Moyland heeft ook oog
voor vergeten schilders
Muziek
om in
te lijsten
Von Waldmüller
bis Warhol
18
19/20
25
26
Frank Duveneck: Mannenhoofd.
wordt versterkt door rode kleur
accenten.
Couture is wederom een schilder
die in zijn eigen tijd veel aanzien
genoot, maar met het verstrijken
van de jaren eixigszins in de verge
telheid raakte. Zijn grootste ver
dienste is wellicht zijn leermees
terschap. Anselm Feuerbach,
Puvis de Chavanne en Edouard
Manet waren zijn leerlingen.
Dorpsstraatje
Een andere ontdekking betreft
'Het dorpsstraatje' van Helmuth
Liesegang (1858-1945). Deze do
cent aan de kunstacademie van
Düsseldorf legde zich voornanre-
lijk toe op atmosferische schilde
rijen, die verwantschap hebben
met het Hollandse impx-essionisme
van de Haagse School. Lange tijd
is gedacht dat het tafereel aan zijn
fantasie ontsproot. Dat klopt niet:
de afgebeelde poort en huizen be
staan vandaag de dag nog steeds,
in het vlak bij Moyland gelegen
Kleef. De 'opsporing' werd be
moeilijkt doordat de huizen te
genwoordig een verdieping extra
hebben en omdat de plek van de in
1938 afgebrande synagoge dienst
doet als parkeerplaats. De titel
van het schilderij is gewijzigd in
'Kleve: Am blauen Himmel'.
Het gaat ovexigens meer dan goed
met het museum dat pas een jaar
geleden zijn pooiden opende, de
directie heeft niets te klagen. Tot
nu toe hebben circa 170.000 men
sen de weg naar het slot weten te
vinden. Dat is veel meer dan ge
dacht. Hoewel er nog geen onder
zoek is gedaan naar het aantal Ne
derlandse bezoekers, staat wel
vast dat de Nederlandse markt een
belangrijke factor is voor Schloss
Moyland. Vooral in het weekeinde
staat de parkeerplaats voor een
derde vol met Nederlandse auto's.
Ellen Leijser
Expositie: Von Waldmüller bis Warhol.
Schilderijen uit de negentiende en
twintigste eeuw van het Von der Hey-
dt-Museum, Wuppertal - tot 26 juli in
Museum Schloss Moyland. Bedburg-
Hau. Open: dagelijks van 10 tot IS uur,
vrijdags tot 21 uur.
Begeleidendprogramma: 28 mei om 20
uur - Wuppertal und die Kunst, lezing
door Dr. Sabine Fehlemann; 4 juni om
20 uur: Rondleiding door Hans van der
Grinten; IS juni om 20 uur: Rondlei
ding met speciale aandacht voor de
landschappen.
Het was op een stralende zomerdag in 1953. In hun
kleine boerderij in Kranenburg, vlak over de grens
bij Nijmegen, hielden de boerenzoons Hans en Frans-
Joseph van der Grinten een solotentoonstelling van
Joseph Beuys. Harald Seiler, de toenmalige directeur
van het Von der Heydt-Museum in Wuppertal, kwam
kijken en was zo onder de indruk van het vroege werk
van Beuys, dat hij aansluitend een deel ervan in zijn
eigen museum toonde.
Hans van der Grinten kan het zich nog goed herinneren.
Met graagte vertelt hij over die eerste ontmoeting. Een
ontmoeting die de basis vormt voor de tentoonstelling
die de komende maanden in het bijgebouw van het
sprookjesachtige Schloss Moyland plaatsheeft. Want de
verzameling van de broers groeide uit tot een collectie
waar menig museum spontaan van zou likkebaarden:
meer dan 60.000 kunstwerken, waaronder vierduizend
van Beuys.
De boerderij maakte plaats
voor een kasteel. Het indruk
wekkende slot, gelegen tussen
Kleef en Kalkar, stamt oorspron
kelijk uit de veertiende eeuw,
maar is regelmatig 'aangepast'
aan de mode van de tijd. In de na
dagen van de Tweede Wereldoor
log werd Moyland ernstig bescha
digd. Tot ver in de jaren tachtig
stond het kasteel er mistroostig
bij. In 1987 is een begin gemaakt
met de restauratie en tien jaar en
65 miljoen D-mark later heeft de
vex'zameling van de Van der Grin-
tens dan eindelijk het onderdak
gekregen dat het verdient. Ook het
Joseph Beuys Archief is in het kas
teel gehuisvest.
Het kasteel kent een vaste museale
opstelling, het bijgebouw is de lo
catie voor de wisseltentoonstel
lingen. Drie maanden lang is daar
dus nu Von Waldmüller bis Warhol
te zien, een expositie van meer dan
180 schilderijen uit de negentien
de en twintigste eeuw. Sabine
Fehlemann, de huidige directeur
van het Wuppertalse museum, is
verrukt met het overzicht; opgeto
gen loopt ze van schildei-ij naar
schilderij. Het museum in het
Ruhrgebied kampt met ruimtege-
brek. De werken die in Moyland
worden getoond zijn uit het depot
gehaald.
