In Mimi's ruimte klinkt
een grommende grumble
Korine haalt
Amerikaanse
droom onderuit
Bliksemcarrière
van een filmvrouw
kunst cultuur
23
vrijdag 8 mei 1998
Onder regisseurs van superproducties kom je weinig
vrouwen tegen. Mimi Leder baarde eind vorig jaar
opzien door te debuteren met de grootschalige actiefilm
The Peacemaker, met George Clooney in een 007-achtige
hoofdrol. Een nog spectaculairder werkstuk komt op 20
mei in Nederlandse première: Deep Impact, een filmdrama
waarin Morgan Freeman, Tia Leone en de rest van de
wereld met angst en beven de inslag afwachten van een
kolossale komeet. Een door Robert Duvall aangevoerd stel
astronauten probeert het onheil te keren maar zal daar
slechts half in slagen.
Morgan Freeman (centraal) speelt een hoofdrol in Deep Impact.
Filmregisseur Mimi Leder, het geheime wapen van Steven Spielberg.
Aan een komeet doet ook de
filmcarrière van Mimi Leder
denken. Weinigen kenden haar
een jaar geleden bij naam, maar in
een verbluffend tempo heeft ze nu
dus al twee superproducties afge
leverd voor DreamWorks, de
maatschappij van Steven Spiel
berg. Die wist dat hij aan haar een
onverschrokken vakvrouw had
die bij tv-series als E.R. razend
snel had leren werken. Tijd is im
mers geld, en vooral tijdens film
opnamen. Verder mocht het best
80 miljoen dollar kosten en werd
Mimi alleen verzocht een beetje te
bezuinigen op haar gebruik van
krachttermen.
Op de set van Deep Impact had ze
de wind er stevig onder. Tijdens
het draaien van de episode met as
tronauten die springladingen
aanbrengen op de onheilskomeet,
werd het de acteurs niet toege
staan zich telkens in en uit hun
ruimtepakken te wurmen. Kostte
te veel tijd. Wie voor een bepaald
shot overbodig was, werd met pak
en al uit de set gehesen en tegen het
studioplafond geplakt, tot hij
weer nodig was. Eén keer hebben
ze acteur Blair Underwood per on
geluk 's avonds laten hangen. Ze
dachten dat hij al naar huis was.
Behalve voor haar efficiency werd
Mimi Leder tevens ingehuurd om
dat men hoopte dat zij als vrouw in
staat zou zijn een nominale spek
takelfilm te voorzien van de ge
voelige touches die mannelijke re
gisseurs in dit genre doorgaans
plegen te verwaarlozen.
Mimi Leder: „Toen ik dit script in
handen kreeg, ben ik er met de
schrijvers nog eens aan gaan sleu
telen om het emotioneler te ma
ken. Want dat was voor mij de uit
daging: de menselijke emoties net
zo sterk maken als de 'speciale ef
fecten'. Als het eind van de wereld
in aantocht schijnt, wat zou je dan
doen? Je neemt andere besluiten
dan je anders gedaan zou hebben.
Wat ik in zo'n geval zou doen?
Films afmaken heeft dan geen zin
meer, dus daar houd ik dan acuut
mee op. Vervolgens zou ik alle res
terende tijd doorbrengen met mijn
familie. Veel naar het strand gaan
en veel dansen vermoedelijk. En
beginnen met roken."
-Was Deep Impact een moeilijker
klus dan The Peacemaker?
„Veel moeilijker. Omdat The Pea
cemaker slechts één rechtlijnig
verhaal had. Deep Impact volgt
drie verhalen door elkaar. Het zijn
eigenlijk drie verschillende films.
Ik heb ze ook los van elkaar opge
nomen. Eerst heb ik alle scènes ge
daan met Morgan Freeman als de
president van Amerika, want hij
was slechts acht dagen beschik
baar. Vervolgens heb ik alle scènes
gedaan met het ruimteschip en de
astronauten die landen op de ko
meet. Dat was veruit het lastigste
onderdeel van de film, omdat het
allemaal studiowerk betrof, alles
kunstmatig. De acteurs hingen
voortdurend aan elastische kabels
die we later onzichtbaar moesten
maken maar die nodig waren om
de illusie van gewichtloosheid te
creëren."
Extreem zwaar
„Normaal komt bij actiescènes al
les op snelheid aan, hier moest het
zo langzaam dat je er bijna bij in
slaap viel. Gevoel van dynamiek
moet dan worden gesuggereerd
via een groter aantal shots, veel
meer 'cuts' dan je normaal wense
lijk zou vinden. FYsiek was het
In de film Deep Impact proberen astronauten een komeet die de aarde dreigt te vernietigen, op een andere
koers te brengen.
voor alle betrokkenen extreem
zwaar. De acteurs droegen plom
pe, zware pakken waarin het
smoorheet was, al zat er een soort
airconditioning in. Alle communi
catie verliep via microfoontjes en
koptelefoontjes die in de helmen
verwerkt zaten."
