PZC
Tegen de markt is het
moeilijk actie voeren
*CHT DOOR
2tCUND KAN
10
donderdag 16 april 1998
De kalender staat op vrijdag 4
februari 1983. Het is de dag dat
Zeeland de adem inhoudt; welk lot treft
de 4200 werknemers van de Koninklijke
Maatschappij De Schelde? Rond zeven
uur, als de tweede ochtendploeg
opkomt, delen vakbondsbestuurders
pamfletten uit. De gezichten staan
somber. Natte sneeuw druilt neer op
regenbroeken, ijsmutsen, alpinopetten,
capuchons en opgeslagen jaskragen.
Het wordt de Dag van het Lange
Wachten.
Heel Vlissingen, nee, heel Zeeland
verkeert in angstige afwachting van
berichten uit Den Haag, waar het
Kabinet Lubbers voor een beslissing
staat, die van doorslaggevende
betekenis kan zijn voor het
voortbestaan van de KMS. Wanneer het
besluit - de avond is inmiddels gevallen
- eindelijk bekend wordt, is de verslagen
groot; bij de KMS-groep vervallen
mogelijk tussen de duizend en
zestienhonderd arbeidsplaatsen.
Honderden Scheldewerknemers
drommen teneergeslagen samen in het
Scheldekwartier. Sommigen slepen
draagbare Tv's en portable radiootjes
mee. De sfeer in de zaal is gespannen,
explosief zelfs. De Schelde werkers
voelen zich in de steek gelaten,
verraden, overslaande stemmen roepen
om acties. Vakbondsbestuurder Wil
Waumans beklimt met een van woede
vertrokken gezicht het podium: „Een
paar duizend mensen worden kapot
gemaakt van angst en verdriet."
Geert Meijering, destijds secre
taris van de Bedrijfsleden-
groep van de Industriebond FNV
bij De Schelde, noteert later:
'De hele dag is het bedrijf in af
wachting van de kabinetsint-
spraak over RSV. Om 16.45, als het
einde werktijd is, is er nog niets be
kend (er is de hele dag naar de ra
dio geluisterd). Om 19.00 uur
komt er op het Tv-joumaal dan
nieuws over RSV. Maar dan is er
juist een storing, zodat ik nog niets
weet. Wel is duidelijk dat Lubbers
de boodschap brengt. Verschillen
de mensen bellen mij op om te we
ten of de geplande personeelsver
gadering doorgaat. Na kontakt
met Tiny (Tiny Hofman, toen
voorzitster van de bedrijfsleden-
groep Industriebond FNV bij de
KMS - red.) en een portier blijkt
deze door te gaan.
Om 19.45 ben ik in het Schelde
kwartier. Er zijn al veel mensen
aanwezig er stromen steeds meer
mensen binnen. Iedereen is ver
ontrust, maar er is nog niets kon-
kreets bekend. De NOS is met een
cameraploeg aanwezig. De heer
Hartog (destijds financieel direc
teur bij de KMS - red.) is ziek (iets
met zijn longen, maar toch aanwe
zig. Pröpper (in die tijd KMS-
groepsdirecteur - red.) is met zijn
vrouiu nog even een hapje eten (bij
Frits' corner) Ook veel lokale poli
tici zijn aanwezig. Dan begint de
vergadering. Wil (vakbondsbe
stuurder Waumans - red.) begint
zijn inleiding tam, dan krijgt de
direktie een telex. Wil leest hem
voor. Bij De Schelde zouden 2000
arbeidsplaatsen overblijven. Een
ramp dus.
Voorspel
Het voorspel begint vele jaren eer
der, op de dag dat de verloving be
kend gemaakt wordt van prinses
Beatrix met Claus von Amsberg.
Op die achtentwintigste juni 1965
wordt in de Raad van Commissa
rissen van De Schelde voor het
eerst over fusie gesproken. Het is
de - toenmalige - Scheldedirec-
teur J. W. Hupkes die zich uit
spreekt voor een samengaan met
de Rotterdamse Droogdok Maat
schappij (RDM). Want: het gaat
niet goed met de Nederlandse
scheepsbouw. Halverwege de ja
ren vijftig had Nederland nog 7
van de wereldmarkt in handen, in
'64 - vooral Japan roert zich hevig
op de scheepsbouwmarkt - is dat
aandeel geslonken tot nog geen 3
De fusie komt er. In maart 1966
wordt Rijn-Schelde opgericht.
