroken.
Eikelboom heeft net de Defensiestaf ge
rapporteerd over de JSF. Hij is immers de
ogen en oren van Defensie in het hol van
de leeuw. ,,Met de modernisering van de
F-16 worden de mogelijkheden van de
toestellen enorm uitgebreid, bijvoorbeeld
in de luchtverdediging met de AMRAAM-
radargeleide raketten. Maar het toestel
houdt zijn beperkingen. Zo kunnen we na
de modernisering bij aanvallen op grond
doelen nog steeds slecht opereren bij
slecht weer. De nieuwe F-16 's kunnen hun
bommen met laser naar hun doelen lei
den, en dat is een verbetering, maar laser
priemt niet door wolken en regen. De JSF
wordt daarom uitgerust met bommen die
met behulp van satelliet navigatie hun
doel kunnen vinden.
Bezuinigen
Met alle politieke partijen die om het
hardst om bezuinigingen roepen, is het
nog onduidelijk hoeveel nieuwe jacht
vliegtuigen zullen worden besteld, maar
bij Defensie gaat men voorshands uit van
150 nieuwe toestellen die tussen 2010 en
2020 worden afgeleverd. Totale kosten:
rond de twaalf milj ard gulden. -
De tijd dat dat hele bedrag moest worden
gecompenseerd met Amerikaanse orders
in Nederland is voorbij. Geen compensa
tie maar participatie, is het devies van
Economische Zaken aan de vaderlandse
defensie-industrie. Den Haag investeert
150 miljoen gulden in de ontwikkeling
van de opvolger van de F-16. Sprekend
tijdens een f eestbij eenkomst van Fokker
en Lockheed Martin zei minister van eco
nomische zaken Wijers dat deze investe
ring de Nederlandse vliegtuigindustrie
concurrerend moet houden.
Als de Amerikaanse regering uiteindelijk
de order vergeeft aan Boeing of Lockheed,
de twee vliegtuigbouwers die dingen naar
de mega-order, dan moet de Nederlandse
industrie onmiddellijk kunnen insprin
gen, is de nieuwe filosofie. Het Neder
landse bedrijfsleven tast, in de woorden
van de directeur van de belangenvereni
ging van de Nederlandse defensie-indu
strie NIID Hans Dibbetz, nu nog de moge
lijkheden af bij Boeing en Lockheed
Martin. Bedrijven als Fokker Aviation en
Delft Sensor Systems hebben inmiddels
contacten gelegd in de VS, maar het is nog
te vroeg voor de grote deals. Inmiddels is
wel al voor een kleine tien miljoen gulden
aan JSF-orders binnengehaald.
Honderdvijftig JSFs voor de Nederland
se luchtmacht is een hoop, maar niets ver
geleken bij wat Uncle Sam van plan is. Ei
kelboom over de Amerikaanse ambities:
„Bij de JSF gaat het om een 'familie van
vliegtuigen'. Een luchtmachtversie, een
marine-versie die op een vliegdekschip
moet kunnen landen en een mariniers
versie die verticaal moet kunnen landen
en stijgen. Dat is in het verleden ook ge
probeerd, maar dat ging niet goed. De
techniek was nog niet zo ver. Nu kan het
wel. De overheid wil nu ook niet meer in
detail bepalen hoe het vliegtuig moet
worden gebouwd."
Het Pentagon wil dat de hand op de knip
wordt gehouden. De JSF voor de marine
moet en zal 38 miljoen dollar kosten, de
mariniersversie 35 miljoen en de lucht
machtversie 28 miljoen dollar. 'Slechts'
acht miljoen meer dan de nieuwste F-16.
De prijs die wordt betaald voor een rela
tief lage stuksprijs, is dat de JSF niet alles
kan. Dat hoeft ook niet, redeneert men.
Een alleskunner is peperduur en andere
vliegtuigen kunnen de lacunes opvullen.
Vliegtuigbouwers eri de krijgsmachtde
len hebben evenwel de natuurlijke nei
ging vliegtuigen zoveel mogelijk op te
igen. Niet verwonderlijk dus dat het Pen
tagon eind vorige maand liet weten dat de
kosten uit de hand dreigden te lopen en
dat met harde hand zou worden ingegre
pen. Het Pentagon wil driehonderd JSFs
om de F-18 op de vliegdekschepen te ver
vangen, 642 JSFs voor het korps mai'i-
niers en 2036 JSFs voor de luchtmacht. In
het JSF-kantoor gaat men er vanuit dat
de JSF-productie met alle exportorders
wel eens de vijfduizend kan halen (een to
tale order van zo rond de vierhonderd mil
jard gulden).
