kunst cultuur
Stockholm is
weldadig cultureel
Stad met Europese status
18
vrijdag 24 april 1998
Stockholm, stad op
veertien eilanden.
foto R. Ryan
gen, maar alles wat zuidelijker ligt is toch
andere koek. Eigenlijk mag het enorme
budget dat in de Culturele Hoofdstad
wordt gestoken (125 miljoen voor 1700
evenementen en los daarvan nog eens bij
na hetzelfde bedrag voor nieuwbouw van
het Moderna Museet) worden gezien als
een eerste poging om toenadering tot de
rest van Europa te zoeken. Stockholm
kruipt uit z'n schulp.
De stad is vooral een bezoek waard omdat
de sfeer zo weldadig cultureel is en niet al
leen maar vanwege de voor dit jaar toege
kende Europese status, die betekent
slechts dat er tijdelijk meer van hetzelfde
is. Meer Strindberg,.meer Matts Ek, meer
Ingmar Bergman (als toneelregisseur),
meer Mahler, meer beeldende kunst, meer
koormuziek, meer opera, meer musical,
meer rock (na Ericson en Electrolux derde
op de lijst van exporterende industrieën).
Maar de theaters, concertzalen en musea
floreerden ook vorige jaren al.
Uitgaan is een way of life voor Stockhol-
mers, de Zweden krijgen cultuur dan ook
met de paplepel ingegoten. Onderwijs,
cultuureducatie is het tovermiddel. De
lange sociaal-democratische traditie van
het land zal daarmee te maken hebben.
Paternalisme en culturele verheffing van
het volk was en is de sociaal-democraten
niet vreemd. Vanaf de kleuterschool drie
uur muziek per week. Op de lagere school
al veel aandacht voor lessen in kunst en
cultuur. Kom daar eens om in Nederland,
waar de cultuureducatie in het onderwijs
eerst bijna geheel is afgebroken en nu
mondjesmaat misschien weer een kansje
krijgt in de tweede fase in het voorgezet
onderwijs.
Hoogtepunten
Het programmaboek van Stockholm Cul
turele Hoofdstad (The Orange Pages) lijkt
op een telefoonboek en is in die zin nau
welijks bruikbaai*. Omdat de evenemen
ten over een heel jaar zijn uitgespreid is
bijna elke willekeurige week wel goed om
dingen mee te pikken.
Toch een paar hoogtepunten:
ArtGenda: hele maand mei in het Kultur-
huset. Honderden jonge (multi-mediale)
kunstenaax-s uit voormalige Hansa-ste-
den in Scandinavië, Duitsland en de Bal-
tische staten zetten een maand lang het
stadshart op stelten.
Moderna Museet: Retrospectief Joan Mi-
ró van 5 mei tot 30 augustus.
Den Gyldene Freden: Stockholm's be
roemdste restaurant, daterend uit 1722.
Elke maand eten leden van de Zweedse
Academie voor literatuur die zich met de
Nobelprijs bezighouden hier erwtensoep
en drinken punch. Het restaurant in de
kelder van het Raadhuis (qua architec
tuur als twee druppels water lijkend op
Boijmans van Beuningen) heeft de exqui
se diners op het menu die jaarlijks bij de
uitreiking van de Nobelprijzen worden
geserveerd.
Berliner Philharmoniker: een van 's we
relds beroemdste orkesten speelt op 30
april en 1 mei in het Vasa Museum. We
reldwijde televisiecovering.
Stockholm Maritiem: iets als Sail Am
sterdam in de eerste week van augustus.
Meer dan duizend (klassieke) boten,
waaronder 30 Vikingschepen, zeilen en
stomen op naar Stockholm.
Poppentheater: internationaal festival
voor volwassenen. Koninklijk Drama
Theater van 3 tot 18 juni (tezamen met het
Operahuis en het Kungligatheater beho
rend tot de mooiste schouwburgen ter we
reld met een overdaad aan pluche en kla
tergoud).
