Platzak, maar vol goede moed
Molieres Tartuffe
is kolkend bloed
PZC
Theater moet
vrijhaven voor
onderzoek zijn
Tanghe
voelt zich
thuis in
Utrecht
kunst cultuur vrijdag 24 april 1998 sbw 20
Tien jaar
Schouwburg
Rotterdam
proza
V
Carel Alons, directeur van de Rotterdamse Schouwburg....theater niet
vrijblijvend... foto Jaap Rozema
De directeur van de tien jaar
bestaande Rotterdamse
Schouwburg heeft geglunderd op de dag
dat de Amsterdamse krant Het Parool
zijn theater verhief tot eerste podium
van het land. Maar tegelijkertijd ook
gerelativeerd. In de kunsten is er wel
degelijk concurrentie, maar toch geen
sprake van een Feyenoord-Ajax-sfeer.
Zo veel artistiek leiders als het RO
Theater in tien jaar tijd versleet, zo
weinig schouwburgdirecteuren
kwamen en gingen. Carel Alons (48)
kwam van Arnhem naar Rotterdam als
adjunct en moest al snel de fakkel
overnemen van de zieke Krijn Boon. Een
interview over de theatersituatie in
Nederland.
Belgische Blauwe Maandag Com
pagnie) kon er alleen maar komen
omdat de Rotterdamse Schouw
burg en de ingel en de Vooruit in
België risicodragend ja hebben
gezegd tegen een heel vaag plan.
Er zijn momenten geweest dat ik
dacht: jongens dit gaat mis. Vier of
vijf acteurs liepen van de ene op de
andere dag weg, de regisseur had
momenten van: ik ga naar India, ik
ga alleen nog maar bidden.
„Wat we proberen is een soort ba
lans tot stand te brengen; een be
trouwbaar theater met uitstra
ling, met de grote zaal als huis voor
RO Theater en Scapino en onze
keus uit het repertoire van de grote
gesubsidieerde gezelschappen. In
de kleine zaal spelen bezoekcijfers
nauwelijks een rol. Daar gaat het
primair om makers een kans te ge
ven."
„Als er al iets van waar is dat
schouwburgdirecteuren risico
loos programmeren dan is dat veel
meer een gevolg dan een oorzaak.
Het heeft te maken met de manier
waarop de podiumkunst in dit
land is georganiseerd. Aanbod en
afname zijn te veel gescheiden,
vooral wat de geldstromen betreft.
De aanbodkant zit voor honderd
procent bij het rijk, terwijl de ge
meente verantwoordelijk is voor
de afname. De lokale overheid
denkt: ik zet een schouwburg neer,
zorg dat er wat mensen in kunnen
werken, maar laat de nationale
overheid er maar voor zorgen dat
er voorstellingen plaatsvinden.
Een schouwburgdirecteur kan in
dit land dus niet veel meer doen
dan zo goed mogelijk kiezen uit
het aanbod en nauwlettend de
buurman volgen.
Functionarissen
„Als ze de bemiddelaars meer
middelen geven zal dat conse
quenties hebben voor de kwaliteit
van die functionarissen, want dan
wordt het weer interessant om op
zo'n plek te zitten. Het zou goed
zijn als er artistieke ondernemers
komen, niet op alle theaters, want
we zijn het meest dichtbebouwde
schouwburgland ter wereld, maar
op de belangrijkste plekken. Er
zal meer gezonde concurrentie
ontstaan, scherpere profilering,
meer specialiseren, meer honore
ren van plaatselijke initiatieven,
meer aanboren van regionale
sponsorbronnen. Door het centra
listische beleid is de onderneme-
ningsgezindheid bij de provincies
en de gemeenten ontmoedigd."
Speciale relaties met groepen of-
individuele artiesten, daar is de-
schouwburg sterk in. De hobby's
van Alons zijn Anne Teresa De
Keersmaeker, Jan Fabre, Blauwe
Maandag Compagnie. Zit daar
niet het gevaar in dat ze uw zaal
gaan claimen
„Ik heb geen relaties die een ande
re dimensie hebben dan een op
recht geloof in de belangrijkheid
van een maker of een gezelschap.
Op het moment dat ik dat niet
meer vind. houdt het dus ook op.
