De duivel heeft
geen leeftijd
Herinnert u zich deze nog?
PZC
Bryn Terfel
zingt Scarpia
in Tosca
House in
Kunsthal
kunst cultuur
25
vrijdag 8 mei 1998
hoofd van de politie in Rome geen regels,
hij creëert ze en gelooft zelfs dat het goed
is wat hij doet."
..Het verhaal gaat dat hij destijds in Rome
niet minder dan 40.000 mensen heeft la
ten vermoorden. Intellectuelen, revolu
tionairen. Sidderend van angst lag Rome
aan zijn voeten, zoals de stad later juichte
toen hij dood was. Echt een rol om eens
lekker je tanden in te zetten. Vooral de
tweede akte is groots. Dan groeit zijn ja
loezie, dan voelt hij dat zij hem niet wil en
dus zól hij haar hebben
„Scarpia heeft ook stijl, houdt van mooie
kleren en meubels. Een wijnkenner, een
connaisseur. Trots als een pauw. En zo
mag ik hem ook laten zien. De kostuums
zijn in deze productie daarom enonn be
langrijk. Toch is deze Tosca qua uiterlijk
heel sober. Ik houd daar wel van. Hoe sim
peler het decor, hoe beter de zangers tot
hun recht komen."
„Een jaar geleden dacht ik nog dat ik te
jong was voor deze rol, maar later zag ik in
dat het kwaad, de duivel, geen leeftijd
kent en dus heb ik de rol aangenomen en
begon ik zes maanden geleden aan mijn
huiswerk. Samen met mijn zangeleraar,
mijn coach Italiaans en met mijn repetitor
John Fischer in New York, die vroeger
hier in Amsterdam zat."
„Daarnaast ben ik de biografie van Tito
Gobbi gaan lezen. Hij heeft de Tosca meer
dan duizend keer gespeeld en ontdekte
toch steeds iets nieuws aan zijn rol. Deze
Tosca is daarmee een leerproces waarin ik
mij voor 101 procent inzet. Ik ken nu de
betekenis van elk woord, elke noot."
Chailly
Het is voor Terfel niet alleen zijn debuut
als Scarpia en zijn eerste optreden bij De
Nederlandse Opera, het is ook zijn eerste
samenwerking met Riccardo Chailly en
het Koninklijk Concertgebouworkest.
„Ik heb nog weinig belcanto gezongen,
maar hij vangt dat op als een leraar. Hij
weet precies wat hij zegt. Weet hoe en
waar je moet ademen, hoe je het ritme be
zit van je moet laten nemen. Hoe de men
sen in het werk op elkaar moeten reage
ren, maar hij ziet ook waar je in deze rol te
ver kunt gaan. Hij heeft me geleerd dat als
je toont hoe zeer Scarpia zich inhoudt, die
rol ook sterker wordt Hij kent de Tosca
van binnen en van buiten."
En het orkest? „Chailly heeft een repetitie
geschrapt, hij vond dat het orkest te goed
werd."
De titelrol wordt gezongen door de Ame
rikaanse Catherine Malfitano. Samen
stonden ze op de Salzburger Festspiele in
de legendarisch geworden uitvoering van
Salomé. Zij in de titelrol, hij als Johannes
de Doper, wiens kop uiteindelijk moet rol
len. „We hebben die productie overal ter
wereld gespeeld. Mijn rol was klein, maar
heel intens. En weer is zij het die maakt
dat ik sterf.
„Weet je, opera is het mooiste wat er is.
Daar ga je naartoe op de eerste afspraak
met je nieuwe vriendin. Nadat je natuur
lijk eerst lekker hebt gegeten, Italiaans
uiteraard. Ik ben daarom de Italianen
diep dankbaar dat ze voor ons de opera,
dat theater met al die verschillende disci
plines, hebben uitgevonden,"
Hans Visser
Opera Tosca:Muziektheater. Amsterdam. Naar
het toneelstuk 'La Tosca'van Victonen Sardou.
Door De Nederlandse Opera. Met Catherine
Malfitano /Nelly Miricioiü (17 mei), Richard
Margison, Bryn Terfel e.v.a.; Koor van de Ne
derlandse Opera; Koninklijk Concertgebouw
orkest o.l.v. Riccardo Chailly. Te zien: S. 10,12,
15,17,19, 22 mei.
Nog niet eens zo gek lang geleden verzamelde Bryn
Terfel op allerlei zangcompetities eerste prijzen.
Nu reist de bas/bariton uit Wales vrijwel onafgebroken
langs de grote operahuizen van de wereld en vragen de
grote dirigenten hem voor hun cd-opnamen. De
komende weken speelt hij bij De Nederlandse Opera in
Tosca de rol van de duivelse Scarpia. En net als bij de
inmiddels legandarische Salomé-productie uit
Salzburg, staat de Amerikaanse Catherine Malfitano
tegenover hem in de titelrol. „En weer is zij het die
maakt dat ik sterf."
