Schippersbeurs is verleden tijd
Schrik en sympathie in
kunstbos Smitsschorre
PZC
Modern levensgevoel
krijgt een inhoud
in Ochtendkroniek
Huiseigenaar moet
meer gaan bijdragen
aan het waterschap
Kookkunst wekt leeshonger
zeeland zaterdag 9 mei 1998 z 14
VEILINGHUIS
B. WITTE
kunst cultuur
Binnenvaarders in Terneuzen gelaten na besluit minister Jorritsma
GOES, 't Beest
'Ochtendkroniek', van Peer Witten-
bols, door Theatergroep De Federa
tie, met o.a. Juul Vrijdag, Hans Hoes
en Monic Flendrickx. Kostuums van
Dorien de Jonge, decor van Matt
Vermeulen. Regie van Rob Ligthert.
door Willem Nijssen
Theatergroep De Federatie is
een gezelschap in de, groei,
en Peer Wittenbols is een toneel
schrijver die steeds interessan
tere stukken schrijft. Van zijn
teksten moet geen natuurlijke
dialoog worden verwacht, van
zijn stukken geen klassiek ge
bouwd drama. Maar wél slaagt
Wittenbols erin om uit zijn bij
vlagen absurdistische teksten
een waarachtige sfeer van ont
hechting op te roepen. Het mo
derne levensgevoel, dus.
In Ochtendkroniek is de familie
Tocht aan boord van een Rijn
cruiseschip om met die reis een
huwelijksjubileum te vieren.
Het is nacht, iedereen hoort te
slapen,, maar niemand doet dat.
Dochter Caro kan niet slapen
omdat er kennelijk sleet zit in
haar huwelijk met Bruin. En
misschien ook wel omdat ze
zwanger is. Tijdens het versie
ren van de trap naar de hut van
haar ouders, valt ze lelijk.
De zoon Heen (de symboliek in
de namen is opzichtig) is ruste
loos; hij ontmoet op het pro
menadedek een al te willige hos
tess, maar kennelijk is er iets dat
hem ervan weerhoudt de ty
pisch mannelijke reacties te
vertonen. In plaats daarvan is
hij sarcastisch, en nukkig. Bo
ven in de hut gaat het ook al
stroef. Moeder Tocht heeft een
nare droom over een verdrin
king en wil daarover praten. Va
der Tocht is alle aanstellerij beu
en wil niets liever dan slapen.
Hij rekent erop, dat er „morgen
heel groot het woord 'Onge
dwongen' boven de dag zal han
gen."
Genoeg stof al voor een existen
tialistisch drama, waarin de
woorden van Sartre („De hel,
dat zijn de anderen") de langs
elkaar schuivende dialogen tot
aan het verzadigingspunt door
drenken. En daar komt nog' een
drama bijCaro blijkt door haar
val een miskraam gehad te heb
ben. En die zo felbegeerde
zwangerschap was blijkbaar-
voor alle Tocht-leden een lang
verwachte reddingsboei. Nog
niemand dan de aanstaande ou
ders weet van het onheil, dat all
een loden wolk boven het lang
zaam oplichtende dek hangt.
Het is niet gemakkelijk or
voortdurend bij de woorden
stroom betrokken te blijven. E:
zitten grappen in, maar mee)
nog venijn. Venijn, dat alleei
maar broeit. Er is geen houvas
aan conflictstof, er is niets dai
dreigend onheil. En toch luk
het die woorden - samen met he
grijze en metalige van het deca
- een steeds manifestere sfeer t|
scheppen. Als moeder Tocht nj
de nodige scheldkanonnade!
eindelijk aan dek verschijn!
eindigt het stuk onverwacht
maar heel sterk - in haar ver
haal. Dat gaat over een tv-pro:
gramma waarin een uur lang at
leen maar huilende manna
werden vertoond. Zonder eei
woord. Nauwgezet beschrijfta
hoe een traan naar beneden rok
langs zo'n mannenwang, en da
plots: donkerslag.