Er zit nog wel een andere kant aan
deze medaille. Door zo'n relatie
kun je mensen in moeilijke perio
des ondersteunen. Anne Teresa,
Jan Fabre, Jan Lauwers hadden
nooit de ontwikkeling kunnen
doormaken als er niet diverse
plekken in Europa waren geweest
di e hen van het begin af aan had
den gesteund met co-producties.
Hans Maas
ontwaken en Afspraak met een ei
land.
Pieter Waterdrinker. Danslessen
(De Arbeiderspers, 235 blz.,
34,90). Het debuut van Pieter
Waterdrinker (1961) is een klas
siek verhaal over het verlies van
onschuld. Een boek over liefde en
over het in stand houden van een
familiebedrijf.
Otto de KatMan in de verte (Van
Oorschot, 108 blz., 26,50). Man
in de verte bestaat uit een snoer
van herinneringen. Zijn leven lang
al is de verteller een reiziger. Waar
hij ook is, overal brengen de in
drukken die hij opdoet herinne
ringen boven.
Erik Vlaminck: De portretten-
trekker (Wereldbibliotheek, 175
blz., 34,50). Vierde roman van dè
zesdelige cyclus waarmee Erik
Vlaminck een gezicht geeft aan
een Vlaanderen dat over luttele ja
ren samen met deze eeuw defini
tief tot het verleden behoort.
Is het nog wel leuk om schouw
burgdirecteur te zijn? Theater
raakt uit.
„Theater zal er altijd zijn. Het
unieke, niet herhaalbare moment.
Dat je de schmink ruikt, dat je ook
dingen mis ziet gaan, die span
ning. Ik denk dat er steeds meer
behoefte is samen met anderen
van iets te genieten. Theater is
meer dan kennisnemen van iets,
zoals met tv of bioscoop. Het is bij
uitstek een plek, een vrijhaven,
waar je zonder codes en conven
ties dingen met elkaa r kunt onder
zoeken."
Jongeren denken daar anders over,
zij gaan liever naar de bioscoop.
„Het is niet waar dat jongeren het
theater massaal de rug toekeren.
In de kleine zaal is steeds meer to
neel dat jongeren aanspreekt. Wat
niet wil zeggen dat er niet meer
kunnenkomen. We hebben met z'n
allen misschien wat te lang ach
terover geleund, gedacht van: we
maken een foldertje en dan komen
de mensen wel. Er is meer nodig, je
moet de loper uitleggen, creatie
ver zijn in het bereiken van groe
pen, niet- alleen de jongeren. We
moeten netwerken van ambassa
deurs opbouwen en wat vaker het
eigen gebouw uit, de scholen in, de
bedrijven."
Mensenwerk
Waarom het theater niet nog veel
meer gemoderniseerdChris Der-
con van museum Boijmans zei tij
dens het Filmfestival in Rotter
dam dat alles in elkaar over begint
te lopen, het museum is bezig een
soort bioscoop te worden.Nodig
meer multimediale tovenaars uit.
„Er zijn theatermakers die onder
zoeken welke mediatechnieken op
toneel kunnen worden gebruikt,
maar zelf heb ik het gevoel dat het
doodlopende wegen zijn. Hypes
genoeg, iedereen loopt er even
achteraan, maar de makers zijn
meestal snel weer verdwenen, te
rug naar de film of de disco.
Risicoloos
Er zijn ook jonge acteurs die zeg
gen dat ze niet aan de bak komen,
omdat schouwburgdirecteuren in
Nederland risicoloos programme
ren.
„In het woord risicoloos herken ik
mezelf niet. Ten Oorlog (mara
thonreeks van alle koningsdra
ma's van Shakespeare door de
G.L. Durlacher: Met haat valt niet
te leven (Meulenhoff, 200 blz.,
39,90, geb. 55,-) Krantenstuk
ken over- en gesprekken met G.L.
Durlacher gebundeld. Met onder
meer interviews door Adriaan van
Dis, Cherry Duyns, Wim Kayzer,
Stephan Sanders, Ageeth Scherp
huis en PZC-redacteur Jan van
Damme.
Durlacher overleed in juli 1996.
Irmtrud Wojak en Lore Flepner,
red.\ 'Lieve kinderen..' (Bert Bak
ker, 260 blz., 39,90). Brieven die
de joodse vluchtelingen Adele en
Wilhelm Halberstam in de jaren
1939-1943 bijna dagelijks vanuit
Amsterdam schreven aan hun
dochter en haar gezin in Chili.