Kristina fran Duvemala: musical van de
mannelijke helft van ex-Abba, al lopende
serie in Circus Auditorium.
Andere grote namen in het programma:
Pina Bausch, Het Bolshoi Ballet, Robert
Wilson, Matts Ek, Peter Brook.
Hans Maas
Informatie via: Stockholm -Cultural Capital of
Europe 1998, PO Box 163 98, S-103 27, Stock
holm.
Email: info@kultur98.stockholm.se; Internet:
http://www.stockholm98; of via: Zweeds Ver
keersbureau, Burg. van Kamebeeklaan 6, 2585
BB Den Haag 09000-2025200
Je moet maar durven. Naast een nage
noeg oranje doek vanBarnett Newman
hangt een schilderij van Lucio Fontana
dat door de kunstenaar zelf is bewerkt
met een stanley-mes. Zo onopvallend als r
het nieuwe Moderna Museet in Stock-
holm uiterlijk is, zo provocerend is het 1
vanbinnen.
'Dialogen' heet de tentoonstelling. Geen
originele titel. Rudi Fuchs husselt in het
Stedelijk Museum in Amsterdam onder
die noemer al langer van alles door elkaar,
maar David Elliott, zijn collega-directeur
in Zweden, gaat een stap verder. Hij ver
bindt kunstwerken soms daadwerkelijk
met elkaar.
In één en het hetzelfde zaaltje staat een
keramisch ei van Brancusi in een vloed
van glasgeblazen spermacellen van Kiki i
Smith. D e golf lij kt weg te stromen uit een
doek van James Rosenquist waarop de
hunkerende monden van een vamp en van
een oude Ford elkaar zoeken boven een
bord spaghetti. Een knetterende elektri- f
sche machine van Hans Haacke pookt het
voltage op en De Zee uit 1914 van Piet
Mondriaan bekroont het concept, of beter
de conceptie.
De oude Griekse schrijver Vassili Vasi-
likos, in wiens gezelschap ik toevallig de i?
expositie bezoek, is verbijsterd. „Dit heb
ik absoluut nog nooit van m'n leven mee
gemaakt en ik heb toch heel wat musea
b ezo cht in de wereldHier worden kunst
werken beroofd van hun autonome zeg- r;
gingskracht.Hij gruwt alsof hij naar een
verkrachting van Sjostakovitsj door An-
dré Rieu luistert.
Ik ben het niet met hem eens. Gaathetniet
altijd en overal om het leggen van verban
den, om het bewegen van de context? Ver-
anderen betekenissen niet voortdurend,
afhankelijk van wie toont of kijkt? Leve
de moedige museumdirecteur die de con
frontatie niet schuwt, die passie verkiest
boven eerbied. Liever een Frans Haks of
een David Elliott dan een grijze gehakt
bal.
Kunstenaars mochten zich uitleven in de Stockholmse metrostations, zodat een rit met
de blauwe lijn op een museumbezoek lijkt. foto R. Ryan
zigheid, maar gezien de aanhoudende
stormloop op het museum waarin het
houten lijk ligt opgebaard een rendabele
investering. Museumdirecteuren aller
landen, ga naar Stockholm en leer hoe je
een eigentijds museum optrekt rond één
enkel prachtstuk. Kwestie van veel film
en video presenteren, over de Vasa zelf,
over zee-oorlogen, over het leven drie
honderd jaar geleden, kwestie ook van
auditoria inrichten in meerdere maten,
een goed restaurant, een kinderhoek (zo
als in bij na elk Zweeds museum), een aan
trekkelijke winkel en veel ruimtes vol met
modellen en wetenswaardigheden.