Eikelboom: „De JSF zal technologisch
een heel ander vliegtuig worden dan de F-
16. De onderdelen worden verkleind, de
JSF zal ook zeker een Stealth-achtig toe
stel worden. Stealth betekent dat je jezelf
onzichtbaar maakt voor de vijandelijke
radar en infrarood. Maar daarnaast wil je
ook iets doen aan je eigen uitstraling. Als
je niet te zien bent op de radar of door in-
frarood-zoekers en j e straalt wel van alles
uit, dan heb je er nog niets aan. Dan kan de
tegenstander je met grote luisterantennes
alsnog opvangen, De radar van de JSF
moet dus heel wat slimmer worden dan
die van de F-16. Ons nieuwe vliegtuig
moet zijn missies kunnen uitvoeren zon
der actief signalen uit te zenden. Het toe
stel moet dus informatie over doelwitten
van andere systemen als satellieten en
AWACS-radar en controlevliegtuigen
kunnen vex-za melen."
Handzaam
De radar wordt dus beter, maar er is meer.
De JSF moet ook een handzaam vliegtuig
worden. Makkelijk te repareren en beter
in te zetten voor taken op het gebied van
crisisbeheersing. Eikelboom hierover:
„Met de JSF kunnen we ons sneller ver
plaatsen en opereren vanaf verre locaties.
We hebben namelijk minder logistieke
steun nodig. Kijk naar onze huidige vlieg
operaties boven Bosnië. We hebben op de
Italiaanse basis Villafranca behoorlijk
wat spullen nodig om de F-16's te onder
houden. Daar willen we zoveel mogelijk
van af."
Nieuwe tijden, nieuwe taken. Crisisbe
heersing in verre gebieden, uitschakelen
van vijandelijke Scud-raketten in woes
tijnen, de JSF moet er bij uitstek geschikt
voor zijn. Eikelboom, die als squadronlei
der de Servische granaten rond zijn F-16
zag ontploffen: „Als je kijkt naar crisisbe
heersing, dan is het duidelijk dat exacte
doelopsporing steeds belangrijker wordt.
Dat is operationeel gezien een van de be
langrijkste redenen om nu naar een op
volgervan de F-16 te kijken. We waren in
Bosnië heel succesvol met onze F-16's,
maar je moet dat wel in verhouding zien.
De doelen die ons werden toegewezen,
warenniet altemoeilijk en niet te dichtbij
huizen."
Nedei'land heeft zich voor tien miljoen
gulden 'ingekocht' in het JSF-program
ma, maar de Joint Strike Fighter is en
blijft een Amerikaans programma. Toch
luisteren de Yanken wel naar de Holland
se wensen, benadrukt kolonel Eikelboom.
„Wij hebben veel ervaring. Je moet na
tuurlijk met een goed idee komen, maar
dan word je wel degelijk serieus genomen.
We hebben bijvoorbeeld de geluidspro
ductie aangekaart. Wij willen in dit dicht
bevolkte land niet teveel lawaai maken
met onze vliegtuigen."
Martijn Delaere
In de hitte van De Peel bekwamen Ne
derlandse, Amerikaanse en Duitse
militairen zich in de kunst van het neer
halen van ballistische raketten. Scud-
raketten gevuld met chemische wapens
en zenuwgassen zijn het gevaar van de
volgende eeuw, zo redeneert men.
Een vijandelijke Scud-raket komt onze
kant op. Zojuist is het gevaarte gelan
ceerd in het imaginaire Shetland. Op het
grote scherm in het militaire zenuwcen
trum volgen we nauwkeurig de baan van
de ballistische raket, die, laten we dat
hopen, tijdig wordt onderschept. Opeens
zien we dat zowel een Nederlandse Pa
triot-eenheid als een fregat de Scud in
het vizier heeft gekregen. Ze 'tracken' de
Scud, klinkt het geruststellend. De com
puter doet verder het werk. 'Boem' roept
luitenant Bart van der Graaff opeens. De
Scud heeft het niet gehaald.
Het zweet loopt de luitenant tappelings
over het gezicht. Het is vreselijk wai"m
vandaag op de luchtmachtbasis De Peel,
waar dezer dagen de immense luchtver
dedigingoefening 'Joint Project Optie
Windmill 3' (JPOW-3) wordt afgewerkt.
Eigenlijk wel toepasselijk, want voor
hetzelfde geld hadden de mannen en
vrouwen van de vaderlandse Patriot en
Hawk-raketten en Stingers in de verzen
gende hitste van de Koeweitse woestijn
gestaan om op verzoek van de Amerika
nen Saddam Hoesseins Scud's uit de
lucht te halen bij een treffen tussen de VS
en Irak.
Wat tijdens de Golfoorlog van 1991 niet
lukte, namelijk de explosieve lading van
de Scud's vernietigen, zou nu wel zijn ge
lukt, zo klinkt het in De Peel zelfverze
kerd. Plaatsvervangend basiscomman
dant ovei'ste Alex Peters: „DeScudS wa
ren gemaakt van pisbakkenstaal. Als de
raket werd geraakt, werden de brok
stukken aparte doelen voor de radar. Het
was dus eigenlijk onmogelijk om de ex
plosieve lading te vinden. Maar sinds de
Golfoorlog hebben we niet stilgezeten.
Door verbeteringen van de radar bij
voorbeeld kunnen we nu wel de explosie
ve kop vernietigen. Als straks de nieuwe
PAC-3 raketten zijn ingevoerd, kunnen
we zelfs de explosieve kop frontaal ra
ken. Dan namelijk wordt de raket van
voren, waar de explosieve kop zit, aan
gepakt."