Terf el strekt het reusachtige lichaam en
werpt vanuit de verlaten foyer van het
Amsterdamse Muziektheater een blik
naar buiten waar de stad zich koestert in
de zon. Peinzend stelt hij vast: „Eigenlijk
zijn alle operahuizen hetzelfde. Ze produ
ceren opera's en verkopen kaartjes. Maar
in Amsterdam ligt dat anders. Ik werk
hier prettig met veelal jonge enthousiaste
mensen. Vanaf de portier tot aan de top.
En Amsterdam.
Sinds woensdag zingt de bas/bariton
Bryn Terfel bij De Nederlandse Opera in
Amsterdam de mannelijke hoofdrol in
Puccini's Tosca. Het drama waarin de
operadiva Tosca probeert haar geliefde
Cavaradossi te redden uit de handen van
Scarpia, het wrede hoofd van de Romein
se politie.
Terfel werd geboren in 1965. „In Wales,
het land van de Kelten, van de folk-zang,
de koren en harpspelers. Dus geen opera
achtergrond. Mijn vader was boer: scha
pen en koeien. Mijn moeder werkte op een
school voor gehandicapte kinderen. Lang
heb ik geaarzeld wat ik zelf voor toekomst
zou kiezen. Ik wilde in elk geval geen boer
worden: ik wist hoe hard mijn vader altijd
moest werken. Iets met sport doen op tele
visie, misschien. Maar toen ik eens bij
mijn moeder op school voor die kinderen
kwam zingen, zag ik hoe gelukkig die
daardoor werden. Ik merkte hoe muziek
muren tussen mensen kan slechten en zo
begon ik aan allerlei zangwedstrijden
mee te doen."
„Van mijn eerste prijzengeld kocht ik
nieuwe voetbalschoenen en een kaartje
om op Old Trafford mijn club Manchester
United te zien spelen. Zingen werd pas
belangrijk toen ik besloot auditie te doen
voor de Guildhall in Londen."
Kinderen
Nu heeft hij maar te kiezen uit aanbiedin
gen van de Scala, The Metropolitan, Co-
vent Garden en noem de grote operahui
zen maar op. „Maar dat betekent ook dat
ik voor mezelf regels moet stellen. Bij
voorbeeld dat ik moet stoppen als ik 45
ben. Dan is het mooi geweest, dan wil ik
wilt natuurlijk geen muur optrekken. In
tegendeel. Plezier in het zingen moet je
delen. Muziek is geschreven om te worden
uitgevoerd. Dus zing ik alles wat mij ligt:
variatie kruidt het leven."
„Ik heb opgetreden met Tom Jones en
Puccini is mij net zo lief als Mozart. Waar
om zou ik wel Schubert zingen en geen
Disney? Alle componisten hebben van el
kaar geleerd. Wat heeft Andrew Lloyd
Webber niet overgenomen van Puccini?
Toch heeft zijn succes de Britse muziek op
een hoger niveau gebracht. Het is een
nieuwe standaard. Muziek moet barrières
slechten, ook tussen genres."
Een mooi voorbeeld daarvan is zijn twee
jaar geleden verschenen cd met songs uit
musicals van Rodgers en Hammerstein.
Hij grijnst: „Die zal nu wel in het archief
liggen." Maar toch, een gelikt klinkende
cd die in de verste verte niet doet denken
aan het beest Scarpia dat hij deze weken
in Amsterdam zingt.
„Ik heb ook in 'Hoffmanns Vertellingen'
van Offenbach en in Strawinsky's 'The
Rake's Progress' de minder sympathieke
rollen gehad. Ieder mens heeft wel iets
slechts. Maar Scarpia is een verhaal
apart. Een elegant sadist, die met Tosca
een spel speelt van kat en muis. Of liever
nog: van leeuw en muis. Hij volgt als
Bryn Terfel:
Opera is
typisch iets om
met je nieuwe
vriendin naar
toe te gaan.
foto
Hana Chlala
tijd hebben voor andere dingen en vooral
mijn kinderen. Want je leeft maar één
keer."
Zijn gezin is daarom net even bij hem ge
weest. „We zijn naar de Efteling geweest.
Mooier dan al die Disneyparken in Parijs,
Japan en Amerika. Anderhalf uur hebben
we door het Sprookjesbos gelopen. Mijn
zoontje van drieënhalf vond het geweldig.
Hij kon zo maar kijken in het huis van
Roodkapje en hij heeft Sneeuwwitje en de
zeven dwergen gezien."
Het genot van de illusie, als in de opera?