„Daarna volgden de scènes met
Tea Leoni, de paniek op aarde en
het verhaal van twee verliefde
teenagers. Een dergelijk draai-
schema is het meest efficiënt maar
maakt het wel extra lastig om
goed gefocust te blijven op het ge
heel. Als dat niet goed is gegaan,
zul je dat pas merken bij het mon
teren, wanneer de verschillende
lijnen vervlochten moeten wor
den. Zo merkte ik bij het monteren
dat ik me aanvankelijk een reeks
grappen had gepermitteerd die af
breuk deden aan het geheel. Ik had
te veel joligheid in de scène, waar
in je na de komeetinslag een reus
achtige vloedgolf op de Ameri
kaanse kunst ziet afrollen."
„Aanvankelijk had ik bovenop die
vloedgolf nog een surfertje zitten.
En er hing ook een luchtballon bo
ven in de vorm van een walvis. Het
was te gewild, te afleidend. Die
vloedgolf zal het halve continent
overspoelen en wordt dus veron
dersteld je aan je stoel vast te na
gelen van ontzetting. Daar helpt
een vliegende walvis niet precies
bijJaik weet wel dat een deel van
het publiek dat soort rarigheidjes
juist enig vindt, maar die lui moe
ten dan maar naar die andere ko-
metenfilm, Armageddon. Die zit
er vast vol mee. Dat is echt een ac
tiefilm met humor; schijnt het. Bij
ons zit er ook wel wat humor in,
maar in de grond is Deep Impact
zeer serieus. Het gaat over het na
derend einde van de wereld, het
aftellen na een doodvonnis."
-Het is voor het eerst dat we een
zwarte acteur zien als president
van de Verenigde Staten. Was dat
een persoonlijke keuze van u?
„Dat was een idee van producent
Dick Zanuck. Ik wilde graag een
zwarte astronaut, voor de rol van
de veteraan die ooit op de maan
was geweest. Maar er bestaan
geen zwarte astronauten die ooit
op de maan zijn geweest. Toen zei
Dick: 'Waarom geen zwarte presi
dent dan?' En ik zei: 'Gut! Ja!' Om
preciezer te zijn: het kwam alle
maal voort uit ons verlangen Mor
gan Freeman erbij te hebben. En
ik wilde Morgan niet omdat hij
zwart is, maar omdat hij zo'n su
bliem acteur is, zo intelligent en
sympathiek."
„Maar ik wilde er absoluut geen
statement mee maken. Hoewel ik
het ooit nog hoop te beleven dat we
een zwarte president krijgen. Of
een vrouw."
-Als je een film maakt die zo zwaar
moet steunen op bestaande of
voorstelbare ruimtetechnologie
en waarbij je rekening moet hou
den met de ivetenschap, kan zoiets
George Clooney en Nicole Kidman in The Peacemaker.
dan leiden tot frustratie van de ar
tistieke mogelijkheden?
„Het is een belangrijk complice
rende factor. Je probeert de dingen
wetenschappelijk accuraat te to
nen. Dus je stelt de vraag: hoe ziet
dat eruit, een komeet die je in de
stratosfeer van dichtbij kunt be
kijken? Je doet research en het
blijkt dat je moet uitkomen op een
gigantisch rotsblok dat roteert en
gehuld is in gaswolken. Dan komt
er een wetenschapper en die zegt:
'Ja, maar die gassen moeten wit
zijn'. Je probeert het met witte
gassen, maar het ziet er niet uit.
Dus maak je die gassen dan na
tuurlijk in de kleur die je het meest
bevalt."
„Je bedenkt hoe gevaarlijk zo'n
asteroïde eruit moet zien, sinister,
gemeen. Je moet er een karakter
voor invullen. En je hebt er een ge
luid bi j nodig. Nou schij nt dat er in
de stratosfeer helemaal niks te ho
ren is, maar voor de film willen wij
er toch een geluid bij. Je probeert
wat geluiden uit en merkt dat je
daar niet bang van wordt. Dus
komt er uiteindelijk toch die lage
grommende 'rumble' onder die
volop onheil voorspelt. Je kiest in
laatste instantie altijd voor wat
het beste werkt. Het is tenslotte
maar een film; verstrooiing."
-Hoe heeft u het voor elkaar gekre
gen, twee zulke superproducties
zo kort achter elkaar op te nemen.