Het verhaal van de Vasa spreekt tot de
verbeelding. Koning Gustaaf II Adolphus
dacht een oorlog met Duitsland op zee te
kunnen winnen. Hij wendde zich tot de
gerenommeerde Hollandse scheepsmag-
naat Arent de Groote die zijn beste ont
werper Hendrik Hybertsen opdracht gaf
een superschip te maken. Tijdens de bouw
veranderde de koning de opdracht. Er
was meer vuurkracht nodig, er moesten
meer kanonnen aan boord, een tweede rij
geschutsgaten was nodig op het beneden-
dek. Meer kogels en meer kanonnen bete
kende minder plek voor ballaststenen
onder in het ruim. Hoe dan ook, het rijk
geornamenteerde vlaggenschip van de
Zweedse vloot was topzwaar. Kort na de
Tophit
Het nieuwe museum voor moderne kunst
in Stockholm is een tophit. Twee maan
den na de opening staat het bezoekcijfer
al op 180.000. Het lijkt wel de Keukenhof
tussen Pasen en Pinksteren, zo veel bus
sen als er af en aan rijden. De deur gaat
pas om elf uur 's ochtends open (waar te
genover staat dat hij vaak pas om tien uur
's avonds weer sluit) maar om half elf
staan er al honderden mensen te kleumen
in een keurige queue. Chris Dercon van
Boijmans moet zijn vingers er afgunstig
bij aflikken. Hij doet er een heel jaar over
om zó'n meute naar zijn nota bene grotere
museum te lokken,
Komt het doordat het Zweedse museum is
vernieuwd? Doordat Stockholm dit jaar
extra aantrekkingskracht heeft omdat
het de status draagt van Culturele Hoofd
stad van Europa? Of doordat er meer lief
de voor de kunsten is in dit welvarende,
immense, maar dunbevolkte land (8 mil
joen inwoners)?
Het laatste lijkt het geval. Geen stad ter
wereld heeft zo'n theater- en museum
dichtheid. Op anderhalf miljoen stedelin
gen zijn er 17 theaters en 70 musea, de
tientallen bioscopen en kleinere muziek-
podia niet meegerekend.
Geen van de zeventien theaters lijdt een
kwijnend bestaan. Het is in de onbekende
koude, niet overdadig internationale stad
Stockholm minstens zo moeilijk om een
kaartj e voor een voorstelling te bemachti
gen als in kosmopolitische metropolen als
Londen, Parijs, New York of Rome.
Musea
Niet voor alle zeventig musea is het drin
gen geblazen, maar met zo'n aantal is er
iets voor ieders gading. Je kunt geen ver
zameling verzinnen of de Zweden hebben
er wel een museum overheen gezet: gup
pies, vlinders, speelgoed, wapens, tabak,
borrelflessen, marionetten.
Een paar musea mag niemand missen. Om
te beginnen het genoemde Moderna Mu
seet en voorts in willekeurige volgorde:
Junibacken: de fantasiewereld van Astri d
Lindgren, driedimensionaal vormgege-
indrukwekkend programma te bieden. De Zweedse hoofdstad
stond toch al bekend als cultuurminnend. Maar dit jaar is er
nog eens 125 miljoen gulden extra voor concerten,
voorstellingen en exposities uitgetrokken. Naar verwachting
zullen 7 miljoen bezoekers zich in het eilandenrijk melden.
afvaart begon het te hellen, maakte water
door de onderste geschutspoorten en ver
ging met man en muis nog voordat het
twee mijl had gevaren. Half Stockholm
keek ach en wee roepend toe vanaf de ka
de, zoals half Stockholm driehonderd
jaar later lachend en applaudisserend
toekeek toen het gevaarte weer omhoog
kwam.
De brave Hendrik Hybeidsen was geen ge
tuige van het Titanic-achtige drama. Hij
overleed plotseling kort voor de stapel
loop, hetgeen het voor de Zweden nader
hand eenvoudiger maakte een Nederlan
der de schuld te geven.