Maar daarmee zijn de problemen
niet opgelost. De positie van de
Nederlandse scheepsbouwindu-
strie blijft zorgwekkend, er wor
den commissies in het leven geroe
pen, er verschijnen rapporten, er
volgen nieuwe fusies die uiteinde
lijk uitmonden - het is dan begin
jaren zeventig - in de vorming van
RSV.
Het Rijn-Schelde-Verolme-con-
cern blijkt een reus op lemen voe
ten, met aan het hoofd een voorzit
ter van de Raad van Bestuur (ir.
Allerd Stikker) die later door ve
len als volstrekt onbekwaam zal
worden afgeschilderd. De over
heid pompt in de loop der jaren
drie miljard gulden in de onderne
ming, er wordt geblunderd bij het
binnenhalen van grote orders, de
kassen van winstgevende onder
delen (zoals De Schelde in Vlissin
gen) worden leeggehaald om ver
liezen elders glad te strijken.
Toiletten
De financiële problemen waarin
het RSV-concern verkeert en de
besluiteloosheid aan de top leiden
te Vlissingen tot taferelen die nau
welijks voor mogelijk gehouden
kunnen worden. Voorbeeld. Eind
jaren zeventig, begin jaren tachtig
liggen er drie fregatten aan de af-
bouwkade. De toiletvoorzienin
gen zijn volstrekt ontoereikend
voor de paar honderd Schelde
werknemers die op de schepen aan
het werk zijn. De ondernemings
raad vraagt de directie om meer -
en betere - wc's, Maar te Rotter
dam wordt toestemming gewei
gerd.
Coen Hendriks (76 jaar inmiddels,
oud-voorzitter van de onderne
mingsraad van De Schelde en
voormalig-lid van de centrale on-
dernemersraad van RSV): „Ik heb
toen gezegd: 'als die toiletten er
niet komen, dan zullen de afbouw -
medewerkers bij de eerstvolgende
overdracht van een fregat voor de
tribune met genodigden hun
broek laten zakken'. Stikker rea
geerde verschrikt; 'dat doen jullie
toch niet echt?'. Ik zeg: 'om den
donder wel'Toen zijn die toiletten
er snel gekomen. Van een voorne
men om massaal met de billen
bloot te gaan was geen sprake.
Maar j e moest wel eens j e creativi
teit gebruiken om iets te berei
ken."
In die jaren reist Hendriks één
keer per maand naar het RSV-
kantoor (Het Adriaan Volkerhuis,
later al snel verbasterd tot het Al
les Verloren Huis) aan de Rotter
damse Maasboulevard af voor de
periodieke overlegvergadering
van de centrale ondernemings
raad (COR) met RSV-baas Stikker.
Dat zijn vaak pittige bijeenkom
sten. De COR-leden weten vanuit
hun eigen bedrijven dat het niet
goed gaat met concern, ze be
schuldigen Stikker van wanbeleid
en willen de regering laten weten
dat hij voor een belangrijk deel
schuld draagt aan de slechte gang
van zaken. Maar er wordt zware
druk op de COR uitgeoefend; 'als
jullie Stikker weg willen hebben,
stappen het hele bestuur en de
raad van commissarissen op en
dan zijn jullie verantwoordelijk
voor de ondergang van RSV'. Drie
of vier COR-leden, onder wie Hen
driks, willen niettemin doorgaan
met het beleid van Stikker aan de
kaak te stellen. Hendriks: „Ik heb
er nog altijd spijt van dat we toen
niet hebben kunnen doorzetten.
Uiteindelijk greep de regering in
en toen was het over en uit."
Spons
In het begin van de jaren tachtig
barst de bom: RSV ('één grote soci
ale werkplaats', zou voormalig
president-commissaris dr. Jan de
Vries later verklaren tegenover de
parlementaire enquêtecommissie
die een onderzoek instelde naar de
verdwenen miljarden bij het
scheepsbouwconcern) stort ineen
en dreigt De Schelde in zijn val
mee te slepen. RSV was als een
spons; het concern had zeker 450
miljoen gulden uit De Schelde ge
zogen. Die vierde februari in 1983
wordt duidelijk waar dat toe zou
kunnen leiden; bij de KMS ver
dwijnen mogelijk tussen de dui
zend en zestienhonderd banen.