Van der Grinten is vol lof over de
homogeniteit van de collectie van
het Wuppertalse museum. Het
geeft een bijzonder aardig beeld
van de ontwikkelingen in de kunst
van de laatste twee eeuwen. Be
ginnend bij een portret van Ferdi
nand Georg Waldmüller, een be
langrijke vertegenwoordiger van
de Weense Biedermeier tot aan het
portret van Hubert Tioost dat
PopArt-kunstenaar Andy Warhol
in 1980 schilderde.
Verwacht echter geen tentoonstel
ling met louter grote namen. Werk
van minder bekende of in de ver
getelheid geraakte kunstenaars
wordt getoond in x-elatie tot schil
derijen van onder meer Wassily
Kandinsky, Maurice de Vlaminck,
Otto Dix en Edouard Manet. Dat
gegeven sluit naadloos aan bij een
van de uitgangspunten van het
verzamelbeleid van de gebroeders
Van der Grinten. Voor hen staat
niet zozeer de bekendheid van de
Maurice De Vlaminck: Drie huizen, circa 1900.
kunstenaar voorop, maar vooral
de kwaliteit van diens werk.
Gorter
Arnold Marc Gorter (1886-1933)
is typisch zo'n schilder die bij le
ven veel aanzien genoot. Zo was
hij betrokken bij de oprichting
van de Amsterdamse kunste
naarssociëteit Arti et Amicitae.
Gorter was een jaar of zes ouder
dan Piet Mondriaan, met wie hij
naar buiten trok om landschappen
te schilderen. Vooral het vlakke
waterrijke gebied rondom Am
sterdam was voor hem een belang
rijke bron van inspiratie. Terwijl
de ontwikkeling van Mondriaan
niet te stuiten leek en hij al bezig
was met het stileren van zijn land
schappen, bleef Gorter de schilde
rijen maken die hij altijd al schil
derde. Hij bleef de Haagse School-
stijl trouw. Door niet mee te doen
met de avantgarde vervaagde zijn
bekendheid.
Het gesnuffel in het Wuppertalse
depot heeft geleid tot - in ieder ge
val - twee nieuwe inzichten. Uit
onderzoek is gebleken dat een aan
Anselm Feuerbach toegeschreven
schilderij in werkelijkheid is ver
vaardigd door Thomas Couture
(1815-1879). Het niet gedateerde
schilderij stelt ook geen priester
voor zoals lang is verondersteld,
maar een jonge diaken.
Van Couture is in Moyland even
eens een prachtig naakt te zien.
Een jonge vrouw ligt op een sofa.
De ingetogen houding wordt be
nadrukt door haar afgewend ge
zicht. Het licht wordt het helderst
weerkaatst op haar onderlijf, dat
levert een fraai contrast op dat
Op de 'Greatest Hits' van John
Denver in 1973 staat een foto
waarop hij zijn fans onder een
cowboyhoed een zoete glimlach zendt.
Op de expositie Pop in beeld levert dat
een hemelsbreed contrast op met de
trendsettende hoezen uit 1967. Warhol
bedacht dat jaar een banaan voor 'The
Velvet Underground and Nico' en het
duo Blake-Haworth een collage voor
'Sgt. Peppers Lonely Hearts Club Band'
van The Beatles. 'Gewone' foto's
raakten niet in onbruik, maar de
beeldcultuur rond pop beleefde vanaf
1967 zo'n enorme creatieve explosie dat
de arme Denver nu zelfs een beetje
lachwekkend oogt.
Volgens kunsthistoricus Ulco Mes, een
van de samenstellers van deze expositie
in het Noordbrabants Museum, kiezen
de cd-producenten van tegenwoordig
nog maar al te vaak voor de
makkelijkste oplossing en beperken
zich voor de verpakking tot een foto:
„Roem is maar voor weinig bandjes
weggelegd, zodat ze daarmee kosten
willen besparen.'" Hij heeft geen hoge
pet op van het huidige aanbod:
„Negentig procent is ronduit pulp."
Voor Pop in beeld is uit 5000
exemplaren een selectie van 550 hoezen
gemaakt die aan de hoogste
kwaliteitseisen moesten voldoen. Ze
werden aangeleverd door-
verzamelaars, undergroundgroepen,
platenmaatschappijen en instellingen
als het Nationaal Pop Instituut. Daarop
wordt vooral volop geëxperimenteerd
met gemanipuleerde foto's,
zeefdrukken, tekeningen, schilderijen
en typografie, al dan niet in
Osdorp Posse, 1997.
gecombineerde toepassingen.