Dankzij een bizarre maar tod
indringende tekst en het inge
houden, stereotyperende maa
toch krachtige spel groeit er eei
climax. Waarin eenzaamheid e
zinloosheid een inhoud krijgei
Ochtendkroniek is geen stuk 01
met hart en ziel door gegrepent
worden, maar wel een stuk dó
indringend genoeg is om nogrt
te kunnen klinken.
(Advertentie)
ANTIEK
VEILING
Kijkdag: 21 mei van 14
tot en met 21 uur.
Veiling: 22 mei vanaf
13.30 uur.
Locatie: Hotel Arneville
Buitenruststraat 22
Middelburg.
Ca. 600 kavels:
meubelen, goud, zilver,
Zeeuwse schilders,
porselein, etc.
Voor info:
VLASMARKT11, IVI'BURG
Tel.: 0118-614105
door Harmen van der Werf
GOES - De gewone belasting
betalers en bedrijven moeten
meer aan het waterschap gaan
betalen, landbouwers en eige
naren van natuurterreinen min
der. Een commissie van de Unie
van Waterschappen, de lande
lijke organisatie van water
schappen, heeft dit voorstel ge
daan.
Het voorstel beoogt het belas
tingsysteem van de water
schappen te vereenvoudigen.
Dit heeft ook gevolgen voor de
bestuurssamenstelling, al zijn
die minder ingrijpend.
De Unie van Waterschappen wil
een andere verdeling van de wa
terschapslasten, omdat het hui
dige belastingstelsel erg inge
wikkeld is. Er wordt momenteel
gewerkt met vijf verschillende
belastingcategorieën.
De door de Unie ingestelde com
missie onder voorzitterschap
van de Friese dijkgraaf E. Tog-
tema wil terug naar twee cate
gorieën: eigenaren en gebrui
kers.
Gemeenten
Ook gemeenten hanteren die in
deling bij de onroerend-zaak-
belasting (ozb). Volgens de ad
viescommissie Togtema wordt
het daardoor mogelijk de ozb
met de nieuwe waterschapsom
slag te innen, wat veel innings-
kosten kan schelen.
Een gevolg van de voorstellen
van Togtema is dat de eigenaren
van woningen 4,6 procent ofte
wel landelijk 125 miljoen gul
den meer moeten gaan betalen.
Huurders zien daarentegen hun
aandeel dalen met 3,4 procent
oftewel 95 miljoen gulden. De
lasten van bedrijven stijgen met
155 miljoen (5,8 procent).
Veel geld
Landbouwers en eigenaren van
natuurterreinen zijn nu verhou
dingsgewijs veel kwijt aan het
waterschap. Zij profiteren van
het nieuwe systeem. Landelijk
komt dat neer op een voordeel
van 190miljoen gulden (6,9 pro
cent). De commissie-Togtema
onderkent dat de lastenver
schuivingen 'redelijk fors' zijn,
maar 'niet onoverkomelijk'.
Zo vergaand als de voorstellen
van Togtema zijn over de water
schapsbelastingen, zo weinig
ingrijpend zijn de gevolgen voor
de bestuurssamenstelling van
waterschappen. De gewone be
lastingbetalers krijgen volgens
het advies de helft van alle ze
tels, de bedrijven een kwart e:
landbouwers en natuurbeheer
ders ook een kwart.
De commissie heeft geen uit
spraak gedaan over het kiesstel
sel. Bij de waterschappen wordt
met personenlijsten gewerkt en
met partijlijsten, zoals bij poli
tieke verkiezingen. Dat leidt bij
kiezers nogal eens tot verwar
ring.
„Over de invoering van een las
tenstelsel bij de waterschappen
heeft de commissie geen mening
gegeven", laat een woordvoer
ster van de Unie van Water
schappen weten. „Zij heeft zich
voornamelijk met financiën be
ziggehouden."