Omwonenden
Vandaag worden weer dertig ballistische
raketten (gesimuleerd) afgeschoten en
moeten Nederlandse, Amerikaanse en
Duitse eenheden ze uit de lucht, of in het
geval van deze oefening, van het scherm
plukken. „De omwonenden zouden het
niet waarderen als we hier Patriots gin
gen lanceren, of als er Scud's zouden
worden afgevuurd", merkt de Ameri
kaanse kolonel Robert Belton op. Com
putersimulatie is goedkoper, je kunt het
overal doen en wat basiscommandant
kolonel Ruud van Dam betreft, komen de
simulatietechnieken prima overeen met
de ervaringen van het echte schieten.
Zonder Amerikaanse steun zou deze oe
fening niet van de grond zijn gekomen, is
de stellige overtuiging van majoor Ha
makers van de Haagse staf van de lucht
macht. De Yanken, die er versteld van
staan dat ze in dat kleine Nederland een
partner hebben gevonden, steken mil
joenen dollars in deze oefening. Uit ei
genbelang, want bescherming van eigen
troepen en steden staat nog steeds hoog
in het Amerikaanse vaandel geschreven.
Ronald Reagan in het zadel of niet.
'oertuig brengt Hawk-raketten naar een lanceerinrichting.
foto Marcel Antonisse
Washington heeft voor het eerst het mo
biele JTAGS-gevechtsleidingstation
overzee gestuurd. In dat station komt de
informatie binnen van een spionage-sa-
telliet. die speciaal voor 'Joint Project
Optic Windmill' in een andere baan is ge
bracht. De satelliet-communicatie is zo
geheim dat Nederlandse luchtmachtmi-
htairen niet welkom zijn in het Ameri
kaanse commandocentrum. „Ik begrijp
dat wel", verzucht overste Peters. „Zo
lang we maar de informal® krijgen die
we nodig hebben. En dat is prima voor el
kaar. Waar de Duitsers nog weieens voor
een dichte deur komen, komen wij bin
nen.
Boeing 747
De Yanken laten dit keer ook een omge
bouwde Boeing 747 meedoen die met een
laserstraal ballistische raketten uitscha
kelt. Althans, in de computer. Het vlieg
tuig moet nog worden gebouwd, en wie
weet wat ervoor technische en financiële
problemen om de hoek komen kijken,
maar de militairen hebben maar vast een
voorschotje genomen op de technische
mogelijltheden van de volgende eeuw-
.Ver van het gekiioel in met talloze com
puters gevulde lokalen, staan de com-
mandobakken voor de Patriots intussen
netjes opgesteld op de in onbruik ge
raakte landingsbaan van De Peel. De
wizzkids achter de computerschermen
in het controlestation moeten vandaag
de Duitse basis Ramstein beschermen.
Ze zitten met de vinger aan de knop om
de raketten te lanceren. Alles gesimu
leerd, wel te verstaan. De inwoners van
Stuttgart of Baden-Baden zijn waar
schijnlijk onwetend van de zorgen die
Bonn zich om hen maakt. Ballistische ra
ketten met een bereik van duizend kilo
meter en opgesteld in Noord-Afrika
bestrijken al het zuiden van Europa, tac
tische ballistische raketten met een be
reik van drieduizend kilometer kunnen
doelen in Duitsland vernietigen. Juist
die j oekels zij n moeilij k te pakken. In het
laatste deel van hun vluchtbaan hebben
ze een enorme snelheid en vallen ze bij
kans loodx-echt naar beneden.
„Niets is de Duitsers teveel bij deze oefe
ning", beaamt majoor Hamakers. Beoe
Het tijdelijk controle- en informatiecentrum van de internationale luchtverdedigingsoefening die deze maand in de Peel wordt
gehouden. foto Marcel Antonisse
fenen de Nederlanders en Amerikanen
vooral het neerhalen van Scud's en het
vernielen van hun lanceerinrichtmgen,
de D uitsers willen vooral weten hoe ze de
burgeBbevolking het best kunnen waar
schuwen. Voor basiscommandant kolo
nel Ruud van Dam is de bedreiging voor
West-Europa niet het meest actuele pro
bleem, maar „een gx'oot deel van het
grondgebied van de NAVO kan wel wor
den bestreken met texreurwapens."
Om 'Joint Project Windmill 3' meer te la
ten zijn dan alleen een computeroefe
ning, jagen ver buiten ons zicht Neder
landse F-16's en Amerikaanse F-15's op
de Scud-lanceerders én hun verzorgende
eenheden. Heb je de opslagplaatsen van
de Scud-x-aketten te pakken, dan hoef je
niet meer op jacht te gaan naar, wat tij
dens de Golfoorlog heette te zijn, een
speld in een hooiberg. Om de F-16 pilo
ten iets te zoeken te geven, slepen de
Duitsers met een echte Scud-inrichting
door Denemarken. Een erfenis van de
Oost-Duitsers.
Martijn Delaere