De rest van het materiaal op deze
expositie bestaat uit
ontwerptekeningenoorspronkeli j ke
foto's, driedimensionale objecten,
videoclips, cd-roms en internetsites.
Om versnippering door het grote aantal
muzikale hoofd- en substromingen te
voorkomen is gekozen voor een heldere
ordening in thema's als gemengde
technieken, censuur, engagement,
tekenen en schilderen en fotografie.
Voor Nederlandse vormgevers en
muzikanten is een aparte afdeling
ingeruimd.
Opvallend fenomeen vanaf de jaren
zestig zijn de nauwe banden van veel
popmuzikanten met film- en
kunstacademies. Dat leverde veel
hoesontwerpen op waarbij
schilderijen, tekeningen en strips het
uitgangspunt vormen. Popartiesten als
David Bowie, Bryan Ferry en Jim
Morrison volgden zelf opleidingen aan
kunst- en filminstituten. Bekende
Nederlandse voorbeelden zijn Peter te
Bos, Herman Brood, Henk Hofstede en
Fay Lovsky.
Een grote verrassing op deze expositie
zijn de schitterende originele
tekeningen van Gerald Scarfe voor 'The
Wall' van Pink Floyd. In de themagroep
'Door en naar kunstenaars' is opnieuw
Andy Warhol present, dit keer met de
geruchtmakende ritssluiting op 'Sticky
Fingers' van de Rolling Stones. Daar
hangt ook de hoes voor 'Speaking in
Tongues' van de Talking Heads naar een
ontwerp van de befaamde beeldend
kunstenaar Robert Rauschenberg en
Richard Hamiltons minimal art-hoes
voor het 'witte' album van The Beatles
uit 1968.
Huiveringwekkend
Dankzij de opmars van de techniek
werd het op een gegeven ogenblik
mogelijk foto's en tekeningen te
scannen en vervolgens te combineren
en manipuleren. Het resultaat is soms
huiveringwekkend, zoals bij het met
pinnen doorboorde gezicht van Debbie
Harry op 'Kookoo'Intrigerend is de
cd-hoes van 'Pop 1997' van U2, waarop
de gezichten van de groep vaag zijn
vervormd. De originele 'gewone' foto's
van Anton Corbijn hangen er op groot
formaat naast en die zijn zo mooi dat
het bijna jammer is dat de ontwerper
van de cd-hoes ermee 'aan de haal'
mocht.
Verder zijn er ook veel hoezen die een
surrealistische sfeer ademen, zoals 'The
pious Bird of Good Omen' van
Fleetwood Mac (tnet een zwangere non)
en 'Lone Rhino' van Adrian Belew (met
een rinoceros met vogel op zijn rug die
naar de muzikant staat te luisteren).
Curieus is de themagroep met hoezen
die ooit onderhevig waren aan censuur,
al dan niet van de
platenmaatschappijen zelf. Waarom de
blote dames op 'Electric Ladyland' van
The Jimmy Hendrix Experience niet
konden, lijkt nu alleen nog maar
voorstelbaar op de Veluwe. Datzelfde
geldt voor de hoes die John Lennon
ontwierp voor de lp 'Yesterday and
Today', waarop hij The Beatles als
slagers aankleedde. Bedoeld als
parodie op de Pop Art draagt het viertal
bebloede schorten, hakmessen en
hompen vlees. Dat oogt zeker niet fris,
maar dat hun platenmaatschappij deze
hoes al na een dag uit de handel nam,
wekt alsnog verbazing.
Pop in beeld presenteert bovendien een
ruime selectie videoclips van MTV. De
videoclip begon in 1975 aan een
doorbraak met 'Bohemian Rhapsody'
van Queen en is een niet meer weg te
denken fenomeen in de popcultuur.
Madonna, The Rolling Stones, U2,
David Bowie, de Beastie Boys, Prince,
Michael Jackson, Queen en vele
anderen trekken voorbij en dat is goed
voor veel jeugdsentiment.
Francoise Ledeboer
Expositie: Pop in beeld. De visuele cultuur
rond popmuziek vanaf 1967- Noordbrabants
Museum (Veriversstraat 41, Den Bosch), t/m
5 juli. Geopend dinsdag t/m vrijdag van 10
tot 17 uur en op zaterdag, zondagen feestda
gen van 12 tot 17 uur.
Rogi Wieg hoopt nog
steeds beroemd te
worden
Speels Nederlands van
Hafid Bouazza
Eau-de vie: Oscar Wilde
Jeugdboek: Paulus
en de
eikelmannetjes
De holocaust |S
volgens Roman
Frister
Ian McEwan speelt
met het toeval
Filmmaker
Korine kiest
voor
entertainment
Bryn Terfel zingt een
duivelse Scarpia
Jingles uit de oude doos
House krijgt erkenning in
de Kunsthal
Kelten
veroveren
Nederland
Clannad wordt
ooit traditie
Aarzelende
Chopin bij
Soerjadi