Pachters
Gevolg van het kiessysteem dal
de commissie-Togtema voor
stelt is in elk geval dat de cate
gorie pachters uit het water
schapsbestuur zal verdwijnen,
In het bestuur van het water
schap Zeeuwse Eilanden (Mid
den- en Noord-Zeeland)zijn die
al niet meer vertegenwoordigd
In het bestuur van het toekom
stige waterschap Zeeuws;
Vlaanderen krijgen zij twee van
cle dertig zetels.
De voorstellen van de advies
commissie worden de komende
maanden besproken met verte
g'enwoordigers van de water
schappen, de provincies, hel
Rijk en belangenorganisaties:
In het naj aar volgt een definitief
rapport. De commissie gaat er
van uit dat invoering van de ver
anderingen zeker enkele jaren
in beslag neemt.
(Advertentie)
PLOEG
STOFFEN
door Wout Bareman
TERNEUZEN - De stemming
op de kade van de Oostelijke
Kanaalarm in Terneuzen is ge
laten. Van actiedreiging is in de
verste verte geen sprake. Een
groepje schippers - oud en jong
- bespreekt de beslissing van
minister Jorritsma van Verkeer
en Waterstaat om de toerbeurt
Noord-Zuid versneld op te hef
fen op gedempte toon. Geen
felle woordenwisselingen,
geen priemende vingers. De
schippers zijn actiemoe en lij
ken zich bij het besluit van de
minister neer te léggen. Ze te
kenen, volgens een jonge
schipper die nog enige vecht
lust toont, daarmee tegelijker
tijd hun eigen doodvonnis.
„Want we worden straks ver
malen door de verladers en be
vrachters. Dit is het moment
waarop ze likkebaardend heb
ben gewacht", zegt hij ('nee,
geen naam, dat vindt mijn
bank niet leuk'). „Dankzij de
Noord-Zuid waren we als klei
ne en grotere schippers in ieder
geval nog verzekerd van een
bodemtarief en daarmee van
een droge boterham. Maar als
op 1 december de markt hele
maal wordt vrijgegeven, kun je
er donder op zeggen dat de
kleintjes als eersten het loodje
leggen. De tarieven kelderen
gegarandeerd met een procent
of twintig, dertig. Tot die tijd
heb je nog de bescherming van
de beurs; daarna is er niets
meer."
Oproep
Schippersvoorman Gosse
Kroon van de Algemene Schip
pers Vereniging (ASV) roept
vrijdagochtend op de beurs in
Terneuzen - 'demeest strijdba
re beurs van Nederland'- nog
eenmaal op tóch nog in actie te
komen tegen het onrecht. Hij
herhaalt het keer op keer: „Be
sef nu toch dat dit het definitie
ve einde is. Het verhaal is over.
We zijn weer terug in de tijd
van vóór 1933, toen we ook al
werden uitgebuit, toen de
schippers in het café zaken
moesten doen met de bevrach
ters."
Hij wil nog eenmaal - het klinkt
wanhopig - verzet tegen het be
sluit van Jorritsma het vervoer
over water, zowel binnen Ne
derland (via het systeem van de
Evenredige Vrachtverdeling)
als naar België en Frankrijk
(Noord-Zuid) te liberaliseren.
Waarom is Nederland weer
roomser dan de Paus, vraagt
een oudere Terneuzense schip
per zich af. Tussen neus en lip
pen vertelt hij dat hij z'n 'spits'
van 430 ton heeft aangeboden
voor de sloopregeling.
Een collega ('noem mij maar
Aalberse'): „Waarom roomser?
Omdat wij als groepje van vijf
duizend schippers niet meetel
len. De verladers maken de
dienst uit. Kijk naar Frankrijk
en België. Daar werken ze rus
tig naar die fatale datum van 1
januari 2000, waarop de markt
helemaal moet worden vrijge
geven, toe. Maar in Nederland -
toch het belangrijkste binnen-
vaartland - kiezen we voor de
rigoureuze aanpak: de schip
persbeurs vervroegd weg, de
oudere, kleinere schippers sa
neren en hup, wéér een stukje
sociale bescherming uit de weg
geruimd."