Toeristen
Stockholm trekt bijna zes miljoen toeris
ten per jaar. Het organisatie-comité van
de Culturele Hoofdstad verwacht dit jaar
nog eens een miljoen extra bezoekers te
lokken. De cijfers zullen wel kloppen,
want er zijn vele tientallen hotels, hon
derden restaurants en duizenden winkels
die niet van alleen maar de hoofdstedelij
ke Vikingen kunnen bestaan. Echt zicht
baar zijn de toeristen niet. Dat komt
doordat het voornamelijk mensen uit de
buurlanden betreft en het is niet zo een
voudig om een Noor of een Fin van een,
Zweed te onderscheiden.
Zweden heeft zich altijd nogal afzijdig
van Europa gehouden, deed niet mee aan
'onze' oorlogen en wil ook nu nog niet
aansluiten bij de monetaire unie. Het ar
rogante Stockholm heeft zich altijd wel
hoofdstad van Scandinavië gevoeld, en
kan na Gorbatsjov de banden met de Bal-
tische staten en Petersburg weer verstevi-
Operabezoek in Zweedse stijl: een oestertje slurpen onder kroonluchters. Het water van Stockholm is half zee, half meer. Op de achtergrond het sterk op het
foto R. Ryan Rotterdamse Boijmans gelijkende stadhuis. fotoC. Lurdin
ven door de Nederlandse kunstenares
Marit Trnqvist, te bezichtigen in een rote
rende zweeftrein, met commentaar naar
keuze uit zestien talen, inclusief Neder
lands;
het Nationale Museum: met een keur aan
Hollandse meesters, van Pieter de Hoogh
tot Frans Hals, van Rubens tot Rem
brandt;
Nordic Museum: folklore, mode, eetstij-
len, volkenkunde, meisjeskamers én een
begane grond die is volgestouwd met
klassieke automobielen;
Wetenschap Techniek Museum: kleiner
dan vergelijkbare instellingen in Londen
en Parijs, maar even educatief en kind
vriendelijk;
Koninklijk Paleis: de geschiedenis van
het koningshuis in pracht en praal, mun
ten en wapens;
Djurgarden: na Gamla Stan, het middel
eeuwse stadshart, het mooiste van de
veertien eilanden waarop Stockholm is
gebouwd. Beschermd landschap zonder
woonhuizen, met een rits kleinere en gro
tere musea, een Disney-achtig pretpark,
de grootste ecologische stadstuin ter we
reld en Skansen, het Zweedse Maduro-
dam;
en niet te vergeten als klap op de vuurpijl
Stockholms trots, het Vasa Museum, goed
voor 800.000 bezoekers per jaar.
Soort Titanic
Driehonderd jaar lang lag het oorlogs
schip de Vasa verstopt onder drie meter
modder in de haven van Stockholm. Het
opgraven, ophijsen, restaureren en con
serveren was een tijd- en geldvretende be-
Stockholra is dit jaar de Culturele Hoofdstad van Europa. In
steden als Athene, Amsterdam, Berlijn, Antwerpen en
Lissabon is de afgelopen tien jaar al gebleken, dat de culturele
aanvoerdersband een daadwerkelijke stimulans kan zijn voor
het leven in schouwburgen en musea. Stockholm heeft een
Mirjam Boelsums
verstaat de kunst
van de suspense
Aleksandr S.
Poes j kin: vrolijke
vertellingen en een
standbeeld
Didiervan
Cauwelaert
gelooft in fantasie
Jeugdboek toont
de binnenkant van
een stuk rots
Verzamelde
gedichten van H. J.
van Tienhoven
In Vlaanderen rijmt
dossier op bier
Kunstgras zingt
Tennis zet vele
pennen in beweging
Grisham verfilmd
volgens de
methode Coppola
Willem van
Manen stopt bij
de Volharding
Thijs van Leer
terug bij Focus
Memling en Pourbus
brengen Brugge tot
leven
Magnum fotografeert
Israël