Drie dagen later trekt er een stoet
door Vlissingen. Ze zijn met enke
le duizenden en dragen spandoe
ken met zich mee, met teksten als:
Afbraak werkgelegenheid; de
KMS laat dat niet toe. De veront
waardiging is groot. Want is die
Koninklijke Maatschappij De
Schelde geen schitterend bedrijf,
dat in een reeks van jaren mooie
winstcijfers had geboekt? Het pro
test tegen de dreigende teloorgang
van De Schelde is massaal. Vanaf
de kansel wordt tot verzet opge
roepen, er verschijnen pamfletten
achter de ramen, het gemeentebe
stuur van Vlissingen laat bij de
toegangswegen tot de stad borden
plaatsen: Vecht voor je werk.
„Ik hoor het", zegt Jan Scheffers,
destijds voorzitter van het Steun
comité behoud KMS-groep, „Wes
terhout (toen burgemeester van
Vlissingen - red.) nóg roepen: „Ais
dit doorgaat loopt de werkloos
heid in Vlissingen op tot vijfen
veertig procent, met alle gevolgen
van dien - verpaupering, crimina
lisering." Vanaf het Vlissingse
Stadhuisplein vertrekken 27 bus
sen ('brood en drinken meenemen
naar een massabijeenkomst
van duizenden RSV-werknemers
in de Rotterdamse Energiehal.
Onderweg klinkt een carnavals-
stamper door de radio; 'Dat wordt
burg wordt op non-actief gezet,
groepsdirecteur B. C. G. Pröpper
(door vakbondsbestuurder Wau
mans ooit omschreven als een 'pa
ling in een emmer snot') zal ver
trekken, directeur J. J. Broodman
('hij dacht dat hij de door God ge
zondene was om dit bedrijf te lei
den', liet president-commissaris
E. A van Walsum zich destijds
weinig vleiend over hem uit) gaat
dezelfde weg. Er verschijnen nieu
we gezichten, zoals die van E. A
van Walsum (president-commis
saris), A B. A de Smit, B. P. Hid-
dinga enR. C. van den Heuvel.
David de Leeuw, secretaris van de
ondernemingsraad, heeft de voor
bije jaren heel wat directeuren
zien komen en gaan. Maar ach,
zegt hij, wat heeft het voor zin om
publiekelijk directielieden tegen
de muur te spijkeren. Een aantal
van hen heeft ongetwijfeld niet
goed gefunctioneerd. „Maar ook
door anderen zijn fouten ge
maakt."
Sinds die nieuwe start in mei '83
blijft het tobben. Voortdurend
wordt geroepen dat De Schelde
een andere richting op moet.
Want: het bedrijf is te lang afhan
kelijk geweest van overheidsop
drachten.De Schelde moet minder
gaan drijven op overheidsop
drachten en dient zich nadrukke
lijk dan ooit te richten andere
marken; milieutechnologie bij
voorbeeld en de bouw van civiele
schepen.
„Als ik ergens absoluut van over
tuigd ben, dan is het dat wij hier
alles kunnen", spreekt drs. A B. A
de Smit kort na zijn benoeming
(februari '85) tot voorzitter van de
KMS-directie vol overtuiging.
'Geen commentaar', weert De
Smit nauwelijks twee jaar later
verslaggevers af bij het verlaten
van het Scheldekwartier, waar de
Scheldewerknemers zojuist op de
hoogte zijn gesteld van een nieuwe
klap: ruim 500 banen weg'. Weer is
de, woede groot. Ooit was De
Schelde een soort levensverzeke
ring - wie daar ging werken, zat
goed tot zijn vijfenzestigste. Wie
had kunnen verwachten dat bij zo
een prachtbedrijf binnen enkele
jaren tijds ruim 1000 banen zou
den worden geschrapt?
Vernieuwing
Beelden van de grimmige acties voor het behoud van De Schelde in 1983.
weer stempelen'. Niemand die
meezingt. De volgende dag publi
ceert de PZC cijfers die tot nog
grotere somberheid stemmen; het
banenverlies bij De Schelde kan
tot 2250 oplopen. De financiële
nood is zo hoog gestegen, dat er
zelfs geen geld meer is om de voor
raad werkhandschoenen aan te
vullen.
In rep en roer
Niet alleen te Vlissingen wordt
alarm geslagen. De ganse provin
cie is in rep en roer. De Schelde is
een bedrijf dat voor heel Zeeland
van groot belang is. Er worden re
kensommen gemaakt, die stuk
voor stuk triest stemmende scena
rio's opleveren; indien de rigoreu-
ze afslankingsplannen doorgaan,
wordt vrijwel iedereen daarvan
het slachtoffer - ook de bakker, de
slager en de kruidenier; een werk
loze heeft immers niet zo heel veel
te besteden.