Ilse Starkenburg: De blinde vlek
op de kaart (De Arbeiderspers, 119
blz., 29,90), In de verhalen in dit
prozadebuut vormen kleine alle
daagse voorvallen het uitgangs
punt. Ilse Starkenburg schreef
eerder de dichtbundels Verdwaald
Bij Molière (1622-1673)
reikt de poging van
Tartuffe om de getrouwde
Elmire te verleiden niet verder
dan aanminnige woorden.
Met als klap op de amoureuze
vuurpijl dat Tartuffe niet in de
armen van de door hem zo
felbegeerde vrouw belandt,
maar dat hij pijnlijk
geconfronteerd wordt met
haar echtgenoot Orgon. Om
Tartuffe op dit kwalijke
slippertje te kunnen
betrappen heeft Orgon zich op
aandringen van zijn eega
onder de tafel verstopt.
In de enscenering van de Vlaam
se regisseur Dirk Tanghe bij de
Paardenkathedraal in Utrecht
wordt het een complete en hevige
neukpartij van Marie-Louise St-
heins en Pieter Embrechts. Welis
waar nagebootst, maar met een
van begeerte en veroveringszucht
overkokende passie. Gevraagd
aan Dirk Tanghe waarom dit zo
heftig moet, reageert hij quasi ver
bijsterd: „Wat moet ik in deze tijd
met een verleidingsscène die niet
meer behelst dan een handkus
„Ik wil diep, diep, diep in Molière
graven. En niet zo van: Dirk
Tanghe doet 'Tartuffe' als een
klassieker, of als een museumstuk.
Molière is als toneelschrijver pur
sang. Puur bloed! Kolkend bloed
is dit stuk! Het is burgeroorlog in
de familie Orgon! Daarom wil ik
dat de acteurs gepassioneerd spe
len en dat ze net als ik midden in
het stuk staan. Ik heb bewust ge
kozen voor een mooie, jonge Tar
tuffe en niet voor een oudere man
of zo. Ik wil de voorstelling heel
sensueel maken. Het stuk heeft
immers ook te maken met de eeu
wige spanning tussen ouderdom
en jeugd."
Vervuld
„Molière is een van mijn geliefde
schrijvers. Ikken zijn werk al van
af mijn zestiende toen ik nog op de
middelbare school zat, vanaf die
tijd ben ik helemaal vervuld van
hem. Molière is voor mij gelijkMo-
zart. Ik heb al eerder stukken van
hem gedaan, zoals 'De Vrek' en 'Le
Bourgeois Gentilhomme'."
Met de figuur Tartuffe heeft Mo
lière de hypocrisie in godsdienst
zaken en blinde verheerlijking
van 'religieuze dogma's aan de
kaak willen stellen. De berooide
Tartuffe is door de vermogende
Orgon in huis gehaald. Onder het
mom van godsvruchtigheid pro
beert hij op alles en iedereen greep
te krijgen. Dirk Tanghe be
schouwt Tartuffe echter niet uit
sluitend als een verpersoonlij king
van het kwaad. „Ik zie hem ook als
een eenzame jongen, die niets
heeft en daarom alles wil. Ik heb
geen sympathie voor hem, maar ik
begrijp hem wel. Wat Orgon doet:
zijn vrouw en kinderen helemaal
in de steek laten, omdat hij zo in de
ban is geraakt van zo iemand als
geen stuk maken op bevel. En als
ik met een voorstelling bezig ben,
dan geef ik me meer dan tweehon
derd procent. Maak ik alles daar
aan ondergeschikt. Daarom vind
ik theater soms iets verschrikke
lijks. Ga ik liever met mijn vrouw
en drie kinderen op reis, nieuwe
dingen ontdekken. Toch kan ik
niet zonder theater. Ik denk voort
durend aan theater en ik zie alles
in het teken van theater. 'Tartuffe'
is inmiddels al mijn 49ste voor
stelling."
Hechte club
Als artistiek leider voelt Dirk
Tanghe zich momenteel „zeer
goed bij de Paardenkathedraal.
Heel de boel draait hier nu als
nooit te voren. Er is veel onderling
begrip en waardering voor elkaar.
