Mussolini mag weer in Italië
Bericht uit Predappio, geboorteplaats van II Duce
in deze bijlage
Hoe gaat een land met zijn verleden om? Is er een historische waarheid voor 'elk he
den'? Net als in Nederlandwaar men steeds vaker durft te zeggen dat niet alle Ne
derlanders anti-fascist of verzetsstrijders waren in de Tweede Wereldoorlog, mag in
Italië gezegd worden dat tijdens het Ventennio (1922-1943) een meerderheid van de
Italianen overtuigd fascist was. Daarmee wordt ivel een door de naoorlogse (chris
ten-democratische) regeringen en (communistische) oppositie zorgvuldig gekoes
terde waarheid iveersproken.
,In Italië doet zich een opmerkelijk fenomeen voor. Terwijl de vroegere (neo-)fascisti-
sche partij Nationale Alliantie zich steeds verder distantieert van het fascisme om
geaccepteerd te worden, vindtin linkse kring het tegenovergestelde plaats. Totvoor
kort overtuigde communisten geven toe dat het fascisme een 'Italiaanse realiteit'
was, maar ook dat de partizanen in de oorlog een kleine minderheid waren en, net als
de fascisten, misdaden tegen de menselijkheid begingen. Dat dit 'historisch revisio
nisme' plaatsvindt tijdens het bewind van de eerste linkse naoorlogse regering, is
waarschijnlijk geen toeval.
Een exponent van die linkse regeringsmeerderheid, Ivo Marcelli, neemt een heel bij
zondere plaats in. Hij was tot voor kort communist en is al zeven jaar burgemeester
van Predappio, het plaatsje in de Appenijnen niet ver van de Adriatische Zee waar
Benito Mussolini het levenslicht zag en begraven ligt. Predappio is met zijn monu
mentale 'Mussoliniaanse' architectuur en vier souvenirwinkels die alles verkopen
wat met 'il duce'van doen heeft, een soort 'fascistisch Lourdes'.
Marcelli stelt dat 'de zwarte gaten' in de geschiedenis opgevuld moeten worden' en
dat dit een positieve invloed zal hebben op de vaak zo zoek zijnde nationale identi
teit. Zijn Predappio moet uit zijn van bovenaf opgelegde isolement komen. „Onze
stad zal het nieuwe Italië symboliseren, een land dat weet wie het is en zijn verleden
accepteert. Alleen zo kunnen we Europa en het derde millennium binnenstappen."
reportage
zaterdag 23 mei 1998
Pievluigi di Pompignoii in zijn Mussolini-souvenmvmkél in Predappio. Flessen wijn met etiketten ter ere van
fotografie Nando Chiapetta Mussolini zijn te koop in de souvenirwin
kels van Predappio.
Trouw
Het gastenboek getuigt van constant be
zoek en staat vol met liefdevolle verkla
ringen. 'Wij blijven je altijd trouw',
schrijft Gianni uit Pescara. 'Geloven, ge
hoorzamen en vechten'; 'beter een dag le
ven als een leeuw dan honderd als een
schaap', schrijft Pietro uit Lecce, 'il cluce'
citerend. Pietro zet naast zijn naam het
symbool van het neo-fascistische Jeugd-
front, dezelfde club waar de huidige se
cretaris van Nationale Alliantie, Gian-
franco Fini jarenlang voorzitter van was.
„Deze plaats is heilig", zegt plots een
stem. Ze blijkt toe te horen aan Pierluigi
Pompignoii, de man die als geen ander de
herinneringen aan Mussolini levend
houdt in Predappio. Hij is gekleed in een
zwart hemd en heeft een soort riem om die
ook gedragen werd door Mussolini.
Pompignoii geeft tekst en uitleg aan de
bezoekers van de crypte en neemt ze na af
loop mee naar zijn door burgemeester
Marcelli zo verafschuwde souvenirwin
kel, die ligt aan de centrale Viale Matteot-
ti - genoemd naar de socialistische parle
mentariër die in 1924 door de fascisten
werd vermoord.