Jan Scheffers: „Er leefde een
enorm onrechtvaardigheidsge-
voel. Dat gezamenlijke verzet, dat
was uniek. De Schelde had een
lange traditie van allerlei arbeids
conflicten. Maar op dat moment
was er een geweldige solidariteit,
van hoog tot laag.Iedereen was er
van overtuigd: dit is te gek. De
politieke partijen, het gemeente
bestuur, de kerk, de midden
standsvereniging, de wijkvereni-
ging - die zagen het allemaal
aankomen; als er niets gebeurt, is
de ramp niet te overzien.
Delegatie na delegatie vertrekt
naar Den Haag, protestverga de
ring volgt op protestvergadering,
het steuncomité 'Behoud KMS-
groep' roept de bevolking op brie
ven te schrijven naar het Ministe
rie van Economische Zaken. Dat
levert soms aangrijpende brieven
op:
'Als vrouw van een werknemer
van De Schelde en als moeder van
een gezin, ivil ik u op een aantal
problemen wijzen die er ontstaan
als het door zou gaan dat De
Schelde kapot gaat of als afge
slankt bedrijf overblijft.
Ik maak me ernstig zorgen over de
volgende punten:
Waar halen we ons volle loon van
daan, 't wordt toch al steeds min
der. Wat weet u van spanningen
door onzekerheid over geld en
werk. Door die spanning gaat je
gezin stuk! Gewone man is altijd
de dupe. Dit is niet meer te slikken;
wal levert Uin? Wat is het uitzicht
nog voor onze kinderen! Wat zijn
de gevolgen voor andere bedrijven
en personeel.
Houdt U Alstublieft rekening met
fotografie Ruben Oreel
deze punten. LAAT DE SCHEL
DE BESTAAN!'
Minstens 350 miljoen gulden is
daarvoor nodig. Bovendien is de
toekomst van De Schelde in be
langrijke mate afhankelijk van de
bereidheid van het kabinet om
met spoed een order de plaatsen
voor de bouw van een aantal oor
logsschepen (de M-fregatten). Na
maanden van spanning en slopen
de onzekerheid weet Zeeland ein
delijk waar het met De Schelde
heengaat. Op dinsdag 24 mei 1983
worden op het Ministerie van Eco
nomische Zaken handtekeningen
gezet: De Schelde wordt uit de
failliete boedel van RSV gelicht en
krijgt twee nieuwe eigenaren: de
Staat (voor 300 miljoen gulden) en
de Provincie, die via een ingewik
kelde constructie 50 miljoen gul
den op tafel weet te krijgen. De
Schelde is gered. De prijs die daar
voor betaald moet worden hoog;
uiteindelijk raken zevenhonderd
werknemers hun baan kwijt.
En hoe zit het aan de top van De
Schelde? In de directievertrekken
is vaak en hevig met deuren gesla
gen; de heren directeuren kunnen
onderling niet zo heel goed met el
kaar overweg. Technisch direc
teur Van Loosen is aan de kant ge
schoven, bedrijfsdirecteur J. van
Rhee van Scheldebouw Middel
De Smit gaat, B. P. Hiddinga - het
is dan 1991 - komt. De nieuwe
KMS-topman houdt opgewekte
verhalen. Zegt dat De Schelde rijp
is voor een gang naar de beurs. Hij
kan die eerste jaren niet onaan
zienlijke winstcijfers presenteren:
over '91 een winst van zeven mil
joen, in '92 wordt een verdubbe
ling van die winst bereikt: veertien
miljoen, Negentiendrieënnegen-
tig is echter een rampjaar: een ver
lies van 57 miljoen. Twee jaar na
dien, het adviesbureau McKinsey
is inmiddels over de vloer geweest,
neemt Van den Heuvel de leiding
over. Waarom Hiddinga (met in
zijn kielzog ir. T. C. Bouman, ook
lid van de Raad van Bestuur)
moest verdwijnen? Vakbondsbe
stuurder P. Hazelager, destijds in
een interview met de PZC op di
plomatieke toon: „Er moet wor
den gebouwd aan een heel nieuwe
Schelde. En je moet je de vraag
stellen of zij in staat zouden zijn
geweest het vernieuwingsproces
in te zetten. Ik heb te weinig in
zicht om te kunnen beoordelen of
de Raad van Bestuur zoals die er
zat in staat was die omslag te ma
ken. Maar ik neem aan dat de Raad
van Commissarissen een wijs be
sluit heeft genomen,
Want wat is tot dan toe terecht ge
komen van de pogingen van De
Schelde om een andere weg in te
slaan? O zeker, de KMS trachtte
nieuwe markten te veroveren; in
de ketelbouw, de civiele scheeps
bouw. Helaas, als Van den Heuvel
de 23-ste november '95 te Vlissin
gen arriveert, verkondigt hij er een
weinig blijde boodschap; het aan
tal marine-orders is gehalveerd,
de bouw van civiele schepen heeft
niet opgeleverd wat ervan werd
verwacht, de ketelbouwmarkt
droogt op. Er moet derhalve op
nieuw worden gereorganiseerd:
wéér enkele honderden (465) ba
nen weg. Maar helpen die ingre
pen?