Geen risico
Wat haar voorgangers niet luk
te, regelt minister Jorritsma
van Verkeer en Waterstaat nu
zonder tegenstand van beteke
nis. De schippersbeurzen gaan
op 30 november dicht. Precies
dertien maanden eerder dan op
Europees niveau was afgespro
ken. Jorritsma riskeerde niets.
Ze pleegde vooraf overleg met
de binnenvaartorganisaties en
haar Franse en Belgische colle
ga's. De Fransen haalden de
schouders op, de Belgen dron
gen nog wel aan op een fasege
wijze afbouw, maar namen
vervolgens een 'brugdag' en de
vertegenwoordigers van de
binnenvaart... die vonden het,
gezien de marktontwikkeling,
beter de hele zaak nu maar di
rect vrij te geven. Immers, de
keiharde concurrentiestrijd
was toch al losgebroken.
Particuliere schippers hebben
zich - met de liberalisering van
de marlet in zicht - al verenigd
in kleine commerciële samen
werkingsverbanden, die in on
derhandelingen met de verla
ders en bevrachters pogen een
toch nog redelijk tarief uit het
vuur te slepen. In de woorden
van de oudere schipper - 'pas
gesaneerd' - aan de bar van het
schipperscafé in Terneuzen:
„Ze draaien elkaar nu al de nek
om. En naar de kleintjes wordt
tóch niet geluisterd, dus..."
Oorlog
In 1933 moest de binnenlandse
Evenredige Vrachtverdeling de
markt ordenen. Toen, in '75,
toenmalig staatssecretaris Mi
chel van Huiten die 'noodwet'
wilde schrappen, werd het oor
log. Echt oorlog! Schippers
blokkeerden massaal alle Ne
derlandse vaarwegen. In Ter
neuzen - 'de eeuwige brand
haard van de schipperij- werd
de Toerbeurtvereniging
Noord-Zuid opgericht, een ini
tiatief van de schippers omniet
alleen de binnenlandse markt,
maar ook de buitenlandse, de
finitief te 'reguleren'. Gosse
Kroon, vele malen leider van
blokkades, vrijdag: „Het ver
haal is over." Hij kreeg een ap
plausje, dat wel...
Ridette Martens heeft voor het boek Kook kunst een kleine ets van een stokvis ineen stuk krant verpakt.
foto Lex de Meester
Verplichte kost voor bibliofielen en smulpapen
door Ernstjan Rozendaal
MIDDELBURG - Niet alleen
smakelijke gerechten, ook boe
ken doen mensen soms het wa
ter in de mond lopen. Door de
inhoud en vormgeving kan een
publicatie zo'n leeshonger op
roepen, dat degene die haar ziet
niet kan wachten. Dit moet me
teen verslonden worden! Kook
kunst, oude recepten heden
daagse kunst uit Zeeland is zo'n
boekje dat kunstliefhebbers, bi
bliofielen en smulpapen héél
gulzig maakt.
Het boek is in een genummerde
oplage van zeshonderd exem
plaren uitgegeven ter gelegen
heid van het project Aan tafel,
waarmee zes Zeeuws-Vlaamse
musea vanaf vandaag (zater
dag) tot eind oktober door mid
del van exposities aandacht
besteden aan verschillende fa
cetten van eten en drinken in
Zeeland. Kook kunstmeldt het
colofon, is een samenwerkings
project van twee elftallen
Zeeuwse kunstenaars - elf uit
Zeeuws-Vlaanderen en elf van
de overkant - en de Middelburg
se uitgeverij decreet. Iedere
kunstenaar kreeg een oud
Zeeuws recept aangereikt met
het verzoek dat als uitgangs
punt te nemen voor een kunst
werk.