„Eigenlijk wel, lekker anderen het werk
laten doen om je in een heel andere wereld
te laten kijken. Maar ga nooit meteen na
een dag werken naar de opera. Zorg dat je
eerst een paar uur goed slaapt. Want in de
zaal zit je altijd comfortabel en de ver
warming staat er altijd hoog, dus voor je
weet lig je daar te slapen. Ook ik ben
schuldig. Toen ik in Londen voor het eerst
naar Madam Butterfly ging, had ik een
lange schooldag achter de rug. Zodoende
wist ik na afloop niet hoe Cio-cio-San
zelfmoord pleegde."
Het is de tweede keer dat Terfel in Am
sterdam optreedt. Jaren geleden speelde
hij onder John Eliot Gardiner in een half
scenische uitvoering van Mozarts 'Le
Nozze di Figaro'. „Een prachtige jonge
rolbezetting, mooie zaal en een heerlijke
opkomst langs die lange trappen. Ik zou
daar graag nog eens een recital geven,
maar de agenda laat dat tot nu toe niet
toe."
Variatie
Hij zou dan 'gewoon' Schubert willen zin
gen en Schumann. „Maar ook repertoire
dat een beetje de komische kant opgaat,
dingen die je puur om het plezier zingt. Je
Goed nieuws voor de liefhebbers van de
zeezenders uit de jaren zestig en zeventig.
Er is een collage verschenen van
herkenningsmuziekjes van radioprogramma's
uit die tijd. Een huzarenstukje, want het heeft
drie jaar geduurd voordat alle rechthebbenden
waren opgespoord. De cd bevat onder meer
tunes van illustere programma's als Koffietijd
met Tineke, Driemaster, Veronica's Tipparade.
Maar ook langs de Lijn en Tros Nachtwacht
tetteren voorbij. Het genootschap voor
radiojingles en -tunes is er verantwoordelijk
voor. De cd is de hitparade inmiddels
binnengedrongen.
Tunes worden ze genoemd. Obscure in
strumentale nummers, vaak met veel
blaasinstrumenten. In de jaren zestig en
zeventig leken i-adiomakers niet zonder te
kunnen. Het was de tijd dat Nederland
nog twee tv-zenders had en een draadom
roep. Drie piratenschepen op de Noordzee
zorgden voor muzikale afleiding die jon
geren aansprak. Discjockeys werden ra
zend populair. De tune was him muzikale
handtekening.
Wie in die periode probeerde achter de
herkomst van de herkenningsmuziekjes
te komen, stuitte op een muur van ge
heimzinnigheid. Er zijn veertigers die nog
steeds zoeken naar het bombastische in
tro van Veronica's Top 40 uit de jaren ze
ventig. Of dat muziekje van de Dik ('hallo
fans') voor Mekaar show.
Fanmail
Lex Harding, Rob Out, Jan van Veen, Fer
ry Maat en Tineke hadden in de jaren ze
ventig en status die vergelijkbaar is met
die van Henny Huisman en Katja Schuur
man nu. Compleet met fanmail en hand
tekeningenjagers.
Benno Roozen, een van de oprichters van
het twee jaar oude Genootschap van Ra
diojingles en -tunes, was in die tijd nog
een puber. „Je keek huizenhoog op tegen
die disc jockeys. Hoe populairder de pro
gramma's waren, hoe meer vraag er was
naar de herkenningstunes. Maar als je er
naar vroeg, ving je bot. Er werd heel ge
heimzinnig over gedaan."
En daardoor ontstond een netwerk van
radiofans dat zelf aan het speuren ging.
Ze kwamen erachter dat de tune van Ve
ronica's hitparade oorspronkelijk was ge
koppeld aan een Amerikaanse politiese
rie. En dat labadaba-daba-koortje van
Tinekes 'Koffietijd' uit Zweden kwam.
Tunes werden cult. In de muziekbladen
als Muziek Express en het Veronicablad
werden in tientallen advertenties tunes
gevraagd en aangeboden.
Roozen zelf werd in 1974 door het virus
gegrepen. „Ik liep over de plaatselijke
braderie en hoorde de herkenningsmu-
ziek van 'Vaak 's ochtends', een radiopro
gramma bij de Tros. Toen ik de titel een
maal wist ben ik maanden op zoek
geweest naar dat singletje. Maar het lukte
uiteindelijk wel. Zo is mijn jacht op ra
diotunes begonnen."