In een groot vierkant pand dat ooit eigen
dom was van de fabriek Caproni, ver
koopt Pompignoii alles, maar dan ook al
les wat met Mussolini te maken heeft. Van
een enorm, 1000 gulden kostend wassend
hoofd, tot spelden, aanstekers, truien en
zelfs flessen Sangiovi-wijnen.,,Ik verzorg
expedities in heel Italië", zegt hij trots.
Pompignoii is een intieme vriend van de
familie Mussolini en lid van Nationale Al
liantie, maar niet bezorgd over de nieuwe
koers van Fini. Hij vindt het juist dat deze
moderniseert en kiest voor een minder
nostalgische lijn, vooral als die leidt naar
regeringsmacht.
Of hij de 'pacificatie-gedachte' van de
burgemeester steunt? Pompignoii aait
zwijgend over het wassend hoofd, de ge
dachten duidelijk bij zijn neiing. Hij
wantrouwt de burgemeester, omdat die al
vele keren heeft geprobeerd zijn winkel te
sluiten en vermoedt een nieuwe truc. „Ik
ben voor pacificatie, op een voorwaarde",
zegt? hij tenslotte. „Dat niemand de
grootsheid van Mussolini in twijfel trekt
en niemand het verbiedt te handelen in
fascistische souvenirs."
Eelco van der Linden
Alone Costa was elf jaar toen
oud-onderwijzer, oud
journalist, oud-socialist en oud
frontstrijder Benito Mussolini, op
uitnodiging van het liberale en
katholieke establishment, zijn
'Mars op Rome' ondernam en de
periode inluidde die in Italië 'il
Ventennio' (de twintig jaar) wordt
genoemd. En eenmaal aan de macht
vergat 'il duce' zijn geboortegrond
niet. ,,Hij kwam hier vaak en
telkens weer was het groot feest",
zegt deze voormalige landarbeider
van onder zijn pet op het centrale
pleintje van het hooggelegen en
oorspronkelijke Predappio. Hij
herinnert Mussolini als een vriend
en vooral een vader - 'iemand die
het armzalige Italië bij de hand nam
en enige waardigheid gaf'. „Als hij
hier kwam gaf hij adviezen over van
alles. Hij kon een schep uit je
handen nemen en voordoen hoe de
grond te bewerken. Aan vrouwen
vertelde hij dat de kinderen naar
school moesten."
Zoals veel inwoners van Predappio
herinnert ook Alone het liefst 'de du
ce' uit de beginperiode, toen de consensus
groot was en een soort collectieve ver
liefdheid zich meester had gemaakt van
de Italianen. „We waren allemaal gek met
hem. Hij was een man van het volk, een
voudig, wist te communiceren, gaf een
perspectief", zegt Alone. En zoals het
hoort tij dens een verliefdheid, overlaadde
Mussolini zijn bewonderaars met belof
ten en ook cadeautjes. Predappio kreeg er
zoveel dat er in het lager gelegen dal -
daar waar het geboortehuis staat van
Mussolini - een nieuwe stad ontstond.
De weg naar het nieuwe Predappio slin
gert en leidt langs grote, in verval geraak
te geel-witte gebouwen en loodsen. Het
betreft hier een ander cadeau: de vlieg
tuigfabriekenvan Caproni, die Mussolini
in de jaren '30 liet 'overhevelen' naar zijn
geboortegrond. Meer dan tweeduizend
personen fabriceerden hier Italië's oor
logsvliegtuigen. In de tunnels die in de
bergen waren uitgegraven en waar in het
geheim werd geëxperimenteerd, worden
nu champignons gekweekt. De fiere faca
des van de directiegebouwen, gebouwd
volgens de beste regels van de fascistische
architectuur, brokkelen af en hebben geen
raam meer dat heel is.