Recepten en kunstwerken zijn
naast elkaar afgebeeld, maar
daarmee is eigenlijk nog niets
gezegd. Stuk voor stuk zijn de
maaltijdbeschrijvingen en hun
verbeelding zeer bijzonder,
maar de manier waarop ze zijn
samengebonden en vormgege
ven maakt echt een verrukkelijk
geheel. Het boekje is in feite het
drieëntwintigste kunstwerk,
verwaardigd door Ramon de
Nennie en Els Clement, de drij
vende krachten achter uitgeve
rij decreet.
Klakkers
Als Zeeuws kookboek is de pu
blicatie heel aardig, zij het dat
sommige beschrijvingen wat
summier zijn. Er is een aantal
verrassende gerechten opgeno
men, onder meer uit boeken als
Eenen seer schoonen ende ex-
cellenten Coc-boeck (Dor
drecht, 1601), Rotid de tafel der
Romeinen en Kezanse kost, ge
rechten, levensgewoonten, uit
drukkingen en spreektaal in het
land van Cadzand omstreeks
1900. Wat te denken van Ro
meinse erwten met inktvis,
Klakkers (wentelteefjes) of
Paptaarten? Andere recepten
zijn waarschijnlijk uit monde
linge overlevering opgetekend,
soms heel droog-komisch. Bij de
benodigdheden voor Kreukels
staat 'een fiets' vermeld, wantze
moeten bij paalhoofden van het
strand bij Breskens, Groede of
Cadzand worden gehaald.
De kunstenaars hebben de re
cepten op verschillende manie
ren verbeeld. Vaak wordt de
naam van een gerecht zo letter
lijk mogelijk genomen. De foto's
van Anda van Riet Karina
Leijnse, de keramiek van Bas
van Damme, de houten sculp
tuur met pruimen van Margreet
Leijdekker en de schilderijen
van Sabijn Laterveer brengen
precies in beeld wat de kunste
naars voor zich moeten hebben
gezien bij respectievelijk de ge
rechten Boerenjoeng'rs, Prut-
telpot, Konijn met pruimen en
Drollen (bolussen).
Anderen hebben een verhalende
benadering gekozen, zoals Dave
Meijer met een spotprentachti
ge illustratie bij een recept voor
Bierpap, en Bregje de Heer en
Rianne Lannoye met verhalen
bij Gestoofde juun en Ovenkoe
ken. Sommige kunstwerken zijn
uitklapbaar of op de bladzijden
geplakt. Eric Brandts heeft een
diskette bijgevoegd, Ridette
Martens heeft een kleine ets van
een stokvis in een stuk krant
verpakt. Het aanstippen van de
ze voorbeelden doet onrecht aan
het werk van degenen die onge
noemd blijven. Elke bladzijde
van Kook kunst biedt een aan
gename verrassing. Dit boek is
verplichte kost voor wie van ko
ken, kunst en/of Zeeland houdt.
Kook kunst, oude recepten heden
daagse kunst uit Zeeland, uitgeverij
decreet, Middelburg/Waterland
kerkje, prijs: 25,-
De schippers lijken zich bij het besluit van de minister om de toerbeurt af te schaffen neer te leggen.
Binnenvaartschepen aan de kade in Terneuzen.
kunstproject geweest", laat hij
via een pamflet weten. De kun
stenaar heeft naast het reclame
bord de fundamenten voor een
droomwoning gelegd. De na
tuur moet daar de komende ja
ren haar gang gaan en daarmee
het landschapswerk verande
ren in 'een overwoekerd funda
ment van onze tegenstrijdige
meningen', stelt Deij zich voor.