„Ik houd van opschieten. Ik heb 20
jaar ervaring met tv-films achter
de rug. Dat is de beste training die
je kunt hebben. Ik was vorig jaar
februari klaar met de opnamen
voor The Peacemaker. De postpro
ductie van die film overlapte de
voorbereidingen van Deep Im
pact. Dat was heel ingewikkeld en
schizofreen. Ik zal het zo ook nooit
meer doen. Maar het is mogelijk,
blijkbaar, al zal ik het niemand
aanbevelen. En ik weet wel zeker
dat ik de rest van dit jaar geen
steek meer uitvoer."
Auschwitz
Al is Mimi Leder er terecht trots op
dat ze voor geen man ter wereld
onderdoet als het op regisseren
van actie en spektakel aankomt,
ze wil die kwaliteiten niet zien als
haar specialisme: „Ik wil geen ac
tieregisseur worden genoemd en
zeker geen actievrouw. Ik streef
naar de reputatie van gewoon een
goede regisseur. In mijn volgende
film wil ik geen scènes met ver
keerschaos, rampspoed of nucle
aire wapens. Het liefst wil ik nu
Sentimental Journey maken, een
film over het leven van mijn ou
ders. Mijn moeder heeft Ausch
witz overleefd en mijn vader was
een soldaat in het leger van gene
raal Patton en nam deel aan de be
vrijding van Buchenwald. Ze
hebben elkaar pas na de oorlog
ontmoet in New York. Het is een
film over liefde en overleven."
„Het basis-script werd twintig
jaar geleden door mijn vader ge
schreven. Die is regisseur geweest
van low budget-films en heeft dit
persoonlijke project nooit van de
gixmd kunnen krijgen. Hij stierf
een maand voordat ik startte met
de opnamen voor The Peacema
ker. Ik heb een broer die schrijver
is en die me helpt bij de scenario
bewerking en het rond krijgen van
de financiering. Dit wordt echt
een moeilijk project voor mij."
Pieter van Lierop
Dat was even flink schrikken, twee
jaar geleden. De film Kids van
fotograaf en regisseur Larry Clarke gaf
een onverwacht hard beeld van de
hedendaagse Amerikaanse jeugd, dat
fel afstak tegen de brave highschool-
series waarop de tv doorgaans trakteert.
Nog maar amper de luier ontgroeide
kinderen werken geestverruimende
middelen in imponerende hoeveelheden
naar binnen, hebben seks dat het een
lieve lust is, en slaan vloeken uit die de
creativiteit van een bootwerker ver te
boven gaan. Ook Gummo, die dit jaar te
zien was op het Rotterdams filmfestival,
slaat diepe scheuren in het beeld van de
American Dream. Dat de achterbuurten
van de Verenigde Staten niet alleen door
kansloze zwarte jongeren worden
bevolkt, maar evengoed door blanke, is
een nieuw gegeven in de filmwereld.
T Terant woordelijk voor deze vi-
V sie op de Amerikaanse samen
leving is de 23-jarige Harmony
Korine. Op 19-jarige leeftijd
schreef hij het scenario voor Kids
en drie jaar later nam hij met
Gummo zelf de verfilming van zijn
tweede script ter hand. Korine
lijkt zo uit zijn eigen films te zijn
gestapt. Niet alleen presenteert hij
zich ongeschoren ep in haveloze
kleding, hij vertoont tevens het
hyperactieve gedrag van iemand
die te lang van de verboden mid
delen heeft gesnoept. Maar op een
prettig-gestoorde manier, dat wel.
Valse riedeltjes
Als hij zich voortbeweegt slaat hij
geluidjes uit die aan die van vroe
gere computerspelletjes doen den
ken. En wanneer hij een piano
passeert kan die niet onbespeeld
blijven. De tonen verraden dat
Korine geen enkel talent voor het
pianospel bezit, maar dat zal hem
worst wezen: hij is gewoon derge
lijke valse riedeltjes een plaats te
geven in zijn filmwerk. „Ik ben
gek op het geluid van slechte mu
ziek. Ik heb voor Gummo ook heel
wat op de meest belachelijke in
strumenten zitten klooien. Zoals
een trekharmonica voor kinde
ren."
-Zijn Kids en Gummo doemscena
rio's of een pure weergave van de
realiteit?
„Geen van beide. Ik probeer films
te maken die niet onder een noe
mer zijn te vatten. In Gummo zit
ten bijvoorbeeld zowel komische
als tragische elementen. En de
film is geen documentaire, maar
ook weer niet een bij elkaar ver
zonnen verhaal. Ik ben opgegroeid
in het stadje dat in Gummo wordt
getoond. Voor mij was het niet
meer dan het vastleggen op film
van een deel van de Amerikaanse
maatschappijvan een subcultuur.