De herinnering aan het fascisme moest
worden uitgewist na de oorlog, maar dat
was moeilijk met gebouwen waarvoor
klassieke Romeinse tempels model had
den gestaan. Beneden in het dorp is, langs
het centrale plein van de Heilige Antoni-
us, de gigantische 'Casa del Fascio' een
ander voorbeeld. Dit monument aan de
'fascistische revolutie', waar grote ont
vangsten werden gehoudenis sinds de j a-
ren '50 door niemand meer betreden - en
dat is te zien. Wel onderhouden is de aan
de andere zijde liggende Antoniuskerk
die Mussolini in 1932 liet bouwen. Onder
het kruis is nog steeds de roedenbundel
(fasci) te zien, het symbool van het fascis
me.
„Hier 'is geen respect voor het verleden,
meneer", zegt mevrouw Chiara Romual-
di, een krasse zeventigjarige dame die
zichzelf meteen en met een gulle lach pre
senteert als een overtuigde 'Mussoli-
niana'. „Ik ben zoals mijn naam (Chiara
betekent duidelijk, helder in het Itali
aans). Ik zeg waar het op staat en veran
der nooit van mening", roept ze vanaf de
drempel van haar pension dat ligt langs
de 'Weg van de Vrijheid', op een steen
worp afstand van het kerkhof waar Mus
solini rust. Ze heeft nog het huisnummer
met de roedenbundel en binnen isdesalon
een fotografische ode aan 'il duce'.
Opportunistisch
Volgens mevrouw Chiara verdienden de
Italianen niet een man als MussolimWe
zijn een opportunistisch, niet te vertrou
wen volle. De omslag in de oorlog bewijst
een dictatuur'. Volgens hem is wel de tijd
rijp dat de Italianen elkaar in de ogen kij
ken en op een oprechte manier hun
gesschiedenis analyseren én accepteren.
Italië moet met zichzelf in het reine ko
men en met opgeheven hoofd Europa bin
nen stappen.Predappio kan het symbool
worden van dat nieuwe Italië".
De laatste woorden van Marcelli zouden
Mussolini ongetwijfeld bevallen zijn. Op
het kerkhof waar 'il duce' rust, heerst een
absolute stilte. Het van rode bakstenen
opgetrokken familiegraf staat aan het
einde van het centrale pad. De tombe is
geplaatst in een centrale nis in de lager ge
legen crypte. Een sarcofaag van ruwe
natuursteen, met op elke hoek een roe
denbundel. In de muur waarop een flam
boyante 'M' staat zoals Mussolini die
schreef, is een grote marmeren buste ge
plaatst, ook weer geflankeerd door roe-
denbundels. In drie kleine nisjes liggen de
resten van de bezittingen die hij bij zich
had op het moment van de executie: een
helm, een riem, een stuk tas.
liet tombe van Mussolini in het familiegraf op de begraafplaats van Predappio.
dat, maar ook de periode direct erna toen
opeens overal partizanen zaten en nie
mand zich herinnerde fascistisch te zijn
geweest." De wijze waarop Mussolini aan
zijn einde kwam, is volgens Chiara illu
stratief. Mussolini werd samen met zijn
minnares Clara Petacci vermoord door de
partizanen toen hij in 1945 probeerde
naar Zwitserland te vluchten. Beiden
werden vervolgens aan hun voeten opge
hangen op een plein in Milaan en daar
tentoongesteld.
Het lichaam van 'il duce' verdween in
naar het schijnt een klooster, totdat in
1957 besloten werd dat het naar Predap
pio mocht worden overgebracht om hier
in het familiegraf te worden bijgezet. Me
vrouw Chiara herinnert zich het nog als
de dag van gisteren. „Zonder ceremonie
werd een kleine vierkant kist op het kerk
hof afgeleverd. De.politiecommissaris die
een erepiket wilde organiseren, werd naar
Sardinië overgeplaatst Zodra het nieuws
bekend was, stroomde het hier echter vol
met mensen uit heel Italië.
Ze moet lachen om de ideologische 'con-
f usione' die in deze van oudsher vuurrode
regio heerst en roept in herinnering dat
ook Mussolini als socialist was begonnen.
,We lij den aan collectief geheugenverlies.
Benito Mussolini in 1935.