Via de 'Wereldverbeteraar' van
Thomas Bernhard en nu met 'Tar
tuffe' zijn we een hechte club ge
worden: de bende van Tanghe. Ik
heb ook nieuwe mensen ontdekt
met wie ik graag werk: Jack Wou-
terse, Genio de Groot, Pieter Em
brechts. Hierna ga ik De Burger
mansbruiloft van Brecht doen."
Dan weer met stemverheffing:
„Want Brecht is niet passéBrecht
moet weer gespeeld worden!
'Tartuffe' wordt uitsluitend als lo-
katieproject in het theater van de
Paardenkathedraal vertolkt. Het
speelgedeelte is met behulp van
decorstukken uit de voordien door
hem geregisseerde 'Le Bourgeois
Gentilhomme' omgebouwd tot
een barokke en weelderig uitzien
de zaal. Er wordt in historische
kostuums gespeeld. „Ik wou weer
iets van barok. Ik plaats anachro
nismen in het stuk. Het zijn men
sen van nu en toch zie je geen tele
foons of televisie. Wel maak ik
gebruik van filmische muziek. Dat
past er heel goed bij. Bij het lezen
van de tekst heb ik wel een be
paald idee wat ik met het stuk wil,
maar ik ga nooit uit van een com
pleet uitgewerkte tekstanalyse.
Mijn dramaturgie zit in mijn
hoofd en in mijn kloten.
Max Smith
Tartuffe. Theater de Paardenkathedraal,
Veeartsenijstraat 155 Utrecht, t/m 30 mei (di
t/m za) 20.30 uur. (30 apr, 23 en 29 mei geen
voorstelling). Zo 26 apr 15.00 Nader toege
licht, informatief programma rondom Mo
lière met intervieius en videofragmenten.
Hard voor weinig. Die van de
werkvloer afkomstige klaagkreet
zou Bonecrushin' in haar bio kunnen
bijschrijven. De meest lovende recensies
en talloze bejubelde optredens hebben
de Rotterdamse hiphopband immers
nog niet kunnen brengen waar ze al
jaren van droomt. Dus zijn er best
frustraties te melden, maar de liefde
voor vernieuwende muziek overheerst
nog altijd. „We gaan gewoon stug door,
in de hoop dat na zeven magere jaren de
zeven vette snel zullen aanbreken,"
verwoordt frontman Brigadier Dog
(ofwel Marijn Sevens) het actuele
groepsgevoel dat zojuist nieuw elan is
ingeblazen met de lancering van de
single 'Flatbroke'.
Bonecrushin'
gaat stug door
Dat alleen is al een opkikkend
wapenfeit. Maar helemaal
een spannend avontuur is het ge
worden dankzij de vervaardigde
jolige videoclip, waarin onder an
deren Regilio Tuur, de Fontanel!! 's
en nog heel veel andei-e winkelen
de figuranten op ludieke wijze het
geld uit de zak wordt wordt ge
klopt.
Zoals de titel van die verse kans-
kaart al doet vermoeden heeft Bo
necrushin' maar van de nood een
deugd gemaakt. Nagenoeg plat
zak werden de laatste spaarcenten
gestoken in deze 'dubbele' pro
ductie in eigen beheer die bijvoor
beeld bij TMF plus een hele rits re
gionale radiozenders geregeld aan
bod komt. „Heteerste rondje reac
ties is overwegend positiefEr zijn
belangrijke mensen in Hilversum
die enthousiast zijn, maar daar
staat weer tegenover dat we de po
wer missen van een grote platen-
Bonecrushin'niet in een hokje...
maatschappij. Het blijft dus een
beetje vechten tegen de bierkaai,
waarbij je het vooral moet hebben
van de sympathie die je opwekt
door met zo weinig middelen tot
zo'n leuk resultaat te komen," be
kent andere vocalist Mack (een
verbastering van Erik Mackink).
Bonecrushin' draait al geruime
tijd op basis van de aanhoudende
muzikale progressie die het ener
gieke zestal zelf herhaaldelijk
constateert. Want nadat na twee
albums de banden met haai' pla
tenfirma werden verbroken kwam
de band ook nog eens zonder ma
nagement te zitten. Aldus op zich
zelf teruggeworpen werd er na
tuurlijk best wel eens aan kappen
gedacht, maar altijd kwam toch
weer de speelvreugde bovendrij
ven, vertelt Brigadier Dog (31).