Samenwerking
Al jaren wordt bij De Schelde ge
sproken over de noodzaak tot sa
menwerking. In '97 bijvoorbeeld;
het bedrijf heeft dan zicht op een
paar aantrekkelijke orders in de
scheepsbouwsector waarmee en
kele honderden milj oenen guldens
zijn gemoeid. Maar omdat op de
tekentafels ook nog de ontwerpen
voor nieuwe Nederlandse fregat
ten liggen te wachten, is de Schel
de op zoek naar een partner. Maar
wie wil?
Geruime tijd zag het er naar uit,
dat de er iets moois zou kunnen
groeien tussen de Schelde Groep
en Van dër Giessen-de Noord,
scheepsbouwer te Krimpen aan de
IJssel. Maar dat feest gaat niet
door; Van der Giessen wordt over
genomen door IHC Kaland
(scheepsbouw en offshore) uit
Kinderdijk en daar heeft men geen
hoge pet op van de wijze waarop te
Vlissingen wordt gewerkt. Citaat
uit een interview - 11 februari
1998 - met IHC-topman J. D. Bax:
„Die werf is niet geschikt voor het
bouwen van baggerschepen. Bo
vendien heb ik geen zin om
puin te ruimen. Als je dertig jaar
voor de overheid hebt gewerkt,
dan word je een vette, vastige (be
doeld wordt waarschijnlijk: vad
sige) man."
Naar de klote
Van den Heuvel blijkt een be
stuurder die niet van verhullend
taalgebruik houdt. Begin dit jaar,
in zijn nieuwjaartoespraak,
schetst hij een somber beeld van
de situatie waarin De Schelde ver
keert. Hij heeft het over 'dramati
sche verliezen' en 'stomme blun
ders'. Hij voorspelt dat De Schelde
'naar de klote gaat' als geen maat
regelen worden getroffen.
Diverse scenario's ontrollen zich.
Minister Wijers van Economische
Zaken is geporteerd voor een sa
mengaan van De Schelde met
scheepsbouwer Damen in Gorin-
chem. Maar er worden meerdere
ballonnen opgelaten. Er verschij
nen berichten over plannen van
het Begemann-concern en zijn
voormalige topman Joep van den
Nieuwenhuyzen om de RDM, met
de Schiedamse werf Wilton Fij en-
oord en de Schelde tot één concern
samen te voegen. De voorzitter
van de Wilton Fijenoord Holding
bevestigt dat er gesprekken zijn, te
Vlissingen wordt gezwegen. Daar
wacht men af tot Max de Jong
klaar is, de gewezen mediatopman
die half februari op het Schelde-
terrein verscheen om mede in op
dracht van minister Wijers de toe
komstmogelijkheden van de
onderneming te onderzoeken.
Zijn rapport wordt zeer binnen
kort verwacht.
De kalender staat op april 1998.
Vijftien jaar na die dramatische
bijeenkomst in het Scheldekwar
tier telt De Schelde nog slechts
zo'n 2600 werknemers. Die verke
ren nu wederom in grote onzeker
heid over hun toekomst.
Jan Scheffers knikt, de situatie
waarin De Schelde verkeert laat
zich enigszins vergelijken met die
in het begin van de jaren tachtig.
Maar waar blijven de acties, waar
blijven de massale steunbetuigin
gen? „De betrokkenheid bij De
Schelde is er nog steeds. Maar
waar zit nu de vijand, tegen wie
moet je je afzetten? Destijds was
dat duidelijk: RSV. Maar wie is nu
de schuldige? Tegen de ontwikke
lingen op de markt is het moeilijk
actie voeren."
Willem van Dam
(Bronnen: PZC-archief; 'De Koninklij
ke Weg' door G. A de Kok; 'de RSV-
show' door Jan Harren Marien Bos;
'De Schelde' door Hans Tabbers Her-
bert Sepers; 'Uitgewrongen maar blij
ven drijven', uitgave van het Steunco
mité behoud KMS-groep).
IN VERZET!