Roozen is inmiddels 23 jaar ouder en heeft
De Kunsthal in Rotterdam gaat
deze zomer als eerste kunstin
stelling in Nederland uitgebreid
aandacht besteden aan de vader
landse dance housecultuur. De
Rotterdammers Isis Vaandrager en
Ted Langenbach en Amsterdam
mers Ruud van der Peijl en Micha
Klein zijn de gastconservatoren van
de tentoonstelling Streetwise, die
op 4 juli begint. Ook verschijnt erop
initiatief van de Kunsthal een cd
met toonaangevende tracks uit de
afgelopen tien jaar met alleen Ne
derlandse muziek.
„Geen enkele kunstinstelling in Ne
derland heeft tot nu toe aandacht
besteed aan die jongerencultuur,
terwijl we het toch hebben over een
belangrijk fenomeen. Tien jaar par
ty, dance en house is iets wat in een
museum getoond mag worden", al
dus Wim Pijbes van de Kunsthal
De cd wordt uitgebracht in samen
werking met platenmaatschappij
Play It Again Sam en wordt samen
gesteld door muziekcriticus Gert
van Veen. Er is gekozen voor alleen
Nederlandse muziek. Kopers krij
gen een compilatie op cd en een bij
behorend naslagwerk. „Alles tus
sen Poing en Two Unlimited, en dan
de wereldwijde kassuccessen. De cd
neemt de functie over van een cata
logus", zegt Pijbes. De Nederlandse
partycultuur zal in beeld worden
gebracht aan de hand van onder
meer de flyers voor de diverse fees
ten zoals die in de steden worden
verspreid, de kleding, geluidseffec
ten en partyenscenering. Dit alles
zal worden gepresenteerd in een
aantal stijlkabinetten in de Design
Galerij van de Kunsthal. „Ook de
pilletjes zullen worden getoond",
zegt Pijbes.
De deelnemers aan de tentoonstel
ling zijn onder meer kunstenaars,
muzikanten, ontwerpers, fotogra
fen en computerkids. „Dat is juist
zo kenmerkend aan die wereld",
meent Pijbes. „Dat ze zich de ene
keer als stylist profileren en de an
dere keer als vee-jav. Ze doen van
alles, zijn net zo makkelijk mode
ontwerper als muzikant."
De overzichtstentoonstelling laat
de ontwikkelingen zien van de afge
lopen tien jaar met beelden van par
ty's in onder meer Soul Kitchen en
de Roxy in Amsterdam tot feesten in
Lelystad en het HAL-gebouw in
Rotterdam. De expositie duurt tot
en met 20 september.
Evelien Baks
naar eigen zeggen alle deuntjes die hem
intrigeerden wel opgespoord. Inmiddels
had hij Jelle Boonstra uit Zwolle ontmoet.
Het zoeken naar jingles (korte, gezongen
aankondigingen) en tunes werd gestruc
tureerd. „We werken nu al jaren aan een
nationaal archief met jingles en tunes."
In de begintijd stuitte het duo bij de om
roepen, de discjockeys en de jingleprodu
centen, nog vaak op argwaan. „Men dacht
dat we er geld mee wilden verdienen. Om
dat we dat verhaal steeds de wereld uit
moesten helpen, hebben we in 1995 het
genootschap opgericht. Officieel is het al
lemaal niet, we zijn er nooit voor bij de no
taris geweest, maar het werkte wel. Nadat
we een paar keer geïnterviewd waren in
het vakblad voor omroeppersoneel gin
gen alle deuren voor ons open. We moch
ten zelfs in omroeparchieven speuren. In
middels hebben we een digitaal archief
van ruim 1500 uur jingles en tunes."
Herauten
Het idee om een cd uit te brengen is al drie
jaar oud, zegt Roosen. „Maar omdat het
allemaal van die obscure muziekjes zijn
heeft het ontzettend veel tijd gekost om de
rechthebbenden te vinden." Nu is-ie er
dan. En, verrassend, de schijf kwam bin
nen in de top 30 van verzamelalbums. Tu
nes blijken ook anno 1997 nog veel leef
tijdsgenoten van Roozen en Boonstra aan
te spreken.
„Eigenlijk is de cd niet echt af", zegt
Roozen. „Het intro van Veronica's Top 40
ontbreekt. Met al die trompetjes erin. We
hebben 'm in ons archief, maar de recht
hebbenden zijn nog niet opgespoord. We
zoeken verder. Want als het aan ons ligt
komt er nog een cd."
Een psychologische verklaring voor het
vele trompet- en saxofoongeschetter in de
verschillende tunes heeft Roozen inmid
dels ook. „Dat gaat terug naar de Middel
eeuwen, naar de herauten. Die kondigden
belangrijke berichten altijd aan met
trompetgeschal
Het geeft aan hoe de radiomakers in die
tijd over zichzelf dachten.
Gerard van Engelen
Het Genootschap radiojingles en Tunes is te
vinden op Internet: www.jingleiaeb.com.
Rob Out
Lex Harding
Het zendschip van radio Veronica.