Troef
GedeputeerdeJ. G.vanZwieten
komt als verantwoordelijke
voor volkshuisvesting regelma
tig in aanvaring met Zeeuws-
Vlaamse bestuurders die meer
woningen in hun gemeenten
willen bouwen. Voor een woon
wijk in Smitsschorre zou hij
nooit toestemming geven, maar
het kunstbos heeft zijn grote
sympathie. Dat natuur en kunst
op 'zo'n geweldige manier met
elkaar harmoniëren' treft de ge
deputeerde het meest. Volgens
Van Zwieten heeft Axel een toe-
ristisch-culturele troef in han
den waarvoor mensen in de na
bije toekomst 'van heinde en
verre' naar Zeeuws-Vlaanderen
komen.
Naast de gemeente Axel, de
kunstenaars, het Toeristisch
Bureau Zeeuwsch-Vlaanderen
(TBZ) en Staatsbosbeheer (de
eigenaar van het terrein) komt
het bedrijfsleven veel eer toe,
zegt TBZ-voorzitter R. Ruules.
Door de verstrekking van gratis
materiaal en menskracht staan
er kunstwerken in het bos die -
als er normaal opdracht voor
was gegeven - één tot anderhal
ve ton per stuk kosten, rekent
Ruules voor. Alle kunstwerken
staan ook beschreven in het
boekje Axel, een beeld van een
werkelijkheid.
Gasfles
Burgemeester W. de Graaf over
handigde Van Zwieten gisteren
het officiële eerste exemplaar.
In het boekje zijn alle kunstwer
ken die in de gemeente Axel
langs de openbare weg of in
openbare gebouwen staan be
schreven. Ook 'beelden' die niet
tot de kunst worden gerekend,
staan in het boekje. Het meest
opmerkelijk is een wit stalen
vorm voor de Cito-garage, die
een openvallend bloemblad
lijkt te symboliseren. Het is ech
ter niet meer - maar ook niet
minder - dan het overblijfsel
van een metalen gasfles, die ex
plodeerde bij een grote brand in
januari '87. Een eigentijds her
denkingsmonumentje.
foto's Charles Strijd
Kunstcriticus Nico Out geeft uitleg bij een van de kunstwerken in
het Axelse Smitsschorrebos. foto Charles Strijd
worden afgemaakt of zelfs wor
den geplaatst, even mooi vindt.
Maar elk werk laat je wel even
nadenken over zaken waar je
anders niet zo snel was opgeko
men, stelt kunstcriticus N. Out.
Het Plan Smitsschorre Axel van
de Axelse kunstenaar H. Deij
lokte het afgelopen jaar waar
schijnlijk de meeste reacties uit.
Het levensechte reclamebord
voor '251 droom woningen'
schrikte veel wandelaars af.
De meesten vonden het bord zelf
afstotelijk en kwamen met de
voor de hand liggende opmer
king 'is dit nou kunst?'; anderen
wezen op de mooie bouwlocatie
in de natuur en weer anderen
waren bang dat het Smitsschor-
re-terrein echt voor woning
bouw zou worden gebruikt. Deij
zelf was blij met alle uitingen
van genoegen en ongenoegen.
„Door uw reactie te geven, bent
u onbewust onderdeel van het
door René Hoonhorst
AXEL - Een jaar geleden bij de
opening van de Zeeland Na-
tuurmaand was het nog bedoeld
als een tijdelijk experiment. On
der de noemer Landschaps
kunst-Kunstlandschap werd
een aantal kunstwerken in het
Axelse Smitsschorrebos ge
plaatst. Van het begin af aan lie
ten velen weten dat het zonde
zou zijn om de landschapsbeel
den na een tijdje weer weg te ha
len. En bijna een jaar later heeft
Axel, dat zichzelf toch al graag
afficheert als dé Zeeuwse kunst
gemeente, nu officieel een
kunstbos.
Kunstenaars, bestuurder^, be
drijfsleven én bezoekers zijn
verguld met het elftal kunst
werken dat 'de confrontatie met
de natuur aangaat'. Niet dat ie
dereen elk kunstwerk, waarvan
enkelen overigens nog moeten