„Aan leuke ideeën hebben we dan
ook eigenlijk nooit gebrek, het is
eerder de zakelijke begeleiding
waar het tot op heden steeds aan
heeft geschort. Als je tot twee keer
toe moet meemaken dat je plaat
zomaar twee jaar op de plank
blijft liggen, dan kun je niet zeg
gen dat je mazzel hebt. Zeker niet
als de betreffende directeur je
eerst heeft wijsgemaakt dat je je
zwembad al kunt bestellen."
Rob Niemantsverdriet
De ongrijpbare pechduivel moet
ook de hand hebben gehad in het
kwijtraken van een vaste belan
genbehartiger. „Het is in feite te
krom voor woorden dat je een hele
dikke map met positieve bespre
kingen kunt overleggen, maar
zonder boekingsagent zit, waar
door je alles zelf moet blijven
doen. Dat kan allemaal wel, maar
al dat regelwerk gaat wel ten koste
van de tijd die je aan de muziek
zou willen besteden."
De lange 'looptijd' van Bonecrus
hin' is intussen wellicht ook een
hinderende factor, erkent Briga
dier Dog. „Op een gegeven mo
ment word je voor de buitenwacht
natuurlijk een soort fossiel en
merk je gewoon dat men je als zo
danig tegemoet treedt. Zo kun je
op een aantal festivals niet meer
terecht, omdat je nu eenmaal geen
beginnende band meer bent, maar
heb je tegelijkertijd te weinig ge
scoord om als publiektrekker te
worden gevraagd."
Metropolis
Als schoolvoorbeeld van een enor
me gemiste kans als beloftevolle
nieuwkomer, noemen beide
woordvoerders spontaan Metro
polis. „Nu komen we daar waar
schijnlijk niet meer te staan, om
dat we al te lang bezig zijn," zegt
Mack. „Aan de andere kant, toen
we pas naar buiten traden en van
alle kanten te horen kregen dat we
lekker eigenzinnig tekeer gingen
wilde de programmeur ons ook al
niets van ons weten."
Brigadier Dog neemt over: „Me
tropolis zou juist evenzeer een po
dium voor lokaal talent moeten
zijn, maar dat wordt nu klein en
achteraf gepresenteerd. In de
trant van 'Zie je wel dat we ook
daarvoor wat doen'. Het .is van
eenzelfde discriminatie als wan
neer j e het festival zou gaan opzet
ten met aparte speelplekken voor
negers, homo's en lesbiennes.
Kortom, alles zou gewoon door en
naast elkaar moeten staan. Eerst
een bekendere naam als pakweg
The Jungle Brothers, dan weer een
nieuwe Rotterdamse act en ga zo
door. Op die manier wordt het ook
voor het publiek veel interessan
ter, lijkt me."
Louis du Moulin
Bonecrushin' treedt zondag 26 april op in
Rotown Rotterdam en vrijdag S mei in
Nighttoivn tijdens de Rockrotonde.
Scène uit Molières Tartuffe in de Utrechtse Paardenkathedraal.
Tartuffe, dat vind ik vreselijk! En
dat hele gezin smeekt: alsjeblieft
kom tex-ug en laat ons niet in de
steek! Veel in dit stuk is terug te
brengen tot liefde." Hij schreeuwt
het uit: „Heel veel liefde!!!" Na
een koi"te adempauze: „Ik heb het
eind zoals Molière dat waar
schijnlijk onder di'uk van Lode-
wijk de Veertiende heeft geschre
ven, veranderd. Het stuk mocht
eerst niet opgevoerd worden."
„Via Tartuffe wil ik ook universele
emoties en gedragscodes van men
sen laten zien. Ik breng dit stuk
niet als waarschuwing. Ik ben niet
belerend. Ook niet politiek of
maatschappelijk geëngageerd. Ik
ben emotioneel geëngageerd!
Daarom heb ik geen vaste theater
taal. Ik werk ook niet met symbo
liek; dat woord haat ik zelfs. Ik ben
een romantische jongeling, die al
les vanuit zijn pei'soon laat spre
ken. Ik wil dat het theater een be-
le-ve-nis is; een be-roe-ring en een
ont-roe-ring," zegt hij elkeletter-
gTeep beklemtonend.
,Ik heb nog nooit een stuk gedaan,
dat ni et door mij gekozen is. Ik kan
Dirk Tanghe regisseei*t Tartuffe: „Ik kan niks met een handkus."
foto Jetta Ernst