Niet alles van het fascisme was goed,
maar het is onzin het tot een taboe te ver
klaren", zegt ze fel. Chiara vindt dat Mus
solini Italië een identiteit gaf. „Het was
voor het eerst en het laatst dat dit gebeur
de. Vandaag zijn we niets, niemand. We
rommelen maar wat aan, geloven niet in
het collectief, lichten de staat op.
Paradoxen
De personificatie van alle ideologische
paradoxen die Predappio, maar in zekere
zin heel Italië kenmerken, is Ivo Marcelli.
Hij is bijna acht jaar burgemeester van
Predappio én lid van de ex-communisti
sche PDS. Het 6.000 inwoners tellende
dorp heeft ondanks Mussolini na de oor
log altijd een rood bestuur gehad. Marcel
li geeft toe dat het als linkse burgmeester
niet eenvoudig is een plaats te besturen
die symbool is van rechts Italië. Hij zegt
dat het 'rode bewind' drie fasen heeft ge
kend: de eerste werd gekenmerkt door on
derdrukking van alles wat met het fascis
me te maken had; de tweede door algehele
onverschilligheid en de derde door inte
resse voor het fascisme en de persoon van
Mussolini. „Sinds een jaar of tien pleit ik,
ook binnen mijn eigen partij, voor een
opening en een minder dogmatische be
nadering van het fascisme. Predappio is
bewust in een isolement gehouden, en
daar moet nu een einde aan komen.
Marcelli noemt Italië een land dat steeds
vermalen is door grote internationale ge
beurtenissen. Voor een (arme) laatkomer
in het Europa van de nationale staten wa
ren twee wereldoorlogen en daarna de
Koude Oorlog teveel van het goede. De
Tweede Wereldoorlog was traumatisch
omdat die uitmondde, na de landing van
de Geallieerden en de vlucht van de ko
ning en de regering, in een burgeroorlog
tussen partizanen en de fascisten die in
Noord-Italië de Republiek van Salo' ves
tigden.
D e overwinning van de Geallieerden deed
de ster van de partizanen schitteren, maar
leidde ook tot desoriëntatie. De overwin
naars waren communisten en christen
democraten, en die schreven in 1946 een
grondwet voor de nieuwe republiek waar
in geen ruimte was voor de (vele) verlie
zers. De fascisten werden bewust buiten
de geschiedenis geplaatst, wat weer hun
haat verklaart ten opzichte van die repu
bliek en hun betrokkenheid bij latere ter
roristische aanslagen en coup-pogingen.
Bovendien waren zowel communisten als
christen-democraten niet voor een sterke
nationale staat en daardoor konden de
(neo-)fascisten de hoeders worden van
het voor alle Italianen nog steeds ongrij p-
bare begrip vaderland.
Chaos
Door deze situatie is in Italië de chaos ge
bleven en een nationale pacificatie uitge
bleven. Maar nu de Koude Oorlog dood en
begraven is en links voor het eerst aan de
macht, lijkt er ruimte voor die pacificatie.
Luciano Violante, voorman van de ex-
communistische PDS en voorzitter van
Italië's 'Tweede Kamer', heeft de (histori
sche) discussie geopend. Hij doet aan zelf
kritiek en zegt te willen begrijpen waar
om 'die jonge jongens' zich aanmeldden
voor het leger van de Republiek van Salo'.
Violante steunt ook de pogingen van
Gianfranco Fini Nationale Alliantie om
te vormen in een 'nette rechtse partij'.
Burgemeester Marcelli zit op de lijn van
Violante, ook al blijft hij het fascisme als
'negatief' beoordelen - 'het was tenslotte
Politie vindt met nieuwe aanpak opnieuw het wiel uit
Fotorubriek: straatbeeld
René Diekstra heeft levenslang gekregen
Turkije is trots op 'eigen' mensen in het Nederlandse parlement
Professional: Jannie van Dommelen, pedagoge
Steeds groter leeftijdsverschil binnen het huwelijk
Opvolger van de F-16: het nieuwe werkpaard van de luchtmacht
Mexico volgt Colombia op als 's werelds grootste heroïne-handelaar