Ik wilde de gezichten laten zien
van de mensen die daar leven,
evenals de dingen die daar gebeu
ren. Zoals het in Gummo is, heb ik
mijn jeugd beleefd. Ik zag mijn ou
ders amper, was al als klein jonge
tje op mezelf aangewezen. Ik wil
niet zeggen dat de film volledig
autobiografisch is, maar bijna el
ke scène is gebaseerd op iets dat ik
zelf heb meegemaakt of heb ge-
-Moeten we Gummo beschouwen
als een sociale waarschuwing?
„Nee, zo zie ik de film niet. Ik geef
geen zak om politiek, nooit gedaan
ook. Het enige waar ik me mee be
zighoud is het observeren van be
paalde momenten en karakters in
het dagelijks leven, om die later te
kunnen omzetten in de taal van de
cinema. Daarin probeer ik zo ob
jectief mogelijk te zijn. Ik wil geen
enkele conclusie trekken. Films
die in welke vorm dan ook een po
litieke boodschap bevatten zijn
voor mij altijd een afknapper ge
weest. Ik vind het alleen belang
rijk om goed naar dingen te kijken
en ze proberen te doorgronden."
-Zowel Gummo als Kids lijken an
ders een apocalyptische visie te
bevatten. Ze tonen een wereld in
ondergang, waarin alle 7iormen,
waarden en toekomstperspectie
ven zijn verdwenen...
„Het is mooi dat je dat erin ziet.
Maar ik denk dat je door non-poli
tiek te zijn het meest politiek
wordt. Door niemand van de
hoofdpersonen in mijn films te
veroordelen, worden ze een poten
tieel object voorde politieke agen
da van wie dan ook. Ik heb me er
überhaupt nooit druk om gemaakt
om een statement te maken. Nooit,
nooit, nooit. Als mijn films wel die
indruk geven, is dat omdat men
sen het zelf zo voelen."
-Je wilt toch niet zeggen dat Gum
mo alleen voor amusement is ge
maakt?
„Zeker wel. Ik wil ook alleen maar
entertainment maken. Vermaak is
de enige respons waar ik op uit
ben. Dat zou het doel in het alge
meen van film moeten zijn, van ie
der kunstwerk zelfs. Preken en po
litieke boodschappen zijn zo saai.
Met die motivaties zou ik nooit
filmmaker willen worden. Ga dan
de politiek in. Voor mij draait het
altijd weer om entertainment. En
als een film het oppervlakkige ni
veau van pretentieloos vermaak
passeert is dat mooi meegenomen.
Maar, ter illustratie, de mooiste
films zijn nog steeds die van
Buster Keaton: die zijn het aller-
vermakelijkst."
-Sommige delen van Gummo ko
men over als zeer authentiek. Hoe
veel van je film is documentaire?
„Niets! Ik heb een bloedhekel aan
documentaires. Ik denk niet dat er
in film zoiets als waarheid be
staat. Op het moment dat je met
een vraag iemand een camera in
zijn gezicht duwt krijg je niet de
waarheid, maar een performance.
Ik wil alles, in esthetische zin al
thans, zo echt mogelijk laten over
komen. Voor Gummo heb ik alleen
steeds dingen klaargezet en ver
volgens de chaos uit zichzelf laten
komen.Vaak legde ik gewoon een
kleine camera op tafel en liet dan
de mensen hun gang gaan. Voor je
het weet zijn ze vergeten dat alles
wat ze doen wordt opgenomen. Zo
haal je het performance-element
eruit en wordt het extreem voyeu
ristisch."
Keukenstoel
„Ik wil bereiken dat de kijker zich
afvraagt hoe het mij is gelukt een
bepaald schouwspel op film vast
te leggen. Zoals bij die scène in
Gummo waarin een aantal men
sen een keukenstoel aan gort slaat.
Dat vind ik een van de meest fan
tastische momenten. Er was een
35 mm-camera bij - zo'n grote jon
gen die voor speelfilms wordt ge
bruikt - terwijl die mensen zich
volledig onbewust lijken van de
nabijheid van dat ding. Ik vind het
echt geweldig als ze dan zo'n in
tens en gewelddadig tafereel weg
geven."
- Denk je met je werk een gat in het
Amerikaanse filmaanbod te heb
ben opgevuld?
„Europeanen hebben het idee dat
alles wat in New York of Los An
geles gebeurt representatief is
voor heel Amerika. Maar het me
rendeel van de natie bestaat uit
niet-geurbaniseerde gebieden.
Zoals Tennessee, waar ik Gummo
opnam. Ik denk dat in die regio's
nu de interessantste verhalen zijn
te vinden, omdat die nog cinema
tografisch het meest ongerept zijn.
Niet dat ik het leven daar wil ro
mantiseren; ik wil het gewoon la
ten zien."
Marc Floor
Harmony Korine (links) met regisseur Larry Clark, foto Eric Gaillard
